Podatek a ustawa budżetowa
W ujęciu historycznym ustawowe zezwolenie na pobór podatku pojawiło się znacznie wcześniej niż zasada ustawowej autoryzacji wydatków. Dużo wcześniej szlachta wymogła na królu uzyskiwanie zgody stanów na nakładanie nowych i podwyższanie istniejących podatków aniżeli zaczęto opracowywać i uchwalać budżet będący zestawieniem dochodów i wydatków. W średniowiecznej łacinie auctorizare oznaczało upoważniać. W tej chwili do pobierania podatków, do dokonywania wydatków upoważnia rząd administrację państwową ustawa budżetowa. Stąd też jeżeli jakieś podatki są wprowadzane, czy coś się w podatkach zmienia to powinno być to dokonane przed sporządzaniem budżetu, czyli w roku poprzedzającym budżet. Budżet jest planem finansowym rocznym. Rok budżetowy jest to dwanaście pełnych kolejno następujących po sobie miesięcy, z tym że nie zawsze to liczenie musi się zaczynać od pierwszego stycznia.
Obowiązek poboru podatku obciąża administracje podatkową i dotyczy rodzaju podatku a nie jego sumy. Oszacowanie wpływów podatkowych jest konieczne w celu zaplanowania wydatków, ale nie ma mocy wiążącej dla organów podatkowych. Gdyby cały oszacowany wpływ został zrealizowany to nie zwolniłoby to administracji z dalszego pobierania podatków.
Podatki w zasadzie nie mają określonego przeznaczenia. Konkretny podatek wpływa do kasy skarbu państwa i z góry nie wiadomo dokładnie na co będzie przeznaczony.
Zasada braku przeznaczenia dochodów bywa łagodzona. Wyjątki wynikają z trzech przyczyn:
-po I nie wszystkie wydatki mają charakter nieuchronny, suma wydatków na dany cel może być ujmowana elastycznie, zatem ich powiązanie z określonymi dochodami nie musi powodować niedogodności;
-po II ustalenie przeznaczenia dochodów może ułatwiać ich pobór, podatnicy zapłacą chętniej te podatki, które sfinansują cele dla nich korzystne;
-po III przeznaczenie konkretnych dochodów na rzecz określonych służb publicznych pozwala tym służbą na większą samodzielność.
Reasumując pobór podatku jest obowiązkowy a warunki poboru ustala ustawa. Suma podatków jest ograniczona wielkością przedmiotu podatku oraz stawkami a nie oszacowaniem budżetowym. Przeznaczenie podatku w zasadzie nie jest wcześniej określone a rządz nim jedynie procedura dokonywanie wydatków budżetowych. Podatek jest świadczeniem przymusowym. Przymus wynika z władzy państwowej państwo korzystając z przymusu mogłoby dokonywać rekwizycji dóbr i ludzi. W tym aspekcie świadczenie podatkowe są dla ludności wygodniejsze, bo każdy podatnik może dowolnie wybrać z czego zrezygnuje aby móc zapłacić podatek. Przymus jest uznawany za atrybut podatku, stąd inne świadczenia przymusowe bywają traktowane jak podatek a z drugiej strony wyraźnie odróżnia się od podatku pobrania nie dokonywane zastosowaniem przymusu, na ogół jednak świadczenia dobrowolne mają wprawdzie niepodważalne znaczenie moralne, ale wyniki finansowe raczej nieznaczne. Trudno tu jednak o uogólnienia np.: zamek królewski w Warszawie został zrekonstruowany i wyposażony wyłącznie z dobrowolnych datków społeczeństwa bez udziału budżetu państwa. Podobnie zachęcano mieszkańców gmin do dobrowolnych prac na rzecz lokalnych społeczności w ramach konkursów telewizyjnych. Po za dobrowolnymi budżet, czy ogólniej cele publiczne mogą być zasilane z pożyczek. Pożyczki mogą być dobrowolne, świadczące o ofiarności społeczeństwa albo przymusowe a wtedy mamy do czynienia z ukrytym podatkiem. Oprócz podatku występują inne pobrania przymusowe. Podobnie jak pożyczka przymusowa występują opłaty para podatkowe i składki na ubezpieczenia społeczne. Przykładem opłat para podatkowych są opłaty za abonament radiowo telewizyjny. Opłaty te są pobierane w interesie gospodarczym lub społecznym na rzecz osoby prawnej prawa publicznego, lub prywatnego, innej niż państwo i innej niż samorząd terytorialny. Podatki są pobierane w interesie ogólnym opłaty w konkretnym interesie dostatecznie wyodrębnionym. Podatki są na rzecz państwa lub samorządu terytorialnego. Opłaty para podatkowe na rzecz innych podmiotów. Podatki są pobierane na mocy ustawy. Do pobierania opłat para podatkowych ustawa nie jest konieczna. Z drugiej strony podatki są podobne do opłat para podatkowych ponieważ i jedne i drugie są:
a) corocznie autoryzowane;
b) ich wydatkowanie jest poddane różnym formą kontroli;
c) techniki poboru obu są podobne do technik poboru podatku.
