Premierzy II RP
Wincenty Witos (1878-1945)
Okres pełnienia funkcji premiera: 24 VII 1920 - 13 IX 1921
Działacz ruchu ludowego, polityk, publicysta, rolnik.
Pochodził ze wsi Wierzchosławice. Działalność w ruchu ludowym (Stronnictwo Ludowe - SL) rozpoczął w roku 1895. W latach 1908-1918 poseł w Sejmie Galicyjskim, a od 1911 także w parlamencie austriackim. Kiedy w 1913 roku doszło do rozłamu w Polskim Stronnictwie Ludowym, Witos stanął na czele PSL „Piast”. W latach 1918-1919 przewodniczący Polskiej Komisji Likwidacyjnej. W 1919 został wybrany na posła, a rok później(w czasie wojny polsko-bolszewickiej) powierzono mu funkcję premiera (Rząd Obrony Narodowej), którą pełnił do roku 1921. Współinicjator rozmów z Chrześcijańskim Związkiem Jedności Narodowej na temat utworzenia rządu centroprawicowego, zakończonego podpisaniem paktu lanckorońskiego i powstaniem gabinetu większości parlamentarnej, na którego czele stał (28 V - 14 XII 1923 - rząd Chjeno-Piasta) Wobec trudności gospodarczych, hiperinflacji i napięć społecznych, zwalczany przez lewicę gabinet upadł. W okresie 10-15 V 1926 ponownie premier rządu centroprawicowego; został zmuszony do ustąpienia w wyniku przewrotu majowego. Po przejęciu rządów przez sanację znalazł się w opozycji. Współtwórca m.in. „Centrolewu”. Rok później został za to osadzony w twierdzy brzeskiej. Sądzony w procesie brzeskim został skazany na 1,5 roku więzienia. W latach 1933-1939 przebywał na Czechosłowacji w celu uniknięcia wyroku. Inspirator strajku chłopskiego w roku 1937. Inicjator utworzenia w Szwajcarii „Frontu Morges”. W III 1939 po wkroczeniu Niemców do Czechosłowacji powrócił do kraju, gdzie został aresztowany, a następnie amnestionowany w X 1939 przez W. Raczkiewicza. W 1944 został pojmany przez NKWD( X 1939 - IV 1940), zaproponowana mu udział w moskiewskich rozmowach dotyczących utworzenia Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. Propozycja została przez Witosa odrzucona. Po zwolnieniu był pod nadzorem gestapo. W VI 1945 powołany na wiceprezesa Krajowej Rady Narodowej (nie podjął obowiązków), od VIII 1945 prezes PSL.
Autor „Moje wspomnienia” (1964-1965), „Moja tułaczka” (1967)
Antoni Ponikowski (1878-1949)
Okres pełnienia funkcji premiera: 19 IX 1921 - 5 III 1922; 10 III - 6 VI 1922
Polityk, działacz społeczny, inżynier budowlany.
Do 1911 związany z Narodową Demokracją (członek „Zetu” i Ligii Narodowej, z którą zerwał jako przeciwnik polityki prorosyjskiej; w okresie I wojny światowej działacz obozu aktywistycznego; od 1916 profesor Politechniki Warszawskiej (czterokrotnie pełnił funkcję jej rektora); minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego w rządzie Rady Regencyjnej (1917-1918), ponownie funkcję pełnił w rządzie niepodległej Polski w okresie IX 1921-VI 1922, jednocześnie (IX 1921 - II 1922) kierownik Ministerstwa Kultury i Sztuki. W latach 1930-1935 poseł na sejm z ramienia Chrześcijańskiej Demokracji. Następnie zrzekł się mandatu. Podczas okupacji w Delegaturze Rządu RP na Kraj. W latach 1945-1946 ponownie rektor Politechniki Warszawskiej.
