THOMAS KUHN - Struktura rewolucji naukowych
Kuhn zauważył, że dotychczasowe wyobrażenie historii nauki polega na traktowaniu nauki jako kumulowania wiedzy.
Dotąd panował pogląd, że nauka jest zbiorem faktów, metod i teorii, a uczeni ciągle starają się dorzucić coś do tego zbioru. Ostatnio niektórym historykom nauki coraz trudniej jest się wywiązać z obowiązków, jakie nakłada na nich koncepcja rozwoju nauki drogą kumulacji.
Same tylko dyrektywy metodologiczne nie pozwalają sformułować wiążących wniosków w wypadku wielu problemów naukowych.
To, do jakiego zasadnego wniosku dojdzie badacz zdeterminowane będzie doświadczeniem, które zdobył poprzednio w innych dziedzinach, przez przypadki towarzyszące badaniom naukowym i przez jego postawę.
Nauka normalna, której działalność opiera się na założeniu, że społeczność uczonych wie, jaki jest świat, często tłumi innowacje, gdyż podważają one fundamentalne dla niej przeświadczenia.
Gdy grupa specjalistów nie potrafi już unikać anomalii burzących obowiązującą tradycję praktyki naukowej, rozpoczynają się nadzwyczajne badania, w wyniku których zostaje wypracowany nowy zespół założeń dla nowej praktyki badawczej.
Takie zwroty nazywane są tu rewolucjami naukowymi (np. słynne wydarzenia w rozwoju nauki).
PARADYGMAT
To, co ogranicza pomysłowość naukowca to paradygmat. Jest to pojęcie wywodzące się od Arystotelesa, ale na nowo przypomniane przez Kuhna.
Z wielu sposobów rozumienia tego pojęcia dwa są najistotniejsze:
Wąskie znaczenie słowa paradygmat oznacza, że są to przykładowe rozwiązania problemów badawczych, czyli wzór, model pracy studentów i naukowców.
Drugie szersze znaczenie można określić jako zespół przekonań podzielanych przez członków wspólnoty naukowej, czyli jest to zespół przekonań wspólnych naukowcom w danym momencie czasu. W tym wypadku paradygmat to całościowy sposób myślenia, który wyznacza postępowanie badawcze, czyli wyznacza standardowe rozwiązania problemów badawczych; tzn., że badacz w danym momencie musi stosować pewne procedury badawcze utrwalone w danym czasie.
Paradygmat dostarcza pewnych pojęć teoretycznych (przestrzeń, czas, materia, siła) i pewnych środków instrumentalnych. Zmiana paradygmatu oznacza zmianę wszystkich pojęć i środków, tzn., że zmiana paradygmatu jest zmianą sposobu myślenia, który wyznacza praktykę badawczą. Jest to zmiana całościowego sposobu myślenia. Kuhn uważa, że jest to zmiana rewolucyjna. Do zmian takich dochodzi:
kiedy uczeni zadają pytania, na które nie można odpowiedzieć w danym paradygmacie.
powstają anomalie - uczeni otrzymują wyniki, których nie są w stanie zinterpretować na gruncie danego paradygmatu.
Paradygmat więzi naukowca. Nie może on wyjść poza paradygmat.
Wtedy pojawia się zmiana paradygmatu.
Rewolucje traktowane są tu jako niekumulatywne epizody w rozwoju nauki, w których stary paradygmat zostaje zastąpiony w części lub całości przez nowy, niedający się pogodzić z poprzednim. Podobnie jak w polityce źródłem rewolucji naukowych jest rosnące - zazwyczaj wśród wąskiej grupy uczonych - poczucie, że istniejący paradygmat przestał spełniać adekwatnie swe funkcje w poznawaniu tego aspektu przyrody, którego badanie sam poprzednio umożliwił.
KONCEPCJA ŁAMIGŁÓWKI
W potocznym znaczeniu łamigłówki to taka szczególna kategoria problemów, które służyć mogą za sprawdzian pomysłowości i biegłości w rozwiązywaniu. Np. układanki, krzyżówki.
Kryterium wartości łamigłówki jest istnienie rozwiązania. Dzięki paradygmatowi społeczność uczonych zyskuje kryterium wyboru problemów, które, - dopóki przyjmuje się ten paradygmat - można uznać za rozwiązalne. Paradygmat może nawet odizolować uczonych od społecznie istotnych problemów, jeśli nie da się ich sprowadzić do postaci łamigłówki (tzn. nie można ich sformułować przy pomocy narzędzi dostarczanych przez ten paradygmat).
Nauką zajmować się można z bardzo różnych powodów i to motywy determinują to, czym będzie się uczony zajmować. Gdy jednostka zaangażuje się w badanie jej motywacja zmienia się na inną, tak, że jej przekonaniem staje się, że jeśli zdobędzie odpowiednie umiejętności, zdoła rozwiązać łamigłówki, których nikt jeszcze nie rozwiązał.
Do tego, by uznać problem za łamigłówkę nie wystarczy zagwarantowane rozwiązanie. Istnieć muszą też reguły, które wyznaczają zakres możliwych do przyjęcia rozstrzygnięć i metody, za pomocą których można je uzyskać. Przykładem reguł najbardziej oczywistych i najbardziej wiążących są wyraźnie sformułowane prawa naukowe, pojęcia i teorie.
Istnienie tego całego zespołu założeń: pojęciowych, teoretycznych, instrumentalnych i metodologicznych pozwala porównać naukę normalną do łamigłówek ⇒ ponieważ dostarczają one specjalistom reguł mówiących, jaki jest świat i czym jest nauka, mogą się oni bezpiecznie skoncentrować na wyspecjalizowanych problemach wyznaczonych przez te reguły i nagromadzoną wiedzę.
Nauka normalna to działalność zdeterminowana, ale nie całkowicie przez reguły. Reguły wywodzą się z paradygmatów, ale paradygmaty kierować mogą badaniami nawet, gdy brak reguł.
Istnieją tylko 3 rodzaje zjawisk, na gruncie których tworzyć można nową teorię:
Zjawiska uprzednio wytłumaczone przez istniejące paradygmaty.
Zjawiska, których naturę określa istniejący paradygmat, lecz ich szczegóły zrozumiane mogą być w wyniku dalszego uszczegółowienia teorii.
Z tym rodzajem zjawisk uczony ma styczność, gdy zawodzą próby uściślenia paradygmatu. Są to rozpoznane anomalie, które charakteryzuje to, iż uporczywie opierają się ujęciu za pomocą istniejących paradygmatów. Ten rodzaj daje początek nowym teoriom.
ZMIANA WIDZENIA ŚWITA
To, co człowiek widzi zależy od tego:
na co patrzy
co nauczył się dostrzegać w swym dotychczasowym doświadczeniu wizualnym i pojęciowym.
Kiedy w okresie rewolucji tradycja zmienia się, musi ulec przekształceniu percepcja otoczenia przez uczonego - w znanej dotychczas sytuacji musi on nauczyć się dostrzegać nowe kształty.