WYKŁAD VII

OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI I ZASOBÓW GEOLOGICZNYCH

1. Sposoby ochrony powierzchni ziemi

Ochrona gruntów rolnych i leśnych powinna być realizowana przez (ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych):

ograniczanie ich przeznaczania na inne cele inne niż rolnicze lub leśne,

zapobieganie procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych i leśnych oraz szkodom w produkcji rolniczej i leśnej, powstającym wskutek działalności nierolniczej i nieleśnej,

rekultywację i zagospodarowanie gruntów na cele rolnicze,

przywracanie wartości użytkowej gruntom, które utraciły charakter gruntów leśnych wskutek działalności nieleśnej,

zachowanie torfowisk i oczek wodnych jako naturalnych zbiorników wodnych,

poprawianie wartości użytkowej oraz zapobieganie obniżania produkcyjności.

Organem właściwym w sprawach ochrony gruntów rolnych jest starosta, natomiast w sprawach gruntów leśnych - dyrektor regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych. Wyjątek stanowią obszary parków narodowych, gdzie za ochronę gruntów odpowiada dyrektor parku.

Podstawowy cel ochrony gruntów rolnych i leśnych sprowadza się do ograniczania ich przeznaczenia na cele inne niż rolnicze lub leśne.

Zmiany przeznaczenia tych gruntów, są jednak nieuniknione.

Możliwości zmiany kierunków wykorzystania gruntów rolniczych i leśnych są znacznie ograniczone.

Na cele nierolnicze i nieleśne powinny być w pierwszej kolejności przeznaczane grunty oznaczone w ewidencji jako nieużytki lub grunty o najniższej przydatności produkcyjnej.

Zmiana przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych możliwa jest tylko w drodze ustanowienia odpowiednich zapisów w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.

W przypadku gruntów wyższej jakości zgodę na odpowiednie zmiany w planie miejscowym musi wydać właściwy organ władzy rządowej

Z wnioskiem o wydanie decyzji o zmianie przeznaczenia gruntów występuje wójt, burmistrz lub prezydent.

2. Wyłączenie gruntów z produkcji rolnej i leśnej

Aby grunt rolny lub leśny, którego przeznaczenie zapisane w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego zostało zmienione, mógł zostać wyłączony z produkcji rolnej lub leśnej, konieczne jest uzyskanie jeszcze jednej decyzji - decyzji wyłączeniowej.

W przypadku gruntów rolnych decyzję taką wydaje starosta, a w przypadku gruntów leśnych - dyrektor regionalny Lasów Państwowych.

Na osobach, które otrzymały decyzję o wyłączeniu gruntów z produkcji ciążą odpowiednie zobowiązani finansowe: należności, opłaty roczne i jednorazowe odszkodowania (za przedwczesny wyrąb drzewostanu).

Rodzaj zobowiązania zależy od tego, czy wydana została decyzja na czas określony (decyzja na nietrwałe wyłączenie gruntów z produkcji rolnej lub leśnej) czy na czas nieokreślony - decyzja na trwałe wyłączenie gruntów z produkcji rolnej lub leśnej.

Koniecznością odprowadzenia należności obłożone jest trwałe wyłączenie gruntów z produkcji.

W przypadku gruntów rolnych, należności oblicza się w oparciu o powierzchnię wyłączonego z produkcji gruntu, jego klasę i związaną z tym wartość przelicznika, jakim jest cena tony ziarna żyta.

Każdej klasie użytku rolnego przypisana została odpowiednia liczba ton ziarna.

Cena żyta obliczana jest na podstawie średnich cen skupu za III pierwsze kwartały roku poprzedniego i ogłaszana jest przez Główny Urząd Statystyczny.

Na rok 2006 wartość tego wskaźnika wynosi 27,88 zł/q.

Należy zwrócić uwagę, że w komunikacie Prezesa GUS podawana jest cena 1 kwintala ziarna żyta (zł/q), a we wzorze należy zastosować cenę 1 tony (zł/t).

