Główną słabość politycznych mechanizmów państwa liberalno demokratycznego upatrywał w zniekształceniu relacji rządzący - rządzeni fałszywymi stereotypami opinii publicznej rządzących, narzucanymi rządzonym zasadą parlamentarnej większości. Ich siłę bardziej w skrupulatności proceduralnej niż trafności treści programów politycznych.
JOHN LOCKE- „Dwa traktaty o rządzie” (1690), 'Listy o tolerancji (1689-92); jego liberalna myśl polityczna wspiera się na mocno ugruntowanych podstawach empirycznego racjonalizmu i utylitaryzmu. Koncepcja prawa natury stwierdzająca, że wszyscy ludzie są równi w zakresie czerpania z uprawnień naturalnych do zachowania życia, wolności, własności prywatnej stała się podstawą dla ustroju liberalnej demokracji konstytucyjnej. W stanie natury, dobrzy z natury ludzie, w trosce o zachowanie uprawnień naturalnych, zawarli umowę społeczną kreującą społeczeństwo i państwo
W warunkach angielskich najpewniejsza formą ustrojowego zabezpieczenia podmiotowych uprawnień jednostki miała być umiarkowana monarchia konstytucyjna uzgodniona z zasadami liberalnej demokracji konstytucyjnej. Główną rolę przypisał Locke trójpodziałowi władzy na prawodawczą, wykonawczą i konfederacyjną zajmującą się polityką zagraniczną. Znaczenie myśli - legitymowała ona lokalne, angielskie urządzenia ustrojowe monarchii konstytucyjnej; otwierała wielkie możliwości rozwoju myśli, wydarzeń i ustrojów liberalnych w Europie i Ameryce Północnej.
JOHN STUART MILL „O wolności” (1859), „Utylitaryzm” (1863), „Rozważania o rządzie reprezentacyjnym” (l 861).
Utylitaryzm mierzył szczęściem sprowadzonym do istnienia przyjemności przy jednoczesnym braku przykrości. Pomnażanie ilości przyjemności łączył z troską o jego jakość duchową, wyżej cenioną od jakości zmysłowej. Gdy przenosił założenia utylitaryzmu na płaszczyznę polityczną, podkreślił i uzasadnił: prawo do wolności sumienia, myśli, słowa, druku, zrzeszania się jednostek ludzkich.
Za najlepszą formę ustroju politycznego uznał liberalną demokrację, która miała uniemożliwić powrót do autokratyzmu. Dostrzegał słabość liberalnej demokracji w zagrożeniach dla wolności jednostek pozostających w mniejszości ze strony tyranii większości, jak i niedocenianiu przez młode państwo kapitalistyczne siły i potrzeb dojrzewającej szybko klasy robotniczej.
W trosce o interesy słabszych i uboższych dopuszczał interwencjonizm państwa poprzez między innymi racjonalizację podziału dochodu narodowego, progresywny podatek dochodowy, ograniczenie prawa do dziedziczenia wielkiego bogactwa, wprowadzenie powszechnego prawa wyborczego, usuwanie dyskryminacji kobiet.
Z myśli politycznej Milla mogli czerpać inspiracje zarówno zwolennicy liberalizmu klasycznego, sprzeciwiający się naruszaniu wolności jednostki zbytnim interwencjonizmem państwowym, jak i liberalizmu socjalnego dopuszczającego uzasadniony interwencjonizm państwowy.
ORDOLIBERALIJZM
Na gruzach III Rzeszy pojawiły się sprzyjające warunki dla rozwoju liberalizmu niemieckiego. Stało się to głównie dzięki osiągnięciom tzw. szkoły freiburskiei, od początku lat '30 skupiającej wokół Waltera Euckena grupę uczonych ekonomistów, prawników i przedstawicieli innych nauk.
Od nazwy roczników „Ordo”, w których publikowali swoje prace - nazwa ordo liberalizm. Założycielem szkoły freiburskiej był WALTER EUCKEN (1891-1950); dzięki pracom „Poszukiwanie teorii kapitału” (1934), „Podstawy ekonomiki narodowej” (1940), „Założenia polityki gospodarczej” (l952) uchodzi za ojca duchowego ordo liberałów. Poszukiwał rozwiązań liberalnych zespalających fakty historyczne i dane statystyczne z kanonami teoretycznymi. Idealny typ gospodarki kierowanej centralistycznie, który odrzucił, przeciwstawił aprobowanemu typowi „czystej” gospodarki rynkowej.