Artur Śliwiński (1877-1953)
Okres pełnienia funkcji premiera: 28 VI 1922 - 7 VII 1922
polityk, historyk, pisarz, publicysta
Od 1902 roku w PPS, od 1906 w PPS-Frakcji Rewolucyjnej. W 1914 podjął nieudaną próbę utworzenia Rządu Narodowego, od 1915 prezes Centralnego Komitetu Narodowego, Polit. nadbudowy Polskiej Organizacji Wojskowej, w 1917 członek Tymczasowej Rady Stanu; 1917-1918 działacz Komisji Porozumiewawczej Stronnictw Demokratycznych, 1919-1922 - wiceprezydent Warszawy, od 1924 naczelny dyrektor Teatrów Miejskich w Warszawie, w latach 1935-1938 -senator, w IX 1939 - uczestnik obrony Warszawy.
Autor prac historycznych: „Powstanie Listopadowe” (1911), „Stefan Batory” (1922)
Julian Ignacy Nowak (1865-1945)
Okres pełnienia funkcji premiera: 31 VII 1922 - 14 XII 1922
bakteriolog, polityk
od 1899 prof. Uniwersytetu Jagiellońskiego (1921/1922 rektor), od 1931 członek Polskiej Akademii Umiejętności, 31 VII - 21 VIII minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego, w latach 1922-1927 senator z listy PSL Piast.
autor prac z zakresu organizmów i chorób zakaźnych oraz wspomnień
Władysław Sikorski (1881-1943)
Okres pełnienia funkcji premiera: 16 XII 1922 - 26 V 1923
Generał, polityk
Współtworzył organizacje niepodległościowe formowana przed I wojną światową. W latach 1914-1917 kierował Departamentem Wojskowym Naczelnego Komitetu Narodowego któremu podlegały Legiony Polskie. W 1920 dowodził m.in. 5. Armią - jedną z kluczowych w bitwie warszawskiej. W latach 1921-1925 pełnił m.in. funkcję szefa Sztabu Generalnego, ministra spraw wojskowych i ministra spraw zewnętrznych. Nie poparł Piłsudskiego po przewrocie majowym za co 2 lata później został zwolniony ze służby czynnej. Zaangażował się w działania opozycji politycznej (inicjator „Frontu Morges”. We wrześniu 1939 pozostał bez przydziału. Wyjechał do Francji, gdzie 30 września stanął na czele rządu RP na wychodźstwie jako premier i minister spraw wojskowych, a od 7 XI także jako Naczelny Wódz. Zwolniony został z funkcji premiera przez prezydenta (VII 1940) za złożenie memoriału Brytyjczykom ( bez konsultacji z prezydentem), dotyczącego możliwości utworzenia w ZSRR 300-tysięcznej polskiej armii. Dymisja została cofnięta w wyniku interwencji oficerów, przychylnego stanowiska Kazimierza Sosnkowskiego o Rady Naczelnej RP. Organizował Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie, a także konspiracyjne Siły Zbrojne w Kraju. Zabiegał o poparcie polityczne i finansowe dla sprawy polskiej u mocarstw anglosaskich w kontaktach z premierem W. Churchillem, a także w trakcie 3 wizyt w Waszyngtonie w rozmowach z prezydentem F.D. Rooseveltem. Wysuwał koncepcję federacyjnej organizacji państw Europy Środkowowschodniej z Polską na czele, jako sposobu odzyskania równowagi politycznej w tym rejonie kontynentu. Dla tej idei próbował także pozyskać (bez większych rezultatów) premiera czechosłowackiego rządu na emigracji E. Benesza. Po wejściu ZSRR do koalicji, 30 VII 1941, podpisał z sowieckim ambasadorem w Londynie I. Majskim układ o wzajemnej pomocy i współpracy. Układ Sikorski-Majski przywracał stosunki dyplomatyczne zerwane 17 IX 1939. Mimo stanowczego sprzeciwu prezydenta Raczkiewicza, ministra spraw zagranicznych A. Zaleskiego i gen. K. Sosnkowskiego, Sikorski zadowolił się jedynie unieważnieniem traktatów rozbiorowych Polski z 1939 (i tak przekreślonych przez agresję Niemiec na ZSRR) bez wyraźnego uznania przez stronę sowiecką granicy sprzed września 39. S
Sikorski zginął w katastrofie lotniczej na Gibraltarze w czerwcu 1943.
