ROZWÓJ FIZ-można rozpatrywać jako: fitogeneza(ewolucyjne zmiany w długo

trwających procesach międzypokoleniow),ontogeneza(rozwój

osobniczy org od momentu zapłodnienia

do smierci.

Czynniki endogenne-fenotyp: zespół cech osobnika, stanowiacy wynik współdziałania genotypu; genotyp: zespół wszystkich genów danego org lub ukł alleli jednego locus. Genotyp modyfikuje cechy jakosciowe osobnika, które stanowią wypadkową oddziaływań cech endo i egzogennych.

Gen: odcinek łańcucha DNA, zawierajšcy pewnš liczbę nukleotydów, których sekwencja stanowi informację genetyczną, warunkującą syntezę określonych białek lub cząstek kwasu RNA. W DNA wyst 4 zasady azotowe: adeina, tymina, guanina, cytozyna.

Proces biosyntezy: 1.transkrypcja: to proces wytwarzania cząst RNA na matrycy jednego łańcucha DNA zgodnię z regułą komplementarności zasad, enzymem przeprowadzającym transkrypcję jako polimera RNA, która współpracuje z innymi białkami okreslanymi jako czynniki transkrypcyjnymi.

2.Składanie genu w wyniki transkrypcji powstaje pre-mRNA, które nie jest gotowe do uczestniczenia w translacji, gdyż zawiera introny, nast składanie genu przez wycięcie intronów i połączenie ze sobą egzonów w wyniku czego powstaje mRNA, nast mRNA jest transportowane z jądra do cytoplazmy gdzie służy jako matryca do wytwarzania białek w procesie translacji. 3. Translacja: proces wytwarzania białek z aminokw, translacja odbywa się w rybosomach podczas translacji cząst mRNA znajduje się pomiędzy dwoma rybosomami a czast aminikwasów dostarczane są do rybosomów tRNA.

ZAPŁODNIENIE-z chwilą wniknięcia plemników do pochwy w okolice macicy dochodzi do zapłodnienia. Tylko jeden plemnik wnika do jaja. Akrosom główki plemnika dokonuje rozpuszczenia wieńca promienistego i błony przeźroczystej otaczającej o... .Z chwila wniknięcia do srodka błona żółtkowa zmienia się w błonę zapłodnieniowa i nie pozwala wniknąć innym plemnikom do środka.. W tym czasie w jaju dochodzi do podziału i wydzielenia ciałka kom, a jadro oscytu zmienia się w przedjądrze żeńskie. Głowka plemnika pęcznieje i powstaje przedjšdrze męskie. Nast kariogamia czyli połšćzenie się jšdek w efekcie końcowym powstaje dipoidalna zygota.

ZMIENNOŚĆ I RODZAJE- zmienność org spowodowana jest modyfikujšcym wpływem środowiska na infor zawartą w genotypie. Zmienność fluktuacyjna: związana ze srodowiskiem zew i wew, która wpływa modyfikująco na realizację kodu genetycznego, zawišzana z danš cechą, np. błedy dietetyczne u osób powodują otyłość. Cecha nie będzie dziedziczona przez potomstwo osoby otyłej. Zmienność rekombinacyjna:(powst w wyniku przetasowania alleli w kolejnych pokoleniach i jest główna przyczyna zmiennosci w doborze naturalnym i sztucznym) a). zjawisko crossing-over: wymiana odcinków i leżacych na tych odcinkach genów pomiędzy dwoma chromosomami homologicznymi. b).niezalezna segregacja chromosomów(II prawo mendla)- geny przekazywane przez rodziców dzieciom rózniš się jednš lub większa liczbš niezależnychcech, każda para podlega losowej segregacji i jest dziedziczona niezależenie od genów innych par. Zmienność mutacyjna: polega na skokowych lub nagłych zmianach w genotypie; nast dziedziczenie nowej informacji, w miejsce już istniejacej u przodków. Czynniki powodujace mutację: różne zjawiska chem, promieniowania jonizujšce inadfioletowe.Moga to być mutacje genowe, chromosomowe, chromosomowe liczbowe.