W ramach gosp. rynkowej analizował 5 idealnych form rynkowych:
monopol;
częściowy monopol;
3. oligopol;
4. częściowy oligopol;
5. konkurencję jednostek;
WILHELM ROPKE (1899-1966) dostrzegał kryzys cywilizacji zachodniej w XX w., spowodowany proletaryzacją jednostek w społeczeństwie masowym. Założenia swojego ordo liberalizmu usytuował na skrzyżowaniu liberalizmu socjalnego postulującego de proletaryzację jednostek poprzez upowszechnienie własności prywatnej z katolicką nauką społeczną mającą powściągać wybujały indywidualizm w celu przywracania równowagi między jednostką a wspólnotą.
Teoretyczne dywagacje ordo liberalizmu nabrały treści programowych w koncepcji społecznej gospodarki rynkowej - ALFRED MULLER-ARMACK (1901-1978). Obierając za cel „połączenie zasady wolności rynkowej z zasadą społecznej równości” proponował jego osiąganie nie poprzez oddziaływanie państwa, lecz dobrowolny consensus kształtujący się między wolnymi jednostkami animowanymi pragnieniem powszechnego dobra. Za podstawę społecznej gospodarki rynkowej przyjmował:
ochronę i rozszerzanie własności środków produkcji;
stworzenie i utrzymywanie elastyczności mechanizmu cenowego;
stabilizację siły nabywczej pieniądza;
swobodny dostęp do rynków innych krajów;
wolność zawierania transakcji i umów;
odpowiedzialność materialną autorów decyzji gospodarczych;
Gdyby stabilność polityki społecznej gospodarki rynkowej była zagrożona, należałoby sięgać do idei regulacji i korekt socjalnych. Na ordo liberalnej koncepcji gospodarki rynkowej oparł się współtwórca niemieckiego „cudu gospodarczego” LUDWIG ERHARD (l897-1977)
Ordo liberalizm niemiecki wyróżnia się od innych nurtów liberalizmu 2 cechami :
1) chrześcijańskim charakterem;
2) przyznaniem państwu większej roli niż to ma miejsce w libertariańskich koncepcjach państwa minimalnego.
FREEDRICH AUGUST VON HAYEK (1899-1992) - BEZPECZEŃSTWO I WOLNOŚĆ Bezpieczeństwo ekonomiczne (częściowo też pozorna „wolność gospodarcza”) przedstawiane jest często jako nieodzowny warunek rzeczywistej wolności, jednak wynikająca stąd powszechna aprobata dla postulatu bezpieczeństwa może stać się niebezpieczna dla wolności. Jeśli bezpieczeństwo pojmuje się w sposób nazbyt zabsolutyzowany, wówczas powszechne wysiłki na jego rzecz stają się największym zagrożeniem dla wolności.
Istnieją 2 rodzaje bezpieczeństwa (różnią się):
1. ograniczone - może być osiągnięte przez wszystkich, nie ma charakteru przywileju, ale jest uprawnionym przedmiotem pragnień. Chroni przed skrajnym niedostatkiem materialnym i zapewnia wszystkim minimalne środki utrzymania.
2. pełne - w wolnym społeczeństwie nie może być uzyskane przez wszystkich, nie powinno być przywilejem (wyjątek to np. sędziowie, których całkowita niezależność posiada zasadnicze znaczenie). Zapewnia określony standard życiowy bądź pozycję, którą jakaś osoba lub grupa zajmuje względem pozostałych.
W społeczeństwie o takim ogólnym poziomie zamożności jak nasze można zagwarantować bezpieczeństwo pierwszego rodzaju bez narażania na szwank ogólnej wolności. Dokładne określenie standardu życia, który należy zapewnić w len sposób, nie jest rzeczą łatwą. Powstaje pytanie, czy ci, którzy żyją na koszt społeczeństwa, winni bez żadnych ograniczeń korzystać z wszystkich swobód, będących udziałem pozostałych jego członków. Nie ulega wątpliwości, że pewne minimum w zakresie pożywienia, mieszkania i ubrania, wystarczające dla zachowania zdrowa i zdolności do pracy, można zapewnić każdemu. Nie istnieje też żaden powód, dla którego państwo nie miałoby pomagać jednostkom w radzeniu sobie z pospolitymi przypadkami losowymi, przed którymi, z przyczyny niemożności ich przewidywania, tylko nieliczni mogą się odpowiednio zabezpieczyć (np. choroba, powódź). Zostaje jeszcze najważniejszy problem zwalczania ogólnych wahań koniunktury w działalności gospodarczej i powracających fal wielkiego bezrobocia, które im towarzyszą. Jest to jeden z najpoważniejszych i najdotkliwszych problemów naszych czasów.
