Wykład 1: Definicje teorii wychowania.
Aksjologia - jest to nauka o wartościach (godność człowieka najważniejsza wartość).
Teleologia - jest to nauka o celach wychowania.
Toksykologia - jest to nauka o efektywnym działaniu
1. Teoria wychowania według:
a) Wincentego Okonia - to dyscyplina uważana w Polsce za jedną z podstawowych nauk pedagogicznych zajmująca się problematyką celów, treści, metod i organizacji wychowania moralnego, społecznego, estetycznego i fizycznego.
Przedmiotem teorii wychowania są wszelkie świadome oddziaływania wychowawcze, ich uwarunkowania, przebieg i działania.
Treści celów wychowania określają zasady, formy, metody i środki wychowania, jak również dokonują opisu cech osobowościowych wychowanka.
b) deTchorzewski - jest to usystematyzowana wiedza zawierająca szereg praw. Jest to subdyscyplina pedagogiki będąca bytem społecznym. Powstaje w wyniku działania dwóch osób. Podmiot wychowujący czyni dobro dla podmiotu wychowanego.
c) Mieczysław Łobocki - jest jedną z podstawowych dyscyplin pedagogicznych. Nie jest jednolitym spójnym systemem wychowania, a jest nauką czasie ciągłego powstawania. Zawiera wiele różnych teorii.
d) Bogusław Śliwerski - jest to subdyscyplina pedagogiczna. Przedmiotem badań tej nauki jest usystematyzowana wspólna wiedza o wychowaniu, jego celach, treściach, metodach, formach i uwarunkowaniach. Zawiera wiele różnych podejść teoretycznych do wychowania.
2. Teoria w znaczeniu ogólniejszym dotyczy uogólnień. Tworzone są na podstawie naukowej rzeczywistości. Powstają na Badzie badań empirycznych i twierdzeń. W znaczeniu wąskim: sądy. Teoria naukowa to coś, co będzie uporządkowane, będzie miała logiczne związki.
3. Klasyfikacja teorii:
a) cel badań:
- nie empiryczne
- empiryczne
b) dwa typy badań naukowych:
a) badania stosowane - dana dziedzina wiedzy, prowadzą do tworzenia teorii
b) badania podstawowe - o charakterze teoretycznym, przyczyniają się do powstania teorii wyższego rzędu.
Teorie naukowe różnią się od teorii potocznych. Są ich przeciwieństwem. Potoczne teorie wychowania mają ścisły związek z praktyką. Tworzone są na zasadzie biografii, za pomocą języka rodzimego; oparte na doświadczeniu, nienaukowe (przednaukowe).
Wykład 2:
1. Przedmiotem poznania (badania) teorii wychowania jako nauki, wiedzy naukowej jest działalność wychowawcza:
- wychowanie zorganizowane, zaplanowane, intencjonalne; dotyczy osobowości człowieka
2. Marian Nowak wyszczególnia co wchodzi w przedmiot poznania teorii wychowania:
a) formułowanie celów wychowania i ukazywanie związanych z tym celami wychowania (znajdują się w zasadach i formach wychowania)
b) projektowanie (planowanie) działowości wychowawczej, koncentracja na sposobach celów wychowania, urzeczywistnianie swojego człowieczeństwa
c) uwarunkowania i okoliczności, które rzutują na efekty, skutki działalności wychowawczej ma interakcyjny charakter
d) jest to związane z określeniem w czym wyraża się istota aktu wychowawczego
e) cele i sposoby działalności wychowawczej wchodzą w skład: andragogika i gerontopedagogika