BUDOWA KOŚCI : tkanka kostna (nadaje kształt kosci), szpik kostny, chrzastka, okostna. W tk kostnej najważniejsza jest subst międzykom, która składa się z: istoty podstawowej, włókien kolagenowych. U dorosłych osóbników tk kostna ma budowę blaszkowata i dzieli się na: a). istotę zbita: bardzo zwarty ukł blaszek kostnych, wyst. w niej kanały, w których naczynia krwionosne wnikaja do kosci z okostnej; każdy kanał otoczony jest kilkoma blaszkami w kształcie cienkościennych rur ułożonych współśrodkowo, ściśle ze sobą zespolonych tworzących osteon. b). istotę gąbczastą: utworzona jest z cieńkich blaszek i beleczek kostnych krzyżujących się ze sobš, zasadniczym jej elementem strukturanym jest osteon, który skł się z kilkunastu rurek o małej średnicy, umieszczonych jedna po drugiej tworzących sieć, w sieci tej znajduje się szpik kostny.

ROLA (wł) KOŚCI: a) fiz: masa kości u czł wynosi od 10-12kg. b). bio: zdolność regeneracji, przeszczepiania, dostosowania sie do warunków, np. w zakresie grubosci kosci.

BUDOWA STAWÓW a). podział ze względu na ilosć kości biorących udział w budowie stawu:stawy proste(biora udział w stworzeniu stawu), złożone (więcej niż dwie kosci biorą udział w budowie stawu)

b).podział ze względu na kształt pow: staw kulisty wolny i panewkowy, eliptyczny, zawiasowy, obrotowy, śrubowy, siodełkowy, płaski.

BUDOWA MIĘŚNIA- skład: Częsć I mięsnia zwana brzuścem:stanowi kurczliwą masę mięsniową, posiada ciemnoczerwone zabarwienie, zbudowana jest z włókien poprzecznie prążkowanych.Częsc II mięsnia stanowi łacznotkankowe ścięgno: znajduje się na końcach mięsnia, łaczy mięsień z kosćcem, przenosi na kości pracę mięsni, częsc początkowa mięsnia nazywa się głową, częsc końcowa ogonem.

PODZIAŁ MIĘŚNI- 1.mięsnie serca: sa to mięśnie poprzecznie prążkowane, pęczki miofibryli są zbudowane z sarkometrów, ich praca nie podlega naszej woli,ich praca nie podlega naszej woli, stanowią ukł kom mięsniowych, które w miejscach łšczenia się ich rozwidleń z innymi kom tworzš tzw. wstawki 2. mięsnie gładkie: stanowiš mięsnie narzadów wew, np żółšdka, pochwy, ichpraca nie podlega nazej woli, kom mięsni gładkichmajš kształt wrzecionowaty, a czasami gwiazdkowaty, w srodku kom mięsiowej położone jest owalne jadro.

ŻYCIE dynamiczny stan org, w którym zachodzš w sposób nieprzerwany biochem procesy przemiany materii i energii, zwišzane z wymianš materii i energii zotoczeniem. Przejawami życia sš takie procesy jak odżywianie, oddychanie, wydalanie.

KOMÓRKA najmniejsza budulcowa i funkcjonalna jednostka org żywych. Jest ona zdolna do przeprowadzania wszystkich podst procesów życiowych

PODZIAŁY KOM- proces zachodzacy u wszystkich żywych org, w którym kom macierzysta dzieli się na dwie lub więcej kom potomnych. Najpierw nast podział jada kom przez mitozę, mejozę lub amitozę. Po podziale jadra dzieli się cytoplazma-cytokineza. Podział kom jest jedna z faz cyklu kom.

-kom macierzyste, inaczej kom pnia: sa zdolne do potencjalnie nieograniczonej liczby podziałow, maja zdolnosć doróżnicowania się do innych typów kom.

- mitoza: proces podziału kom, któremu towarzyszy precyzyjne rozdzielenie chromosomów do dwóch kom potomnych. W jego wyniku powstają kom, które dysponuja materiałem genet identycznym z kom rodzicielska. Jest to najważniejsza różnica między a mitoza a mejoza. Podziały mitotyczne zachodza w dipoloidalnych kom somatycznych i w ich rezultacie powstaja inne dipoidalne kom somatyczne.

-mejoza: proces podziału kom wyst. u org rozmnażających się płciowo. Polega na podzialne kom dipoidalnej, w wyniku którego powstają 4 kom hapoidalne. Podziałowi mejotycznemu ulegajš tylko kom. macierzyste gamet i zarodników.