Von Hayek uważa, że same wysiłki niezbędne dla obrony przed wahaniami koniunktury w gospodarce nie prowadzą do tego rodzaju planowania, które stanowi takie wielkie zagrożenia dla naszej wolności. Planowanie w celu zapewnienia bezpieczeństwa, które zawiera zdradliwy wpływ na wolność, jest planowaniem innego rodzaju. Ma ono chronić jednostki lub grupy przed zmniejszeniem się ich dochodów, co w społeczeństwie opartym na konkurencji zdarza się. Postulat bezpieczeństwa jest zatem po prostu inną formą żądania wynagrodzenia sprawiedliwego i adekwatnego do subiektywnych zasług a nie do obiektywnych rezultatów ludzkich wysiłków. Nie można jednak zapewnić stałego dochodu każdemu, jeśli istnieć ma jakakolwiek swoboda w wyborze zatrudnienia. Jeżeli natomiast gwarantuje się go tylko niektórym, staje się on przywilejem na koszt innych, których bezpieczeństwo nieuchronnie się wówczas zmniejsza. Można także
Wykazać że zapewnić stały dochód wszystkim można tylko w wypadku całkowitego zniesienia wolności wyboru zatrudnienia. W konsekwencji wartość przypisywana przywilejowi bezpieczeństwa nieustannie wzrasta, żądanie go staje się coraz gwałtowniejsze, aż w końcu żadna cena, jaką trzeba zań zapłacić, nawet cena wolności, nie wydaje się już zbyt wysoka.
Zazwyczaj ci, którzy chcą poświęcić swą wolność w zamian za bezpieczeństwo, zawsze domagają się, aby odebrać ją także tym, którzy ku temu skłonności nie przejawiają. Trudno znaleźć usprawiedliwienie dla żądania tego typu. W społeczeństwie nawykłym do wolności jest mało prawdopodobne, by wielu ludzi było gotowych do świadomego uzyskania bezpieczeństwa za tą cenę. Jednak panująca powszechnie polityka nadawaniu przywileju bezpieczeństwa raz tej, raz innej grupie stwarza warunki, w których dążenie do bezpieczeństwa może stać się silniejsze od umiłowania wolności. Dzieje się tak dlatego, że zagwarantowanie pełnego bezpieczeństwa jednej grupie musi z konieczności umniejszyć bezpieczeństwo pozostałych.
W systemie rynkowym bezpieczeństwo poszczególnych grup może zostać zagwarantowane tylko poprzez planowanie znane jako „restrykcjonizm”.
„Kontrola” czyli ograniczenie produkcji, tak aby ceny zapewniły „odpowiedni” zysk jest jedynym sposobem, w jaki można zagwarantować pewny dochód producentowi działającemu na wolnym rynku. Wszelkie ograniczenie swobody dostępu do rynku zmniejsza bezpieczeństwo wszystkich nie dopuszczonych.
Im bardziej próbujemy zagwarantować pełne bezpieczeństwo ingerując w mechanizm rynkowy, tym większy kontrast między bezpieczeństwem tych, którzy mają je zapewnione jako przywilej, a wciąż wzrastającym brakiem bezpieczeństwa nieuprzywilejowanych.
Im większym przywilejem będzie bezpieczeństwo i większym zarazem zagrożenie dla nie mogących go osiągnąć, tym bardziej rosło będzie ono w cenie. W miarę bowiem wzrostu liczby uprzywilejowanych i różnicy między bezpieczeństwem jednych i niepewnością drugich, pojawia się stopniowo całkowicie nowy system wartości. Już nie niezależność, ale bezpieczeństwo są miarą rangi i statusu społecznego.
Powszechne dążenie do osiągnięcia bezpieczeństwa przy użyciu wiciu środków restrykcyjnych, tolerowane i popierane przez państwo, spowodowało z czasem postępujące przekształcenie społeczeństwa.
Przemiana owa została przyspieszona leż przez efekt funkcjonowania socjalistycznej doktryny, jakim było rozmyślne dyskredytowanie wszelkiej działalności związanej z ryzykiem gospodarczym i moralne piętnowanie zysków, które czynią ryzyko opłacalnym, lecz są możliwe do osiągnięcia tylko przez nielicznych.
