XII. Kultura polityczna

Kultura polityczna - ogół postaw, wartości i wzorów zachowań dotyczących wzajemnych stosunkówwładzy i obywateli. Jest to pojęcie z zakresu badań socjologii i politologii, a w szczególności z zakresu badań socjologii polityki.

Kultura polityczna jest to wiedza, wzorce zachowań a także systemy wartości, którymi kierują się wszyscy, którzy w mniejszy bądź większy sposób wpływają na wykonywanie władzy państwowej. Nie dotyczy ona tylko polityków, lecz także wszystkich obywateli państwa demokratycznego. Innymi słowy kultura polityczna to czynnik regulujący relacje pomiędzy rządzącymi i rządzonymi.

1. Koncepcje kultury politycznej : G. Almonda i S. Verby, J. Wiatra, M. Sobolewskiego.

Koncepcja Jerzego J. Wiatra

• Kultura polityczna to ogół postaw, wartości i wzorów zachowań dotyczących wzajemnych stosunków władzy i obywateli

• Do kultury politycznej zaliczyć można:

• wiedzę o polityce, znajomość faktów, zainteresowanie nimi;

• ocenę zjawisk politycznych, sądy wartościujące tego, jak powinna być sprawowana władza;

• emocjonalną stronę postaw politycznych, jak miłość do ojczyzny, czy nienawiść do wrogów;

• uznane w społeczeństwie wzory zachowań politycznych, które określają jak można i jak należy postępować w życiu politycznym.

• Definicja ta nawiązuje do definicji wprowadzonej przez Gabriela Almonda, uważanego za pioniera problematyki kultury politycznej w nauce światowej.

Koncepcja Almonda a Powella

• Wg Almonda: Kultura polityczna jest całokształtem indywidualnych postaw i orientacji politycznych uczestników danego systemu

• Kultura polityczna jest wzorem indywidualnych postaw i orientacji wobec polityki, występujących wśród członków systemu politycznego . Jest dziedziną subiektywną, leżącą u postaw działań politycznych i nadającą im znaczenia.

• Indywidualne orientacje obejmują następujące składniki:

• orientacje poznawcze - na temat przedmiotów i przekonań politycznych, dokładne lub niedokładne;

• orientacje uczuciowe - poczucie przywiązania,zaangażowania, odrzucenia w stosunku do przedmiotów politycznych;

• orientacje oceniające - oceny i opinie na temat przedmiotów politycznych, co zakłada zastosowanie standardów oceniających do przedmiotów i zdarzeń politycznych

Koncepcja M. Sobolewskiego

• patrzy do pierwszego nurtu „szerokiego” → kultura polityczna według nich to polityczne aspekty kultury w sensie globalnym

• badając kulturę polityczną, koncentrować się na:

• wartościach i celach politycznych, do których winien dążyć system i wartościach jakie powinny determinować działania polityczne

• podstawowych metodach działania politycznego; regułach zachowania politycznego jednostek i grup

• podstawowych instytucjach politycznych i ich roli w systemie politycznym

2. Typologia kultury politycznej G. Almonda i S. Verby.

W ujęciu amerykańskich socjologów Almonda i Verby można wyróżnić trzy „czyste” typy kultury politycznej:

• parafialna kultura polityczna - poddani wykazują całkowity brak zainteresowania systemem politycznym; charakterystyczna dla kultur politycznych prymitywnych plemion afrykańskich;

• kompletny brak wiedzy o polityce i zainteresowania sprawami życia publicznego w społeczeństwie

• działalność polityczna jest domeną zamkniętych elit (władców feudalnych, arystokracji, urzędników i koterii dworskich

• poddani nie mają żadnych praw publicznych ani możności wywierania wpływu na decyzje panujących rodów

• poddańcza kultura polityczna - z silną orientacją skierowaną ku systemowi politycznemu i jego efektom, ale niską w stosunku do aktywnego w nim uczestnictwa;

• nie tylko w społeczeństwie tradycyjnym, ale także w nowoczesnych demokracjach przemysłowych

• jednostka ma prawa do uczestnictwa w polityce, lecz nie jest skłonna z nich korzystać, zadowolając się rolą mniej lub bardziej pilnego obserwatora poczynań elit rządzących

• obywatele oczekują, że wybrane elity będą dobrze rządzić w ich imieniu

• uczestnicząca kultura polityczna (partycypacyjna) - gdzie obywatele czynnie zainteresowani są nie tylko tym, co system polityczny im daje, ale także tym, jak mogą w tym systemie uczestniczyć.

• Charakteryzuje te społeczeństwa demokratyczne, w których zdecydowana większość obywateli aktywnie uczestniczy w życiu publicznym na różnych poziomach organizacyjnych systemu politycznego

W historii według nich przeważają jednak mieszane typy kultury politycznej: parafialno-poddańczy, poddańczo-uczestniczący oraz parafialno-uczestniczący.

