ZAGROŻENIA NATURALNE W POLSCE I NA ŚWIECIE
Na Ziemi występuje wiele zagrożeń naturalnych. Na obecnym etapie rozwoju nauki sklasyfikowano i określono czynniki, które nawet w czasie pokoju stwarzają poważne zagrożenia dla środowiska. Skutki ich wystąpienia można wprost porównywać do zniszczeń wywołanych działaniami wojennymi. Do największych wspólczesnych zagrożeń naturalnych należą: susze, powodzie, trzęsienia ziemi, huragany, pożary, topnienie lodowców, wulkany, zlodowacenia. Są trudne do przewidzenia co do czasu i miejsca. Niebezpieczne dla ludzi, powodujące załócenia w transporcie, łączności i gospodarce.
Pierwszym zagrożeniem jest susza. Jest to długotrwały okres bez opadów atmosferycznych lub nieznacznym opadem w stosunku do średnich wieloletnich wartości. Susza powoduje przesuszenie gleby, zmniejszenie lub całkowite zniszczenie upraw roślin alimentacyjnych (a co za tym idzie klęski głodu), zmniejszenie zasobów wody pitnej, a także zwiększone prawdopodobieństwo katastrofalnych pożarów.
Kolejnym są powodzie. Jedną z przyczyn występowania powodzi mogą być nawalne deszcze. Powódź taka może wystąpić w każdym punkcie kraju, niezależnie od tego, czy w pobliżu są jakieś większe zbiorniki wody, czy rzeki. Najbardziej zagrożone są wszystkie większe skupiska ludzi położone w dolinach rzek górskich. Podobnie zresztą sprawa wygląda w przypadku dużych rzek podgórskich (Wisła) oraz dużych rzek nizinnych. W miejscach, gdzie zrezygnowanie z bytności człowieka jest niemożliwe stosuje się zazwyczaj wały przeciwpowodziowe. Najczęstszą przyczyną większych powodzi jest awaria obwałowań podczas gdy poziom wody jest podniesiony. W niektórych dolinach rzecznych, szczególnie w górach i na podgórzu stosuje się specjalne zbiorniki retencyjne. Mimo to czasem zdarzają się sytuacje powodziowe będące dowodem na to, że dany zbiornik nie spełnia, lub nie w wymaganym zakresie spełnia swoją funkcję. Najskuteczniejszą metodą ochrony przed zniszczeniami jakie niesie ze sobą powódź jest rezygnacja z wykorzystania terenów szczególnie narażonych na wystąpienie powodzi. Niestety nie zawsze działanie takie jest możliwe, szczególnie, że tendencje przodków dzisiejszej cywilizacji nakierowane były na rozwój w dolinach rzek i podobnych im terenach zalewowych. Przykładem może być Kraków, Warszawa, czy Wrocław.
Następne są trzęsienia ziemi. Jest to gwałtowne rozładowanie naprężeń nagromadzonych w skorupie ziemskiej, w wyniku przejściowego zablokowania ruchu warstw skalnych poruszających się wzdłuż linii uskoku. Uwalniająca się przy tym energia w około 20-30% rozchodzi się w postaci fal sejsmicznych, z których część dociera na powierzchnię Ziemi w postaci niszczących fal powierzchniowych.
Zagrożeniem naturalnym są także huragany. Huragany należą do anomalii pogodowych, podobnie jak ekstremalne temperatury, opady i wiatry. Do huraganów należą: tajfuny, cyklony, tornada. Proces powstania huraganu przebiega następująco: Na wysokości na której występują chmury wyzwala się ciepło. Powstaje mały wir, który u dołu kończy się stykając się z ziemią a u góry kończy się na poziomie chmur. Początkowo górny koniec tornada jest płaski i utrzymuje równowagę. W tym miejscu temperatura wynosi 0oC. Potem następuje wymiana powietrza u podstawy chmur, co powoduje zwiększenie siły wirowania i osiągnięcie przez tornado rozmiarów niosących potencjalne zagrożenie. Huragany w zależności od ich siły i potencjalnych możliwości do niszczenia dzieli się na pięć klas, gdzie 1 oznacza minimalną siłę huraganu a 5 oznacza najwyższą siłę niszczącą. Głównymi kryteriami wykorzystywanymi przy tych klasyfikacjach jest wysokość ciśnienia w oku cyklonu. Im niższe ciśnienie wystąpi w tym miejscu tym silniejsze wiatry można zaobserwować w kolejnych strefach cyklonu. Występowanie huraganów jest ściśle związane ze stopniem nagrzania lądu. Latem wiatr wieje od morza w kierunku kontynentu azjatyckiego. Wiatrowi temu towarzyszą liczne opady. Zimą monsun się odwraca i wiatr wieje z lądu w kierunku morza. Koniec lata związany jest z pojawieniem się tajfunów z wiatrami huraganowymi i ulewnymi deszczami. Występowanie tornad związane jest z szerokością geograficzną. Najczęściej występują w średnich szerokościach geograficznych i związane są z występowaniem burz i nagłymi opadami mas powietrza.