Należność pomniejszana jest o wartość gruntu określoną wg cen rynkowych, notowanych w danej miejscowości.

Klasa gruntów oddawana jest za pomocą adekwatnej, przeliczeniowej liczby ton ziarna żyta dla 1 ha poszczególnych klas gruntów.

Właściwy przelicznik podaje ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych.

Poza należnością z tytułu wyłączenia gruntu rolnego z produkcji osoba, która otrzymała decyzję wyłączeniową jest zobowiązana do odprowadzania opłat rocznych.

Wysokość opłaty rocznej to 10% wartości należności przed odjęciem od niej wartości gruntu.

W przypadku gruntów leśnych wysokość należności zależy od wielkości powierzchni wyłączonej z produkcji, typu siedliskowego lasu i ustalonej dla niego wartości przeliczeniowej.

Wartością przeliczeniową w tym przypadku jest cena 1 m  drewna obliczana i ogłaszana przez Główny Urząd Statystyczny.

Na rok 2006 wartość 1 m  drewna została ustalona na 131,35 zł. Tak samo, jak

w przypadku gruntów rolnych, wysokość należności pomniejszana jest o wartość gruntu.

Typ siedliskowy lasu oddawany jest za pomocą wskaźnika, którym jest liczba m3 drewna. Właściwą tabelę przeliczeniową podaje ustawa ochronie gruntów rolnych i leśnych.

Opłata roczna z tytułu wyłączenia z produkcji gruntów leśnych stanowi 10% wysokości należności przed odjęciem od niej wartości gruntu.

W lasach ochronnych wysokość opłat i należności podnosi się o 50%.

Należności odprowadza się w terminie do 60 dni od dnia, w którym decyzja stała się ostateczna.

Z kolei opłaty roczne uiszcza się do 30 czerwca za dany rok kalendarzowy.

W przypadku wyłączonych z produkcji gruntów leśnych, dodatkową opłatą obarczony jest przedwczesny wyrąb drzewostanu.

Wysokość odszkodowania z tego tytułu ustalana jest na podstawie wzoru (Sposób obliczania odszkodowania za przedwczesny wyrąb drzewostanu):

O = (Wi - Ws) x Z x P x C

gdzie:

O - wysokość odszkodowania w złotych,

Wi - wskaźnik wartości spodziewanej jednego ha drzewostanu na pniu w wieku rębności,

Ws - wskaźnik wartości jednego ha drzewostanu na pniu w wieku przedwczesnego wyrębu tego drzewostanu,

Z - stopień zadrzewienia drzewostanu stanowiący iloraz faktycznej miąższości drzewostanu w wieku przedwczesnego wyrębu oraz miąższości potencjalnie możliwej do osiągnięcia przez ten drzewostan,

P - powierzchnia drzewostanu w ha,

C - aktualna cena sprzedaży 1 m3 drewna (wg komunikatu Prezesa GUS).

Jeżeli nie został określony wskaźnik wartości Ws, wówczas wysokość odszkodowana ustala się wg wzoru (Sposób obliczania odszkodowania za przedwczesny wyrąb drzewostanu w przypadku, gdy nie został określony wskaźnik Ws):

O = Wk x Z x P x C

gdzie:

Wk - wskaźnik wartości kosztów poniesionych na założenie i pielęgnację jednego ha drzewostanu,

Z - stopień zadrzewienia drzewostanu stanowiący iloraz faktycznej miąższości drzewostanu w wieku przedwczesnego wyrębu oraz miąższości potencjalnie możliwej do osiągnięcia przez ten drzewostan,

P - powierzchnia drzewostanu w ha,

C - aktualna cena sprzedaży 1 m  drewna (wg komunikatu Prezesa GUS).

Wskaźniki wartości Ws, Wi, oraz Wk, z uwzględnieniem wieku drzewostanu w chwili przedwczesnego wyrębu oraz klasy bonitacji drzewostanu, są określone w specjalnych tablicach wskaźników wartości drzewostanów.