Zmianę w strukturze społeczeństwa da się zilustrować przez porównanie tego, co jeszcze 10,20 lat temu można było uznać za angielski i niemiecki typ społeczeństwa.
Obecnie coraz więcej ludzi dochodzi do przeświadczenia, że bez bezpieczeństwa ekonomicznego wolność nie jest warta posiadania i pragnie poświęcić ją dla bezpieczeństwa.
Pewien stopień bezpieczeństwa jest istotny dla zachowania wolności, ponieważ większość ludzi skłonnych jest ponosić ryzyko, jakie wolność niesie za sobą, dopóki nie jest ono zbyt duże.
Wolność można mieć tylko za pewną cenę. Jako jednostki musimy być gotowi do poważnych wyrzeczeń materialnych, aby zachować naszą wolność. Jeśli chcemy ją utrzymać musimy odzyskać przekonanie, na którym opiera się panowanie wolności w krajach anglosaskich, wyrażone przez Beniamina Franklina w sentencji „ci, którzy oddają podstawową wolność za cenę tymczasowego bezpieczeństwa, nie zasługują ani na wolność, ani na bezpieczeństwo”.
KONSERWATYZM łac. conservere - zachowywanie, pozostawianie bez zmian. Potoczne rozumienie- utrwaliło się w średniowieczu, od ok. XIV w. tych, którzy mają się troszczyć o zachowywanie dobrego stanu murów miejskich nazywa się konserwatorami.
Polityczne rozumienie nawiązuje do potocznego, (na początku XIX wieku w USA) epitetu podkreślającego niski poziom znajomości spraw społecznych.
W Europie rozpowszechniła się w latach poprzedzających Wiosnę Ludów przy wyrażaniu obaw przed rewolucją, demokracja i industrializacją.
„Konserwatyzm”, „konserwatywny” - synonimy zacofania, wstecznictwa, niechęci do zmiany, obrona wszelkiego status quo bez względu na to, czy jest to najbardziej postępowy ustrój, czy też wolno konkurencyjny system gospodarowania.
Konserwatyści:
cenią sobie pamflet, używają często kpiny, ironii, nie poddają się fluktuacjom mód i nastrojów, nie są nastawieni na doraźność, na szybkie efekty;
ich domeną jest długi czas ruch historii, rzeczywistość kultury;
skupiają się w małych kręgach, złączonych nie tyle jednoznaczną wspólnotą politycznych programów, co zespolonych zbliżonym poczuciem smaku, podobną wrażliwością etyczną i estetyczną;
poważają swoje autorytety, ale nie znoszą sztywnej dyscypliny sekt czy scentralizowanych partii;
cenią dowcip, odruch niezależności, odkrywczość spojrzenia, ale uznają wspólne, niepodważalne założenia co do natury świata.
w polityce cenią realizm, z natury wymagający chłodnego spojrzenia, wrogi złudzeniom i przesadnym nadziejom. Zawsze powtarzać będą, że pomimo zmian techniki, mimo przemian obyczajów istota polityki przez wszystkie czasy nie ulega zmianom. Wiedzą, że społeczeństwom zawsze towarzyszyć będą przemoc, wojny, niesprawiedliwość;
podstawą konserwatywnego myślenia o polityce jest przekonanie o nieusuwalności zła z historii, zło nie ma charakteru przypadkowego - grzech pierwotny, chrześcijańskie potępienie diabła. Konserwatyści wskazywali na niebezpieczeństwa płynące z herezji satanokratycznej.
Chcąc w polityce uczestniczyć, musimy posługiwać się wszelkimi dostępnymi środkami, jakie okazać się mogą skuteczne dla zachowania czy zdobycia władzy.
Konserwatyści wskazywali na niebezpieczeństwa płynące z gnostycyzmu i autosalwacjonizmu.
Gnostycy głoszą że im tylko został dany klucz do dziejów, że znają sens i cel historii, że wiedzą, jakimi drogami należy dążyć do osiągnięcia tu na ziemi pełni szczęścia. Owa tajemna wiedza udzielona tylko wybranym, nie znosząca konkurencji, zrozumiała jedynie dla wtajemniczonych, domaga się całkowitej akceptacji, choćby wbrew sumieniu czy zdrowemu rozsądkowi.
