Cel uprawy roli:
-nadanie glebie najkorzystniejszego układu zapewniającego optymalną zwięzłość, dobre stosunki wodno-powietrzne, cieplne i pokarmowe roś uprawnym.
Zadania uprawy roli:
-nadanie struktury agregatowej i zachowanie struktury gruzełkowatej
-poprawienie właściwości wodnych, powietrznych i cieplnych
-ułatwianie korzeniom przenikania w głąb gleby (zmniejszanie oporów)
-uaktywnianie procesów biologicznych
-przykrycie resztek pożniwnych, nawozów organicznych, wymieszanie z glebą nawozów mineralnych
-przygotowanie wierzchniej warstwy do siewu
-zwalczanie chwastów
Gleba poprzez różne czynności uprawowe powinna osiągnąć wysoką kulturę i sprawność
Rola - warstwa uprawna, wierzchnia warstwa gleby występująca na gruntach ornych, której właściwości fizyczne, chemiczne i biotyczne kształtowane są przez zabiegi agrotechniczne oraz uprawiane rośliny; miąższość jej wyznacza najgłębiej działający i systematycznie wykonywany zabieg uprawowy
Warstwa orna - warstwa gleby podlegająca działaniu najgłębszych systematycznie wykonywanych orek, na glebach o wysokim poziomie próchniczym ma zasięg do 35cm, najczęściej tożsama z warstwą uprawną
Sprawność roli - okresowy stan roli charakteryzujący się optymalnym układem jej właściwości fizykochemicznych i biologicznych, jest wynikiem zabiegów agrotechnicznych lub działania czynników przyrodniczych
Warstwa podorna - poziomy lub warstwowy poziom profilu glebowego leżącego poniżej warstwy ornej
Podeszwa płużna - nadmiernie zagęszczona górna część warstwy podornej, powstająca wskutek ugniatania dna bruzdy kołami ciągników, płozami pługów itp., zatrzymywanie przez nią części spławianych i pyłowe wymywane z warstwy ornej potęgują jej zagęszczenie
Warstwa uprawna - warstwa objęta działaniem elementu roboczego pracującego w danym momencie narzędzia czy maszyny uprawowej.
Kultura roli - zdolność roli do szybkiego nabywania sprawności i utrzymania jej przez dłuższy czas, powstająca w wyniku wieloletniego racjonalnego użytkowania roli
Aby utrzymać miąższość poziomu próchniczego to należy stosować zabiegi odwracające, inaczej gleba będzie się uwsteczniać. W Polsce mamy głównie gleby bielicowe i brunatne poleśne o małej ilości próchniczej
Optymalna wilgotność uprawowa - wilgotność przy której element roboczy narzędzia czy maszyny uprawowej napotyka na najmniejsze opory gleby, a efekt działania jest najlepszy
Zabiegi odwracające (zabiegi poprawiające kulturę roli) są to uprawki polegające na odcięciu, podniesieniu i przemieszczeniu wycinanej skiby (orka) lub kęsa (gryzowanie) i powodują częściowe lub całkowite odwrócenie i silniejsze lub słabsze pokruszenie uprawianej warstwy oraz przykrycie nawozów mineralnych i organicznych reszt. Pożniwnych, chwastów, osypanych nasion.
Wykonując orkę pługi odkładnicowymi uzyskuje się:
-wydobycie warstw powierzchniowych przemieszczonych głębiej cząstek koloidalnych i składników pokarmowych
-przyspieszenie procesów wietrzenia i mineralizacji, które to procesy mobilizują składniki pokarmowe dla roślin
-przykrycie ścierni oraz wprowadzenie do gleby nawozów organicznych i mineralnych oraz ich wymieszanie z glebą
-niszczenie chwastów, szczególnie chwastów trwałych, a także chwastów jednorocznych nasiennych
-poprawienie zdolności zatrzymywania wody opadowej na skutek spulchniania warstwy ornej
-zwiększanie porowatości ogólnej, która wpływa na lepsze wchłanianie wody opadowej.