Tablice takie zostały sporządzone dla 18 gatunków drzew: sosny, modrzewia, jodły, daglezji, świerka, buka, klonu, wiązu, jaworu, dębu, jesionu, olszy czarnej, lipy, robinii, topoli, osiki, brzozy i grabu.

Wiek rębności ustalany jest na podstawie planu urządzenia lasu.

Jeżeli drzewostan zbudowany jest z wielu gatunków drzew, wartość odszkodowania ustalana jest jako suma odszkodowań za przedwczesne wycięcie poszczególnych gatunków.

Obowiązek uiszczenia należności, opłat rocznych, a w odniesieniu do gruntów leśnych również jednorazowego odszkodowania, nie dotyczy gruntów wyłączonych z produkcji z przeznaczeniem na budownictwo mieszkaniowe do wielkości powierzchni 0,05 ha w przypadku budynku jednorodzinnego i do 0,02 ha, na każdy lokal mieszkalny, w przypadku budynku wielorodzinnego.

Istnieje możliwość zwolnienia z obciążeń finansowych z tytułu wyłączenia gruntów z produkcji rolnej i leśnej.

O zwolnienie można ubiegać się w przypadku inwestycji o charakterze użyteczności publicznej z zakresu oświaty i wychowania, kultury, kultu religijnego oraz ochrony zdrowia i opieki społecznej, również przy zakładaniu lub powiększeniu cmentarza.

Uzyskanie zwolnienia jest możliwe, jeżeli:

inwestycja służy zaspokojeniu potrzeb lokalnej społeczności,

obszar gruntu podlegający wyłączeniu nie przekracza 1 ha,

nie ma możliwości zrealizowania inwestycji na gruncie nie objętym ochroną.

Z odpowiednim wnioskiem o zwolnienie z opłat występuje wójt, burmistrz lub prezydent.

Częściowego lub całkowitego umorzenia dokonuje marszałek województwa w przypadku gruntów rolnych, dyrektor regionalny Lasów Państwowych w odniesieniu do gruntów leśnych lub dyrektor parku narodowego w przypadku gruntów będących częścią parku.

Wyłączenie gruntów z produkcji niezgodnie z przepisami zagrożone jest opłatą w wysokości dwukrotnej należności. Natomiast w razie stwierdzenia, że grunty przeznaczone w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego na cele nierolnicze lub nieleśne zostały wyłączone z produkcji bez decyzji wyłączeniowej, decyzję taką wydaje się z urzędu, podwyższając jednocześnie wysokość należności o 10%.

3. Rekultywacja gruntów

Rekultywacja, jest zadaniem władającego powierzchnią ziemi, na której występuje zanieczyszczenie albo niekorzystne przekształcenie naturalnego ukształtowania danego terenu. Zadanie to może być przeniesione na inną osobę, pod warunkiem, że władający powierzchnia ziemi wykaże, że negatywne zmiany spowodował inny, wskazany podmiot. Wówczas obowiązek rekultywacji spoczywa na tym podmiocie.

Szczególne znaczenie mają rozwiązania dotyczące rekultywowania gruntów przekształconych w wyniku aktywności gospodarczej.

Zgodnie z wymaganiami prawa, rekultywacja gruntów powinna być planowana i realizowana na wszystkich etapach działalności przemysłowej.

Rekultywację należy prowadzić w miarę jak grunty stają się zbędne do prowadzenia działalności przemysłowej a całkowicie należy ją zakończyć w terminie do 5 lat od zaprzestania działalności.

4. Zrównoważona gospodarka zasobami geologicznymi

Złoża kopalin należą do strategicznych zasobów naturalnych kraju. Podlegają one ochronie polegającej na racjonalnym gospodarowaniu ich zasobami oraz na ich kompleksowym wykorzystaniu. Eksploatację złoża kopaliny należy prowadzić

w sposób gospodarczo uzasadniony. Przy jej wydobyciu należy stosować wszystkie możliwe środki ograniczające powstawanie szkód w środowisku - należy przedsiębrać środki niezbędne do ochrony zasobów, ochrony powierzchni ziemi oraz wód powierzchniowych i podziemnych. Po zakończeniu eksploatacji należy przeprowadzić rekultywację.