REPLIKACJA DNA- proces, w którym podwójna niż DNA ulega skopiowaniu. Replikacja jest półzachowawcza w każdej z dwóch uzyskanych podwójnych nici DNA będzie jedna nić macierzysta i jedna nowa. Substratami tego procesu sš: matryca DNA, DTP, ATP-energia dla helikaz

UKŁ NERWOWY

-ukł nerwowy osrodkowy, obwodowy, autonomiczny

Budowa kom nerwowej:

-ciało kom zbudowane z: jadra kom, siateczki sródplazmatycznej, która zawiera ziarnistosc Nissla, organella cytoplazmatyczne, mitochondria, aparat Goldiego, rybosomy, neurofibryle.

OŚRODKOWY UKŁ NERWOWY: -rdzeń kręgowy:leży w kanale kręgowym, rozpoczyna się na wys skryzżowania poramid rdzenia przedłużonego. Składa się z: zgrubienia szyjnego (zwiększony obszar unerwienia zwiazany z kończyną górna), zgrubienia lędźwiowego (zwiazany z kończyna dolna), stożek rdzeniowy, nić końcowa. W przekroju poprzecznym można wyróznić: istotę szara, biała, kanał srodkowy. Mózgowie.

OBROWOWY UKŁ NERWOWY: skłšda się z ukł somatycznego i autonomicznego. Nerwy przekazuja inf pomiędzy osrodkowym ukł nerwowym i poszczególnymi narzšdami. Częsc somatyczna OUN przewodzi impulsy nerwowe pomiędzy receptorami, osrodkowym ukł nerw, a mięsniami lub gruczołami. Obw ukł new obejmuje 12 par nerwow czaszkowych oraz 31 par nerwow rdzeniowych.Uszkodzenia obwodowoego ukł nerw powodujš niedowłady lub porażenia mięsni.

AUTONOMICZNY UKŁ NERWOWY.: częsc ukł nerwowego, którego nerwy unerwiaja narzady wew. Wyodrębniony ze względu na pełnione przez siebie funkcje i budowę. Układ ten powoduje reakcje niezależne od naszej woli, czyli np. wydzielanie soku żoładkowego. Ukł autonomiczny dzieli się na układ współczulny, inaczej synaptyczny i przywspółczulny. Wszystkie narzady wew unerwione sa jednoczesnie przez oba te układy-ich działanie jest względem siebie antagonistyczne.

WEGETAT UKŁ NERWOWY unerwia narządy, których czynność nie jest zależna od naszej woli:mięsnie gładkie, mięsień sercowy, gruczoły. Reguluje środowisko wew org. Podział:

-ukł współczulny(synamptyczny):pobudza aktywnosć narzadu unerwianego, częsć współczulna ma neurony pochodzace z nerwów rdzeniowych

-ukł przywspółczulny (parasympatyczny): hamuje aktywnosć ukł unerwionego, częsć przywspółcz ma neurony z jader nerwów czaszkowych

POZIOMY FUNKCJ UKŁ NERWOWEGO charakteryzuje się czynnościami odruchowymi. Wyróżnia się nast. odruchy: rozciągania, odwrócony rozciągania, zginania, autonomiczne, naczyniowe, termoregulacyjne, oddawania stolca i moczu.

Niższy poziom mózgowy: -obejmuje osrodki leżące w obrębie rdzenia przedłużonego mózgowia, podwzgórza, wzgórza, jąder kseromózgowych. - reguluje ciśnienie tętnicze krwi, akcje serca i oddychanie; - koordynuje ruch głowy, oczu i calego ciała; -kieruje odruchami pokarmowymi, wydzielaniem śliny, żuciem, połukaniem; - wyreguluje postawę ciała i rownowagę czł.;- kieruje zachowaniem popędowo-emocjonalnym

Wyższy poziom mózgowy: obejmuje osrodki leżšce w obrębie kory mózgowej zajmuje się między innymi magazynowaniem pamięci oraz wzorców reakcji motorycznych.

BUDOWA RDZENIA KRĘGOWEGO-róg przedni, boczny, tylny, istota szara, biała, drogi zstępujące-ruchowe(korowo-rdzeniowe, inne drogi rozpoczynające się w pniu), drogi wstępujące(rdzeniowo-opuszkowe, rdzeniowo-wzgórzowe, rdz-móżdżkowe)

NERWY CZASZKOWE-12 par nerwów, które wchodzš bezpoœrednio do mózgowia, w zaleznoœci od tego czy są to nerwy rychowe, czuciowe, mieszane.Jądra początkowe tych nerwów znajdują się bezposrednio w mózgu. zródła włokien- włokna czuciowe(gł zwoje nerwów czaszkowych), ruchowe-jądra ruchowe poszczególnych nerwów pnia mózgu, przywspólczulne-jądra przywspółczulne pnia mózgu, wspólczulne-pnie wspólczulne.