Orka nie powoduje dobrego wymieszania gleby, jest to tylko częściowe odwrócenie i trzeba stosować dodatkowe zabiegi aby wymieszać i wyrównać glebę
Rodzaje orek:
1.płytka do 15cm, podorywkowa; 30-35 kg/dm3 najlepsza to na 8cm po zebraniu plonu, zaś płytki robimy w różnych okresach
2.średnia do 20cm; siewna; 40-45
3.głęboka do 35cm; ziębla; 50-55 orki głównie stosowane przed zimą dla poprawy parametrów warstwy uprawnej:
- pogłębiona 30-35 cm o 1,5 cm głębiej niż ziębla
- z pogłębiaczem 30-35 +10cm pogłębiacza
- bardzo głęboka >35cm agromelioracyjna, aby gwałtownie przebudować profil glebowy
Pługi: lemieszowe, talerzowe, wahadłowe (do płytkich i średnich orek), obracalne
Zabiegi uprawowe:
1.odwracająco-spulchniające
-talerzowe
-gryzowe
2.Spulchniejące i wyrównujące
-włóknowanie
-równiarkowanie
-bronowanie
-kultywatorowanie
3.Ugniatające i kruszące
-wałowanie wałami gładkimi
-wałowanie wałami pierścieniowymi
-wałowanie wałami kolczatką
-wałowanie wałami strunowym
-wałowanie wgłębne
Każda orka powinna być od razu wyrównana (bronowanie)aby grudki nie przesychały.
Pług talerzowy - idealny do ciężkich, zwięzłych próchniczych gleb
TALERZOWANIE
-zabieg uprawowy spulchniający lub odwracający
-brona talerzowa
-chętnie stosowany, powoduje rozdrabnianie nie pokruszonych skib na glebach ciężkich i zdarnionych
Po odpowiednim ustawieniu talerzy wykonanie zabiegu pozwala na pokrycie lub pocięcie resztek pożniwnych, zielonych nawozów, słomy. Właściwe ustawienie talerzy do kierunku ruchu pozwala na wykonanie zabiegu zamiast podorywki
Wada:gdy potniemy perz, czyli jego rozłogi to przyczyniamy się do jego rozmnożenia.
GRYZOWANIE - pożniwne lub przedsiewne
-zabieg odwracająco spulchniający
-glebogryzarka, zespoły robocze działają aktywnie na glebę, silnie ją kruszą, spulchniają i mieszają
-stosowane do niszczenia darni i doprawiania roli po orce na glebach ciężkich oraz do płytkich przedsiewnych upraw (do 15 cm)
Wada: wymaga dużo paliwa i dużych ciągników, na perz podobnie działa jak talerzówka, chętnie stosowana w ogrodach i stadach, gdzie mała powierzchnia uprawowa.
WŁÓKNOWANIE - tylko przedsiewne
-włóki gładkie i zębate
-działa powierzchniowo (płytko)
-spulchnia górną warstwę pola, dobrze wyrównuje glebę
-niszczy kiełkowane chwasty
-działanie utrzymuje się krótko-wyróżniamy włóki: drewniane, belkowe, gwoździowe, brzytwowe
-najważniejsze jest włóknowanie wiosenne, bardzo wczesne, gdy grzbiety jeszcze nie przeschły
RÓWNIARKOWANIE
-działa głębiej niż włókna, równiarką lekką (do 5cm - zgarniak) lub ciężką (specjalny lemiesz do 20 cm)
- rzadko używane pojedynczo, częściej w zestawach uprawowych np. uprawowych siewnikiem
Bronowanie:
- w zależności od celu wyróżniamy:
bronowanie nieobsianych pól, uprawowe, nasiewne, odchwaszczające. Przeprowadzamy je przy wilgotności 40-60% PPW
Brony: sprężynowe, zębate (proste: lekkie, średnie, ciężkie; redlicowe, nożowe), talerzowa( 1,2osiowa), spulchniacz (obrotowy, palcowy)
Cel bronowania: wyrównywanie, doprawianie.
Bronowanie:
-uprawowe - brony ciężkie i średnie, cel wyrównywanie i spulchnianie, z wałem strunowym ( wał strunowy + zbiornik na wodę amoniakalną)
-posiewne- przesypanie ziarna, lekkie i posiewne aby nie wciskać ziaren
-pielęgnacyjne- niszczenie chwastów, bronowanie ozimin, zgrzebłowymi
Dobre gospodarstwo powinno mieć powyżej 4 bron.
Kultywatorowanie (drapaczowanie): spulchnia, kruszy i miesza rolę bez jej odwracania.