5. Podział kopalin

Kopaliny dzieli się na podstawowe i pospolite. Kopaliny podstawowe to:

1. Gaz ziemny, ropa naftowa oraz jej naturalne pochodne, węgiel brunatny, węgiel kamienny i metan z węgla kamiennego,

2. Kruszce metali szlachetnych, rudy metali (z wyjątkiem darniowych rud żelaza) i metale w stanie rodzimym, łącznie z rudami pierwiastków rzadkich i rozproszonych oraz pierwiastków promieniotwórczych,

3. Apatyt, baryt, fluoryt, fosforyt, gips i anhydryt, piryt, siarka rodzima, sole potasowe i potasowo-magnezowe, sole strontu, sól kamienna,

4. Azbest, bentonit, diatomit, dolomit, gliny biało wypalające się i kamionkowe, gliny i łupki ogniotrwałe, grafit, kaolin, kamienie szlachetne i ozdobne, kwarc, kwarcyt, magnezyt, miki, marmury i wapienie krystaliczne, piaski formierskie i szklarskie, skalenie, ziemia krzemionkowa,

5. Wody podziemne:

a) solanki,

b) wody lecznicze,

c) wody termalne.

6. Kopaliny lecznicze:

Torfy ze złóż: "Bronowo" w miejscowości Bronowo, w województwie zachodniopomorskim, "Izera-Skalno" w Górach Izerskich, w województwie dolnośląskim, "Kamień Pomorski" w uzdrowisku Kamień Pomorski, w województwie zachodniopomorskim, "Kołobrzeg" w uzdrowisku Kołobrzeg, w województwie zachodniopomorskim, "Międzyzdroje" w miejscowości Międzyzdroje, w województwie zachodniopomorskim, "Podemszczyzna" w miejscowości Podemszczyzna, w województwie podkarpackim, "Rudołtowice" w miejscowości Pszczyna, w województwie śląskim, "Ustka"

w uzdrowisku i gminie Ustka, w województwie pomorskim, "Wieniec" w uzdrowisku Wieniec, w województwie kujawsko-pomorskim, "Zabłocie" w miejscowości Zabłocie,

w województwie śląskim.

7. Złoża kopalin stałych:

a) sjenit ze złóż "Kośmin" i "Przedborowa" - w województwie dolnośląskim,

b) gabro ze złóż "Braszowice", "Słupiec-Dębówka" - w województwie dolnośląskim,

c) porfir ze złoża "Zalas" - w województwie małopolskim,

d) melafiry ze złóż "Borówno", "Grzędy", "Rybnica Leśna", "Tłumaczów-Wschód" - w województwie dolnośląskim,

e) diabaz ze złoża "Niedźwiedzia Góra" - w województwie małopolskim,

f) wapienie i margle ze złóż:

- "Połom" - w województwie dolnośląskim,

- "Barcin - Piechcin - Pakość" - w województwie kujawsko-pomorskim,

- Rejowiec" - w województwie lubelskim, "Czatkowice", "Dębnik", "Dębnik I" - w województwie małopolskim, 

- "Górażdże", "Tarnów Opolski" - w województwie opolskim,

- "Bolechowice", "Bukowa", "Gliniany-Duranów", "Kowala", "Leśnica-Małogoszcz", "Morawica III", "Ostrówka-Ołowianka", "Trzuskawica", "Zygmuntówka", "Wola Morawicka" - w województwie świętokrzyskim,

g) kreda ze złoża "Chełm" - w województwie lubelskim,

h) chalcedonit ze złoża "Teofilów" - w województwie łódzkim,

i) piaskowce ze złóż:

- "Radków" - w województwie dolnośląskim,

- "Wierchomla", "Klęczany" - w województwie małopolskim,

- "Wiśniówka" - w województwie świętokrzyskim,

j) kruszywo naturalne ze złóż:

- "Sobolewo-Krzywe" - w województwie podlaskim,

- "Bielinek III - Pole E", "Bielinek III - Pole W" - województwie zachodniopomorskim,

8. Wszystkie kopaliny występujące w granicach obszarów morskich Rzeczypospolitej Polskiej

Wszystkie pozostałe kopaliny to kopaliny pospolite.