NERWY RDZENIOWE odchodzi od rdzenia kręgowego i opuszczają go przez otwory między kręgowe, która sa utworzone przez wcięcie kręgowe dolne i górne.Jest ich 31 par i dziela się na: nerwy szyjne, piersiowe, lędzwiowe, krzyżowe, guziczne.

HORMONY to zw chem, których zadaniem jest koordynowanie i regulowanie procesów chem zachodzacych w tk i kom oraz korelowanie podst funkcji życiowych org. Hormowy wydzielane sš do krwi lub limfy, a nast rozpowadzane po całym org. Hotrmony nazywa się posłańcami chem, gdyż krążą w sokach ustroju nieaktywne tak długoi, aż nie trafiš do kom narządu wykonawczego i wtedy dopiero się uaktywniają.

GRUCZOŁY to narzady, których post funkcja jest wytwarzanie i wydzielanie subst poza swój obszar. Subst takie okręsla się ogólnie jako wydzielinę. Gruczoł zbudowany jest z tk nabłonkowej. Subst wytworzone przez gruczoł moga być wydzielane przez egzocytozę lub dzięki osmozie przechodzić bezposrednio do płynów ustrojowych(krew, limfa). RODZAJE:-ze względuna na zasięg działania wyrózniamy:gruczoły egzokrynne(wydzielania zew), endokrynne(wydzielania wew), parakrynowe(wydzielajšce sekret do istoty międzykom), autokrynowe (wydzielajace sekret do sąsiadujących kom)

-ze względu na sposób wydzielania wyrózniamy: gruczoły merokrynne, apokryfowe, holokrynowe, ekranowe.

kom gruczołu mogš być położone w nabłonku pojedyńczo (gruczoły jednokom), w większych zespołach (gr wielokom).

Wśród gruczołow wielokom rozróżnia się: cewkowe, pęcherzykowe, cewkowo-pęcherzykowe.

UKŁ ODDECHOWY-zespół narządów umożliwliwiających org oddychanie. Integralnym elementem ukł jest narząd oddechowy. BUDOWA: drogi oddechowe (jama nosowa, gardło, krtań, tchawica, oskrzela), własciwy narzad oddechowy (skrzela, płuca), posrednio ukł krwionosny transportujący krew do tkanek. FUNKCJE-pobieranie tlenu z otoczenia; oczyszczenie ogrzanie nawilżanie wdychanego powietrza; transport powietrza do narządu oddechowego, gdzie nast wymiana gazowa; dostarczenie tlenu do tkanek oraz CO2 z tk do narządu oddechowego; wydalenie produktów końcowych z org przez drogi oddechowe. Górne drogi oddechowe dzielą się na: jamę nosowA, gadrło, krtań. Jama nosowa dzieli się na 2 częsci:- przedsionek nosa, -jamę nosowš własciwa,- jamę nosowa rozdzielona jest przegrodą nosa na 2 połowy, każda połowa zawiera 3 małżowiny nosowe dzielące przestrzeń jamy nosowej na 3 przewody górny, środkowy dolny., -przez nozdrza tylne łaczy się z gardłem. Gardło: stanowi wspólna częsć ukł oddechowego i pokarmowego, jama gardłowa przechodzi w krtań. Krtań: posiada chrzestne rusztowanie, ktore utworzone jest z 3 chrzastek nieparzystych (chrzastki naglośni, tarczowej, pierścieniowej), 3 chrząstek parzystych (chrzšstek nalewkowatych, różowatych, klinowatych). Dolne drogi oddechowe dzielą się na: tchawicę, oskrzela, płuca. Tchawica-ma postać rury i łączy krtań z oskrzelami, -długość jej wynosi 12-14cm,-zbudowana jest z chrząstek pierścieniowych połaczonych ze sobą aparatem więzadłowym,-składa się z 2 części:vszyjnej, piersiowej,- w końcowej części odcinka piersiowego na wysokosci 4 kręgu piersiowego tchawica rozwidla się przechodząc w oskrzela. Oskrzela- rozpoczynaja się w miejscu rozdwojenia tchawicy. Wyróżnia się częsc zewpłucną, na która skłšdajš się oskrzela głownie prawe i lewe.; częsc wewpłucną, na która skł się rozgałęzienia oskrzeli w obrebie płuc. Płuca- człowiek posiada 2 płuca;-mają kształt nieregularnych stożków;-w każdym można wyróznić podstawę, wierzchołek, powierzchnię (żebrowatą, śródpiersiową, przeponową, międzypłatowa);-w płucach wyróznia się 2 skł: oskrzelowy(przewodzi powietrze), pęcherzykowy(zbudowany jest z miseczkowatych uwypukleń zwanych pęcherzykami płucnymi, pęcherzyki otaczają sieć naczyń włosowatych).

