KOPALNIA SIARKI MACHÓW

Teren o łącznej powierzchni 880 ha - wyrobisko Kopalni Siarki „Machów” ze składowiskiem keku będącym częścią tego obszaru (42,5 ha) a pochodzącym z nadkładu eksploatowanego wyrobiska.

Położenie:

Południowo - wschodnia Polska byłe województwo tarnobrzeskie obecnie województwo podkarpackie przy trasie E777 (tzw. Wisłostradzie)

Rodzaj prac:

Rekultywowanie i zagospodarowanie terenu wyrobiska Kopalni Siarki „Machów”.

WPROWADZENIE

Kopalnia siarki „Machów” uważana jest dość powszechnie za poligon doświadczalny górnictwa odkrywkowego, na którym odbywają się pionierskie poszukiwania jak najbardziej bezpiecznych i sensownych rozwiązań problemów natury ekologicznej i społecznej.

Kopalnia powstała na początku lat sześćdziesiątych. Była jedną z priorytetowych inwestycji państwowych. Przynosiła dość znaczne dochody dając ogółem z innym tego typu kopalniom IV miejsce Polski w świecie pod kątem wydobycia i eksploatacji siarki. Przyczyniła się do zainicjowania badań i prac nad metodami wydobycia i eksploatacji transportu siarki. Przyczyniła się do rozwoju regionu tarnobrzeskiego i znacznej rozbudowy miasta. Od drugiej połowy lat 70-tych nastąpił postęp robót górniczych do tego stopnia, że rozpoczęto zwałowanie wewnętrzne materiału ziemnego do wnętrza kopalni na miejsce wybranych rud siarki. W trakcie jeszcze wykonywania wierceń początkowych (latach 50-tych) nastąpił samo wypływ wód złożowych około 2m nad teren czyli do poziomu 150m n.p.m. Wytworzył się wówczas stożek represji, przez wtłaczanie wód technologicznych co zagroziło podniesieniem się wód złożowych dodatkowo o 2 m od początkowego. Już wówczas liczono się z groźbą jaką stanowi dla mieszkańców okolic kopalnia siarki w Machowie. Jednakże zyski jakie przynosiła kopalnia wówczas były zbyt wysokie aby przedsięwziąć środki zaradcze. Zabezpieczając na przyszłość dzisiejszą „bombę ekologiczną” jaką jest wyrobisko w Machowie.

Od 1994 roku prowadzone są rozmowy między dyrekcją kopalni a kolejnymi ministrami d/s Ochrony Środowiska i Zasobów Leśnych.

Wstępny projekt przewidywał jak najszybsze zamknięcie kopalni i skuteczne prace rekultywacyjne mające na celu pozyskanie dla człowieka i przyrody tego zdegradowanego terenu. Wówczas podobnie jak dzisiaj projekt zakłada likwidację odkrywki, uformowanie warstwy izolacyjnej na dnie wyrobiska i wypełnienia zbiornika wodą z rzeki Wisły do średniego stanu Wisły. Jednakże sprawa nie jest prosta, gdyż pozostaje problem tzw. iłów krakowieckich i keku, który został zdeponowany na zwałowisku wewnętrznym, o objętości około 95 mln m³ i wysokości 60 metrów. Można zatem mówić o dość znanej różnicy wysokości pomiędzy wyrobiskiem (lej depresji o kilkuset metrowej średnicy a 60 metrowym zwałowiskiem odpadów kopalnianych)

W okresie funkcjonowania Kopalni Siarki „Machów” z procesu pozyskiwania siarki z rudy siarkowej powstał odpad zwany kekiem. Przez ponad 30 lat uzbierało się go sporo. Biorąc pod uwagę toksyczność tego porafinacyjnego odpadu i jego potencjalne zagrożenie dla środowiska: gleby, szaty roślinnej oraz wód gruntowych zaczęto podejmować próby przeniesienia go na dno likwidowanego wyrobiska. Kek przerzucano za pomocą ciągu KTZ (koparka - taśmociąg - zwałowarka) pokrywając dno wyrobiska 20 metrową warstwą. Największy kłopot sprawiły ogromne ilości wszelkiego złomu, konstrukcji żelbetowych, kamieni, wapna poflotacyjnego. Po zakończeniu przerzutu przystąpiono do rekultywacji składowiska o powierzchni 42,5 ha polegającej na niwelacji terenu i przygotowania go do fazy zagospodarowania biologicznego.

