Europejska polityka społeczna - dwa sposoby

1) utożsamiany z działaniem UE w obszarze polityki społecznej

2) dwa pojęcia - polityka społeczna i ogólniejsze procesy międzynarodowe, jakie zachodzą w sferze społecznej w ramach UE lub w większej skali - na całym kontynencie europejskim.

Neofunkcjonalizm

W tej perspektywie rozwój wspólnotowej polityki społecznej może być i jest postrzegany jako wynik presji wywieranej przez bardziej zaangażowane obszary integracji europejskiej, zwłaszcza ta doktryna sfery ekonomicznej (tworzenie jednolitego rynku europejskiego, w tym szczególnie rynku pracy. Mamy tu do czynienia z mechanizmem "przeciekania" procesów integracyjnych z jednego do drugiego sektora, a wiec rozprzestrzenianiem się współpracy na coraz to nowe dziedziny poczynając od sfery gospodarczej, a na formujących się "jednolitych obszarach społecznych" kończąc.

Zaklada się jednak, że socjalny wymiar integracji europejskiej będzie nieuchronnie pogłębiał się i rozwijali w ślad za osiąganiem pierwotnych celów procesu zjednoczeniowego. Wśród celów tych najważniejszym było przede wszystkim zbudowanie wspólnego rynku, na którym swobodnie będą przemieszczać się kapitał, towary, usługi i pracownicy.

Nowy instytucjonalizm

Przyczyny swoistego niedorozwoju wspólnotowej polityki społecznej są inaczej widziane przez tzw. nowych instytucjonalistów (Hall, Taylor 1996, Bulmer 1997). Głównym czynnikiem wyhamowującym m.in. proces integracji socjalnej jest ich zdaniem mechanizm podejmowania decyzji w UE, wymagający daleko posuniętych kompromisów i poszukania "wspólnego mianownika" na możliwie najwyższym poziomie.

Nowi instytucjonaliści wskazują także na stosunkowo słabą i niespójną presję wywieraną na rozwój wspólnotowej polityki społecznej ze strony organizacji pozarządowych i partnerów społecznych. Nurt instytucjonalny podkreśla w każdym razie kluczową rolę środowiska instytucjonalnego w procesach integracji europejskiej. Specyfika tego środowiska określa sposób rachowania państw, a także sprzyja upodabnianiu się do siebie instytucji krajowych w wyniku funkcjonowania w podobnym otoczeniu.

W sferze polityki społecznej ilustracja tych oddziaływań może być stworzenie otwartej metody koordynacji, służącej ekspertom i przejmowaniem tzw. "najlepszych praktyk". Koncepcja wieloprzestrzennego rządzenia najwyraźniej znalazła zastosowanie w analizie wspólnotowej polityki regionalnej, ale z czasem zaczęła być używana także w odniesieniu do innych aspektów funkcjonowania Unii. Można ją aplikować w badaniach nad europejską polityką społeczną.

Inną odmianą omawianego podejścia polega na utożsamianiu UE ze swoistym państwem regulującym. Istota tego spojrzenia sprowadza się do tezy, iż na poziomie Unii najlepiej są rozwinięte funkcje państwa o charakterze regulującym, natomiast dużo słabiej - w dziedzinie redystrybucyjnej i stabilizacyjnej.

Instytucje ponadnarodowe (Komisja Europejska, Europejski Trybunał Sprawiedliwości) nie tylko stanowią ramy norm i standardów, ale nadzorują również stosowanie prawa przez państwa członkowskie.

Wspólnotowej działania redystrybucyjne podejmowane przez fundusze strukturalne mają być rozpatrywane w dwóch różnych perspektywach:

1) w podejściu czysto ekonomicznym służą one tworzeniu trwałych podstaw dla rozwoju gospodarczego i poprawy zdolności konkurencyjnych państw członkowskich

2) w aktywności Europejskiego Funduszu Społecznego - przejawem tego była pierwotnie koncentracja na projektach związanych z zasobami ludzkimi podnoszeniem kwalifikacji pracowników, a także zwiększaniem mobilności zarobkowej i geograficznej.