Składki na ubezpieczenia społeczne różnią się od podatku ponieważ:
-po I podatki rząd proponuje a parlament uchwala samodzielnie. Składki na ubezpieczenia społeczne są ustalone po negocjacjach ze społecznymi partnerami rządu (związki zawodowe, organizacje pracodawców czyli tzw. komisja trójstronna);
-po II dochód z przychodów należy do państwa lub samorządu terytorialnego, albo administracyjnych zakładów publicznych. Składki ubezpieczeniowe są przekazywane podmiotom publicznym (ZUS) lub prywatnym (OFE) zarządzającym systemami ubezpieczeń społecznych;
-po III podatki nie mają określonych przeznaczeń składki mają charakter celowy;
-po IV pobór składek nie podlega corocznej autoryzacji ustawowej.
Składki na ubezpieczenia i podatki są też do siebie podobne ponieważ:
a) podstawowe zasady ubezpieczeń społecznych są regulowane ustawowo podobnie jak podatki;
b) zarówno składki jak i podatki mogą być stawiane so dyspozycji organów publicznych i organów prywatnych;
Podatek ma za cel podstawowy pokrycie wydatków publicznych. Oprócz tego realizuje inne cele wśród niech cele gospodarcze i cele społeczne. Cele gospodarcze to na przykład: walka z inflacją, wspieranie inwestycji, wspieranie badań naukowych, tworzenie nowych miejsc pracy, wyrównywanie wahań koniunkturalnych. Cele społeczne to przede wszystkim łagodzenie istniejących nierówności oraz wspieranie edukacji kultury i przeciwdziałanie patologii. Cel finansowy podatku jest najważniejszy. Pobranie podatku w literaturze bywa uzasadniane osiąganym przez społeczeństwo ekwiwalentem w postaci usług publicznych. Podatek płacony państwu zapewnia podatnikowi zachowanie reszty majątku i jego bezpieczeństwo. Część usług publicznych jest dostarczana odpłatnie. Dochody z odpłatności nie noszą znamion przymusu. Niektóre jednak opłaty w odróżnieniu od ceny mają charakter przymusowy jak np.: opłata miejscowa, targowa. Opłata jest pobraniem pieniężnym na rzecz państwa wspólnot lokalnych lub zakładów publicznych dokonanych przymusowo (co odróżnia ją od ceny) obciążającym podmiot który odnosi określoną korzyść wynikającą z funkcjonowania służb publicznych (co odróżnia ja od podatku) niezależnie od kosztów danej usługi (co odróżnia ją od należności). Opłaty i należności mogą być hamulcem dla działalności gospodarczej chociaż ponoszą je bezpośredni odbiorcy usług to usługi te często służą szerszemu ogółowi np.: opłaty za przejazd autostradą ponoszą korzystający z autostrad, ale pewną korzyść odnoszą też użytkownicy pozostałych dróg publicznych dzięki zmniejszeniu natężenia ruchu. W tym aspekcie podatek może być uznawany za bardziej sprawiedliwy niż opłaty, jeżeli jest rozdzielony proporcjonalnie do zdolności podatkowej obywateli. Nie można jednak wykluczyć iż finansowanie niektórych służb publicznych wpływami z podatków zakłóca konkurencje i może prowadzić do marnotrawstwa.
Pobranie |
Organ korzystający z pobrania |
Interwencja ustawodawcy w sprawie pobrania |
Coroczna autoryzacja poborów |
Istnienie wzajemnego świadczenia |
Kwota poboru zależna od wzajemnego świadczenia |
Pobór obowiązkowy |
|||
Kryteria |
Państwo i wspólnoty lokalne |
Administracyjne zakłady publiczne |
Publiczne przedsiębiorstwa |
Podmioty prywatne |
|
|
|
|
|
Podatek |
TAK |
TAK |
NIE |
NIE |
TAK |
TAK |
NIE |
- |
TAK |
Opłata fiskalna |
TAK |
TAK |
TAK |
TAK |
TAK |
TAK |
TAK |
NIE |
TAK |
Opłata para podatkowa |
NIE |
NIE |
TAK |
TAK |
NIE |
TAK |
Niekoniecznie |
NIE |
TAK |
składka na ubezpieczenia społeczne |
NIE |
TAK |
TAK |
TAK |
TAK |
NIE |
Niekoniecznie |
NIE |
TAK |
Należność |
TAK |
TAK |
TAK |
TAK |
NIE |
NIE |
TAK |
TAK |
NIE |
Cena |
TAK |
TAK |
TAK |
TAK |
NIE |
NIE |
TAK |
TAK |
NIE |
Podatek a system podatkowy.