Należy zauważyć, że wody podziemne nie są w polskim prawie traktowane jako kopaliny.

Jedynymi wyjątkami są w tym przypadku: solanki, wody lecznicze i wody termalne.

Aby nie było różnic interpretacyjnych, wszystkie zasoby tych wód są precyzyjnie określone, z podaniem ich charakteru i dokładnej lokalizacji.

Złoża kopalin, które nie stanowią części składowych nieruchomości gruntowej, są własnością Skarbu Państwa.

Skarb Państwa może korzystać ze złóż kopalin oraz rozporządzać prawem do nich przez ustanowienie użytkowania górniczego.

Ustanowienie użytkowania górniczego następuje w drodze umowy, za wynagrodzeniem. Warunkiem jego ustanowienia jest uzyskanie koncesji.

Na ustanowienie użytkowania górniczego może zostać ogłoszony przetarg.

Przedsiębiorca, który rozpoznał złoże i uzyskał zatwierdzenie dokumentacji geologicznej, może żądać ustanowienia na jego rzecz użytkowania górniczego z pierwszeństwem przed innymi osobami.

W myśl ustawy Prawo geologiczne i górnicze uzyskania koncesji wymaga:

poszukiwanie lub rozpoznawanie złóż kopalin,

wydobywanie kopalin ze złóż,

bezzbiornikowe magazynowanie substancji oraz składanie odpadów w górotworze oraz

   w podziemnych wyrobiskach górniczych,

W zależności od rodzaju kopaliny oraz powierzchni jej wydobycia organami właściwymi do wydawania koncesji są Minister Środowiska, wojewoda lub starosta.

Udzielenie koncesji na poszukiwanie lub rozpoznawanie kopalin wymaga zasięgnięcia opinii właściwego wójta, burmistrza lub prezydenta.

Wydobywanie kopalin, bezzbiornikowe magazynowanie substancji oraz składanie odpadów w górotworze wymaga uzgodnienia z wójtem burmistrzem lub prezydentem na podstawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.

Organ udzielający koncesji zobowiązany jest do dokonania uzgodnień także z innymi organami administracji.

Wydobywanie kopalin bez koncesji zagrożone jest karą pozbawienia wolności do 3 lat.

Powierzchnia terenu, na którym na podstawie jednej koncesji mogą być wykonywane prace, związane z poszukiwaniem lub rozpoznawaniem złóż kopalin, nie może przekroczyć 1200 km².

Właściwy organ może odmówić wydania koncesji, jeżeli zamierzona działalność narusza wymagania ochrony środowiska, bądź uniemożliwia wykorzystanie nieruchomości zgodnie z ich przeznaczeniem.

6. Opłata eksploatacyjna

Za wydobywaną kopalinę należy uiścić opłatę eksploatacyjną.

Opłata wymierzana jest w zależności od rodzaju i ilości wydobytej kopaliny.

Wysokość należnej opłaty oraz sposób i terminy jej wnoszenia ustalane są w koncesji.

Opłata eksploatacyjna naliczana jest kwartalnie i wnoszona w terminie jednego miesiąca po upływie kwartału, którego dotyczy.

Kwartalną należność przedsiębiorca ustala we własnym zakresie.

W tym samym terminie należy organowi koncesyjnemu oraz jednostkom na konta których kieruje się opłatę, przedstawić odpowiednią informację wraz z kopią dowodu wpłaty.

Prowadzenie działalności bez koncesji lub z rażącym jej naruszeniem zagrożone jest opłatą podwyższoną.

Jej wysokość jest zróżnicowana w zależności od rodzaju prowadzonej działalności oraz, w określonych przypadkach, od jej rozmiaru.

Naliczaniem wielkości opłat podwyższonych zajmują się różne organy administracji w zależności od rodzaju prowadzonej działalności.

---