W dyskursie politycznym akcent pada na stabilizacyjne znaczenie procesów redystrybucyjnych w ramach wspólnoty. Rola ta znajduje wyraz w projektach EFS zorientowanych na wspieranie regionów zapóźnionych w rozwoju oraz grup społecznych zagrożonych bezrobociem lub/i wykluczeniem.

Pojęcia europeizacji

Odnoszą się do oddziaływań zachodzących między UE a państwami członkowskimi. Spojrzenie przez pryzmat tej kategorii jest od lat praktykowane przez teoretyków integracji europejskiej oraz badaczy polityk wspólnotowych. Dotyczy to również obszaru polityki społecznej i jej bardziej racjonalnych dziedzin, w tym w odniesieniu do Polski.

Interakcje między Unią a krajem członkowskim mają generalnie dwa wymiary. Pierwszy z nich obejmuje zmiany dwustronne w strukturach i polityce wewnętrznej pod wpływem nacisków i wymagań unijnych, dynamiki integracyjnej, itp. Chodzi zatem o wpływ presji adaptacyjnej "z góry do dołu", od szczebla europejskiego do narodowego (downloading). Drugi wymiar europeizacji polega na przekazywaniu narodowych preferencji na poziom UE - "z dołu do góry" (uploading). Ma to służyć ochronie i promocji własnych interesów państwowych, wzmacnianiem oddziaływań na polityko unijne i proces integracyjny.

Kolejne to złożone interakcje (crossloading), związane na przykład z transferem krajowych rozwiązań i modeli polityki społecznej na poziom unijny, by stamtąd trafiać do innych państw członkowskich jako tzw. najlepsze praktyki, propagowane i naśladowane m.in. w ramach otwartej metody koordynacji.

Liberalne podejście międzyrządowe

Liberalizm międzyrządowy namawia do analizowania europejskiej integracji w perspektywie zarówno realistycznej teorii stosunków międzynarodowych, jak i liberalnej teorii polityki wyjaśniającej tworzenie preferencji wewnętrznych. Zasadnicze źródła integracji tkwią w interesie państw członkowskich, które świadomie realizują swoje uprawnienia na rzecz instytucji ponadnarodowych, ściśle kontrolujące, budują rozmaite koalicje wspierające własne stanowisko. Unia Europejska jest zatem postrzegana jako raczej reżim międzynarodowy, zaprojektowany i utworzony przez państwa w celu zarządzania współzależnością, niż jako samodzielny podmiot pozbawiony kontroli rządów i wyposażony w odrębną władzę.

Trzy wizje Europy

1) Europa Wolnorynkowa - scenariusz zakłada dalszą liberalizację unijnego rynku wewnętrznego, a z drugiej strony utrzymanie istniejącej nierównowagi między nim a narodowymi politykami społecznymi państw członkowskich. Problem polega na tym, że europejskie welfare states są już w swej istocie półsuwerenne, ponieważ „niewidzialna ręka” jednolitego rynku „podminowała” ich wiele funkcji socjalnych, przy czym osłabione kompetencje nie zostały odbudowane na szczeblu wspólnotowym. Wizja Europy Wolnorynkowej (Liberalnej, Monetarnej) zakłada utrzymanie traktatowej asymetrii pomiędzy ekonomicznymi i społecznymi kompetencjami oraz celami integracji europejskiej w ramach Unii, a jej cele społeczne pozostawałyby podporządkowane budowie wspólnego jednolitego rynku. W przeszłości np. wspólnotowy mechanizm koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego był „ubocznym produktem” realizacji zasady swobodnego przepływu pracowników. orędownicy tego modelu opowiadają się przeciwko jakiemukolwiek angażowaniu się UE w politykę społeczną. Takie działania mogą tylko osłabić procesy ekonomicznej i socjalnej konwergencji w Europie, zniekształcać przepływy migracyjne.

