Kazanie o sześciu zmysłach
(Salajatana-wibhanga Sutta; MN 137)
Słyszałem, że pewnego razu Błogosławiony przebywał w okolicy Sawatthi w Gaju Dżety w klasztorze podarowanym przez Anathapindikę. Zwrócił się tam do mnichów:
- Mnisi!
- Tak, panie - odrzekli mnisi.
- Mnisi, opowiem wam o sześciu zmysłach. Słuchajcie uważnie. Będę mówił.
- Tak, panie - odpowiedzieli mnisi.
Błogosławiony rzekł:
- Sześć zmysłów wewnętrznych powinno być poznane. Sześć zmysłów zewnętrznych powinno być poznane. Sześć rodzajów świadomości powinno być poznane. Sześć rodzajów kontaktu powinno być poznane. Osiemnaście zgłębień rozumem powinno być poznane. Trzydzieści sześć stanów, do których przywiązują się istoty powinno być poznane. Zważając na nie, polegając na tym, porzućcie tamto. Istnieją trzy punkty widzenia, które rozwija nauczyciel. Rozwijając je, jest nauczycielem zdolnym nauczać grupę. Pośród świetnych nauczycieli jest on uważany za nieprześcignionego nauczyciela tych, których można ujarzmić. To jest podsumowanie nauki o sześciu zmysłów.
"Sześć zmysłów wewnętrznych powinno być poznane", tak powiedziano. Lecz w związku z czym to powiedziano? Oko, ucho, nos, język, ciało i rozum. "Sześć zmysłów wewnętrznych powinno być poznane", tak powiedziano. W związku z tym właśnie to powiedziano.
"Sześć zmysłów zewnętrznych powinno być poznane", tak powiedziano. Lecz w związku z czym to powiedziano? Forma, dźwięk, zapach, smak, wrażenia dotykowe i pojęcia. "Sześć zmysłów zewnętrznych powinno być poznane", tak powiedziano. W związku z tym właśnie to powiedziano.
"Sześć rodzajów świadomości powinno być poznane", tak powiedziano. Lecz w związku z czym to powiedziano? Świadomość oka, świadomość ucha, świadomość nosa, świadomość języka, świadomość ciała i rozumu. "Sześć rodzajów świadomości powinno być poznane", tak powiedziano. W związku z tym właśnie to powiedziano.
"Sześć rodzajów kontaktu powinno być poznane", tak powiedziano. Lecz w związku z czym to powiedziano? Kontakt oka, kontakt ucha, kontakt nosa, kontakt języka, kontakt ciało i kontakt rozumu. "Sześć rodzajów kontaktu powinno być poznane", tak powiedziano. W związku z tym właśnie to powiedziano.
"Osiemnaście zgłębień rozumem powinno być poznane", tak powiedziano. Lecz w związku z czym to powiedziano? Widząc formę poprzez oko, człowiek zgłębia formę, która może przynieść radość, zgłębia formę, która może przynieść zmartwienie, zgłębia formę, która może przynieść spokojną obojętność. Słysząc dźwięk poprzez ucho, człowiek zgłębia dźwięk, który może przynieść radość, zgłębia dźwięk, który może przynieść zmartwienie, zgłębia dźwięk, który może przynieść spokojną obojętność. Czując zapach poprzez nos, człowiek zgłębia zapach, który może przynieść radość, zgłębia zapach, który może przynieść zmartwienie, zgłębia zapach, który może przynieść spokojną obojętność. Czując smak poprzez język, człowiek zgłębia smak, który może przynieść radość, zgłębia smak, który może przynieść zmartwienie, zgłębia smak, który może przynieść spokojną obojętność. Odczuwając wrażenie dotykowe poprzez ciało, człowiek zgłębia wrażenie uczuciowe, które może przynieść radość, zgłębia wrażenie dotykowe, które może przynieść zmartwienie, zgłębia wrażenie dotykowe, które może przynieść spokojną obojętność.
"Osiemnaście zgłębień rozumem powinno być poznane", tak powiedziano. W związku z tym właśnie to powiedziano.