• Parafialno - poddańczy = część nie zainteresowana systemem politycznym; część wyraża poparcie, uznanie, lojalność wobec istniejących władz

• Poddańczo - uczestniczący = kultura poddańcza nie zniszczyła pewnych lokalnych ambicji uczestnictwa

• Parafialno - uczestniczący = dominuje brak chęci aktywności; jednocześnie istnieją normy przewidujące aktywność

3. Potoczne rozumienie kultury politycznej (dobra - zła, niska - wysoka, posiadanie jej lub brak, funkcjonalność i dysfunkcjonalność wobec reżimu politycznego).

• Przejawy niskiej kultury politycznej: niezapowiedziane strajki; demonstracje o niepokojowym charakterze; blokady i okupacja budynków użyteczności publicznej

• Przejawy wysokiej kultury politycznej: przejrzystość reguł życia politycznego; publiczne dyskusje między oponentami politycznymi; wysoka frekwencja wyborcza; uczestnictwo w życiu politycznym na szczeblu lokalnym; zorganizowane formy protestu publicznego; występowanie aktów nieposłuszeństwa obywatelskiego (w uzasadnionych przypadkach)

• O wysokiej mówi się wtedy potocznym językiem kiedy polityk potrafi przykuć uwagę i rządzących i obywateli ( czy mówi dobrze czy źle ma poparcie)

• Barack Obama- prezydent USA - o wysokiej kulturze politycznej

• Jarosław Kaczyńsk PIS i - o wysokiej kulturze politycznej

4. Funkcje kultury politycznej.

Kultura polityczna spełnia niezwykle istotne funkcje w ramach funkcjonującego systemu politycznego. Jest częścią utrwalonych postaw, które stanowią podstawę dla aktywności i wyborów jednostek, a także tworzących przez nie grup (np. partii). Wskazuje się na trzy główne funkcje kultury politycznej:

1. REGULACYJNA - porządkuje działania w sferze życia publicznego (dzięki niej jednostki zachowują się w określony sposób, są w jakiś sposób przewidywalne, tworzą określone mechanizmu działań o charakterze formalnym i nieformalnym)

2. SOCJALIZACJI POLITYCZNEJ - reguluje proces wchodzenia członków danej społeczności w życie publiczne (taka a nie inna kultura jednostek i grup wpływa na formę kształtowanej kultury w nowych generacjach)

3. INTEGRACYJNA - poprzez istnienie akceptowanego zbioru reguł, ujednolica reguły życia publicznego (tworzy nieformalne ramy dla rytuałów społeczno-politycznych) Komparatystyka kultur politycznych.

5. Społeczne uwarunkowania kultury politycznej.

6. Obywatelska kultura polityczna.

Gabriel Almond i Sidney Verba

• Kultura obywatelska to kultura uczestnicząca, w której elementy parafialnej kultury politycznej i poddańczej kultury politycznej nie zostały całkowicie usunięte, ale włączone w kulturę polityczną. Obywatele zachowują bardziej tradycyjne ich cechy. Jest najbardziej charakterystyczna dla systemów demokratycznych.

• W tej koncepcji kultura obywatelska jest jednym z typów mieszanych kultury politycznej.

• Obywatelska kultura polityczna stanowi zrównoważoną kompozycję cech kultury partycypacyjnej i poddańczej

• Umierkowany zakres świadomego, biernego przyzwolenia obywateli do sprawowania władzy w ich imieniu przez demokratycznie wybrane elity

• Przede wszystkim w krajach anglosaskich

Literatura:

A. Jabłoński, Kultura polityczna i jej przemiany, [w:] Studia z teorii polityki, red. A. W. Jabłoński i L. Sobkowiak, Wrocław 1998, t. II.

Dieter Fuchs (2010) Paradygmat kultury politycznej [w] Zachowania polityczne, pod red. Russella D. Daltona, Hansa -Dietera Kingemanna. Warszawa. OXFORD. Wyd. PWN T. 1

G. Almond, Intelektualny rodowód pojęcia obywatelskiej kultury politycznej, Studia Nauk Politycznych 1986/1.

G. Almond, Problem kultury politycznej, [w:] Władza i społeczeństwo, red. J.Szczupaczyński, Warszawa 1995.

G. Almond, S.Powell Kultura polityczna, [w:] Elementy teorii socjologicznych, Warszawa 1975.

J. Potulski, Socjologia polityki. Wyd. U. Gd. Gdańsk 2007 roz. 9

M. G. Roskin I in., Wprowadzenie..., wyd. cyt., roz. 7.

J. Garlicki, A. Noga - Bogomilski, Kultura polityczna w społeczeństwie demokratycznym, Warszawa 2004.

T. Filipiak (2003) Polityka, jako kultura polityczna - aspekty komparatystyczne [w] Metafory polityki pod red B. Kaczmarka. Wyd. Elipsa Warszawa

Nauka o polityce

ĆW XII.

3