f) ideał wychowania: jakiego chcemy wychować człowieka
3. Geneza i rozwój nauki wychowania:
1. Początki wychowania są od początku istnienia ludzkości (człowieka).
2. Poziomy kształtowania się teorii wychowania:
a) refleksja indywidualna każdego człowieka: osobiste poglądy danego człowieka:
- związany z własnymi umiejętnościami człowieka
- indywidualna, osobista wiedza, poznanie potoczne (słownictwo)
- pierwotny etap formowania się teorii wychowania
b) poznanie przednaukowe:
- człowiek wymienia swoje poglądy z innymi
- człowiek czasami przyjmuje poglądy innych, modyfikuje je i urzeczywistnia w swoim życiu
- nazywa się to otwarciem na kontekst społeczny (dawanie i branie cudzego sposobu wychowywania)
- może mieć swoje odzwierciedlenie w przysłowiach
- przekazywanie doświadczenia
c) refleksja o wychowaniu staje się nauką. Tworzymy swoją aparaturę pojęciową, myślenie spójne, kiedy powstaje systematyzacja wiedzy. Osoba wykształcona w tym względzie:
- refleksja naukowa o wychowaniu powstała ok. 200 lat temu.
Wnioski: Poziomy te mogą się przenikać.
4. Pedagogika jako nauka rozwinęła się głównie w czasach pisania Jana Fryderyka Herbarta. Przedstawił on strukturę pedagogiki, podzielił ja(pedagogikę) na:
- pedagogikę ogólną, czyli teorię wychowania. Teoria wychowania miła charakter opisujący
- dydaktykę - teorię nauczania
Inne myślenie dotyczące, kiedy powstała pedagogika jako nauka, przypisuje się na okres po II wojnie światowej. Następuje rozwój pedagogiki i socjalizmu.
Ewa Kubiak Szymborska uważała, że za początek pedagogiki jako nauki traktujemy na okres pisania Immanuela Kanta, na okres napisania dzieła: „O pedagogice”.
Immanuel Kant wyróżnił następujące szczegółowe teorie wychowania:
- dyscyplinowanie
- kultywowanie
- cywilizowanie
- moralizowanie
5. Na przełomie XIX i XX wieku pojawiła się nazwa teorii wychowania. Wyodrębniono obszar problemowy teorii wychowania. Dotyczy on istoty wychowania, ideału i celów wychowania, sposobów i środków wychowania. Metody wychowania za pomocą których dochodzi się do ideału wychowania.
6. Klasyfikacja etapów rozwoju teorii wychowania po II wojnie światowej:
1. Andrzej Tchorzewski:
a) pierwsze lata po II wojnie światowej (Polska Ludowa). Teoria wychowania była ściśle powiązana z dialektyzmem, filozofią marksistowską. Przełom lat 50, 60 to czas badań empirycznych, nurt badawczy empiryczny przyczynił się do powstania szczegółowych teorii wychowania np. teorie dotyczące nagradzania i karania
b) różnicowanie się teorii wychowania dalsze etapy
2. Mieczysław Łobocki:
1945-148: W tym czasie teoria wychowania korzystała z dorobku międzywojennego: swobodny rozwój dziecka, ale także i krytyka tego. Ważne były działania „urabiające dziecko”.
1949-1956 to okres przyswajania wzorów z pedagogiki radzieckiej, a także cofanie się w rozwoju teorii wychowania i rozwój kolektywnego wychowania (oddziaływanie grupy na jednostkę, podporządkowująca jednostkę celom i normom reprezentowanym przez grupę.) - Anton Makarenko był twórcą wychowania kolektywnego
1956-1989 (do rozpoczęcia społeczeństwa demokratycznego), ważne w tym czasie były wartości takie jak: wolność (wolność twoja kończy się tam, gdzie zaczyna się wolność drugiego człowieka), społeczeństwo obywatelskie. Następuje dynamiczny rozwój teorii wychowania (działalność Janusza Korczaka)
3. Bogusław Śliwerski:
a) 1945-1989 w tym czasie teoria wychowania stała się dominującą nauką. Pedagogika ogólna stała się nieistotną.
b) 1990-1995 w tych latach nastąpił zanik teorii wychowania
c) po 1995 teoria wychowania miała równoprawny status z pedagogiką ogólną.
Wykład 3: Współczesne teorie wychowania, funkcje.
