3. POPYT, PODAŻ I RYNEK

1. Rynek to mechanizm koordynujący zachowania nabywców i sprzedawców, uczestniczących w procesie wymiany dóbr oraz usług.

Rynek określa ceny, przy których wielkość zapotrzebowania zrównuje się z ilością oferowaną do sprzedaży. Ceny wpływają na decyzje społeczeństwa o tym, co, jak i dla kogo produkować.

2. Popyt - ilość dobra, jaką nabywcy są gotowi zakupić przy różnym poziomie ceny.

Podaż - ilość dobra, jaką sprzedawcy są w gotowi zaoferować przy różnym poziomie ceny.

Popyt a wielkość zapotrzebowania:

- popyt określa postępowanie nabywców przy różnych poziomach ceny,

- określonej cenie odpowiada określona wielkość zapotrzebowania

(tak samo w przypadku podaży i ilości oferowanej)

Funkcja popytu i funkcja podaży, przedstawiające wielkość zapotrzebowania i ilość oferowaną przy różnych cenach, powstały przy założeniu, że pozostałe czynniki określające popyt i podaż nie ulegają zmianie.

Przy pozostałych czynnikach niezmienionych, im niższa jest cena, tym większe zapotrzebowanie, a im wyższa jest cena, tym większa ilość oferowana.

3. Cena równowagi - cena zrównująca wielkość zapotrzebowania z ilością oferowaną.

Nadwyżka popytu (niedobór) - brak towaru na rynku; przy danej cenie wielkość zapotrzebowania przewyższa ilość oferowaną.

Nadwyżka podaży - nadwyżka ilości oferowanej przy danej cenie; ilość oferowana przewyższa wielkość zapotrzebowania.

W stanie równowagi nie ma nadwyżki popytu ani nadwyżki podaży. Zarówno nabywcy, jak i sprzedawcy są zadowoleni.

4. Krzywa popytu obrazuje zależność między ceną a wielkością zapotrzebowania (ilością) przy innych czynnikach niezmienionych. Oznaczamy ją DD. Ma ona nachylenie ujemne, co oznacza, że wielkość zapotrzebowania wzrasta przy niższych cenach (np. jeśli coś jest tanie, to możemy tego kupić więcej, a jeśli cena tego dobra wzrośnie, to kupimy go mniej).

Krzywa podaży ukazuje zależność między ceną a ilością oferowanego towaru przy innych czynnikach niezmienionych. Oznaczamy ją SS. Ma ona nachylenie dodatnie, ponieważ dostawcy chętnie zwiększą ilości oferowane towaru przy wyższej cenie.

Stan równowagi rynku pokazuje na wykresie punkt przecięcia się krzywej podaży i krzywej popytu.

Przy cenie poniżej ceny równowagi ma miejsce nadwyżka popytu. A przy cenie powyżej ceny równowagi wystąpi nadwyżka podaży.

5. czynniki wpływające na przesunięcie krzywej popytu:

- ceny innych dóbr

Wzrost cen dóbr substytucyjnych zwiększa popyt na dane dobro, a wzrost cen dóbr komplementarnych zmniejsza popyt na to dobro (większość dóbr ma względem siebie charakter substytucyjny, komplementarność natomiast jest cechą rzadszą).

- dochody nabywców

Wraz ze wzrostem dochodów popyt na większość dóbr wzrasta.

Dobro normalne (zwykłe) - dobro, na które popyt wzrasta wraz ze wzrostem dochodu.

Dobro niższego rzędu - dobro, na które popyt maleje przy wzroście dochodu.

- gusty i preferencje

Gusty są częściowo kształtowane przez wygodę, zwyczaje oraz społecznie akceptowane wzorce zachowań.

6. Ruch po krzywej popytu uwidacznia wpływ cen danego dobra na wielkość zapotrzebowania przy innych czynnikach niezmienionych. Zmiany któregokolwiek z tych czynników pociągną za sobą zmianę popytu na to dobro, co oznacza przesunięcie krzywej popytu.

Przy pozostałych czynnikach niezmienionych zmiana ceny zawsze wywołuje ruch po krzywej popytu i krzywej podaży. Gdy zmieniają się pozostałe determinanty, przesuwa się cała krzywa.

7. Metoda statyki porównawczej polega na tym, że:

1) zmieniamy jedną z wielkości przyjmowanych dotąd za stałe i badamy wpływ tej zmiany na cenę równowagi oraz odpowiadającą jej wielkość sprzedaży

2) dokonujemy porównania poprzedniego i nowego stanu równowagi - porównanie to dotyczy tylko dwóch stanów równowagi, w każdym z nich ceny i ilości (podaż i popyt) nie ulegną zmianie.