Autor: „O polską politykę państwową” (1923), „Nad Wisłą i Wkrą…” (1928)- książka uznana za polemikę z pracą Piłsudskiego „Rok 1920” (1924), „Polska i Francja w przeszłości i dobie współczesnej” (1931), „Przyszła wojna, jej możliwości i charakter oraz związane z nimi zagadnienia obrony kraju” (1934)
Wincenty Witos (1878-1945)
Okres pełnienia funkcji premiera: 28 V 1923 - 14 XII 1923
patrz wyżej
Władysław Grabski (1874-1938)
Okres pełnienia funkcji premiera: 19 XII 1923 - 14 XI 1925)
polityk, ekonomista, historyk
W latach 1906-1912 poseł do Rosyjskiej Dumy Państwowej z ramienia Narodowej Demokracji. W 1914 rozpoczął działalność (inicjator i wiceprezes) w Centralnym Komitecie Obywatelskim w Warszawie, za co został w 1915 uwięziony przez Niemców. W Polsce niepodległej został ministrem rolnictwa (1918), rok później ministrem skarbu. Brał udział w konferencji pokojowej w Paryżu. W 1920 pełnił funkcję premiera, 3 lata potniej ponownie został ministrem skarbu. Reformę skarbową planował na trzy lata, równowagę budżetową zamierzał osiągnąć zwiększając dochody przez waloryzację podatków oraz zmniejszenie wydatków. Niedobory budżetowe w większości miały być pokryte przez pożyczki zagraniczne i podatek majątkowy, w niewielkim zaś stopniu inflacyjną emisją pieniądza. Reformę zamierzał wprowadzić po zrównoważeniu budżetu. Wskutek braku poparcia ze strony premiera Witosa i większości parlamentarnej - podał się do dymisji. Wobec załamania się marki polskiej, hiperinflacji i strajków, prezydent Wojciechowski powierzył mu misję utworzenia gabinetu. Grabski pełnił w nim również rolę ministra skarbu. Dzięki przeprowadzonym reformom ustabilizował polską gospodarkę - utworzenie Banku Polskiego i przeprowadzenie reformy walutowej. W związku z odmową Stanisława Karpińskiego (prezes Banku Polskiego) dalszej interwencji gospodarczej Grabski podał się do dymisji.
Po wycofaniu się z życia politycznego zajmował się pracą naukową w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie (rektor w latach 1926-1928).Prezes Towarzystwa Ekonomicznego i Statystyków Polskich (1928-1934). Założyciel Instytutu Socjologii Wsi (1936).
W 1924 odznaczony Orderem Orła Białego.
Autor wielu prac naukowych
Aleksander Skrzyński (1882-1931)
Okres pełnienia funkcji premiera: 20 XI 1925 - 5 V 1926
polityk, dyplomata, prawnik
w okresie rozbiorów w dyplomacji Austro-Węgier, m.in. pracownik poselstwa w Hadze, podczas I wojny światowej w wojsku austriackim do 1916, służył w sztabie generała Tadeusza Rozwadowskiego. Po wojnie w polskiej dyplomacji, od 1919 poseł w Bukareszcie, XII 1921 - V 1923 i VII 1924 - V 1926: minister spraw zagranicznych, a także w rządzie przez siebie kierowanym. Po zamachu majowym wycofał się z życia politycznego. Zginął w wypadku samochodowym
Wincenty Witos (1878-1945)
Okres pełnienia funkcji premiera: 10 V 1926 - 14 V 1926
patrz wyżej
Kazimierz Bartel (1882-1941)
Okres pełnienia funkcji premiera: 15 V 1926 - 4 VI 1926, 8 VI - 24 IX 1926, 27-30 IX 1926
uczony, polityk
Od 1913 profesor geometrii wykreślanej Politechniki Lwowskiej. W 1918 brał czynny udział w obronie Lwowa. W latach 1919-1920 sprawował funkcję ministra komunikacji, w latach 1922-1930 był posłem na sejm, związanym z PSL „Wyzwolenie”. W 1925 stał się współzałożycielem Partii Pracy. Po przewrocie majowym należał do ścisłej elity władzy. Oprócz czterokrotnie sprawowanej funkcji premiera był również wicepremierem w rządzie Piłsudskiego. Jako zwolennik rządów liberalnych został odsunięty od władzy i w 1930 powrócił do pracy naukowej. W latach 1938-1939 był senatorem RP. W lipcu 1941, wraz z innymi polskimi profesorami, został we Lwowie zamordowany przez hitlerowców.
