KOSZTY PRODUKCJI

Koszty produkcji są elementem podejmowania racjonalnych decyzji przez producenta. Na ustalone w wyniku dokonanego wyboru ekonomicznego efekty, musi on ponieść określone nakłady, gdyż koszty produkcji obejmują zużycie posiadanych zasobów (praca, materiały, maszyny i urządzenia). Ograniczona ilość zasobów ekonomicznych sprawia że zużywając je na dany efekt gospodarczy traci możliwość wykorzystania ich na inne cele i uzyskania zeń korzyści. Podejmując decyzję uzyskania jednych dóbr traci możliwość zdobycia innych dóbr (zasada ekonomii subiektywnej). Kosztem zużycia zasobów w dany sposób jest wartość tego co z tych zasobów można było by wytworzyć gdyby zostały one użyte w najlepszy alternatywny sposób. Koszt wyprodukowania danego towaru jest to wartość tego czego trzeba się wyrzec aby wytworzyć dane dobro. Te tracone korzyści nazywa się kosztami alternatywnymi. Z ograniczoności zasobów ekonomicznych wynika konieczność ciągłej analizy korzyści oraz kosztów.

Zaznaczyć należy, że nie każdy wydatek jest kosztem oraz nie każdy koszt jest wydatkiem. Każdy koszt pociąga jednak za sobą wydatek dokonany w przeszłości, aktualnym czasie lub w przyszłości.

KLASYFIKACJA KOSZTÓW

Koszty można klasyfikować w różny sposób. Omawiane dotychczas nakłady konsumenta na czynniki produkcji można zaliczyć do jego kosztów prywatnych. Koszty te ponosi on w wyniku procesu gospodarowania. Prędzej czy później jednak koszty te powodują powstanie tzw. efektów zwrotnych w postaci zanieczyszczenia środowiska, zwiększonej zachorowalności ludzi w terenach przyległych do przedsiębiorstwa albo większym hałasem. Efekty te składają na tzw. społeczne koszty produkcji.

Koszty księgowe (explicite, jawne) są to koszty odzwierciedlone w ewidencji księgowej obejmujące zarówno rzeczywiste wydatki pieniężne jak i niepieniężne - amortyzację. Koszty ukryte (implicite) - koszty faktycznie nie ponoszone przez przedsiębiorstwo, które mogłoby one ponosić, gdyby wykorzystano go w innym możliwym zastosowaniu (koszt alternatywny). Koszt ekonomiczny to suma kosztów jawnych i ukrytych powiększona o tzw. zysk normalny - czyli minimalna wielkość zysku skłaniającą producenta do pozostania w branży. Zysk ekonomiczny (zysk czysty, nadzwyczajny, ponadnormalny) to z kolei różnica między przychodami z działalności a kosztami ekonomicznymi.

KOSZTY W KRÓTKIM CZASIE

I DŁUGIM CZASIE

Przez krótki okres rozumie się taki odcinek czasu w którym produkcja opiera się na danej technologii. W długim okresie na wskutek dokonanych inwestycji zmieniają się procesy technologiczne a zatem niemal organizacja produkcji, wzrastają (najczęściej) rozmiary produkcji stąd w długim okresie wszystkie koszty są zmienne. Okres krótki to taki, w którym przynajmniej jeden koszt jest stały. W związku z tym w krótkim okresie czasu koszty produkcji dzielą się na stałe i zmienne.

Koszty zmienne	Koszty stałe
- płace pracowników produkcyjnych - koszty surowców, materiałów, półproduktów - koszty energii, wody	- płace pracowników administracji i obsługi - amortyzacja - koszty użytkowania ziemi, wynajmu lokali - koszty obsługi pożyczonego kapitału - kary z tytułu przeterminowanych zobowiązań

KOSZTY W KRÓTKIM CZASIE

Wyróżnia się następujące rodzaje kosztów w krótkim okresie:

Koszt stały całkowity (KSC)

Jest to koszt, który jest ponoszony przez przedsiębiorstwo niezależnie od wielkości produkcji. Występują one nawet wówczas, gdy produkcja wynosi zero. Wykres krzywej kosztów stałych całkowitych ma kształt linii prostej.

Koszt stały przeciętny (KSP)

Jest on często nazywany również kosztem stałym jednostkowym. Określa on wielkość całkowitego kosztu stałego przypadającą na jednostkę wytworzonego produktu:

Koszt stały przeciętny zmniejsza się nieustannie wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji, co oznacza że krzywa kosztów stałych przeciętnych jest nachylona w prawo w dół. KSP nie osiąga wartości równej zero. Nawet przy bardzo dużej produkcji na każdy wytworzony produkt przypada jakaś część kosztów stałych.