2) Europa Narodowa - koncepcja oznaczająca odwrót od najbardziej zaawansowanych form integracji europejskiej. Model akcentuje potrzebę zabiegania w UE o maksymalną ochronę własnej suwerenności oraz skuteczną realizację jedynie narodowych interesów państw członkowskich, bez należytego uwzględniania ogólnoeuropejskich interesów. Obawy, że zachowanie otwartości na otoczenie i zewnętrzną konkurencję na rynku pracy i usług oraz swobodny dostęp obywateli innych państw członkowskich UE np. do pomocy społecznej mogą uruchamiać „wyścig do dna” w polityce społecznej.

3) Europa Rozwoju i Solidarności - koncepcja unika skrajności dwóch poprzednich podejść. Jest próbą przezwyciężenia obecnego impasu, projektem zarysowującym sposób wyjścia z kryzysu strukturalnego, jaki przeżywa UE. Zakłada ustanowienie równowagi między ekonomicznym i społecznym wymiarem integracji europejskiej, poprzez rozwinięcie na poziomie unijnym zadań gospodarczych i socjalnych, które zostały nadwyrężone na szczeblu narodowym przez jednolity rynek i swobodny przepływ osób.

Deficyty strukturalne w UE

W strefie euro jest deficyt wspólnej polityki fiskalnej w obliczu realizowanej wspólnej polityki monetarnej. Utrzymujący się deficyt integracji socjalnej względem znacznie bardziej zaawansowanej integracji ekonomicznej.

Europejski Model Społeczny

Jeszcze kilkanaście lat temu UE nie prowadziła sprecyzowanej polityki społecznej. Była to bowiem domena państw narodowych. Wraz ze Strategią Lizbońską ogłoszono Agendę Socjalną 2000. Był to pierwszy jednoznacznie wyartykułowany program polityki społecznej. Za punkt wyjścia przyjęto cel związany ze zwalczaniem ubóstwa i wykluczenia społecznego, ale następnie program rozszerzono o zabezpieczenie dochodowe starzejącej się populacji oraz zdrowie i opiekę długoterminową. Aktywizacja ludzi narażonych na wykluczenie czy już wykluczonych jest trudnym i kosztownym wysiłkiem. Często oznacza podjęcie różnego typu rehabilitacji: społecznej, zawodowej, medycznej. Ponadto osoby z problemami społecznymi spotykają się z niechęcią, a nawet dyskryminacją ze strony innych obywateli, a programy aktywnego wsparcia są drogie, niekiedy może nawet więcej kosztują niż wynosi pomoc pieniężna

Europejski Model Społeczny: geneza i charakterystyka

W Białej Księdze z 1994r. Komisja Europejska opisała Europejski Model Społeczny w kontekście wartości, w tym: demokracji i praw jednostek, swobody negocjacji i układów zbiorowych, gospodarki rynkowej, równych szans dla wszystkich, ochrony społecznej i solidarności. Wynika z niego założenie nierozdzielności konkurencyjności i solidarności: „Konkurencyjność i solidarność występujące razem były elementami budowy Europy odnoszącej sukcesy przyszłości”.

Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej nawiązuje do głównych filarów EMS:

- art. 8 we wszystkich swoich działaniach Unia zmierza do zniesienia nierówności oraz wspierania równości mężczyzn i kobiet

- art. 9 przy określaniu i realizacji swoich politycznych działań Unia bierze pod uwagę wymogi związane ze wspieraniem wysokiego poziomu zatrudnienia, zapewnieniem odpowiedniej ochrony socjalnej, zwalczaniem wykluczenia społecznego, a także z wysokim poziomem kształcenia, szkolenia oraz ochrony zdrowia ludzkiego

- art. 10 przy określaniu i realizacji swoich politycznych działań Unia dąży do zwalczania wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność wiek, lub orientację seksualną.