- Konserwatyści głoszą, że polityka jest sztuką możliwego, że nieodzownym jej składnikiem jest trzeźwa, wolna od zafałszowań i ideologicznych uproszczeń, ocena rzeczywistości. Polityk więc musi dysponować wyraźną wizją. Musi wiedzieć czego chce. co jest gotów poświecić, co z kolei jest dlań niepodważalne. Mając jasno określony cel jest w stanie osądzić wydarzenia, nadając im właściwą rangę.
- Konserwatyści wzywają do cierpliwości i konsekwencji, domagając się, by dla celów nadrzędnych (interesu państwa czy kultury) ograniczać swoje oczekiwania, pogodzić się z tym co jest.
- Żądają, by podejmując jakiekolwiek kroki polityczne zdać sobie sprawę z usytuowania danego zjawiska w ramach całości życia społecznego.
- Kultura to przede wszystkim utajony ład, trwałe miary rzeczy, norma, zadanie. Trwa o tyle, o ile nowe idee, nowo powstające dzieła mieszczą się w obrębie fundamentalnych i trwałych reguł, o ile nie są z nimi sprzeczne, o ile zgodne są z tradycją i potrzebami czasu. Nie może być do końca uświadomiona i zgłębiona przez ludzi, w tej samej mierze nie może być czymś, co da się zaplanować, skonstruować, poddać racjonalnej kontroli.
- Konserwatyści podkreślają rolę przesądów i zdrowego rozsądku - spontanicznie działających „regulatorów życia zbiorowego”.
- Zawsze będą zdecydowanie wybierać intuicyjne sposoby dochodzenia do prawdy, reguły życia zrodzone i sprawdzone przez długie społeczne doświadczenia, stare dogmaty - przed prawdami sprawdzonymi przed trybunałem rzekomo absolutnego rozumu. Skłonni są bardziej ufać przesądom, dawnym nawykom niż spekulacjom intelektualnym.
- Myśl konserwatywna żyje obroną życia wspólnotowego przed centralizmem i przed liberalnym fetyszem indywidualizmu.
- Konserwatyzm zwalcza, centralizm, bo ten niszczy życie stowarzyszeniowe, naturalne grupy społeczne pełniące rolę ciał pośredniczących, zdolnych jednostkę bronić przed tyranią biurokracji. .Nadmierna rozbudowa administracji prowadzi do rozbicia więzi społecznych, atomizacji społecznej, do zniszczenia ducha zaradności zbiorowej i indywidualnej.
- Konserwatyści przeciwstawiają rozum jednostkowy rozumowi zbiorowemu - wybierając drugi są wierni zasadzie, że lepszy stary, sprawdzony błąd niż niepewna i wątpliwa spekulacja, sądzą, iż w swoim myśleniu i doświadczeniu polityki nie powinniśmy przyjmować założenia, że wszystko daje się wyjaśnić.
Konstruują ewolucyjno adaptacyjny obraz rozwoju społeczeństw (Hayek - rozwój społeczny jest optymalny, jeśli zminimalizowany został nacisk władzy i krępujących zakazów prawnopolitycznych).
Głoszą pochwałę wolnego rynku.
Skłonni do politycznego elitaryzmu - bardziej ufają wykształconym i rozumnym elitom niż zmiennym i histerycznym nastrojom mas.
Cenią dawne zasady, formy, z sympatią odnoszą się do wielowiekowych instytucji.
Przeciwni są egalitaryzmowi głosząc, ze podziały klasowe i warstwowe hamują proces atomizacji społecznej, że z dawna ukształtowane grupy zapewniają ludziom (tak bardzo współcześnie zagrożone) poczucie oparcia i bezpieczeństwa.
Przeciwni wszelkim nacjonalizmom, wybierając pluralizm opinii, postaw, religii o tyle, o ile wyrastają one z naturalnych podziałów i zróżnicowań społecznych.
THATCHERYZM Mlargaret Thatcher - w odróżnieniu od wcześniejszych nurtów brytyjskiego konserwatyzmu, odeszła od jego elitaryzmu na rzecz populizmu. Kreując z dużym powodzeniem coś na wzór konserwatyzmu populistycznego, wspierała go jednak na wątpliwej tezie, że „Partia Konserwatywna” jest częścią ludu i wyrosła z jego historii i. korzeni. Porzucając przestarzałą już interwencjonistyczną doktrynę „państwa dobrobytu” i cofając niejako wskazówki zegara historii, zatrzymała je w obrębie konserwatyzmu liberalnego, ale nasyconego treściami atrakcyjnymi nie tylko dla elit bogactwa, lecz również klas średnich.