Koszt zmienny całkowity (KZC)

Jest to koszt związany z wykorzystaniem w procesie produkcji czynników zmiennych, których ilości wzrastają lub zmniejszają się w zależności od rozmiarów produkcji. Tempo wzrostu jest nierównomierne, początkowo rośnie wolniej następnie po przekroczeniu pewnego poziomu zaczyna rosnąć szybciej.

Koszt zmienny przeciętny (KZP)

Jest to koszt powstający w wyniku podzielenia kosztu zmiennego całkowitego przez wielkość produkcji:

Koszt zmienny przeciętny zmniejsza się wraz ze wzrostem produkcji, a następnie po przekroczeniu pewnej wielkości zaczyna rosnąć. Krzywa kosztu zmiennego przeciętnego jest do pewnego momentu nachylona w prawo w dół, a po przekroczeniu określonej wartości produkcji zaczyna wzrastać.

Koszt całkowity (KC)

Jest to suma kosztów stałych całkowitych i kosztów zmiennych całkowitych:

KC = KSC + KZC

Krzywa kosztów całkowitych zaczyna się w początku krzywej kosztów stałych kosztów całkowitych.

Koszt całkowity przeciętny (KCP)

Jest to koszt, który wskazuje, jaka wielkość kosztów całkowitych przypada na jednostkę wyrobu:

Krzywa KCP kształtuje się podobnie jak krzywa kosztu zmiennego przeciętnego, przy czym w stosunku do tej ostatniej jest przesunięta w górę.

Koszt marginalny (KM)

Jest to zmiana kosztu całkowitego wynikająca ze zmiany wielkości produkcji na jedną jednostkę. Pozwala ocenić rentowność decyzji dotyczącej powiększania produkcji o kolejną dodatkową jednostkę. Ponieważ koszt stały całkowity nie zmienia się w miarę zmian wielkości produkcji, stąd zmiany kosztu całkowitego są równe zmianom kosztu zmiennego całkowitego:

Koszt marginalny w pierwszej fazie maleje, co wynika z tego, że początkowo produkcja kolejnych jednostek wyrobu jest związana z ponoszeniem relatywnie niewielkich nakładów czynników zmiennych. Po osiągnięciu minimum kosztu marginalnego konieczne jest ponoszenie coraz większych nakładów czynników zmiennych ze względu na ograniczone zasoby i wymogi technologiczne.

KOSZTY W DŁUGIM CZASIE

Długi czas jest często nazywany również horyzontem planowania. W długim okresie czasu mogą zmieniać się: rozmiary przedsiębiorstwa, metody produkcji, pracownicy i ich liczba, umowy z dostawcami surowców. Nowe kombinacje czynników produkcji (nowy zestaw) mogą minimalizować koszty, a w szczególności wielkość wyposażenia produkcyjnego zależnie od przewidywanego rozmiaru produkcji. Kształt krzywych kosztów w okresie krótkim jest wynikiem działania prawa malejących przychodów. Krzywa długookresowych kosztów jest również u-kształtna, inna jest tu jednak przyczyna tego zjawiska. Kształt krzywej wynika mianowicie ze zmian skali produkcji (zjawiska korzyści i niekorzyści skali).

Jeżeli koszty całkowite rosną wolniej niż rozmiary produkcji, krzywa długookresowego kosztu opada - koszty przeciętne obniżają się. Oznacza to, że przedsiębiorstwo osiąga korzyści skali. Uzyskiwanie ich jest jednym z głównych argumentów uzasadniających dominację dużych przedsiębiorstw w gospodarce światowej.

WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE

KORZYŚCI SKALI

Wewnętrzne korzyści skali to:

 techniczne: lepszy podział pracy, wyższa sprawność, lepsze wykorzystanie narzędzi,

 handlowe: kupno i sprzedaż na korzystniejszych warunkach, zatrudnienie fachowych sił sprzedaży, możliwość szerokiej reklamy,

 finansowe: dostęp do różnych źródeł kapitału, tańszy kapitał, lepsze warunki finansowania.

Do zewnętrznych korzyści skali można zaliczyć korzyści:

 praca: wyspecjalizowanie rynku pracy w danym regionie (specjalizacja pracy oznacza niższe koszty),

 kooperacja: tworzy się warunki współpracy z lokalnymi podmiotami,

 rozwój usług: rozwój danego sektora w regionie powoduje specjalizację banków, firm ubezpieczeniowych, itd.

