Kilka uwag o zapamiętywaniu słownictwa na lekcjach języka obcego

Najistotniejszym komponentem w przyswajaniu języka obcego jest według wielu naukowców (por. Sperber 1989) opanowanie słownictwa. Również sami uczący się twierdzą, że leksyka jest dla nich najważniejsza. Już na początku uczenia się przyswojenie możliwie najobszerniejszego słownictwa jest, obok opanowania podstawowych struktur gramatycznych, warunkiem koniecznym do realizacji werbalnego procesu porozumiewania się. Butzkamm (1989) mówi, że słowa danego języka stanowią „świat” dla jego użytkowników. Mimo, że opanowanie leksyki jest jednym z najważniejszych elementów w procesie uczenia się języka obcego, przyswajanie jej odbywa się najczęściej poprzez mechaniczne „wkuwanie” słówek na pamięć, a do ich powtarzania wykorzystywane są listy wypisanych słówek i ich odpowiedników w języku ojczystym. Inne metody, oparte na wiedzy o wewnętrznych prawidłowościach przyswajania słownictwa, np. mnemotechniki czy uczenia się przez skojarzenia, są w praktyce szkolnej rzadziej stosowane. Techniki te odwołują się do organizacji i funkcjonowania ludzkiej pamięci, a w szczególności opierają się na wiedzy o zależnościach i relacjach istniejących pomiędzy informacjami i słowami utrwalonymi w pamięci w procesie zapamiętywania.

Próbę zdefiniowania pamięci podejmowało wielu naukowców, np. Flechtner (1976), Rohrer (1978), Wode (1988), Schwarz (1992). Atkinson i Shiffrin (1969) opracowali nawet model kolejnych faz pamięci oraz procesów utrwalania informacji. Nie jest on idealny, ale jak twierdzi Wode (1988), do tej pory nie powstał żaden lepszy, a funkcjonowanie ludzkiej pamięci jest, jak dotąd, wielką tajemnicą. Jedną z faz pamięci jest pamięć długotrwała z jej dwoma funkcjonalnie różnymi systemami: pamięcią semantyczną i epizodyczną.

Pamięć semantyczna odpowiada za „oddzielanie” od zdarzeń zmysłowych (np. widzimy jakiś przedmiot) ich charakterystycznych struktur i związków, i organizowanie ich na podstawie abstrakcyjnych, kompleksowych relacji, wzorców i reguł. Decydującym dla tej formy organizacji jest powiązanie owych struktur i związków z symbolami językowymi. Pamięć semantyczna warunkuje posługiwanie się językiem. W niej zawarta jest wiedza człowieka o słowach i innych werbalnych symbolach, ich znaczeniu i zależnościach między nimi, wiedza o tym, jak używać słów i symboli, aby werbalnie się komunikować (por. Tulving 1972, Wettler 1980). Pojęcia i treści nie są zapamiętywane w izolacji od siebie, a istniejące między nimi związki i zależności są uwarunkowane psychologicznie. Zależności te nazywane są relacjami semantycznymi (por. Hoffmann 1980). Są one istniejącą w pamięci reprezentacją konkretnych związków pomiędzy obiektami i zjawiskami w rzeczywistości.

Ponieważ istnieje zarówno podział słownictwa języka, jak i udowodnione zostało istnienie i psychologiczna realność relacji semantycznych, których klasyfikacja w dużym stopniu odpowiada podziałowi słownictwa, należałoby uwzględniać owe zjawiska przy konstruowaniu ćwiczeń, służących zapamiętywaniu i utrwalaniu słownictwa. Ćwiczenia takie powinny być oparte na podziale słownictwa oraz konstruowane w ten sposób, aby uczący się mogli podczas ich rozwiązywania aktywować zawarte we własnej pamięci relacje semantyczne.

3 wybrane propozycje ćwiczeń (na lekcjach języka niemieckiego)

I. Ćwiczenia polegające na szukaniu wspólnych cech danych rzeczy, pojęć itp.

Schemat a):

obiekt obiekt obiekt = pojęcie

Przykład:

Dach Schirm Hut =

Rozwiązanie:

Schutz

Schemat b):

obiekt obiekt obiekt = pojęcie

1.pojęcie, 2.pojęcie, 3.pojęcie, 4.pojęcie

Przykład:

Sonne Zitronne Butter =

1.teuer, 2.trocken, 3.gelb, 4.lang

Rozwiązanie:

gelb

II Ćwiczenia uwzględniające hierarchizację danych pojęć, rzeczy itp.