Odniesienie do dialogu społecznego:

- art. 152 Unia uznaje i wspiera rolę partnerów społecznych na swoim poziomie, uwzględniając różnorodność systemów krajowych. Ułatwia ona dialog między innymi szanując ich autonomię.

- Trójstronny szczyt społeczny do spraw wzrostu i zatrudnienia przyczynia się do dialogu społecznego.

- Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zawiera również ramy prawne dla europejskiego dialogu społecznego (art. 15). Traktat ustanawia także otwartą metodę koordynacji Europejskiej Strategii Zatrudnienia (art. 145-150)

Główne cechy EMS (Anthony Giddens, 2006) - państwo z szerokim zakresem interwencjonizmu i odpowiednio wysokim poziomem fiskalizmu - bezpłatna i obowiązkowa edukacja - solidny system ochrony socjalnej - ograniczenie nierówności

Główne zadania EMS (Tito Boeri, 2002) - ograniczenie nierówności dochodowych i ubóstwa - ochrona przed ryzykiem związanym z działaniem rynku pracy - wspieranie aktywności zawodowej

Systemy społeczne w Europie

- Andre Sapir (2005) zwraca uwagę, że w Europie wykształciły się różne odmiany modeli społecznych, w obrębie których w różnym stopniu osiągane są rozmaite cele. Stąd klasyfikacja modeli społecznych w Europie (także Esping-Andersen 1990)

Charakterystyka odmian EMS

Rodzaj polityki	Nordycki	Anglosaski	Kontynentalny	Śródziemnomorski
Polityka rynku pracy	Aktywna	Aktywna	Pasywna	Pasywna
Ochrona prawna zatrudnienia	Niska	Niska	Wysoka	Wysoka
Rola związków zawodowych	Duża	Mała	Duża	Duża
Struktura płac	Spłaszczona	Zróżnicowana	Spłaszczona	Spłaszczona
Zakres ochrony socjalnej	Powszechny	Głównie ubodzy	Powszechny	Głównie emeryci
Wiek emerytalny	Wysoki	Wysoki	Średni	Niski
Dostępność usług społecznych	Szeroka	Niski	Szeroka	Średnia
Podatki	Wysokie	Niski	Średnie	Średnie

Europa 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu

Strategia Europa 2020 obejmuje 3 wzajemnie ze sobą powiązane priorytety:

1) rozwój inteligentny: rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji

2) rozwój zrównoważony: wspieranie gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej

3) rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu: wspieranie gospodarki o wysokim poziomie zatrudnienia, zapewniającej spójność społeczną i terytorialną

UE musi określić gdzie chce się znaleźć w roku 2020, w tym celu Komisja proponuje wytyczenie kilku nadrzędnych, wymiernych celów UE:

- wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 20-64lat powinien wynosić 75%

- na inwestycje w badania i rozwój należy przeznaczać 3% PKB Unii

- należy osiągnąć cele „20/20/20” w zakresie klimatu i energii (w tym ograniczenie emisji CO₂ nawet o 30%, jeśli pozwolą na to warunki)

- liczbę osób przedwcześnie kończących naukę szkolną należy ograniczyć do 10%, na co najmniej 40% osób z młodego pokolenia powinno zdobywać nowe wykształcenie

- liczbę osób zagrożonych ubóstwem należy zmniejszyć o 20mln

„Unia innowacji” - projekt na rzecz poprawy warunków ramowych i dostępu do finansowania badań i innowacji tak, by innowacyjne pomysły przeradzały się w nowe produkty i usługi, które z kolei przyczynią się do wzrostu gospodarczego i tworzenia nowych miejsc pracy

„Młodzież w drodze” - projekt na rzecz poprawy wyników systemów kształcenia oraz ułatwiania młodzieży wejścia na rynek pracy

„Europejska agenda cyfrowa” - projekt na rzecz upowszechnienia szybkiego Internetu i umożliwienia gospodarkom do nowych technologii i przedsiębiorcom czerpania korzyści z jednego rynku cyfrowego

