Osobowość w życiu człowieka

Pojęcie i koncepcje osobowości

Każdy system teoretyczny w obrębie psychologii wypracował swój punkt widzenia na to, czym jest osobowość człowieka. Swoje spojrzenie na osobowość mają psychoanalitycy, odmienne od nich behawioryści , jeszcze inne psychologowie z nurtu psychologii poznawczej.

Osobowość człowieka jest pojmowana jako centralny system regulacji czynności (zachowań) ludzkich.

Starano się zrozumieć , jak to jest, że zachowanie jednej i tej samej osoby wykazuje pewne cechy stałości , że można mniej więcej spodziewać się , jak dana osoba zachowa się w typowych warunkach.

Powszechnie dominująca była do niedawna koncepcja traktująca osobowość jako zespół cech. Cechy stanowiły trwałe właściwości danej osoby, dyspozycje niedostępne bezpośredniej obserwacji, warunkujące różnice w zachowaniu się poszczególnych ludzi. Ponieważ były to trwałe właściwości , zatem i zachowanie z nich wynikające wykazywało cechy stałości. Osobowość, w ramach tych koncepcji , opisywano przymiotnikami oddającymi poszczególne cechy. Fragmentem takiej charakterystyki cech może być- usłużny, pojętny , grzeczny, zdecydowany, impulsywny itp.

Największą trudność twórcom takich koncepcji sprawiała ogromna liczba możliwych do zastosowania określeń cech zachowania się człowieka. Posłużono się zatem skomplikowanymi metodami matematycznymi (analizą czynnikową) , by wyłonić zbliżone do siebie grupy cech. Procedura ta pozwoliła wyłonić cechy ogólniejsze od innych, będące jakby nadrzędnymi w stosunku do innych. Nazwano je czynnikami, stąd nazwa tego rodzaju koncepcji- czynnikowe teorie osobowości.

Do wybitnych psychologów zajmujących się teoriami cech i czynników należą: Eysenck, Allport, Zawadzki.

Posługując się teoriami cech i czynników można opisać w miarę precyzyjnie zachowanie człowieka, a także różnice w zachowaniu się między poszczególnymi ludźmi. Nie można natomiast na gruncie tych teorii wyjaśnić przyczyn zachowania się w danej sytuacji. Mechanizmy leżące u podstaw postępowania człowieka są dalece niejasne. Zwłaszcza niejasne są mechanizmy kierujące przebiegiem i wynikami czynności. Dlatego mówi się , że są to teorie statyczne.

Odpowiedzią na powyższe teorie były koncepcje wysuwane przez behawiorystów. Twierdzą oni, że człowiek funkcjonuje na zasadzie bodziec- reakcja , zatem osobowość jest zespołem wyuczonych nawyków. Przez nawyki rozumie się tu tendencje do postępowania według wyuczonego schematu. Czołowym przedstawicielem twórców behawiorystycznych koncepcji osobowości był Guthrie.

Do kierunkowych sił kształtujących ludzkie zachowanie odwoływały się tak zwane dynamiczne teorie osobowości, w których posługiwano się głównie pojęciami motywacji i potrzeby.

Czołową teorią tego nurtu była koncepcja Freuda, zwana psychoanalityczną.

Według Freuda osobowość składa się z trzech warstw:

1. Id

2. Ego

3. Superego

Id, czyli „ono” , jest warstwą nieświadomą zawierającą w sobie popędy , stanowiące siły napędowe psychiki. Wszystkie popędy są aktywne przez całe życie człowieka od momentu jego urodzenia. Freud uważał , że najważniejszym i najsilniejszym popędem , przenikającym i warunkującym całe życie psychiczne , jest popęd seksualny.

Ego czyli „ja,” jest odpowiedzialna za realizację popędów. Jest to warstwa świadoma , z którą człowiek się identyfikuje. Ego działa w realnej rzeczywistości i kieruje się jej wymogami. Jego naczelnym zadaniem jest rozwiązywanie konfliktów , które powstają między między warstwami osobowości id i superego.

Superego czyli „ nad ja” , jest warstwą spełniającą funkcje kontrolne. To pojęcie jest bliskie określeniu sumienia. W warstwie tej zawarte są wszystkie normy i wzorce kulturowe, nabyte głównie w procesie wychowania.

Dynamizm funkcjonowania osobowości polega tu na stałym konflikcie między warstwami. Warstwa popędowa id dąży do nieskrępowanego zaspokojenia popędu seksualnego , czemu wzbrania się warstwa superego, kierując się całym zespołem norm regulujących sposoby zaspakajania tego popędu. Ego wybiera takie formy zachowania , które będą w stanie pogodzić dążenia pozostałych dwóch warstw. Wybór zachowania u człowieka zatem zależy od tego, co okaże się silniejsze- potrzeba czy przyswojona norma.

Na dużą uwagę zasługuje relacyjna teoria osobowości psychologa Nuttina. Uważał on , że struktura osobowości tworzy się na podstawie relacji danego człowieka z otaczającym go światem. Osobowość w takim ujęciu jest jakby systemem stosunków zachodzących pomiędzy jednostką ludzką a światem. Relacje pomiędzy osobą a światem tworzą się przez poznawanie otaczającej rzeczywistości dzięki świadomości.

Znaczna liczba czynników decyduje o tym, jak ukształtowana będzie osobowość ludzka.

1 grupa -wrodzone zadatki anatomiczno- fizjologiczne ( one modyfikują przebieg rozwoju osobowości i są to specyficzne cechy struktur układu nerwowego, którym dysponuje dana jednostka np. temperament)

2 grupa -wpływy środowiska

Warto podkreślić , że w środowisku szczególny wpływ na kształtowanie się osobowości odgrywają tzw. osoby znaczące. Wpływają one jednocześnie na wybór i sposób pełnienia ról społecznych przez jednostkę.

Składniki osobowości

Temperament

Przez temperament rozumiemy zespół formalnych i względnie stałych cech zachowania przejawiających się w poziomie energetycznym zachowania oraz w czasowych parametrach reakcji ( szybkość , trwałość i ruchliwość reakcji).

Szybkość reakcji jest ważną cechą temperamentu, zwłaszcza w specjalnościach zabiegowych.

Ruchliwość reakcji przejawia się w zdolności przestawienia się z jednej czynności na drugą. Mówi się wtedy o plastyczności zachowania, które ma zasadnicze znaczenie w procesie przystosowania do zmieniających się warunków życia.

Typologią temperamentu zajmowano się od bardzo dawna.

Pierwszą znaną typologię wprowadził Hipokrates w V wieku n.e., a rozwinął ją Galen w II wieku n.e.

Hipokrates i Galen wyróżnili następujące typy temperamentów, a Pawłow wyróżnił cztery typy układu nerwowego decydujące o temperamencie:

1. sangwinik( typ silny, zrównoważony i ruchliwy. Jest pogodny, odporny na przeciwności życiowe, bogata mimika i żywa gestykulacja).

2. flegmatyk ( typ silny zrównoważony, powolny, niechęć do zmiany warunków życia. Wytrwały pracownik, nie uzewnętrznia swoich uczuć).

3. choleryk ( typ silny niezrównoważony, silny. Gwałtowność , wybuchowość, duża energia życiowa).

4. melancholik typ słaby, bierność, zahamowanie powolność).

6

---