KANON WARTOŚCI KONSERWATYWNYCH:
IDEA SPOŁECZEŃSTWA - organiczne, wspólnotowe, hierarchiczne:
organiczne - społeczeństwo nie jest tworem sztucznym, lecz naturalną całością, złożoną z powiązanych ze sobą wspólnot na wzór żywego organizmu - rodzin, wiosek, parafii;
społeczeństwo jest organiczną wspólnotą wspólnot, w których obowiązuje zasada hierarchiczności wynikająca z powodów naturalnych i konwencjonalnych;
Z organicznej, wspólnotowej, hierarchicznej koncepcji społeczeństwa wynika prymat interesu ogólnego nad interesem jednostki (ale bez jej lekceważenia). Zdrowe fundamenty zdrowego społeczeństwa tworzą zawsze wspólnoty rodzinne, oparte z kolei na zdrowym małżeństwie - trwałym, wielodzietnym, moralnym i religijnym. Role męża i żony, ojca, matki i dzieci najtrafniej określiła tradycja. Przypomina je cierpliwie Kościół, a także szkoła, jeśli jej nauczanie pozostaje w zgodzie z religią. Rodzina jest najmocniejszym siedliskiem naturalnej hierarchii i autorytetu, toteż na niej należałoby się wzorować przy kształtowaniu hierarchii i autorytetów konwencjonalnych w różnych strukturach organizacyjnych produkcyjnych, zawodowych, stowarzyszeniach, partiach politycznych, państwie.
IDEA CZŁOWEEKA - ludzie są na ogół z natury egoistami, wąskie marginesy altruizmu ograniczając do rodziny, sąsiadów i przyjaciół. Ludzie są leniwi, ale pragną wielkiego bogactwa. Sami są podatni na korupcję, ale hałaśliwie potępiają nadużycia innych. Łakną zażywania uroków życia, ale gorszą się gdy czynią to ich bliźni. Konserwatyzm opiera się na uniwersalnym założeniu o niedoskonałości natury człowieka. 0 tyle, o ile człowiek jest istotą mądrą i dobrą zasługuje na wolność. O tyle, o ile jest głupi i zły, potrzebuje skrępowań ze strony autorytetów, władzy, religii, wartości zakorzenionych w tradycji.
Neokonserwatyści amerykańscy wywodzą się spośród tych byłych liberałów, którzy sądzą, że liberalizm utracił swoje znaczenie a latach '60 i '70, objawiając bezradność wobec rebelii murzyńskiej i młodzieżowej. Są oni zdecydowanymi konserwatystami w zakresie polityki fiskalnej i zagranicznej, natomiast w kwestiach socjalnych zbliżają się do stanowiska liberalizmu socjalnego. Nie odrzucają kultury nowoczesnego Zachodu. Wierzą, że wzrost ekonomiczny na kapitalistycznym, wolnym rynku, korygowanym w razie konieczności interwencją rządową, umożliwia dostępność do dobrobytu i kultury dla większości społeczeństwa.
IRVING KRISTOL (1920 - ) - „Wyznania jedynego prawdziwego neokonserwatysty”; wg niego neokonserwatyzm jest prądem myślowym intelektualistów rozczarowanych liberalizmem, jest prądem skrajnie realistycznym, antyromantycznym i antyutopijnym. Kapitalizm liberalno demokratyczny uznaje za najlepszą możliwą formę ustroju społecznego. Za warunek konieczny społeczeństwa liberalnego i demokratycznego przyjmuje ekonomikę wolnorynkowa. Za warunek spokoju i politycznego - wzrost ekonomiczny, gwarantujący wzrost, dobrobytu powszechnego. Filarami przyzwoitego społeczeństwa jest rodzina i religia. Intelektualnie i moralnie wzmacniany kapitalizm podtrzymuje najpewniejsze nadzieje dla ludzkości.