Rekultywacja podstawowa

Rekultywacja podstawowa terenu obejmuje wykonanie prac niwelacyjnych, wykonanie grawitacyjnego systemu odprowadzania wód powierzchniowych oraz utworzenie nowej sieci komunikacyjnej. Roboty ziemne prowadzone pod kątem wybierania i transportu keku. Hałdy kekowe należy przemieścić transportem samochodowym. Wapno poflotacyjne (materiał zbity o niskim współczynniku filtracji) należy zlikwidować gdyż zalegając w obniżeniach terenu powoduje nagromadzenie się wód powierzchniowych i tworzenie się tzw. oczek wodnych. Prace niwelacyjne wiążą się z przemieszczeniem 110 m³ ziemi z przewyższeń w miejsca o charakterze niecek bezodpływowych przy użyciu sprzętu technicznego typu: spycharek gąsienicowych. Następnie można przystąpić do plantowania terenu przy jednoczesnym stworzeniu sieci odwodnienia naturalnego (grawitacyjnego) przyległych terenów. W tym celu wykorzystuje się istniejące cieki wodne.

Na terenie wyrobiska kopalni powstała minizlewnia o wielkości 80 m , z której wody odprowadza się siecią rowów do rowu głównego. Ilość wody, która będzie przepływać w rowie głównym będzie zmienna, przy wiosennej odwilży i większych opadach naturalne cieki wodne odprowadzać będą odpowiednie ilości wody. Następnie po wykonaniu tych prac obszar przeznaczony zostanie do zadrzewienia pełniący funkcję parkowo - rekreacyjną.

Po ukształtowaniu docelowej rzeźby terenu (jego niwelacji, wybudowaniu około 3000 metrów rowów odwadniających oraz około 1100 metrów dróg dojazdowych , 5 przepustów), należy rozpocząć dwuetapową fazę rekultywacji biologicznej.

Rekultywacja biologiczna

Na całym obszarze wykonuje się zabiegi agrotechniczne wraz z neutralizacją, nawożeniem mineralnym i organicznym. Przyjęto przeprowadzenie rekultywacji rolniczej na wierzchowinie i wszystkich półkach międzyskarpowych, oraz działalności leśnej na skarpach i u podnóża zwałowiska. Do zabezpieczenia przed erozją na zboczach były sadzone: robinia akacjowa, rokitnik zwyczajny, olsza czarna, topola oraz czeremcza amerykańska i oliwnik wąskolistny. Natomiast przy rekultywacji rolniczej wprowadzono do uprawy takie rośliny jak: lucerna, nostrzy biały, pszenica ozima, jęczmień ozimym, rzepak ozimy, proso, jęczmień jary, bobik, mieszanki traw, kukurydza i buraki.

Natomiast lej depresyjny pochodzący bezpośrednio z wyrobiska po uprzednim wyprofilowaniu skarp oraz częściowym wypełnieniu go tworzywem iłowo - alkaicznym (pochodzącym z popiołów poelektrownianych oraz iłów krakowieckich ) oraz uszczelnieniu dna emulgalem iłowym zalać wodą - tworząc sztuczny zalew. Przy napełnianiu wodą należy stworzyć możliwie najbezpieczniejszą metodą odprowadzania siarkowodoru tworzącego się pod warstwą izolacyjną aby nie dopuścić do efektu „bomby siarkowodorowej”. Należy także stworzyć odpowiedni system melioracyjno - drenarski zapobiegający zbytniemu podniesienia się wód gruntowych, co zagroziłoby wartości gleb i suchości podpiwniczeń w budynkach. Dopiero po spełnieniu tych warunków podobnie jak ze wcześniej opisanym przylegającym zrekultywowanym „składowiskiem keku”, można przejść do fazy rekultywacji biologicznej polegającej na odtworzeniu możliwie najkorzystniejszej szaty roślinnej i życia zwierzęcego.

Łączny koszt rekultywacji osiągną maksimum po czterech latach prac, przy czym w latach następnych koszt przywracania zdegradowanego obszaru stopniowo malał aż do momentu przynoszenia korzyści będących konsekwencją kilkuletnich prac.

Tego typu projekty przed wykonaniem wymagają zgody:

• ministra Przemysłu i Handlu w trakcie likwidacji wyrobiska

• ministra Finansów (dostępne środki na przeprowadzenie prac)

• ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Leśnych

Część kosztów pokrywa budżet państwa pozostała kwota pochodzi z dofinansowania EWG na rzecz ochrony środowiska naturalnego.

Bibliografia:

-K. Dwucet, W. Krajewski, J. Wach „Rekultywacja i rewaloryzacja środowiska przyrodniczego”

- dr J. Greszta, mgr. S. Morawski „Rekultywacja nieużytków poprzemysłowych”

---