Ogólne wiadomości o prawie

Istota prawa

Trzeba odróżnić prawo w znaczeniu przedmiotowym (prawo przedmiotowe) od prawa w znaczeniu podmiotowym (prawo podmiotowe). Prawo w znaczeniu przedmiotowym jest podstawowym pojęciem używanym w naukach prawnych.

Prawo - zespół norm wydanych lub usankcjonowanych przez państwo i zagwarantowanych przymusem państwowym.

Normy prawne powstają w dwojaki sposób: są wydawane (ustanawiane) przez państwo lub też przez nie sankcjonowane. Z wydaniem normy mamy do czynienia wówczas, gdy państwo tworzy nową, nie istniejącą przedtem normę. O usankcjonowaniu mówimy natomiast, gdy państwo normę stosowaną dotychczas zwyczajowo uznaje za obowiązującą poprzez działalności organów stosujących prawo. W państwach współczesnych, o rozwiniętym systemie prawnym, prawo powstaje niemal wyłącznie w drodze ustanawiania norm.

Prawo jest nierozerwalnie związanie z państwem. Prawo nie może istnieć bez państwa, bez ośrodka najwyższej władzy, ograniczającej wszystkich ludzi na terytorium kraju. Wynika to z faktu, że integralną cechą prawa jest przymus, stanowiący zabezpieczenie jego przestrzegania. Przymusem zaś dysponuje państwo, które stwarza w tym celu specjalny aparat, zwany aparatem przymusu.

Prawo nie jest zwykłym, bezwładnym zbiorem norm, lecz stanowi zbiór uporządkowany. Uporządkowanie prawa wyraża się w podziale na gałęzie, w ramach których występują instytucje prawne.

Prawo a moralność

W wielu sytuacjach nie uregulowanych przez prawo ludzie przejawiają podobny sposób postępowania.

Czynnikami pozaprawnymi kształtującymi postępowanie są normy obyczajowe, a także normy towarzyskie, sportowe i inne. Ważną rolę odgrywają normy moralne.

Moralności - to ukształtowany w procesie długotrwałego rozwoju społeczeństwa zespół norm postępowania, według których ocenia się określone zachowanie jako dobre lub złe. U podłoża moralności leżą wyobrażenia ludzi o tym, co jest dobre i o tym, co jest złe.

W każdym społeczeństwie istnieje zespół norm moralnych wspólnych dla całego społeczeństwa. Są to tzw. elementarne normy moralne.

Prawo i moralność regulują wiele stosunków społecznych. Są takie dziedziny, w których postępowanie ludzi reguluje tylko prawo lub tylko moralność. Na wielu jednak płaszczyznach prawo i moralność stykają się i może między nimi dochodzić do kolizji. Kolizje polegają na tym, że prawo zobowiązuje do takiego sposobu posterowanie, którego moralność nie aprobuje lub wręcz zabrania. Rozbieżność między normą prawną a moralnością może być całkowita lub częściowa.

Z punktu widzenia określonej moralności można następująco sklasyfikować normy prawne:

• Moralnie pozytywne

• Moralnie negatywne

• Moralnie obojętne

Różnice między prawem a moralnością:

• Na straży norm prawnych stoi aparat państwowy, do przestrzegania norm moralnych składnia nas presja wywierana przez opinię publiczną, wpojone w trakcie wychowania nawyki, sumienie i inne bodźce.

• Normy prawne mają charakter dwustronny, moralne jednostronny.

• Normy prawne odnoszą się tylko do czynów i słów człowieka, moralność ingeruje także w dziedzinę myśli i uczuć.

• Normy prawne regulują bardzo dokładnie postępowanie człowieka, moralność wskazuje ogólny kierunek postępowania.

Świadomość prawna

Świadomość prawna - ocena obowiązującego prawa przez społeczeństwo, postulaty dotyczące zmiany prawa w pożądanym przez społeczeństwo kierunku.

Świadomość prawna to zbiór tych wszystkich norm, które - zdaniem społeczeństwa - powinny tworzyć prawo. Im większa jest różnica między prawem, które w rzeczywistości istnieje, a takim, które zdaniem społeczeństwa powinno istnieć, tym większa rozbieżność między prawem i świadomością prawną.

Świadomość prawna tworzy się pod wpływem wyobrażeń o tym, co sprawiedliwe i niesprawiedliwe, wyobrażeń o prawie, praworządności itp. Świadomość prawna wchodzi w skład moralności.