Zadanie:
-przyspieszyć osiadanie gleby po orce nie kultywatorowanej ciężkiej,
-wymieszanie i spulchnianie zbyt zleżałej wiosną
-zamiast orki siewnej pod oziminy gdy przychodzą po okopowych
-mieszanie nawozów mineralnych mineralnych glebą
-niszczenie chwastów jednorocznych, podcinanie wieloletnich, wyciąganie perzu
Kultywatory: sprężynowe( lekkie 5-13cm, srednie 8-13cm, ciężkie 6-18cm), półsprężyste 6-13cm, sztywne( lekkie 8-16cm, ciężkie 10-40, wygięte proste
Wałowanie:
Wały: gładki (polowy ,łakowy), prętowy (strunowy 2-5cm, żeberkowy), pierścieniowy ( zwykły, Cambridge, Cambella, kolczatka, Croshill
-powoduje zagęszczenie wierzchniej warstwy do głębokości zależnej od nacisku jednostkowego wału oraz wciskania w rolę brył na powierzchni albo ich rozdrobnienia;
Służy do:
a)poprawa stosunków wodnych w wierzchniej warstwie,
b)łamanie skorupy gleby,
c)przyspieszenie osiadania roli po orce,
d)pielęgnacja „wysadzanych” roślin po zimie.
Ze względu na efekty dzielimy na:
-ugniatające (wały gładkie przed siewem precyzyjnym wałami lekkimi lub TUZ ciężkimi),
-kruszące na glebach ciężkich (pierścieniowe, kolczatka, Cambridge),
-działające wgłębnie (Cambella, strunowe).
W zestawach siewnych np.:
-Cambell + pług,
-z bronami + strunowy,
-kultywator + strunowy,
-prętowy + kultywator + włóka + strunowy + Cambell
Technika orek:
a) zagonowa - w skład, zagon; w rozorywkę/w rozgon; kombinowana;
b)bezzagonowa - jednostronna; w figurę; w okółkę.
Orka pętlowa - na rozorywke, zaczyna się od brzegu zagona z prawej strony.
Prawidłowe posuwanie się przy orce w skład lub rozorywkę zmniejsza ilość jałowych przejazdów. Wada: tworzy się grzbiet na środku i duża bruzda.
Orka w okółkę figurowa - od zewnątrz do środka pola;
Orka w zagon - w środku pozostaje grzbiet;
Pług wahadłowy/obracalny - nie wymaga wykonania wyznaczania składów, co daje szybsze i prostsze wykonanie orki;
Technologia uprawy roli - kolejne zabiegi uprawowe wykonywane różnymi sposobami lub za pomocą rozmaitego sprzętu dla osiągnięcia zamierzonego celu.
Uprawa tradycyjna - uprawa wykonywana wyłącznie narzędziami uprawowymi, wymagająca stosowania licznych wzajemnie uzupełniających się zabiegów.
Uprawa tradycyjna (płużna):
1.Uprawka - każdy zabieg wykonywany narzędziem lub maszyna służącą do uprawy roli. Całokształt uprawy roli pod określoną roślinę -zespoły uprawek wykonywane od zbioru przedplonu do zbioru danej rośliny; dobór zespołów, sposobów ich wykonywania zależy od stosowania rośliny w płodozmianie.
2.Zespoły uprawek:
a)pożniwnych
b) przedsiewnych - pod oziminy
c) przedzimowych
d) przedsiwnych - pod jare: - pod rośliny wczesnego lub późnego siewu
Schemat opisu:
-nazwa zespołu;
-czas (pora roku) wykonania; liczba dni, tygodni potrzebnych do wykonania;
-cele zespołu;
-wymienienie kolejnych uprawek, składających się na wersję tradycyjną;
-modyfikacje zespołu uwzględnienie współczesnych kierunków np. zestawy uprawowe;
Całokształt uprawy roli pod określoną roślinę - zespoły uprawek wykonywane od zbioru przedplonu, do zbioru danej rośliny; dobór zespołów, sposób ich wykonywania zależy od stanowiska rośliny w płodozmianie.