„Europa efektywnie korzystająca z zasobów” - projekt na rzecz uniezależnienia wzrostu gospodarczego od wykorzystania zasobów przejścia na gospodarkę niskoemisyjną, większego wykorzystania odnawialnych źródeł energii i modernizacji transportu oraz propagowania efektywności energetycznej

„Polityka przemysłowa w erze globalizacji” - projekt na rzecz poprawy otoczenia biznesu, szczególnie w odniesieniu do MSP oraz wspierania rozwoju silnej i zrównoważonej bazy przemysłowej, przygotowanej do konkurowania na rynkach światowych

„Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia” - projekt na rzecz modernizacji rynków pracy i wzmocnienia pozycji obywateli poprzez rozwój kwalifikacji przez całe życie w celu zwiększenia współczynnika aktywności zawodowej i lepszego dopasowania popytu do podaży na rynku pracy, m.in. dzięki mobilności siły roboczej

„Europejski program walki z ubóstwem” - projekt na rzecz zapewnienia spójności społecznej i terytorialnej, tak aby korzyści płynące ze wzrostu gospodarczego i zatrudnienia były szeroko dostępne, a osoby ubogie i wykluczone społecznie mogły żyć godnie i aktywnie uczestniczy w życiu społeczeństwa

Części składowe europejskiej polityki społecznej:

- wspólne wartości na polu społecznym cytowane w traktatach założycielskich Wspólnoty Europejskiej i innych dokumentach programowych - Europejskie prawo socjalne

- koordynacja krajowych polityk społecznych - transfery w ramach polityki strukturalnej i inwestycje z EFS

Międzynarodowa polityka zdrowotna

Na różnice występujące w sytuacji zdrowotnej pomiędzy poszczególnymi krajami mają wpływ 3 następujące czynniki:

1) zmiany demograficzne (wzrost liczby ludności, większy wskaźnik populacji starzejącej się, co z kolei ma wpływ na wzrost populacji wymagającej długotrwałej opieki medycznej)

2) postęp cywilizacyjny i technologiczny (nowocześniejsze procedury diagnostyczne i lecznicze w medycynie, przyspieszony rozwój nauk medycznych i działań medycznych, niestety niosący ze sobą wzrost kosztów różnych procedur, czasem nieodwracalne zmiany w środowisku, jak również nowe zagrożenia dla stanu zdrowia)

3) rzeczywistość ekonomiczna (powodująca brak możliwości wzrostu nakładów na działalność zdrowotną równą tempu zmian demograficznych i technologicznych)

Polityka zdrowotna realizowana jest co najmniej w następujących wymiarach:

1) lokalna polityka zdrowotna 2) regionalna polityka zdrowotna

3) krajowa polityka zdrowotna 4) międzynarodowa polityka zdrowotn

Politykę zdrowotną świata realizuje wiele organizacji międzynarodowych, które tworzone są przez poszczególne państwa czy regiony świata. D jej stałego rozwoju w dużej mierze przykładają się liczne organizacje międzynarodowe, pozarządowe.

Oprócz WHO odgrywającej główną rolę w tworzeniu polityki zdrowotnej, istnieje Organizacja Narodów Zjednoczonych (United Nations Organization, UNO) mająca znaczący wpływ w budowaniu polityki zdrowotnej świata. Polityka zdrowotna prowadzona przez WHO odnosi się do postanowień przyjętych w jej Konstytucji z 1946r., które mówią, że zadaniem organizacji jest doprowadzenie „wszystkich społeczeństw do najwyższego, osiągalnego poziomu zdrowia”. W jednej z preambuł do tej Konstytucji dodano stwierdzenie, że zdrowie jest jednym z głównych praw każdego człowieka , i dalej, że zdrowie społeczeństw stanowi warunek pokoju i bezpieczeństwa, co uzależnione jest w dużej mierze od współpracy wszystkich krajów.