1. Współczesna teoria wychowania jest to nauka.
2. Tadeusz Kotarbiński uważał, że nauka to zespół czynników badawczych zmierzających do poznania istniejącej rzeczywistości przyrodniczej bądź społecznej. Na wytwór tych czynności badawczych, składa się system twierdzeń i hipotez dotyczących badanej rzeczywistości przyrodniczej bądź społecznej.
3. Znaczenia nauki:
a) funkcjonalne - jest to zorganizowany proces poznawczy służący do konstruowania teorii
b) przyrodnicze - nauka dotyczy dziedzin rzeczywistości i jest oparta na badaniu metodologii
c) socjologiczne - nauka jest pewną dziedziną kultury
d) podmiotowe - jest to umiejętność prowadzenia badań naukowych albo zasób wiedzy danej osoby
4. Tadeusz Pilch - uważa, że sens pojęcia zmienia się w zależności od tego jaki jest kontekst znaczenia. Wyróżnił on:
a) sens dydaktyczny pojęcia nauki: czynności nauczania i uczenia się
b) sens instytucjonalny - wskazanie na dyscyplinę naukową; wiązany z instytucją, głównie szkoła wyższa
c) sens treściowy - jest to zespół twierdzeń dotyczący określonej dziedziny np. nauki o wychowaniu
d) sens historyczno-socjologiczny - dotyczy dziedziny kultury dziedzina kultury która obejmuje różne elementy: wyspecjalizowaną działalność poznawczą uprawianą przez uczonych jako odrębnej grup, wytwórcy działalności poznawczej (system wiedzy o rzeczywistości regulującej działania i wytwarzanie), narzędzia i środki tej działalności poznawczej, instytucje badawcze, których celem jest uprawianie nauki i upowszechnianie wyników poznania i wdrażanie ich do rzeczywistości
e) sens funkcjonalny - odnosi się do ogółu czynności składających się na działalność badawczą, poznawczą, co składa się na rozwój nauki
5. Współczesna teoria wychowania:
- pozytywna i negatywna teoria wychowania (takie aspekty)
- uwalnia się od presji ideologicznej (rozdzielenie problematyki od założeń ideologicznych)
6. Krytyka teorii wychowania:
- nazwa dyscypliny czy subdyscypliny, możnaby ją doprecyzować
- nie interesują się nią praktycy, jest mało komunikatywna, bardziej teoretyczna
- współczesna teoria wychowania nie jest pełnym, jednolitym systemem twierdzeń czy pojęć
7. Funkcje nauki:
a) opisowo-deskryptywna - polega na opisie istniejącej rzeczywistości (wychowawczej), zjawisk, zdarzeń
b) wyjaśniająco-eksploracyjna - polega na wyjaśnianiu rzeczywistości, przedstawia ją, jest ona bardziej zrozumiała dla nas, aby lepiej wykryć wszelkie zależności
c) prognostyczno-prewidystyczna - polega na przewidywaniu co może nastąpić, ukazuje zmiany w rzeczywistości jakie będą w bliższej lub dalszej przyszłości
8. Funkcje teorii wychowania według Tchorzewskiego:
a) poznawcza - zajmuje się poszukiwaniem prawdy o człowieku i jego świecie, świecie
b) generalizująca - scala wszelkie twierdzenia i sądy o wychowaniu w jedną, usystematyzowaną całość
c) deskryptywna - jest to funkcja opisująca, polega na rzetelnym opisie rzeczywistości wychowawczej
d) komunikatywna - polega na sposobie przekazu, który jest zrozumiały
e) praktyczna - dotyczy wszelkich twierdzeń, które dotyczą wychowania, praktyczne
f) heurystyczna (poszukująca) - oznacza stawianie nowych problemów na bazie tego co już wiadome, polega na odkrywaniu wiedzy
g) prognostyczna - wiąże się z przewidywaniem faktów, tendencji rozwojowych, dotyczy przewidywań określonych zmian wychowania
h) ewaluatywna - dotyczy faktów jakimi zajmuje się teoria wychowania, dotyczy oceny całego wychowania w odniesieniu do wartości
9. Funkcje teorii wychowania według Górniewicza:
a) diagnostyczna - rozpoznawanie rzeczywistości wychowawczej, prowadzi do zebrania materiału badawczego (diagnozie, diagnoza)
b) oceniająca - ocena jaka jest rzeczywistość wychowawcza, z tym jaka powinna być
c) prognostyczna (projektująca) - wiąże się z tym, w jakim kierunku będzie ona zmierzała. To jest związane z tym jak będzie projektowana rzeczywistość
10. Według Krzysztofa Konarzewskiego zadaniem teorii wychowania jest gromadzenie usystematyzowanej wiedzy o sposobach wywoływania zmian w człowieku.