ROBEKT N1SBET - „Zmierzch autorytetu”, „Tradycja i bunt”- radykalny krytyk masowego społeczeństwa twierdził, iż wolność jest czymś realnym, jest wartością naprawdę żywą tylko wtedy, gdy wiąże się z tradycją, ze wspólnotami naturalnymi, z całym systemem potrzeb ludzkich i sposobami ich zaspokojenia. Nie można odebrać jednostce szansy na spełnienie się poprzez uczestnictwo w grupie, w tradycji, nie wstępując tym samym na drogę wiodącą do anemii społecznej, atomizacji, rozbudzenia lęków i nowych zagrożeń. Jedynie poprzez uczestnictwo we wspólnocie- sąsiedzkiej, religijnej, rodzinnej, etycznej, klasowej- człowiek, który wie, skąd się wywodzi, który zna swoje korzenie, który czuje się odpowiedzialny za kogoś więcej niż tylko za siebie samego, który uczestniczy w pochodzie pokoleń, może uzyskać dość dojrzałości i poczucia bezpieczeństwa i potrafi tym samym rozumnie korzystać z wolności. Nisbet szuka przyczyn współczesnych problemów (Ameryki, Europy) w rozpadzie feudalnych struktur.
Jego zdaniem zasadniczy konflikt istnieje między tymi, którzy chcą zachować autonomię poszczególnych sfer życia, przede wszystkim separację społeczeństwa i polityki, a zwolennikami teorii, w których to co społeczne i to co polityczne jest ze sobą utożsamione, w rezultacie czego państwo staje się podstawowym narzędziem społecznej zmiany. Wybiera wspólnotę przecie indywidualizmowi, tradycję przeciw nowatorstwu, świętość przeciw rozumowi. Wrażliwszy jest na straty niż na osiągnięcia współczesności. Atakuje i krytykuje współczesnych i XVIII wiecznych filozofów. Wybiera tradycję intelektualną; która dla większości jest niemodna i wstydliwa. Wybiera kontrrewolucjonistów przeciw oświeceniowym zwolennikom praw człowieka.
Myślicielom współczesnym zarzuca zdradę ideałów wolności. Uważa, że w imię fałszywie pojętej idei wyzwolenia człowieka, na skutek postawienia w centrum myśli jednostki, zagrożona została społeczna przestrzeń niezbędna dla zachowania wolności. Twierdzi, że ta nowa wolność przyniosła ze sobą procesy anomii i alienacji, niezbędne dla funkcjonowania społeczeństw i dla duchowego zdrowia jednostki.
Teoria wolności postuluje ograniczenie wszelkiej arbitralnej i widocznej władzy politycznej, a także wyzwolenie od niszczących działań społeczeństwa. Składa się z 3 elementów :
1). indywidualnej koncepcji społeczeństwa - człowiek pojęty jest jako istota autonomiczna i samowystarczalna, zdolna do racjonalnego działania;
2) .teorii postępu;
3). wizji państwa aktywnie interweniującego w procesy społeczne;
Myślenie o człowieku powinniśmy rozpoczynać od zrozumienia podstawowych potrzeb ludzkich, niezmiennych i obecnych we wszystkich kulturach- potrzeba zakorzenienia, członkostwa, przynależności, tożsamości, sensu, bezpieczeństwa, identyfikacji. Potrzeby te muszą zostać zaspokojone, wszelka reforma winna brać pod uwagę ich istnienie. Inaczej mamy do czynienia ze zjawiskiem anomii bądź z procesami alienacji. Formy alienacji: alienacja od przeszłości, od miejsc, od rzeczy, od siebie samego. Najostrzej Nisbet krytykuje ruchy egalitarne - „polityka egalitaryzmu prowadzi do dezintegracji dotychczasowych więzi społecznych i tylko siła państwa może wypełnić powstałą próżnię”. Wolność, by była czymś realnym, możliwym do realizacji, musi być z jednej strony związana takimi wartościami jak wspólnota, tradycja, kultura, musi brać pod uwagę cały system potrzeb ludzkich i sposoby ich zaspokajania. Z drugiej - wyrażać się w wolności, w poszanowaniu dla odmienności, dla mniejszości, które mogą istnieć tylko wtedy, gdy nie zagraża im państwo i gdy zorganizowane są we wspólnotach.
Prawdziwa wolność może istnieć tylko wówczas, gdy człowiek odnajduje się w grupie społecznej. Wolność wyrasta z autonomicznych grup społecznych uwolnionych od władzy państwa. Niszcząc lub osłabiając te grupy niszczy się tym samym potrzebę wolności. Światowy pokój, a wraz z nim sama cywilizacja, zależy od stałego postępu. Nieunikniona jest walka o lepsze pozycje, o sukces. Różnice, które czynią ludzi silniejszymi, potężniejszymi, sprytniejszymi, stanowiąc ich indywidualności. (konkurencja) Wolność jest związana z zasadą pluralizmu, niepowtarzalności grup, a tym samym jednostek. Dlatego współcześnie szansę na odrodzenie wspólnot widzi on między innymi w ruchach etnicznych, regionalnych - poprzez nie wiedzie droga do zachowania bogatego w różnorodność świata kultury. By kultura i społeczeństwo mogły się rozwijać, ujawnić swe możliwości, by ludzie zachowali zdolność do samoorganizacji, należy powstrzymać trend centralistyczny. Państwo wolne to takie. które szanuje instytucje społeczne i zachowuje autonomię sfer pozapolitycznych.