"Trzydzieści sześć stanów, do których przywiązują się istoty powinno być poznane", tak powiedziano. Lecz w związku z czym to powiedziano? Sześć rodzajów ziemskich radości i sześć rodzajów radości wyrzeczenia, sześć rodzajów ziemskich zmartwień i sześć rodzajów zmartwień wyrzeczenia, sześć rodzajów ziemskiej spokojnej obojętności i sześć rodzajów spokojnej obojętności wyrzeczenia. "Trzydzieści sześć stanów, do których przywiązują się istoty powinno być poznane", tak powiedziano. W związku z tym właśnie to powiedziano.
A czym jest sześć rodzajów ziemskiej radości? Jest to radość, która powstaje, gdy człowiek zdaje sobie sprawę z pozyskania form poznawalnych poprzez oko - przyjemnych, radujących, czarujących, kuszących, związanych z ziemskimi przynętami - lub gdy człowiek przypomina sobie przeszłe pozyskanie takich form po tym, jak przeminęły, skończyły się i zmieniły. To jest właśnie sześć rodzajów ziemskiej radości (Podobnież z dźwiękami, zapachami, smakami, wrażeniami dotykowymi i pojęciami.)
A czym jest sześć rodzajów radości wyrzeczenia? Jest to radość, która powstaje, gdy człowiek - doświadczając niestałości tychże form, ich zmiany, przemijania i kresu - widzi dzięki właściwemu postrzeganiu, że wszystkie formy, przeszłe, teraźniejsze i przyszłe, są niestałe, ulegają zmianom i przynoszą cierpienie. To jest właśnie sześć rodzajów radości wyrzeczenia. (Podobnież z dźwiękami, zapachami, smakami, wrażeniami dotykowymi i pojęciami.)
A czym jest sześć rodzajów ziemskich zmartwień? Jest to zmartwienie, które powstaje, gdy człowiek zdaje sobie sprawę z nie-pozyskiwania form poznawalnych poprzez oko przyjemnych - radujących, czarujących, kuszących, związanych z ziemskimi przynętami - lub gdy człowiek przypomina sobie przeszłe nie-pozyskiwanie takich form po tym, jak przeminęły, skończyły się i zmieniły. To jest właśnie sześć rodzajów ziemskich zmartwień. (Podobnież z dźwiękami, zapachami, smakami, wrażeniami dotykowymi i pojęciami.)
A czym jest sześć rodzajów zmartwień wyrzeczenia? Jest to zmartwienie, która powstaje, gdy człowiek - doświadczając niestałości tychże form, ich zmiany, przemijania i kresu - widzi dzięki właściwemu postrzeganiu, że wszystkie formy, przeszłe, teraźniejsze i przyszłe, są niestałe, ulegają zmianom i przynoszą cierpienie. Wówczas człowiek wypełniony jest tym pragnieniem: "Ach kiedy wejdę i pozostanę w stanie, w który wchodzą i pozostają szlachetni?" To jest właśnie sześć rodzajów zmartwień wyrzeczenia. (Podobnież z dźwiękami, zapachami, smakami, wrażeniami dotykowymi i pojęciami.)
A czym jest sześć rodzajów ziemskiej spokojnej obojętności? Jest to spokojna obojętność, która powstaje, gdy nieroztropna, zaślepiona osoba - zapalczywa, nieuczona, która nie pokonała swych ograniczeń, bądź skutków swych działań i która nie widzi niebezpieczeństwa [1] - gdy widzi ona formę poprzez oko. Taka spokojna obojętność nie wychodzi poza formę, dlatego też zwana jest ziemską spokojną obojętnością. (Podobnież z dźwiękami, zapachami, smakami, wrażeniami dotykowymi i pojęciami.)
A czym jest sześć rodzajów spokojnej obojętności wyrzeczenia? Jest to spokojna obojętność, która powstaje, gdy człowiek - doświadczając niestałości tychże form, ich zmiany, przemijania i kresu - widzi dzięki właściwemu postrzeganiu, że wszystkie formy, przeszłe, teraźniejsze i przyszłe, są niestałe, ulegają zmianom i przynoszą cierpienie. Taka spokojna obojętność wychodzi poza formę, dlatego też zwana jest spokojną obojętnością wyrzeczenia. (Podobnież z dźwiękami, zapachami, smakami, wrażeniami dotykowymi i pojęciami.)