Niezgodność obowiązującego prawa ze świadomością prawną osłabia działanie prawa. Dlatego państwo nie może lekceważyć świadomości prawnej społeczeństwa i dopuszczać do zbyt wielkiej rozbieżności między prawem a świadomością.

Praworządność i jej elementy

Praworządność - zasada przestrzegania prawa przez organy państwa.

Na praworządność składają się dwie przesłanki:

1. Istnienie stosunkowo szerokiej regulacji prawnej, obejmującej wszystkie istotne dziedziny życia. Przyjmuje się, że są w państwie dwie dziedziny życia społecznego wymagające uregulowania:

1. Sfera stosunków majątkowych między wszystkimi podmiotami prawa

2. Sfera stosunków miedzy państwem i obywatelami

2. Przestrzeganie prawa przez wszelkie organy państwowe - organy państwowe mogą działać tylko na podstawie obowiązujących przepisów i w zakreślonych przez nie granicach. Szczególne znaczenie ma rygorystyczne stosowanie się do przepisów organów uprawnionych do stosowania przymusu i organów wymiaru sprawiedliwości. Każde naruszenie prawa przez te organy jest na wyraz niebezpieczne, prowadząc z reguły do naruszenia swobód obywateli.

Ustroje współczesnych państw stwarzają zazwyczaj warunki dla wprowadzenia pełnej praworządności. Same warunki oczywiście niczego jeszcze nie gwarantują. Jest rzeczą aparatu państwowego odpowiednie ich wykorzystanie i stworzenie takiego systemu kontroli poszczególnych organów, by naruszenia prawa uczynić niemożliwym. System taki składa się z poszczególnych form społecznej kontroli. Formy te nazywamy formalnymi albo prawnymi gwarancjami praworządności. Najskuteczniejszym środkiem zapewnienia praworządności w działaniu administracji państwowej jest wprowadzenie sądownictwa administracyjnego.

Norma prawna

Norma - powszechnie obowiązująca reguła postępowania, wydana lub usankcjonowana przez państwo, zagwarantowana przymusem państwowym.

Cechy normy prawnej:

• Ma charakter ogólny i nie indywidualizuje osoby, na której ciąży wynikający z niej obowiązek

• Ma charakter dwustronny. Z jednej normy wynika dla jednej obowiązek, a dla drugiej prawo, będące korelatem tego obowiązku.

• Zagwarantowana jest przymusem państwowym, stosowanie się do niej nie jest więc zależne od woli zainteresowanych osób.

W skład normy prawnej wchodzą:

• Hipoteza - każda norma prawna znajduje zastosowanie tylko w pewnej sytuacji

• Dyspozycja - część normy prawnej, która wskazuje obowiązujący sposób zachowania

• Sankcja - część normy prawnej, która mów, jakie ujemne skutki pociągnie za sobą niestosowanie się do dyspozycji.

W systemie prawnym występują dwa rodzaje norm prawnych, które różnią się miedzy sobą charakterem i mocą obowiązywania. Są to:

• Normy bezwzględnie obowiązujące (imperatywne) - zawierając niepodważalny nakaz państwa, od wypełnienia którego nie można się uchylić. Każde odstępstwo od nakazanego sposobu postępowania jest naruszeniem prawa i pociąga za sobą zastosowanie przewidzianej przez normę sankcji. Normy imperatywne stanową większość obowiązujących w państwie norm prawnych. Występują one przede wszystkim w tych gałęziach prawa, które charakteryzują się nierównością stron połączonych stosunkiem prawnym (prawo konstytucyjne, administracyjne, finansowe, karne)

• Normy względnie obowiązujące (dyspozytywne) - strony umowy zobowiązane są w trakcie jej wykonania postępować zgodnie z normami dyspozytywnymi tylko wtedy, gdy spraw, których norma dotyczy, nie uregulowały inaczej w umowie.

Przepis prawny

Akt normatywny składa się z przepisów prawnych.

Przepisem nazywamy elementarną część ustawy lub innego aktu normatywnego. Przepisem jest więc artykuł, paragraf, punk, ustęp, itp.

Przepis nie musi pokrywać się z normą prawną. Względy techniczno-prawne uzasadniają często zamieszczenie pewnych elementów normy w różnych artykułach i paragrafach lub też sformułowanie w danym przepisie jedynie sankcji, postanowieniem określenia innych elementów normy odrębnym aktom normatywnym (tzw. przepisy blankietowe).

