47. Realizm socjalistyczny:

* Socrealizm jest częścią totalitaryzmu, rzeczywistości politycznej, charakteryzującej się:

1. Wodzem obdarzonym kultem i stojącym na czele partii ( jedynej - monopartia)

2. Ścisłą kontrolą policyjną i wojskową

3. Istnieniem wyłącznej, państwowej ideologii

4. Cenzurą

5. Planowaną gospodarką

* Termin socrealizm wprowadzono w 1932 roku

Prekursorzy - „Matka” Gorkiego 1906r.

W Polsce w międzywojniu pewne podobieństwa w twórczości grupy „Przedmieście” , Brunona Jasieńskiego, Wandy Wasilewskiej, Władysława Broniewskiego Leona Kruczkowskiego oraz Kwadrygantów (Kwadrygantów.in Dobrowolskiego czy Szenwalda)

*Socrealizm to metoda twórcza, styl był wymuszony, wtórny.

* Przemówienie Bieruta 1947r. Porządek w kulturze, plan i wytyczne (poetyka normatywna).

Trzy funkcje sztuki wg. Bieruta:

1. Związanie sztuki z życiem społecznym

2. Wprowadzenie o twórczości artystycznej obrazu mas ludowych

3. Nadanie twórczości optymistycznego charakteru

* Zasady socrealizmu:

1. Zasada aktualności ( prezentyzmu)

2. Zasada partyjności - realizowanie programu

3. Zasada historyzmu - bohater na tle przemian rozwija się

4. Zasada społecznego optymizmu, postępu, jednokierunkowości - pisarze mają powstrzymywać się od zaznaczania ciemnych stron rzeczywistości ( wróg czycha na ujawnienie słabości).

5. Zasada świadomej tendencyjności

6. Zasada ideowości - komunizm/leninizm

7. Zasada ludowości

* IV Zjazd Literatów Polskich w Szczecinie

Referaty wygłosili m.in.: Sokorski i Żółkiewski

Kurowicz - jedyna krytyczna relacja ze zjazdu, w Tygodniku Powszechnym

Lipiec 1950r nagrody państwowe - Jan Wilczek za „Numer 16 produkuje”

*Krytyka literacka i publicystyka miała wpłynąć na pisarzy .

Wskazania konkretyzujące dla pisarzy: tempo produkcji, upaństwowienie, współcześni mężowie stanu.

Język publicystyki:

- Zapożyczenia z budownictwa np. fundamenty, budować wspólny dom, wznosić, konstruować

- zapożyczenia militarne np. walka nowego ze starym, front walki o socjalizm, bitwa o handel

* Zasadnicza funkcja literatury - dydaktyczna, miała ilustrować tezy polityczne.

Najczęstszy zarzut - formalizm, schematyzm

* „Ojcowie założyciele” socrealizmu;-):

- Grzegorz lasotka - „Kierunek natarcia” -1953

- Włodzimierz Sokorski - „Sztuka w walce o socjalizm” - I wyd.1950r. (nazywany wuj chłodek)

- Melania Kierczyńska - „Spór o realizm” - 1951

- Jerzy Putrament - „ Na literackim froncie”

- Jan Kott („Kuźnica”)

- Henryk Markiewicz - „Krytyka literacka w walce o socjalizm realistyczny”-1955

- Jacek Trznadel - „Szkice o literaturze współczesnej”

* Sprawiedliwi czyli krytykujący socrealizm:

- Uczniowie Kazimierza Wyki: Ludwik Flaszen, Andrzej Kijowski, Jan Błoński

- Związany z Tygodnikiem powszechnym Stefan Kisielewski

- Artur Sandauer

*Powieść produkcyjna:

Forma epicka najściślej związana z programem realizmu socjalistycznego.

- W wypowiedziach krytycznoliterackich pierwsze połowy lat 50 nazwę zastępowano terminami: „powieść o budownictwie socjalistycznym”, „powieść o tematyce współczesnej”, „powieść realizmu socjalistycznego”

- W historii terminu dwie tendencje do rozszerzania lub zawężania jego zakresu.

- Jeszcze w okresie panowania poetyki realizmu socjalistycznego przekształcił się w synonim literatury schematycznej, artystycznie słabej.

- Zasadniczy składnik poetyki gatunku: tematyka współczesna związana z pracą w przemyśle i budownictwie, typowość konfliktów konfliktów i postaci, obecność bohatera - robotnika ilustrującego nowy stosunek do pracy, optymistyczna wymowa utworu.

- Funkcja wychowawcza

- Pierwsze utwory powstały jeszcze przed uformowaniem programu realizmu socjalistycznego. Były to : J.Pytlakowskiego „Fundamenty” (1948), J.Wilczka „Numer 16 produkuje” (1949), S.Kowaleskiego „Prosta droga” (1950). Z programem socrealizmu łączył je temat - odbudowa i uruchomienie zniszczonych działaniami wojennymi zakładów przemysłowych. Bohater był wywodzący się ze środowiska inteligenckiego inżynier, dobry fachowiec ale równocześnie człowiek pełen wahań.