"Trzydzieści sześć stanów, do których przywiązują się istoty powinno być poznane", tak powiedziano. W związku z tym właśnie to powiedziano.
"Zważając na nie, polegając na tym, porzućcie tamto", tak powiedziano. Lecz w związku z czym to powiedziano? Polegając i opierając się na sześciu rodzajach radości wyrzeczenia, porzućcie i przekroczcie sześć rodzajów ziemskich radości. To jest ich porzucenie, to jest ich przekroczenie. Polegając i opierając się na sześciu rodzajach zmartwień wyrzeczenia, porzućcie i przekroczcie sześć rodzajów ziemskich zmatwień. To jest ich porzucenie, to jest ich przekroczenie. Polegając i opierając się na sześciu rodzajach spokojnej obojętności wyrzeczenia, porzućcie i przekroczcie sześć rodzajów ziemskich spokojnych obojętności. To jest ich porzucenie, to jest ich przekroczenie.
Polegając i opierając się na sześciu rodzajach radości wyrzeczenia, porzućcie i przekroczcie sześć rodzajów zmartwień wyrzeczeń. To jest ich porzucenie, to jest ich przekroczenie. Polegając i opierając się na sześciu rodzajach spokojnej obojętności wyrzeczenia, porzućcie i przekroczcie sześć rodzajów radości wyrzeczenia. To jest ich porzucenie, to jest ich przekroczenie.
Istnieje spokojna obojętność pochodząca z wielości, zależna na wielości i spokojna obojętność pochodząca z jedności, zależąca od jedności.
A czym jest spokojna obojętność pochodząca z wielości, zależna od wielości? Istnieje spokojna obojętność odnosząca się do form, odnosząca się do dźwięków, odnosząca się do zapachów, odnosząca się do smaków, odnosząca się do wrażeń dotykowych, [odnosząca się do pojęć [2]]. To jest właśnie spokojna obojętność pochodząca z wielości, zależna od wielości.
A czym jest spokojna obojętność pochodząca z jedności? Istnieje spokojna obojętność odnosząca się do wymiaru nieskończoności przestrzeni, odnosząca się do wymiaru nieskończoności świadomości, odnosząca się do wymiaru nicości, odnosząca się do wymiaru "ani postrzegania, ani nie-postrzegania". To jest właśnie spokojna obojętność pochodząca z jedności, zależna od jedności.
Polegając i opierając się na spokojnej obojętności pochodzącej z jedności, porzućcie i przekroczcie spokojną obojętność pochodzącą z wielości. To jest jej porzucenie, to jest jej przekroczenie.
Polegając i opierając się na "nie-takości", porzućcie i przekroczcie spokojną obojętność pochodzącą z jedności. To jest jej porzucenie, to jest jej przekroczenie.
"Polegając na tym, porzućcie tamto", tak powiedziano. W związku z tym właśnie to powiedziano.
"Istnieją trzy punkty widzenia, które rozwija nauczyciel. Rozwijając je, jest nauczycielem zdolnym nauczać grupę", tak powiedziano. Lecz w związku z czym to powiedziano?
Zdarza się, że Nauczyciel, kierując się współczuciem, pragnąc szczęścia, naucza swych uczniów Dhammy. [Mówi:] "To dla waszego szczęścia, to dla waszego powodzenia". Jego uczniowie nie słuchają, nie kierują uszu lub nie kierują umysłów ku poznaniu. Odwracają się i odchodzą od przesłania Nauczyciela. Wówczas Tathagata nie jest zadowolony, ani skłonny do odczuwania zadowolenia, lecz pozostaje nie strapiony, uważny i czujny. To jest pierwszy punkt widzenia, który szlachetny utrzymuje, i dzięki któremu może nauczać grupę.