11. Orientacje badawcze danej dziedziny wiedzy - to kierunki poszukiwań i przedmiotu badań teorii wychowania.
12. Orientacje badawcze według Józefa Górniewicza:
a) tradycjonalistyczna - podkreśla tradycję pedagogiki, współpracy z innymi naukami, pedagogika łączyła się z filozofią
b) fenomenologiczna - opisuje w sposób bezpośredni praktykę, tak jak istnieje zjawisko
c) scjentystyczna - odwołanie się do nauk przyrodniczych, podstawowe metody to przyrodniczo - eksperymentalne
d) antymetodologiczna - polega na totalnej krytyce rzeczywistości wychowawczej
13. Orientacje badawcze według Bogusława Śliwerskiego - ważny jest okres, czas, kiedy podjęto orientację badawczą:
a) socjologiczna - jak społeczeństwo wychowawcze oddziaływuje na jednostkę
b) normatywna - dotyczy problematyki celów, normatywno-ideologiczna i normatywno-filozoficzna (np. teoria wychowania Muszyńskiego)
c) psychologiczna - punktem wyjścia jest osobowość człowieka
d) eklektyczna - sięga się do różnych orientacji badawczych
14. Klasyfikacje nauk teorii wychowania:
a) typologia Krzysztofa Konarzewskiego:
- zadaniem pedagogiki jest projektowanie działalności wychowawczej
- pedagogika dzieli się na:
- aksjologię pedagogiczną - formułuje cel wychowania, ich spójność cele
i systemy wartości
- teorie wychowania - to co wiąże się z metodami wychowania, warunkami wychowania
- technologię wychowania - badanie sposobów i warunków wywoływania zmian
b) według Stanisława Kawula - wyróżnił on siedem kryteriów podziału nauk pedagogicznych:
- ze względu na cel działalności wychowawczej:
- dydaktyka
- teoria wychowania
- metodologiczne:
- pedagogika ogólna
- pedagogika społeczna
- instytucjonalna:
- pedagogika szkolna
- pedagogika przedszkolna
- pedagogika szkoły wyższej
- pedagogika wojskowa
- rozwojowe - jakie są fazy, etapy rozwoju wychowanka:
- pedagogika wieku żłobkowego
- pedagogika wczesnoszkolna
- pedagogika dzieci i młodzieży
- andragogika
- dotyczy działalności grupowej lub indywidualnej:
- rekreacji
- działalności kulturowej
- czasu wolnego
- sportu
- obrony
- deficytów rozwojowych:
- oligofrenopedagogika - niepełnosprawność umysłowa, rozumowa, intelektualna
- tyflopedagogika - niepełnosprawność wzrokowa
- rewalidacyjna
- resocjalizacyjna
- specjalna
- problemowe:
- polityka oświatowa
- kształcenie zawodowe
- problemy kształcenia nauczycielskiego
15. Zygmunt Wiatrowski wyodrębnia podstawowe dyscypliny pedagogiki, takie jak:
- pedagogika ogólna
- historia oświaty i wychowania
- doktryn pedagogicznych
- dydaktyka
- teoria wychowania