- Po zjeździe w Szczecinie 1950-1952: B.Hamera „Na przykład plewa” (1950), M.Kowalewski „Kompania znaczy walka”(1950), T.Konwicki „Przy budowie” (1950), A.Ścibor-Rylski „Węgiel” (1950) i inne…

- Narracja: Nawiązanie do tradycji trzecioosobowego narratora, posiadającego całą wiedzę o prezentowanych wydarzeniach. Narrator wartościujący.

Upodobnienie języka postaci do języka narracji - najwyższy stopień w wypowiedziach powieściowych rezonerów czyli bohatera nie należącego do prezentowanego środowiska, zjawiającego się w utworze tylko raz, w jego końcowej scenie. Bohater taki w swym wystąpieniu przedstawiał ostateczną interpretację i ocenę powieściowych wypadków.

- Fabuła - dwa plany. Pierwszy stanowiła seria działań zmierzających do odbudowy i uruchomienia fabryki. Drugi plan tworzyłą sekwencja sekwencja zdarzeń, które składały się na proces ideologicznego uświadamiania bohatera. Proces ten narzucał powieściowym bohaterem trzy zasadnicze role: „nauczyciela”, „ucznia”, „fałszywego nauczyciela.

- Walka o plan przeciwstawiała sobie „swoich” i „obcych”.

- Wykorzystanie wyłącznie znaków literackich mocno skonwencjonalizowanych, mechanicznie przeniesionych z tradycji (klisze): wątki romansowe, melodramatyczne, elementy powieści sensacyjnej, przygodowej itp.

- Rozluźnienie kanonów artystycznych. Proces zapoczątkowany w 1952 falą polemik spowodowanych artykułem Flaszena „Nowy Zoil, czyli o schematyzmie”

Dyskusja o o prozie współczesnej przełomu 1953 i 1954.

*Odmiany powieści produkcyjnej:

- Powieści górnicze np. „Załoga Elżbiety” Stanisława Kowlewskiego, „Węgiel” A.Ścibora- Ryskiego, „Ludzie z węglem” Gustawa Morcinka

- Powieści stoczniowe np. „Przy budowie” T. Konwickiego

-Powieść o tematyce wiejskiej np. „Jan bez ziemi” A.Jadkiewicz, „Ludzie zza rzeki” - Bartelski, „Kompania znaczy walka” Kowalewski.

*Liryka:

- Poezja socrealistyczna oznaczać się miała powszechnością swoich treści, co pojmowano w ten sposób, że wyrażać będzie uczucia dominujące w socjalistycznym społeczeństwie, takie jak wiara w przyszłość, radość życia, pragnienie pokoju itp. (tere fere;-))

-Miłosz bywał socrealistą - tłumaczył Mao Tse-tunga, wiersz „Toast”

-T. Różewicz „Czas, który idzie” (1951)

-W. Szymborska napisała dwa tomiki modelowo socrealistyczne - „Dlatego żyjemy” oraz „Debiut”.

-Adam Ważyk - wiersze socrealistyczne: „Widokówka z miasta socrealistycznego”- uważany za pierwszy liryczny tekst socrealistyczny; „Oda dialektyczna”, „Rzeka” (frag: „Mądrość Stalina jak rzeka szeroka”;-))

-Pożądane gatunki: hymn, oda, panegiryk, pieśń

- patetyzm

- Kogo chwalono: Stalina, Biureta, bratnich przywódców np. Mao Tse-tunga, robotników - przewodników pracy, Wincentego Pstrosa, Wandę Kościumińską, Feliksa Dzierżyńskiego.

Np. Ryszard Kapuściński „Nasze dni” o Feliksie Dzierżyńskim

Anna Świerszyńska wiersz Magdalenie Figur, pierwszej polskiej traktorzystce

- Prof. Hernas debiutował wierszem „Kobieta pracująca kilofem”

- Jarosław Iwaszkiewicz - „List do prezydenta” ( Bieruta )

- Temat kryterium wyodrębniającym: odbudowa państwa, człowiek twórczy jako bohater pozytywny (robotnik), praca, zmiany na wsi, pochwałą mądrych przywódców.

*Wrogowie wewnętrzni: Lenie, obibocy, dywersanci, szpiedzy, agenci

Wrogowie symboliczni: stonka rujnuje rolnictwo, coca-cola ( A.Ważyk „Piosenka o coca-cola”;-))

* Dramat:

Stanisław Lem - „Paradajs”

Dygat i Kott - „Nowy Świętoszek”

Najczęściej grana „Brygada Szlifierza”

Na podstawie zajęć u dr Kukurowkiego, hasła powieść produkcyjna Łukasza Perzyny, Grzegorza Lasoty - „Kierunek natarcia”

---