Zdarza się też, że Nauczyciel, kierując się współczuciem, pragnąc szczęścia, naucza swych uczniów Dhammy. [Mówi:] "To dla waszego szczęścia, to dla waszego powodzenia". Niektórzy uczniowie nie słuchają, nie kierują uszu lub nie kierują umysłów ku poznaniu. Odwracając się i odchodzą od przesłania Nauczyciela. Lecz niektórzy z jego uczniów słuchają, kierują uszy i kierują umysły ku poznaniu. Nie odwracają się i nie odchodzą od przesłania Nauczyciela. Wówczas Tathagata nie jest zadowolony, ani skłonny do odczuwania zadowolenia Wolny tak od zadowolenia, jak i niezadowolenia pozostaje spokojnie obojętny, uważny i czujny. To jest drugi punkt widzenia, który szlachetny utrzymuje, i dzięki któremu może nauczać grupę.
Zdarza się też, Nauczyciel, kierując się współczuciem, pragnąc szczęścia, naucza swych uczniów Dhammy. [Mówi:] "To dla waszego szczęścia, to dla waszego powodzenia". Jego uczniowie słuchają, kierują uszy i kierują umysły ku poznaniu. Nie odwracają się i nie odchodzą od przesłania Nauczyciela. Wówczas Tathagata jest zadowolony i skłonny do odczuwania zadowolenia, pozostaje nie strapiony, uważny i czujny. To jest trzeci punkt widzenia, który szlachetny utrzymuje, i dzięki któremu może nauczać grupę.
"Istnieją trzy punkty widzenia, które rozwija nauczyciel, rozwijając je, jest nauczycielem zdolnym nauczać grupę", tak powiedziano. W związku z tym właśnie to powiedziano.
"Pośród świetnych nauczycieli jest on uważany za nieprześcignionego nauczyciela tych, których można ujarzmić", tak powiedziano. Lecz w związku z czym to powiedziano?
Słoń, który ma zostać ujarzmiony, gdy jest kierowany przez tresera biegnie tylko w jednym kierunku: na zachód, na wschód, na północ lub na południe. Koń, który ma zostać ujarzmiony, gdy jest kierowany przez tresera biegnie tylko w jednym kierunku: na zachód, na wschód, na północ lub na południe. Wół, który ma zostać ujarzmiony, gdy jest kierowany przez tresera biegnie tylko w jednym kierunku: na zachód, na wschód, na północ lub na południe.
Lecz osoba, która ma zostać ujarzmiona, gdy jest kierowana przez Tathagatę, dobrego i przebudzonego, podąża w ośmiu kierunkach. Mając formę, widzi tylko formę - to pierwszy kierunek.
Nie widząc formy wewnątrz, widzi ją na zewnątrz - to drugi kierunek.
Skupia się tylko na pięknym - to trzeci kierunek.
Po całkowitym przekroczeniu postrzegania form [fizycznych], po ustaniu postrzegania oporu, gdy osoba ta nie podąża za postrzeganiem różnorodności i myśli: "nieskończoność przestrzeni", wchodzi ona i pozostaje w wymiarze nieskończoności przestrzeni. To czwarty kierunek.
Po całkowitym przekroczeniu wymiaru nieskończoności przestrzeni, gdy osoba ta myśli: "nieskończoność świadomości", wchodzi ona i pozostaje w wymiarze nieskończoności świadomości. To piąty kierunek.
Po całkowitym przekroczeniu wymiaru nieskończoności świadomości, gdy osoba ta myśli: "nic nie istnieje", wchodzi ona i pozostaje w wymiarze nicości. To szósty kierunek.
Po całkowitym przekroczeniu wymiaru nicości, osoba ta wchodzi i pozostaje w wymiarze "ani postrzegania, ani nie-postrzegania". To siódmy kierunek.
Po całkowitym przekroczeniu wymiaru "ani postrzegania, ani nie-postrzegania", osoba ta osiąga i pozostaje w ustaniu postrzegania uczuć. To ósmy kierunek.
Osoba, która ma zostać ujarzmiona, gdy jest kierowana przez Tathagatę, dobrego i przebudzonego, podąża w ośmiu kierunkach.
"Pośród świetnych nauczycieli jest on uważany za nieprześcignionego nauczyciela tych, których można ujarzmić", tak powiedziano. W związku z tym właśnie to powiedziano.
To powiedział Błogosławiony. Uradowani mnisi rozkoszowali się jego słowami.