Wady i zalety monokultur
-prosta produkcja (uprawa 1-2gat)
-duża skala produkcji (łatwy zbyt)
-łatwa organizacja pracy (przerwy w zabiegach pielęgnacyjnych=możliwość wyjazdu rolnika)
-mniejsza pracochłonność i ilość maszyn
-zmęczenie gleby
-dużo nawozów, pestycydów, zabiegów pielęgnacyjnych
-duże nakłady na przemysłowe środki produkcji
Monokultura-uprawa jednego gatunku roślin na tym samym polu przez kilka lat
Następstwo roślin- uprawa na jednym polu w okresie kilku lat różnym lub jednakowych gatunków roślin, kolejność uprawy nie musi być uzasadnionia przyrodniczo
Np.:jęczmień; pszenica;żyto;owies;ziemniaki
Pole-obszar obsiany tę samą rośliną lub mieszanką
Pole płodozmianowe- podstawowa jednostka obszarowa danego płodozmianu, na której stosuje się kolejność zasiewów(kolejność roślin) wynikającą zaplanowanej rotacji zmianowania i są tu wszystkie rośliny uprawiane (plon główny i międzyplon)
Rozłóg ziemi (gruntów)- jednostka przestrzenna podstawa warsztatu rolnika, charakterystyka rozłogu uwzględnia podmiot na: pola, trawy, parcele
WSPÓŁCZYNNIK UKSZTAŁTOWANIA ROZŁOGU tj; długość granic obwodowych i średnia długości granic od środka
Rozłóg gospodarstwa- określa kształt figury jaką tworzą grunty gospodarstwa oraz rozmieszczenie poszczególnych działek względem siebie i w stosunku do podwórza oraz zabudowy gospod.
Najkorzystniejszy pod względem organizacji gospodarstw jest rozłóg zwarty (grunty w jednym kawałku) w kształcie zbliżonym do koła lub kwadratu.
Rozłóg z wielu działek o nierównomiernych kształtach i różnej wielkości to rozłóg rozczłonkowany i bardzo niekorzystny
Allelopatia- pojęcie wprowadził w 135r. Hans Maish (allelom-wzajemny, pathos- szkodzić)
-szkodliwe/korzystne wzajemne oddziaływanie o charakterze biochemicznym między roślinami wyższymi i mkroorganizmami
Allelochemia- subst. Chemiczne roślinne mające korzystny lub szkodliwy wpływ na inne organizmy, oddziałujące w układach roślina→roślina; roślina→owad
Zmęczenie gleby- choroby płodozmianowe bo:
-teoria korzeniowych wydzielin toksycznym
-teoria niedoboru skł. Pokarmowych
-teoria ustępowania masowych chorób szkod. I chwastów
Wylnienie-masowe pojawienie się: szarej pleśni, fuzariozy (Fuzarium), szarej pleśni (Botrytis cinerea), antraknozy lnu.
Wymiotyczenie- w wyniku pojawienia się w glebie bakteriofagów, niszczących bakterie brodawkowe: nasilenie choroby gdy na młodych korzeniach są młode brodawki (u wszystkich motylkowych- wyłubinienie, wykoniczynienie)
Wyziemniaczenie- wywołane masowym pojawieniem się szkodnika- mątwika ziemniaczanego, hamuje rozwój i powoduje żółknięcie liści→ obniżenie plonu
Wyburaczenie- wywołane szkodnikiem mątwik buraczany; Rośliny zaatakowane:
-tworzą brody korzeniowe
-zahamowanie wzrostu
-żółknięcie i zasychanie roślin
Choroby zgorzelowe (poduszkowe)- do chorób tych należy zgorzel podstawy źdźbła występująca na przenicy oz i jarej oraz łamliwość podstawy źdźbła, atakująca głównie pszenicę i jęczmień
Tym większe zagrożenie chorobami im większy udział zbóż w płodozmianie
Systemy gospodarowania polowego:
-system leśno-polowy
-las lub łąka- gleba ma wł. Strukturę
-jednoroczne przez 5-6 lat- utrata struktury
-zaniechanie upraw
2.system odłogowy- odłóg 15-20 lat (odnowa struktury)
a) odłóg chwastowy (r. dwuliścienne)
b) odłóg perzowy (pastwiskowy)
c) odłóg miękki (trawy luźnokępkowe)
d) odłóg twardy (roślinność leśna)
e) odłóg zaroślowy
-uprawa jednorocznych 5-6 lat (utrata str.)
