Mirosława Grabowska Socjologia religia: problemy stare i nowe
IX. Przypadek Polski: trudne kwestie - nauczanie religii, aborcja i konkordat
Religijność społeczeństwa polskiego
Stabilizacja: ponad 90% wierzacych i około 50% praktykujących regulanie.
Jakościowe przemiany religijności społeczeństwa polskiego - ruchy religijne (w 2002 r. Ruch Światło - Życie obecny był w 48% parafii, wspólnoty różańcowe - w 31%, Odnowa w Duchu Świętym - 25%, Liturgiczna Służba Ołtarza - 16%, Przymierze Rodzin - 13%, Neokatechumenat - 10%, Rodziny Nazaretańskie - 9,5%)
Pozycja Kościoła i charakter relacji państwo - Kościół (akceptacja obecności religii i Kościoła w sferze publicznej przy odrzuceniu obecności Kościoła w polityce)
Zróżnicowanie światopoglądów: laickiego i religijnego - typologia J. Gowina:
humanizm zamknięty: Kościół „opresorem” - środowiska postkomunistyczne, UP, ”Nie”
humanizm czysty: rozdzielić sfery, wytyczyć granice - środowiska UW, „RP”, „GW”
humanizm otwarty: krytyczny dialog z Kościołem
katolicyzym tradycji: przedmurze chrześcijaństwa, pobożność ludowa, religijność w sferze publicznej - prymas J. Glemp, duża część kleru, KUL, część ugrupowań chadeckich, po części „Niedziela”, „Ład”, „Słowo”
Katolicyzm otwarty: krytyczni wobec religijności ludowej, zwolennicy Kościoła posoborowego i przyjaznego rozdziału Kościoła i państwa, nowocześni i krytyczni: pogłębianie katolicyzmu - środowiska ZNAKu, „TP”, KIKów i „Więzi”, inteligencja i intelektualiści katoliccy
Katolicyzm protestu - tacy katolicy są jeszcze bardziej krytyczni niż katolicy otwarci, opowiadają się za francuskim modelem rozdziału Kościola i państwa
Katolicyzm zamknięty: poczucie zagrożenia - część kleru, część ugrupowań chadeckich, po części „Niedziela”, „Ład”, „Słowo”, RM
Katolicyzm integralny: próba pogodzenia tradycji, jedności Kościoła i nowoczesności, zapobieżenia sekularyzacji - m.in. bp. bp. T. Pieronek, J. Życiński, H. Muszyński, o. M. Zięba, „Gość Niedzielny” „Więź”, KAI)
Kwestia nauczania religii w szkołach: wprowadzenie nauczania do szkół na wniosek Komisji Wspólnej Rządu i Konferencji Episkopatu instrukcją ministra edukacji narodowej 3 VIII 1990 r.
postawa społczeństwa: za około 2/3, przeciw około ¼
Kwestia aborcji
dopuszczalność aborcji od 1956 r.
projekt episkopatu z marca 1989 r. - bezwzględny zakaz aborcji oraz kara za jej spowodowanie
Sejm przyjął Ustawę o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (gdy zagrożone jest życie lub zdrowie matki, ciąża jest wynikiem przestępstwa, badania prenatalne wskazują na ciężkie i nieodwracalne uszkodznie płodu) 7 I 1993 r.
próba nowelizacji Ustawy - dopuszczenie przyrywania ciąży z przyczyn społecznych - w 1994 r., ale TK w 1997 r. odrzucił tą nowelizację jako niezgodną z Konstytucją.
argumenty zwolenników Ustawy: człowieczeństwo i odrębność genetyczna płodu - ochrona życia od poczęcia
Argumenty przeciwnikow Ustawy: człowieczeństwo stanowi cechę rozwojową - płód staje się człowiekiem (granicą może być ukształtowanie się układu nerwowego) - płod rozwija się w ciele kobiety, a każdy ma prawo decydować o swoim ciele - niedostateczna troska o kobietę/matkę - podziemie aborcyjne
postawa społczeństwa: 88-80% jest za dopuszczalnością aborcji gdy zagrożone jest życie lub zdrowie kobiety, 77% - gdy ciąża jest wynikiem gwałtu etc., 66% - gdy wiadomo że dziecko urodzi się upośledzone, 42% - gdy kobieta znajduje się w trudnej sytuacji materialnej, 36% - gdy kobieta znajduje się w trudnej sytuacji osobistej, 28% - gdy - gdy kobieta po prostu nie chce mieć dziecka (CBOS, BS/37/2005)
Konkordat podpisany w 1993 r., ratyfikowany w 1997 r.
W preambule do konkordatu uznaje się fakt, że religia katolicka wyznawana jest przez większość społeczeństwa polskiego, a Kościół i Jan Paweł II odegrał w dziejach Polski rolę szczególną. Dalej, utwierdzono niezależność Kościoła od państwa (art. 1). Kościół uzyskał osobowość prawną (art. 4, dzięki czemu stał się podmiotem prawa własności - art. 23), a także prawo do utrzymywania stosunków ze Stolicą Apostolską (i Kościołami partykularnymi - art. 3), która mianuje i odwołuje biskupów (obywateli polskich). Wszelkie urzędy obsadzane są przez władze kościelne (art. 7). Kościół zyskał uznanie lub potwierdzenie wielu praw swoich i wiernych, między innymi: swobodnego sprawowania kultu (art. 5 i 8), udzielania sakramentu małżeństwa ze skutkami prawnymi (art. 10), nauczania religii (art. 12), prowadzenia placówek wychowawczych i szkół do szczebla uniwersytetu (art. 14 i 15), sprawowania opieki duszpasterskiej nad żołnierzami (art. 16), osobami uwięzionymi czy przebywającymi w szpitalach itp. (art 17), zrzeszania się wiernych (art 19), drukowania, wydawania i rozpowszechniania publikacji związanych z jego posłannictwem oraz posiadania i korzystania ze środków masowego przekazu (art 20), prowadzenia działalności misyjnej i charytatywnej (w tym tworzenia odpowiednich struktur organizacyjnych i urządzania publicznych zbiórek - art. 21), budowy, rozbudowy i konserwacji obiektów sakralnych i kościelnych oraz cmentarzy (art. 24), zakładania fundacji (art 26).