Nie należy utożsamiać norm prawnych z przepisami prawnymi. Normy prawne są w pewien, najczęściej dość złożony i zawiły sposób zakodowane w przepisach prawnych; wykładnia przepisów polega na odkodowaniu zawartych w tych przepisach norm.

W większych aktach normatywnych przepisy są pogrupowane na księgi, części, działy i rozdziały, itp. Niektóre akty prawne zaopatrzone są także we wstęp, zawierający określone deklaracje ustawodawcy, zwłaszcza wyjaśnienie celu w jakim akt został wydany, tzw. preambuła.

Stosunek prawny

Człowiek w swoim powszednim dniu wiele razy styka się z ludźmi, także instytucjami, przedsiębiorstwami itd. Dochodzi do powstawania więzi zwanych stosunkami społecznymi. Stosunek społeczny zachodzi między co najmniej dwiema osobami, z których przynajmniej jedna oddziaływa na drugą lub których postępowanie wobec siebie albo innych osób jest w jakiś sposób uregulowane.

Stosunkami stanowionymi nazywają się te stosunki społeczne, których dotyczy jakaś norma postępowania. Wskazuje ona uczestnikom stosunku, jakie mają wobec siebie obowiązki i jakie prawa. Pozostałe stosunki, do których nie odnosi się żadna reguła postępowania, noszą nazwę stosunków faktycznych.

Stosunkiem prawnym jest stosunek społeczny uregulowany przez prawo. Osoby lub grupy uczestniczące w stosunku prawnym nazywają się podmiotami albo stronami stosunku prawnego. W każdym stosunku uczestniczą przynajmniej dwa podmioty.

Istotą stosunku prawnego jest to, że podmiot stosunku prawnego może żądać od drugiego podmiotu określonego zachowania i sam może wobec niego postępować w określony sposób.

W każdym stosunku prawnym występuje 5 elementów:

• Prawo podmiotowe

• Obowiązek odpowiadający prawu podmiotowemu

• Podmiot prawa

• Podmiot obowiązku

• Przedmiot stosunku prawnego

Stosunki występujące w sferze majątkowej mają z reguły charakter złożony. Każda ze stron występuje jednocześnie jako podmiot prawa i podmiot obowiązku.

Prawo podmiotowe

Prawo podmiotowe - przysługująca określonemu podmiotowi prawa możność domagania się od innego podmiotu pewnego zachowania się. Prawa podmiotowe wynikają z przepisów prawa. Egzekwowanie praw podmiotowych może zastępować na grodze prawnej. Uprawniony może domagać się od odpowiednich organów państwowych, najczęściej sądów, pomocy w działaniu zmierzającym do uzyskana świadczenia, do którego ma prawo, a którego osoba zobowiązana nie chce dobrowolnie spełnić.

Zdarzenia prawne i ich podział

W pewnych przypadkach, dość rzadkich jednak, stosunek prawny powstaje w chwili wejścia w życie aktu prawnego, ustanawiającego prawa i obowiązki będące treścią stosunku prawnego. Z reguły jednak norma prawna ustala, że przewidziany w niej obowiązek określonego zachowania się różnych podmiotów prawa wobec siebie powstaje dopiero wtedy, gdy zajdzie pewne zdarzenie wskazane przez normę prawną. Powstanie stosunku prawnego, wraz ze stanowiącymi jego treść prawami i obowiązkami stron, uzależnione jest więc od jakiejś zaszłości w świecie zewnętrznym. Nazywamy ja zdarzeniem prawnym.

Zdarzenie prawne - każde zdarzenie pociągające za sobą skutki prawne (powstanie, zmianę lub rozwiązanie stosunku prawnego).

Do kręgu zdarzeń prawnych należą wydarzenia z różnych dziedzin życia: legalne i sprzeczne z prawem, dokonane celowo i przypadkowe. Wszystkie te różnorodne wydarzenia łączy jedno: każde z nich wywołuje skutki prawne.

Zdarzenia prawne dzielą się na zdarzenia sensu stricte (w ścisłym tego słowa znaczeniu) i na działania. Różnica między nimi polega na tym, że pierwsze są niezależne, a drugie zależne od woli człowieka. Zdarzenia w ścisłym tego słowa znaczeniu tworzą niewielką grupę i nie podlegają dalszemu podziałowi. Działania natomiast tworzą rozgałęziony system.

Działania dzielą się na czyny i akty prawne. Czynami są takie zdarzenia, które zostały dokonane bez zamiaru wywołania skutków prawnych. Natomiast aktami prawnymi są zdarzenia wywołane w zamiarze spowodowania skutków prawnych.