-powrót odłogu
Obecnie w Polsce mamy stadia a,b.c dalsze utrzymywanie odłogupowodowało porośnięcie lasem
3. System uprawo-zbożowy
-dwupolowy i trójpolowy
-ugór→1rok zahamowanie utraty struktury
-roślina 1roczna przez 1-2 lata (utrata struktury)
-powrót ugoru
4.system płodozmianowy
Płodozmiany tak układać aby:
-nie wypłowić gleby
-zdążyć z siewem następnym
-następna nie potrzebowała tego samego składnika co wcześniejsza
System płodozmienny:
a)czteropolówka
I okopowe++, II jare kłosowe, III koniczyna/strączk, IV zboże
b)pięciopolówka
I okopowe++, IIzboża j+wsiewka, III koniczyna lub strączl, IV zboża o, IV zboża
5.system trawopolny
-okres strukturotwórczy
-odłogowanie
-uprawa roślin jednorocznych
Człony zmianowania:
A-4-polowe: L, K, K, K (niezbożowe, zbożowe, zbożowe, zbożowe);
B-3-polowe: L, K, K (niezbożowe, zbożowe, zbożowe);
C-2-polowe: L, K (niezbożowe, zbożowe);
D-podwójne: L, L, K, K (niezbożowe, niezbożowe, zbożowe, zbożowe);
E-dowolne: L, L, K (niezbożowe, niezbożowe, zbożowe);
niezbożowe: okopowe, motylkowe, oleiste = liściaste;
zbożowe: pszenica, żyto, jęczmień, [owies i kukurydza] - najmniej niszczą i wyczerpują glebę;
-łącząc B i C możemy robić różne zmianowania, ale to dla rolnictwa ekologicznego;
-łącząc A i B najczęściej to: rzepak, pszenica oz, kukurydza, żyto, jęczmień jary;
-łącząc D i E - wyłącznie dla ekologicznych;
Obecnie w Polsce: płodozmiany, monokultury (zmianowanie), dowolny (następstwo);
zmianowanie - następstwo po sobie roślin, w którym są uwzględnione wymagania przyrodnicze i gospodarcze oraz agrotechniczne roślin, a kolejno uprawiane na danym polu gatunki stwarzają sobie nawzajem dobre warunki wzrostu i plonowania, a także korzystnie wpływają na żyzność gleby;
płodozmian - zmianowanie roślin, zaplanowane na określoną liczbę lat i pól dostosowane do KG;
rotacja - czas w ciągu którego jedna roślina przejdzie przez wszystkie pola płodozmianu, wszystkie rośliny przejdą przez 1 pole lub 1 roślina przez wszystkie pola;
Czynniki zmianowania:
-przyrodnicze (dotyczą wymagań glebowych, klimatycznych, przedplonów): dobór roślin do KG, termin zbioru przedplonu i siew następ., wymagania wodne, wymagania pokarmowe i nawozowe, ilość i wartość resztek pożniwnych, wpływ roślin na strukturę gleby, wpływ na zachwaszczenie, wpływ na zmęczenie gleby;
-organizacyjno-ekonomiczne;
-agrotechniczne: nawożenie organiczne, wapnowanie, uprawa roli, zmianowanie herbicydów;
Typy płodozmianów:
-polowe: zboża, okopowe, przemysłowe, mieszane, z polem wypadającym, przeciw erozyjne, nasienne, warzywne, specjalistyczne(uproszczone).
-paszowe: pastewne, przypodworzowe, przemienno-pastewne, specjalistyczne-uproszczone, intensywne/ekstensywne, odwrotne.
Płodozmian przeciw erozyjny:
I okres ziemniaki** lucerna z trawami
II lucerna z trawami 1rok
III lucerna z trawami 2rok
IV lucerna z trawami 3rok
II okres V zbożowe jare
VI ozime poplon ozimy
Płodozmian przeciw erozyjny - taki układ pól, w którym mamy 2 okresy w pierwszym mamy rośliny przeciw erozyjne a w drugim produkcja towarowa.
Rośliny dobre: lucerna z trawami, rzepak oz, jęczmień oz, żyto oz, miedzyplony ozime, wsiewa poplonowa do 2 krotnego użytku (trawy, komonica, koniczyna biała)
Minimum - ziemniaki i zboża jare.
Płodozmian przypodwórzowy:
I okres przygotowawczy - okopowe pastewne
II okres strukturotwórczy 2,3,4 lucerna + trawy 5 lucerna+trawy(wypas)
III okres wykorzystywania struktury 6 kiszonkowe** 7 pszenica oz 8 kukurydza