UKŁ KRĄŻĘNIA- serce, naczynia tętnicze i żylne, naczynia włosowate. budowa czynnosci serca: pracuje przez całe życie;-jest biologiczną pompą umożliwiajšcą krążenie krwi w org czł;-położone jest w klatce piersiowej i środpiersiu;-otoczone jest błoną surowicza-osierdziem.

Budowa serca- zbudowane jest z mięsni poprzecznie prązkowanych( mięsień kurczy się zawsze pełnym skurczem niezależenie od siły bodźca, mięsnie serca wymagają ciągłego dostarczania tlenu i już po 30 sek przerwy w dostawie tlenu nast zatrzymanie pracy mięsnia sercowego); - serce składa się z: komór(prawej, lewej), przedsionków(prawy, lewy), zastawek; - w sercu wyróznia się podstawę serca skierowanš ku górze, tyłowi, i stronie prawej, wierzcholek serca skierowany ku dołowi, doprzodu i w lewą strone;- na pow zew serca wyodrębnia się bruzdę okalającą zawierającą tętnicę wieńcową prawą, bruzdę międzykomorową przednią zawierajacą tętnice wieńcową prawą, bruzdę międzykomorowš tylną zwierającą tętnice tylną.; -wnętrze serca wysłane jest wsierdziem;- praca mięsnia sercowego; - serce unerwione jest części współczulnej przez splot sercowy utworzony przez nerwy szyjnbe i górną część nerwów piersiowych. W części przywspółcz nerwy pochodzące z nerwu błednego.

PRACA MIĘŚNIA SERCOWEGO: przedsionek prawy i komora prawa nazywa się procesem żylnym: krew wpływa żyłami do przedsionka prawego a nast. Do komory prawej. Jest to krew żylna nieutleniona i dlatego jest ona tłoczona do obiegu małego. Przedsionek lewy i komora lewa nazywana jest sercem tętniczym: z płuc krew wraca do serca i przez skurcz komory lewej jest skierowana do obiegu dużego, czyli do tkanek całego org. Jest to krew utlen.

UKŁ POKARMOWY: jama ustna, gardło, przełyk, żołądek, jelito cieńkie (trzustka, wątroba), j. grube, odbytnica.

UKŁ WYDALNICZY:

Budowa: nerki- parzyste narządy wielkości powiększonego ziarna fasoli. Umiejscowione po obu stronach kręgosłupa, za żoładkiem i wątrobą. Z każdej odchodzą 2 duże nauczycie krwionośne tętnica nerkowa i żyła nerkowa. Budowa nerki: miąższ (b. silnie ukrwiony), kora nerki(jaśniejsza), rdzeń nerki(ciemniejszy), miedniczka nerkowa- lejkowata częśc nerwki, do której spływa mocz z kielichów nerkowych, a zmiedniczki mocz wpływam do moczowodu; moczowód- kanał uchodzący od nerki, prowadzący do pęcherza moczowego; pęcherz moczowy- zbiornik moczu, o rozciągliwych ściankach; cewka moczowa- kanał wyprowadzający mocz na zew, u mężczyzn krótszy i szerszy u kobiet odwrotnie; tętnica nerkowa- dostarcza do nerki krew zasobną w mocznik; zyła nerkowa- odprowadza do krwioobiegu krew pozbawioną mocznika.

DROGI MOCZOWE- budowa: moczowód, pęcherz moczowy, cewka moczowa żeńska, męska.

ZMYSŁY- forma przyjmowania bodźców z otoczenia, ich analiza, reagowanie na nie. Zmysły u czł.: wzrok- związany z okiem, umożliwia rozpoznawanie fal elektromagn. Słuch- związany z uchem. Smak- związany z językiem i jamą ustną. Jeden z dwóch „chem” zmysłów. Węch- związany z nosem, drugi `chem' zmysł, zapach rozpoznawany jest przez setki receptorów. Zmysły somatyczne: związane są z receptorami w skórze. Dotyk: bodźce czuciowe. Nocycepcja: zmysł bólu. Zmysł temp: czucie zimna/ciepła. Zmysł skórno-optyczny:

---