Z korzyści skali nie można korzystać w nieskończoność. Ciągłe powiększanie rozmiarów firmy i skali produkcji może prowadzić do narastania trudności, pojawienia się niekorzyści skali i wzrostu kosztów przeciętnych.

WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE

NIEKORZYŚCI SKALI

Wśród najważniejszych wewnętrznych niekorzyści skali można wymienić:

 trudności w koordynacji zarządzania,

 alienacja pracowników, będąca skutkiem monotonii,

 ryzyko występowania przerw w pracy (skutek strajków),

 możliwy wzrost kosztów transportu.

Do najważniejszych zewnętrznych niekorzyści skali można zaliczyć natomiast:

 niedobór wykwalifikowanej siły roboczej,

 niedobór surowców,

 drogie tereny budowlane,

 zwiększone zapotrzebowanie na usługi transportowe.

PRÓG RENTOWNOŚCI

Próg rentowności oznacza taką liczbę sprzedanych produktów, przy której przychody ze sprzedaży zrównają się z kosztami ich uzyskania. Punkt rentowności jest granicą między sferą nieopłacalności (straty) a opłacalności (zysku). Wykres progu rentowności w ujęciu liniowym jest prawdziwy tylko dla niewielkich zmian wielkości sprzedaży oraz stosunkowo krótkiego czasu. Zysk nie rośnie przecież w nieskończoność. Przy znacznym wzroście produkcji, a co za tym idzie sprzedaży, zarówno linia kosztów, jak i wielkość sprzedaży mają kształt linii krzywych. Krzywa wartości sprzedaży początkowo znacznie rośnie po zwiększeniu produkcji, natomiast potem zaczyna opadać ze względu (z reguły) na spadek ceny.

WPŁYW POSTĘPU TECHNICZNEGO NA PRODUKCJĘ I KOSZTY

Postęp techniczny oznacza określoną, ale nie każdą zmianę techniczną. Wszelki postęp techniczny w produkcji i przemyśle musi być celowy, podporządkowany problematyce ekonomicznej, zasadzie gospodarności

Jeżeli zastosowanie nowej technologii pozwala osiągnąć większą niż poprzednio produkcję z danej wielkości nakładu zasobów (czynników), wówczas funkcja produkcji przesuwa się w górę. Oznacza to. że koszty wytworzenia jednostki produktu (koszty przeciętne) a także zmiana kosztów z racji wzrostu (spadku) produkcji o dodatkową jednostkę (koszty marginalne) są mniejsze, dla każdej wielkości nakładu czynnika. Krzywe kosztów marginalnych i przeciętnych przesuwają się w dół.

RODZAJE POSTĘPU TECHNICZNEGO

W związku z wpływem substytucyjnym nowej techniki rozróżnia się:

apitałochłonny lub pracooszczędny postęp techniczny

Występuje on w przypadku, gdy w procesie produkcji wzrasta udział wartości środków trwałych, przy jednoczesnym zmniejszaniu się udziału pracy żywej. O kapitałochłonności nowej techniki decyduje zatem wielkość kapitału przypadająca tak na jednego zatrudnionego jak i na jednostkę produktu. Kapitałochłonny postęp techniczny charakteryzuje się znacznym wzrostem wydajności pracy i mniejszym udziałem pracy w przeliczeniu na jednostkę wyrobu. Stąd uzasadnione jest również nazywanie go postępem pracooszczędnym.

Kapitałooszczędny postęp techniczny

Ma miejsce wtedy, gdy wartość zaangażowanych w procesie produkcji środków trwałych wzrasta w relatywnie mniejszym stopniu niż udział pracy żywej. Przy tego rodzaju postępie technicznym występuje wzrost zatrudnienia i z tej racji nosi on także nazwę postępu technicznego pracochłonnego. Należy tu zwrócić uwagę, że pracochłonny postęp techniczny jedynie wtedy zasługuje na taką nazwę, gdy wprowadzimy do działalności produkcyjnej także innowacje techniczne, które w porównaniu z poprzednio stosowaną techniką stanowią wyższy poziom. Przy tym postępie technicznym wzrost technicznego uzbrojenia pracy może być wolniejszy od tempa wzrostu wydajności pracy.

Neutralny postęp techniczny

Występuje w działalności produkcyjnej wtedy, gdy nakłady na środki trwałe zmieniają się proporcjonalnie do wzrostu zatrudnienia. W związku z tym zakłada się że wzrost technicznego uzbrojenia pracy będzie proporcjonalny do wzrostu wydajności pracy.

korzyści skali stabilizacja kosztów niekorzyści skali Q

Długookresowy koszt przeciętny

---