Podatek nigdy nie jest wyizolowany , zajmuje miejsce obok innych podatków. Systemy podatkowe to konstelacje, w których podatki są gwiazdami .Idea podatku jedynego jest utopią. Jedyny podatek musiałby być bardzo wysoki aby był wystarczający. Ponadto żaden podatek nie jest doskonale sprawiedliwy a znaczną wysokość podatku jedynego musiałaby tą niesprawiedliwość nasilać. Przy jedności podatku sprawiedliwość jest łatwiejsza do osiągnięcia , bo niesprawiedliwość jednego może być łagodzona w przypadku danego podatnika przez większa sprawiedliwość drugiego podatku, z punktu widzenia państwa: zmniejszenie wydajności jednego podatku może być kompensowane zwiększeniem wydajności innego podatku. Na system podatkowy znacząco wpływają tradycje historyczne stare podatki są mniej bolesne powoduje to zjawisko nazywane kapitalizacją podatku. Wyobraźmy sobie inwestycje wynosząca 1000 fraków przynoszącą 5% dochodów czyli 50 franków rocznie. Po wprowadzeniu podatku 10% od dochodu z kapitałów lokata przyniesie dochód wynoszący 45 franków. Przy pozostałych warunkach niezmienionych zmieni się wycena lokaty z 100 na 900 franków ponieważ stopa zwrotu nie musi być zależna od wprowadzenia opodatkowania w ten sposób podatek został skapitalizowany, posiadacz lokaty poniósł odczuwalna stratę ponieważ jego dochód zmalał o 5 franków a wartość lokaty została przeszacowana z 1000 na 900. Jest to jednak skutek jednorazowy, nowy posiadacz lokaty nabędzie ją za 900 franków i będzie miał tytuł przynoszący 45 franków dochodu co równa jest 5% stopie zwrotu a podatek będzie dla niego nieodczuwalny. Podobnie może dziać się przy innych podatkach dzięki ich przerzucaniu np.: podatek od wynagrodzeń odczują pracownicy w chwili jego wprowadzenia. Po pewnym czasie presja pracowników na pracodawcę doprowadzi do wzrostu płac kompensującego podatek. Ten wzrost wpłat pracodawca wkalkuluje w koszty i przerzuci ciężar na konsumentów. W rezultacie trudno nieraz określić kto ponosi efektywny ciężar podatku pracownicy, pracodawcy, czy konsumenci. Stare podatki bardziej są tez aprobowane przez administracje podatkową. Administracja uzyskawszy wprawę dotyczącą starych podatków sprzeciwia się wprowadzaniu nowych. Nowe podatki wymagają nowego doskonalenia kwalifikacji. Podatki zależą też od struktur gospodarczych w państwie.
W społeczeństwach uprzemysłowionych systemy podatkowe charakteryzują się;
-po I wysokimi obciążeniami podatkowymi;
-po II dużym znaczeniem podatku dochodowego;
-po III dużym znaczeniem podatku od transakcji;
-po IV istotna rolą rachunkowości.
W społeczeństwach tych większość dochodów ma charakter pieniężny stosunki wymienne są rozwinięte bo gospodarka jest wyspecjalizowana, dlatego zeznania jednych osób można sprawdzać konfrontując z zeznaniami ich partnerów gospodarczych.
W społeczeństwach słabiej rozwiniętych system podatkowy charakteryzuje:
-po I mały zakres pobrań podatkowych;
-po II znaczna rola wpływów celnych z powodu łatwości ich poborów;
-po III małe znaczenie podatków dochodowych;
-po IV stosowanie uproszczonych technik podatkowych.
Niskie podatki wynikają z niskiej zdolności podatkowej społeczeństwa. Duża część ludności sama zaspokaja swoje potrzeby i stąd małe znaczenie podatków dochodowych. Uproszczone techniki podatkowe polegają na repartycji podatku przez szefa wsi.