Schemat:

pojęcie uogólniające

klasyfikator klasyfikator

przykład przykład

przykład przykład

przykład przykład

Przykład a):

Pojęcie uogólniające jest podane, należy podać klasyfikatory i przykłady.

Getränke

_____________________ ________________________

______________________ _________________________

______________________ _________________________

______________________ _________________________

Rozwiązanie:

Getränke

ohne Alkohol mit Alkohol

Saft Bier

Kaffee Wein

Tee Likör

Przykład b):

Pojęcie uogólniające jest podane, należy wyszukać klasyfikatory i przykłady.

Gewichtsabnahme

__________________ ___________________

________________ ________________

________________ _______________

_______________ _______________

Schinken, Bier, Abmagerungskost, Dauerlauf, Schlafen, Spinat, Bewegung, Magermilch, Schwimmen, Nüsse, Hering, Spargel, Tanzen, Schlendern, Stabhochsprung, Mineralwasser, Bratkartoffeln

III. Ćwiczenie wykorzystujące stosunek części do całości danego pojęcia, rzeczy itp.

Schemat:

całość

część

część

część

część

Przykład a):

Pojęcie całości jest podane. Należy podać części

Fahrrad

______________

______________

______________

______________

Przykład b):

aufräumen

_______________

_______________

_______________

_______________

Przykładowy zestaw ćwiczeń utrwalających słownictwo do tematu „Die Party”

Ćwiczenie 1

Pojęcie uogólniające oraz klasyfikatory są podane, należy podać przykłady.

Party

Essen Trinken Sich amüsieren

1. Hamburger 1. Cola 1. Musik hören

2. __________ 2. _________ 2. ___________

3. __________ 3. _________ 3. ___________

4. __________ 4. _________ 4. ___________

Ćwiczenie 2

Pojęcie całości jest podane. Należy podać części (fazy).

die Party vorbereiten

Gäste einladen

Ordnung im Zimmer machen

_____________________

_____________________

_____________________

_____________________

Ćwiczenie 3

Należy podać, który element nie pasuje.

• Musik, Spiel, Tanz, Buch, Karten

• feiern, spielen, schlafen, hören, essen

• Geburtstag, Schulfest, Namenstag, Donnerstag

• Schule, Garten, Kirche, Disco, Haus

• Kassetten, Trinken, Wochenende, Video, Lehrer

Ćwiczenie 4

Należy podać brakujący element (wykorzystując analogie).

• Nacht - schlafen Party - ________________

• Schokolade - Kakao Bier - _________________

• Klassenarbeit - Noten Geburtstag - ____________

• Obst - Saft Kartoffeln - ____________

Ćwiczenie 5

Należy zdecydować, co podane pojęcia, rzeczy mają wspólnego.

• Bier, Wein, Likör =

• Kassetten, Disco, Tanz =

• Würstchen, Hamburger, Frikadellen =

• Torte, Kekse, Apfelkuchen =

Agnieszka Goławska

Literatura

1. Butzkamm, W.: Psycholinguistik des Fremdsprachenunterrichts: Tübingen 1989.

2. Flechtner, H.J.: Gedächtnis und Lernen in psychologischer Sicht. Stuttgart 1976.

3. Hoffmann, J.: Klassifizierung und Übertragbarkeit semantischer Relationen im menschlichen Gedächtnis; in: Bierwisch, M. (hrsg.): Psychologische Effekte sprachlicher Strukturkomponenten. München 1980.

4. Rohrer, J.: Die Rolle des Gedächtnisses beim Sprachenlernen. Bochum 1978.

5. Schwarz, M.: Einführung in die kognitive Linguistik. Tübingen 1992.

6. Sperber, H.G.: Mnemotechniken im Fremdsprachenerwerb. München 1989.

7. Tulving, E.: Episodic and Semantic Memory; in: Tulving, E., Donaldson, W. (hrsg.): Organization of Memory. New York, London 1972.

8. Wettler, M.: Sprache, Gedächtnis, Verstehen. Berlin, New York 1980.

9. Wode, H.: Einführung in die Psycholinguistik. Max Hueber Verlag 1988.

---