Kolejne są pożary. Są to niekontrolowany proces spalania w miejscu do tego nieprzeznaczonym. Warunkiem zapoczątkowania i przebiegu procesu jakim jest pożar (podobnie jak w procesie spalania) jest istnienie czworokąta spalania: materiał palny, utleniacz, ciepło, skomplikowane reakcje łańcuchowe (wolne rodniki). Przyczynami pożarów mogą być: susze, wyładowania atmosferyczne, samozapalenia. Sposoby walki z pożarem: woda, piana gaśnicza, proszki gaśnicze, dwutlenek węgla i inne gazy gaśnicze, pisek i inne.
Następne jest topnienie lodowców. Wzrost temperatury powoduje topnienie i cofanie się lodowców. Masa lodowców i ich bezwładność termiczna są duże, topnienie lodowców jest więc zjawiskiem powolnym, potrzeba wielu lat, żeby zmiany stały się ewidentne. Okazuje się, że obecna skala zmian, kiedy ocieplaniu klimatu dopiero się rozpoczyna, jest porażająca. Głównymi przyczynami topnienia lodowca są: nasłonecznienie (insolacja), powodujące m.in. nagrzewanie się kamieni (moreny) na powierzchni lodowca, oddziaływanie ciepłych mas powietrza i ciepłych wiatrów, opady deszczu, działalność wód lodowcowych, pochodzących z topnienia wyżej położonych części lodowca.
Do następnych zagrożeń naturalnych należą wulkany. Występowanie wulkanów na Ziemi jest ściśle związane ze strefą młodej górotwórczości i z obszarami aktywnych trzęsień ziemi. Związek tych zjawisk tłumaczy teoria tektoniki płyt litosfery. W miejscach, gdzie jedna płyta litosfery zagłębia się pod drugą, wulkany powstają wzdłuż ich krawędzi - na kontynencie oraz wzdłuż rowów oceanicznych, np. wybrzeże Pacyfiku, Europa Południowa, Japonia, Filipin. Wulkany powstają także w miejscach rozsuwania się płyt litosfery od siebie, czyli w grzbietach śródoceanicznych i w dolinach ryftowych, np. w Grzbiecie Śródatlantyckim, na Islandii, w Wielkich Rowach Afrykańskich. Wybuchy wulkanów powodują : olbrzymie zniszczenia, m.in. podczas wybuchu Wezuwiusza w 79 r. n.e. ogromna ilość wyrzuconego popiołu zmieszanego z deszczem spowodowała zasypanie miast Herkulanum, Pompeje i Stabie, powstawanie gorących chmur, lawiny i spływy błotne, powstawanie kaldery, pojawienie się lub zniknięcie wysp wulkanicznych, a także towarzyszące trzęsieniom ziemi tsunami, topnienie śniegów pokrywających szczyty i zbocza ich stożków.
Następnie zlodowacenia. Okres, w czasie którego znaczne obszary Ziemi pokryte są lądolodem. Za główną przyczynę fluktuacji klimatu o randze glacjału uważa się periodyczne zmiany nasłonecznienia Ziemi związane z cyklami Milankovicia. Główny trend modyfikowany jest przez krótsze zmiany od 10000 do 1000 lat związane modą cyrkulacji termohalinowej w oceanach, takie jak wydarzenia typu Dansgaard-Oeschger oraz Heinrich. Odgrywają one dominującą role w szybkich zmianach klimatu o dużej amplitudzie, szczególnie w jego glacjalnej modzie (np. MIS 3). Najsilniejszy wpływ ochłodzenia notowany jest w rejonie Północnego Atlantyku. Związane jest z to z zatrzymaniem lub osłabieniem pasa transmisyjnego ciepła, jakim są ciepłe prądy oceaniczne (zob. cyrkulacja termohalinowa), chociaż wiadomo, że same zmiany mają wpływ niemal globalny. Podczas zlodowaceń przedczwartorzędowych zmiany położenia kontynentów związane z ruchem płyt litosfery mogły wpływać na cyrkulację wód oceanicznych. Na szybkie zmiany klimatyczne wpływ ma także zapylenie atmosfery przez wybuchy wulkaniczne. Podczas glacjału wyróżnić można kilka etapów. W początkowej fazie następuje szybka transgresja lodowca gdyż klimat szybko oziębia się a wody zamarzają. Następnie po krótkim okresie postoju czoło lodowca może oscylować kilkakrotnie cofając się i posuwając do przodu, co sprzyja powstawaniu moren czołowych, sandrów i wielkich pradolin a tym samym jezior morenowych. W ostatniej fazie lądolód ulega regresji wycofując się z zajętych obszarów i miejscami przekształcając się w tzw. martwy lód. Ponieważ regresja lodowca jest relatywnie szybka, powstają takie utwory polodowcowe jak Morena denna, ozy, kemy, jeziora rynnowe i wytopiskowe. W fazie recesji lądolód może całkowicie zniknąć lub tylko cofnąć się znacznie, po czym często następuje kolejna transgresja, w ten sposób w okresie glacjałów pojawiają się krótsze etapy stadialne.
Moim zdaniem zagrożenia naturalne mają bardzo duży wpływ. Są ciężkie do przewidzenia co do miejsca i czasu. Powodują duże zniszczenia. Nie tylko zagrżenia związane z działalnością człowieka są niebezpieczne. Natury nie da się przewidzieć. Niektóre zagrożenia naturalne niosą większe zniszczenia niż inne zagrożenia.
Dawid Małecki kl. I TE