Autor wielokrotnie wznawianych podręczników „Wstęp do geometrii” (1911), „Geometria wykreślana” (1919) oraz pracy „Perspektywa malarska”.
Kazimierz Świtalski (1886-1962)
Okres pełnienia funkcji premiera: 14 IV 1929 - 7 XII 1929
polityk, major,
Członek Związku Walki Czynnej i Związku Strzeleckiego, podczas I wojny światowe w Legionach Polskich i Polskiej Organizacji Wojskowej; w latach 1918-1925 w wojsku, bliski współpracownik Piłsudskiego. VI 1928 - IV 1929 minister wyznać religijnych i oświecenia publicznego; poseł na sejm i marszałek sejmu w latach 1930-1935, od 1935 do 1938 senator i wicemarszałek senatu, wojewoda krakowski w okresie 1935-1936. Podczas wojny obronnej dostał się do niewoli niemieckiej, po wojnie fałszywie oskarżony dekretu o faszyzacji kraju i w latach 1948-1956 więziony przez władze komunistyczne. Po uwolnieniu z więzienia zrehabilitowany.
Kazimierz Bartel (1882-1941)
Okres pełnienia funkcji premiera: 29 XII 1929 - 17 III 1930
patrz wyżej
Walery Sławek (1879-1939)
Okres pełnienia funkcji premiera: 29 III 1930 - 23 VIII 1930
polityk, wojskowy.
Od 1900 był członek PPS, działaczem Centralnego Komitetu Robotniczego PPS, jednym z przywódców jej Organizacji Bojowej. Jako współorganizator niepodległościowych organizacji bojowych w Galicji, był najbliższym współpracownikiem Piłsudskiego, a także jego przyjacielem. Działał w PPS-Frakcji Rewolucyjnej i Tymczasowej Komisji Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych. W latach 1914-1915 służył w Legionach, w 1915 przeszedł do pracy w konspiracyjnej polskiej Organizacji Wojskowej. W latach 1924-1936 pełnił funkcję prezesa Związku Legionistów Polskich. Po przewrocie majowym został jednym z przywódców sanacji, członek grupy „pułkowników”. W 1928 założył BBWR (prezes do 1935 roku). Aktywnie uczestniczył w pracach nad konstytucją kwietniową. Przegrał rywalizację o objęcie politycznej schedy po Piłsudskim. W 1939 popełnił samobójstwo.
Józef Piłsudski (1867-1935)
Okres pełnienia funkcji premiera: 25 VIII 1930 - 4 XII 1930
Piłsudski jest jedną z najważniejszych postaci ( o ile nie najważniejszą) sprzed okresu II wojny światowej. Wpisywanie całej biografii uznałam za bezcelowe. I tak każdy zapewne będzie szukał czegoś obszerniejszego, a nie skrótowca.
Walery Sławek (1879-1939)
Okres pełnienia funkcji premiera: 4 XII 1930 - 26 V 1931
Aleksander Prystor (1874-1941)
Okres pełnienia funkcji premiera: 27 V 1931 - 9 V 1933
polityk, pułkownik
Od 1904 w PPS, jeden z przywódców Organizacji Bojowej PPS I Związku Walki Czynnej, od 1906 w PPS-Frakcji Rewolucyjnej, bliski współpracownik Piłsudskiego. W 1912-1917 więziony przez władze rosyjskie, w latach 1917-1918 członek POW, uczestnik wojny polsko-radzieckiej, następnie na różnych stanowiskach w wojsku. Po przewrocie majowym czołowy działacz sanacji, członek grupy „pułkowników, w latach 1929-1930 minister pracy i opieki społecznej, 1930-1931 minister przemysłu i handlu. Współtwórca konstytucji kwietniowej. 1930-1935 poseł na sejm, w latach 1935-1939 senator, 1935-1938 - marszałek senatu. W 1940 został aresztowany przez władze radzieckie. Zmarł w więzieniu.