Promocja zdrowia w pełnym rozumieniu możliwa jest jedynie w ramach takiego modelu polityki zdrowotnej, który zapewnia prozdrowotny charakter polityki państwa nie tylko w sektorze zdrowia, ale również w pozostałych sektorach państwowych oraz na wszystkich szczeblach zarządzania.

Polityka zdrowotna - rozwiązywanie problemów zdrowotnych może być mało skuteczne bez rozwiązywania innych problemów społecznych, ale też trudno jest rozwiązywać wiele problemów społecznych bez rozwiązywania problemów zdrowotnych.

Konstytucyjne zasady dla systemu ochrony zdrowia:

- „zdrowie społeczeństwa stanowi najważniejszą część składową bogactwa narodowego (jest dobrem publicznym, nie towarem!)

- troska o osiąganie pozytywnych standardów zdrowia jest powinnością państwa, samorządów, organizacji pozarządowych, publicznych i prywatnych, a także każdego obywatela” (Nosko 2005)

- nie da się rozwiązać problemów ochrony zdrowia i opieki zdrowotnej bez odniesienia do szerszych problemów i kwestii społecznych

- wiele problemów dotyczących zarówno warunków, jak i jakości życia obywateli czy funkcjonowania społeczeństwa nie da się rozwiązać bez realizacji konstytucyjnej zasady dostępu do opieki zdrowotnej

Zły stan zdrowia i brak dostępu do opieki zdrowotnej przekładają się na niższą aktywność zawodową, wcześniejsze, częstsze i dłuższe korzystanie ze świadczeń ubezpieczeniowych, a w pewnych przypadkach ze świadczeń pomocy społecznej. Na system ochrony zdrowia należy patrzeć jako na jeden z elementów szeroko rozumianej polityki społecznej.

Polityka społeczna, której coraz ważniejszym zadaniem jest przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu, musi włączyć politykę zdrowotną do katalogu swoich polityk szczegółowych. Szczególna jest tu rola państwa.

W 2004r. Polska przystępując do UE zobowiązała się do dostosowania polskiej polityki, w tym zdrowotnej, do postanowień UE.

Zobowiązania dotyczące zdrowia zapisano już w traktacie z Maastricht, który uwzględnił problematyk zdrowia publicznego w art. 129: „wymagania w zakresie ochrony zdrowia będą stanowiły nieodłączną część polityki Wspólnoty”. Zadania te doprecyzowano w traktacie amsterdamskim, w którym w art. 152 pojawił się zapis, że w każdej polityce Wspólnoty będzie uwzględniany aspekt zdrowotny. W polskiej konstytucji zapisano w art. 68 prawo każdego obywatela do ochrony zdrowia. Zdrowie i choroba nie są wyłącznie problemem jednostki, ale także jej rodziny, zakładu pracy, itp.

Tradycyjnie politykę zdrowotną określa się jako „działalność, która ma na celu poprawę stanu zdrowia, zaspokajanie potrzeb zdrowotnych albo udzielanie świadczeń zdrowotnych”.

W nowym ujęciu „polityka zdrowotna kraju lub społeczności to przyjmowana przez nie strategia, służąca kontrolowaniu i optymalizowaniu wykorzystywania przez nie władzy medycznej i dostępnych zasobów stosowanych do rozwiązywania problemów zdrowotnych (Włodarczyk, Poździoch 2001).

Cele polityki zdrowotnej obejmują zatem wydłużanie życia i eliminowanie przedwczesnych zgonów i minimalizację odstępstw od fizjologicznych i funkcjonalnych norm przez działania profilaktyczne i wczesne wykrywanie chorób, wzmacnianie odporności na choroby, minimalizowanie dyskomfortu i niesprawności, wzmacnianie potencjału zdrowotnego oraz wspieranie poczucia dobrobytu i samorealizacji.

Międzynarodowa polityka społeczna - wykład - dr Tomasz Karkowski

3

---