8. Czynniki wpływające na przesunięcie krzywej podaży:

- technika

Postęp techniczny spowoduje przesunięcie krzywej podaży w prawo, gdyż producenci będą w tych warunkach wytwarzać więcej niż przedtem, przy każdym poziomie ceny rynkowej.

Technika, jako jedna z determinant podaży, obejmuje wszelką wiedzę i umiejętności dotyczące metod produkcji, a nie jedynie stan dostępnych maszyn i urządzeń.

Postęp techniczny to wszelkie uprawnienia umożliwiające zwiększenie produkcji przy tych samych nakładach.

- koszty produkcji

Spadek cen poszczególnych czynników produkcji (np. płac, kosztów energii) pobudza producentów do zwiększania produkcji przy każdej cenie produktu, co znajduje wyraz w przesunięciu krzywej podaży w prawo; z kolei wzrost cen czynników produkcji czyni produkcję mniej opłacalną i powoduje przesunięcie krzywej podaży w lewo.

- działalność regulacyjna państwa

W przypadku próby narzucenia niekorzystnej dla producentów techniki wytwarzania krzywa podaży przesunie się w lewo, co będzie oznaczać mniejszą ilość oferowaną towaru przy każdej cenie.

Ilekroć regulacja stosowana przez państwo uniemożliwia producentom wybór metody produkcji, na jaką zdecydowaliby się bez takiej regulacji, w jej rezultacie nastąpi przesunięcie krzywej podaży w lewo.

9. Poruszając się po danej krzywej podaży, za niezmienne przyjmujemy: poziom techniki, ceny czynników produkcji oraz zakres interwencji państwa. Natomiast ich zmiana wywoła przesunięcie krzywej podaży, oznaczające zmianę ilości dobra, jaką producenci są skłonni dostarczyć przy każdym poziomie ceny.

10. Wolny rynek umożliwia ustalanie się cen wyłącznie w wyniku gry podaży i popytu.

Rynek, na którym występuje kontrola cen przez państwo, nie jest rynkiem wolnym.

Na państwową kontrolę cen składają się reguły i przepisy uniemożliwiające dostosowanie się cen do poziomu równowagi rynkowej.

Kontrola cen może polegać na ustanowieniu progów lub pułapów cen (tzn. cen minimalnych bądź cen maksymalnych). Inną formą kontroli cen są ceny urzędowe. W tym przypadku państwo ustala konkretną wysokość ceny, a nie tylko jej pułap.

Wyznaczenie pułapu cen sprawia, że jego przekroczenie przez sprzedawcę jest nielegalne. Takie ograniczenie wprowadza się na ogół w przypadku niedoboru pewnego towaru na rynku, w celu niedopuszczenia do nadmiernego wzrostu cen.

Cena maksymalna - ustalenie pułapu cen wywołuje niedobór podaży w stosunku do popytu w wyniku utrzymywania cen żywności poniżej poziomu równowagi; wprowadzenie ceny maksymalnej daje uboższym ludziom możliwość zakupu żywności. Wprowadzeniu cen maksymalnych często towarzyszy system ograniczeń ilościowych (reglamentacja) organizowany przez państwo, którego zadaniem jest sprawiedliwe rozdzielenie ograniczonej ilości towarów, niezależnie od wysokości dochodów.

Wolny rynek jest jednym ze sposobów umożliwiających społeczeństwom rozwiązywanie podstawowych dylematów ekonomicznych: co, jak i dla kogo produkować.

Rynek decyduje, ile powinna wynosić produkcja każdego dobra przez ustalenie ceny, przy której wielkość zapotrzebowania jest równa ilości oferowanej. Przy innych czynnikach niezmienionych, w stanie równowagi produkuje się tym więcej danego dobra, im większa jest ilość zapotrzebowania przy każdej cenie (im bardziej w prawo jest przesunięta krzywa popytu) i im większą ilość są skłonni dostarczyć dostawcy przy każdej cenie (im dalej na prawo jest położona krzywa podaży).

Rynek informuje nas również, dla kogo SA produkowane poszczególne dobra. Każde dobro nabywają ci konsumenci, którzy są skłonni zapłacić za nie co najmniej cenę równowagi. Rynek określa też, którzy producenci zajmą się wytwarzaniem danego dobra - ci mianowicie, których zadowala cena równowagi.

Rynek przesądza także o tym, jakie dobra są produkowane.

11. Społeczeństwo nie zawsze zgadza się z decyzjami rynku. Wolny rynek nie dostarcza odpowiedniej ilości żywności dla każdego głodnego ani wystarczającej opieki medycznej dla każdego chorego. Zapewni żywność i opiekę medyczną tylko tym, którzy chcą i mogą zapłacić za nie cenę równowagi.

---