Janusz Jędrzejewicz (1885-1934)
Okres pełnienia funkcji premiera: 10 V 1933 - 13 V 1934
polityk, pedagog, major Wojska Polskiego.
Od 1904 w PPS, od 1914 w POW i od 1915 w Legionach Polskich. W 1917 adiutant Piłsudskiego jako członka komisji wojskowej Tymczasowej Rady Stanu. Do 1923 pozostawał w wojsku. W latach 1924-1926 dyrektor seminarium nauczycielskiego w Warszawie. W okresie 1928-1935 poseł na sejm Z ramienia BBWR. Od VIII 1931 do II 1934 minister wyznać religijnych i oświecenia publicznego. Autor wprowadzonej reformy edukacji zwanej jędrzejewiczowską (wdrażana od 1932, obowiązująca do 1948). Ujednolicała ona system szkolnictwa średniego (siedmioletnia, obowiązkowa szkoła powszechna, czteroletnie gimnazjum, dwuletnie liceum). W latach 1925-1938 Jędrzejewicz pełnił funkcję senatora. Od 1939 na emigracji w Rumuni, Palestynie i Wielkiej Brytanii.
Leon Kozłowski (1892-1944)
Okres pełnienia funkcji premiera: 15 V 1934 - 28 III 1935
archeolog, polityk.
W latach 1914-1917 w Legionach Polskich, uczestniczył w wojnie polsko-radzieckiej. Od 1921 profesor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, od 1935 członek Polskiej Akademii Umiejętności, w latach 1928-1935 poseł na sejm z listy BBWR, w latach 1935-1939 senator, od VXX 1930 do III 1932 minister reform rolnych, potem do 1934 podsekretarz stanu w Ministerstwie Skarbu, w VI 1934 także minister spraw wewnętrznych. Po śmierci Piłsudskiego w obozie sanacji w opozycji do marszałka Rydza-Śmigłego. We wrześniu 1939 aresztowany przez NKWD i skazany na karę śmierci zamienioną na 10 lat więzienia. W X 1941 zgłosił się do Armii Andersa, postanowił jednak wrócić do kraju i przeszedł linie frontu na stronę niemiecką. Skazany zaoczenie przez polowy sąd wojskowy za dezercję na karę śmierci. Internowany przez Niemców w berlińskim hotelu, pobierał przyznaną przez Niemców rentę i prowadził badania naukowe.
Walery Sławek (1879-1939)
Okres pełnienia funkcji premiera: 28 III 1935 - 12 X 1935
Marian Zyndram Kościałkowski (1892-1946)
Okres pełnienia funkcji premiera: 13 X 1935 - 15 V 1936
polityk, podpułkownik.
Członek Polskiej Walki Czynnej, w okresie I wojny światowej stał na czele POW w Królestwie Polskim, w XI 1918 kierował akcją rozbrajania Niemców w Warszawie, następnie do 1922 w Wojsku Polskim. Po wyjściu z wojska w PSL - Wyzwolenie, z jego listy w latach 1922-1927 poseł na sejm, w latach 1928-1935 poseł na sejm z listy BBWR, od 1930 wojewoda białostocki, a w 1934 tymczasowy komisaryczny prezydent Warszawy. VI 1934 - X 1935 minister spraw wewnętrznych, V 1936 - IX 1939 minister opieki społecznej. Od 1939 na emigracji.
Felicjan Sławoj Składkowski (1885-1939)
Okres pełnienia funkcji premiera: 15 V 1936 - 30 IX 1939
polityk, lekarz.
Członek PPS, podczas I wojny światowej, w latach 1914-1917 lekarz w Legionach Polskich, następnie internowany przez Niemców w Beniaminowie. W niepodległej Polsce od 1918 w Wojsku Polskim. Po zamachu majowym Józefa Piłsudskiego z jego polecenia V-X 1926 - komisarz rządu w Warszawie. Z rozkazu Piłsudskiego w X 1926 - XII 1929, VI 1930 - VI 1931 I V 1936 - IX 1939 minister spraw wewnętrznych. We wrześniu 1939 internowany w Rumunii, w okresie wojny przebywał w Palestynie, po wojnie osiadł w Wielkiej Brytanii, autor książek o charakterze wspomnieniowym
Premierzy RP na uchodźstwie
Władysław Sikorski (1881-1943)
Okres pełnienia funkcji premiera: 30 IX 1939 - 4 VII 1943
Stanisław Mikołajczyk (1901-1966)
Okres pełnienia funkcji premiera: 14 VII 1943 - 24 XI 1944
działacz ruchu ludowego, polityk.