SOCJALIZM - łac. sociare - łączenie ludzi, sncialis- podkreślającego ich społeczny charakter, sociates - ukazującego powstałe w ten sposób społeczeństwo.
Motywy tworzenia społeczeństwa:
emocjonalne - czynnik nieformalny, mówimy o koleżeństwie, towarzystwie, bractwie, stowarzyszeniu itd., wespół stanowiących społeczeństwo;
racjonalne- pojawia się idea umowy społecznej jako czynnik sformalizowany, kojarzony z prawem naturalnym;
KANON WARTOŚCI SOCJALIZMU
IDEA SPOŁECZEŃSTWA najściślej powiązane ze sobą kolektywy - zrzeszenia od lokalnych poprzez ogólnokrajowe aż po ogólnoludzkie. Natura owych zrzeszeń (harmonia, mutualizm, agraryzm, industrializm, socjalizm) kształtowana jest naturą międzyludzkich więzi społecznych, ekonomicznych, politycznych. Im głębsze, silniejsze i liczniejsze więzi międzyludzkie, tym wyższy poziom uspołecznienia człowieka jako miara jego człowieczeństwa. Właściwa organizacja socjalistycznego społeczeństwa domaga się przyznania prymatu kwestiom socjalnym rozwiązanych skutecznie na zasadach odpowiedniej organizacji wytwórczości i podziału dóbr, przy pomocy (ale tylko wtedy kiedy to niezbędne) środków politycznych. Kapitalizm jest zaprzeczeniem właściwej organizacji społeczeństwa ponieważ nie jest w stanie rozwiązywać kwestii socjalnych, usuwać konfliktów w procesach wytwórczości i podziału dóbr, nie sięgać do środków opartych na konkurencji, hierarchii, walce, przemocy. W przeciwieństwie do kapitalizmu, ideologia socjalizmu odrzuca wiarę w możliwość spontanicznego powstania zorganizowanego społeczeństwa, podkreślając konieczność aktywności organizacyjnej.
IDEA CZŁOWIEKA - jest niejako refleksem idei społeczeństwa. Preferowana jest tutaj kolektywistyczna (w sensie egocentryczna, egoistyczna) koncepcja człowieka. Miarą poziomu człowieczeństwa jest stopień jego uspołecznienia zależny od głębi, siły i liczby więzi społecznych. W przypadku konfliktu interesu jednostki ludzkiej z interesem społecznym prymat zachowuje ten drugi.
Jest to koncepcja optymistyczna, wyrażająca zaufanie do rozumu człowieka osadzonego w społeczeństwie, zdolnego do samorozwoju aż po granice doskonałości równego z innymi ludźmi bez względu na pleć, rasę, pochodzenie społeczne itd.
Ideę człowieka wyróżnia prometeizm, racjonalizm, socjocentryzm, historyzm, egalitaryzm, perfekcjonizm i kosmopolityzm.
IDEA GOSPODARKI - ogarnia kompleks zagadnień związanych głównie z kontrolowaniem koncentracji bogactwa przez nieliczne jednostki w formie własności prywatnej i rozdzielaniem go między wszystkich członków społeczeństwa w formach własności społecznej - kolektywnej i państwowej. Formy własności warunkują nie tylko zasady wytwórczości, podziału, wymiany i konsumpcji dóbr, lecz również zmiany ustrojowe. Najwyższa, niekontrolowana koncentracja własności prywatnej należącej do nielicznych nastąpiła w kapitalizmie (potępiają te negatywne skutki kapitalizmu).
Idea gospodarki, preferując zawsze formy własności społecznej, początkowo domagała się całkowitego zniesienia własności prywatnej. Później poprzestawała na postulatach jedynie przewagi własności społecznej nad własnością prywatną. Godząc się na częściową gospodarkę opartą na własności prywatnej socjalizm zmuszony był też dopuścić kapitalistyczne zasady wolnego rynku.