Uczestnik Powstania Wielkopolskiego i wojny polsko-bolszewickiej. Od 1922 w PSL-Piast, od 1930 członek jego Rady Naczelnej. Od 1931 w Stronnictwie Ludowym, w latach 1931-1933 członek Rady Naczelnej SL, a od 1933 Naczelnego Komitetu Wykonawczego. W latach 1930-1935 poseł na sejm. Zwolennik zaostrzenia walki z sanacją i koncepcji konsolidacji sił centro-opozycyjnych we Froncie Morges. W 1937 współorganizator i z ramienia SL przywódca powszechnego strajku chłopskiego.
Uczestnik wojny obronnej w 1939, a następnie internowany na Węgrzech, od IX we Francji, później w Anglii. Prezes Komitetu Zagranicznego SL. W latach 1941-1943 wicepremier i minister spraw wewnętrznych w rządzie Sikorskiego. Zwolennik szukania porozumienia ze Stalinem, z którym odbył dwukrotnie rozmowy w Moskwie w sprawie wschodniej granicy Polski oraz utworzenia rządu w Polsce. W wyniku braku porozumienia z ZSRR I silną opozycją na emigracji złożył dymisję. Publicznie uznał wyniki konferencji jałtańskiej przez co był potępiany przez większość polityków emigracyjnych. W 1945 Mikołajczyk wrócił do Polski i objął stanowisko wicepremiera. Powołał Polskie Stronnictwo Ludowe, w którym pełnił rolę wiceprezesa, a następnie prezesa. Po wyborach 1947 poseł na sejm z ramienia PSL. Wobec groźby aresztowania i oskarżenia przez komunistów o szpiegostwo i zdradę zdecydował się w X 1947 uciec za granicę. Wyjechał do Londynu, a następnie do USA, gdzie pozostał już do śmierci. Jego szczątki sprowadzono do kraju w VI 2000.
Autor pamiętnika „Polska zgwałcona”
Tomasz Arciszewski (1877-1955)
Okres pełnienia funkcji premiera: 29 XI 1944 - 3 VII 1947
polityk, działacz socjalistyczny.
Od 1896 w PPS, działacz jej Organizacji Bojowej, uczestnik rewolucji w latach 1905-1907, od 1996 w PPS - Frakcji Rewolucyjnej, w latach 1914-1915 w Legionach Polskich. W XI 1918 minister pracy i opieki społecznej w Tymczasowym Rządzie Ludowym Republiki Polskiej. W okresie od XI 1918 do i 1919 minister poczt i telegrafów, w latach 1919-1935 poseł na sejm. Po przewrocie majowym występował przeciwko rządom sanacji, działacz Centrolewu, zwolennik współpracy z SL, od XI 1939 do lata 1944 przewodniczący Centralnego Kierownictwa Ruchu Mas Pracujących Miast i Wsi - Wolność Równość Niepodległość (WRN, nazwa PPS w konspiracji). Po wyjechaniu w 1944 do Londynu stał na czele rządu, aż do cofnięcia przez aliantów uznania dla tego rządu. Arciszewski był zdecydowanym przeciwnikiem układów jałtańskich i zarzucił aliantom zdradę. Aż do śmierci działał aktywnie wśród Polonii na Zachodzie.
Praca na podstawie:
„Dzieje Polski. Atlas ilustrowany”, „Demart”, Warszawa 2007
„Słownik polskich postaci historycznych”, „Greg”, Kraków 2005
„Historia Polski”, „Biblioteka <Gazety Wyborczej>”
„Kronika Polski”, „Kluszczyński”
„Historia Polski w datach”, Wojciech Kucharski, Dariusz Misiejuk, „Wydawnictwo Dolnośląskie”, Wrocław 2007
Autor opracowania: Panna Karolina