Czyny dzielą się na dozwolone i niezadowolone. Czynem niedozwolonym jest każdy czyn zabroniony przez prawo. Czynem dozwolonym jest natomiast czyn, którego prawno nie zabrania, łącząc z nim jednak określone skutki prawne.

Akty prawne dzielą się na: czynności prawne, akty administracyjne oraz orzeczenia sądowe konstytucyjne.

Stosowanie prawa

Stosowanie prawa należy do tych pojęć, które wywołują nieporozumienia, jest ono bowiem często mylone z przestrzeganiem prawa. Przez przestrzegania prawa należy rozumieć takie postępowanie obywateli i organów państwowych, które jest zgodne z obowiązującymi przepisami.

Stosowanie prawa polega na posługiwaniu się przez organy państwowe przepisami prawnymi jak instrumentami, służącymi do podejmowania decyzji.

Stosowaniem prawa zajmują się tyko organy państwowe, zwłaszcza organy wymiaru sprawiedliwości i organy administracyjne, oraz organy samorządu terytorialnego.

Stosowanie prawa odbywa się w jednej z dwóch następujących form:

• Ustalenie istnienia (lub braku) miedzy stronami stosunku prawnego i sprecyzowanie jego treści

• Stworzenie (zniesienie, zamiana) między stronami nowego stosunku prawnego.

Pierwsza z wymienionych form polega na tym, że sąd lub organ administracji państwowej - najczęściej na żądanie jednej ze stron - autorytatywnie stwierdza, że między stronami istnieje (lub nie) stosunek prawny o określonej treści i że w związku z tym strony mają wobec siebie takie to a takie prawa i obowiązki.

Druga z wymienionych form stosowania prawa polega na tym, że wskutek wydania przez organ państwowy aktu prawnego nienormatywnego między stronami powstaje nowy stosunek prawny, bądź też stosunek poprzednio istniejący ulega likwidacji lub zamianie.

Etapy procesu stosowania prawa:

• Ustalenie stanu faktycznego

• Wyszukiwanie (ustalenie) normy prawnej odnoszącej się do danego stanu

• Wnioskowanie i wydanie decyzji

Ustalenie właściwej normy prawnej nosi nazwę kwalifikacji prawnej. Kwalifikacja niektórych stanów faktycznych jest trudna, wymaga dobrej znajomości przepisów i właściwego ich rozumienia.

Wnioskowanie polega na ustaleniu prawnych konsekwencji, jakie w danej sytuacji wynikają dla stron z zastosowania odpowiedniej normy.

Wykładnia prawa

Wykładnia to zespół czynności polegających na formułowaniu jednoznacznych, generalnie abstrakcyjnych norm z treści przepisów prawnych.

Wykładnią nazywamy zarówno sam proces objaśniania przepisów prawnych (wykładnia w znaczeniu pragmatycznym), jak i rezultat tego procesu (wykładnia w znaczeniu pragmatycznym). Celem wykładni jest ustalenie znaczenie norm prawnych zawartych w przepisach.

Przyczyny powodujące konieczność posługiwania się wykładnią:

1. Popełnione przy formułowaniu przepisów błędy językowa

2. Rozbieżność miedzy gramatycznym sformułowaniem normy a celem, dla realizacji którego powołana jest norma lub akt normatywny.

3. Zmiana ustroju społeczno-gospodarczego lub politycznego i inne poważniejsze zmiany w stosunkach politycznych

4. Ogólny (abstrakcyjny) charakter norm prawnych mogący powodować wątpliwości, czy norma odnosi się do konkretnego stanu faktycznego.

Zmiana sensu norm prawnych, dokonanych w drodze wykładni nie mogą przekraczać pewnych granic. W drodze interpretacji nie możne nadać normie treści sprzecznej z jej wyraźnym brzmieniem (interpretacja contra legem).

Rodzaje wykładni:

1. Podział ze względu na podmiot dokonujący wykładni:

1. Wykładnia autentyczna - dokonana przez ten sam organ, który wydał interpretowany przepis; ma charakter obowiązujący i nie można od niej odejść.

2. Wykładnia legalna - dokonana przez organ państwowy, któremu to zadanie zostało specjalnie powierzone; ma charakter obowiązujący.

3. Wykładnia praktyczna - dokonana przez organ państwowy w toku stosowania prawa, przy rozstrzyganiu konkretnych spraw (wykładnia sądowa); nie ma charakteru obowiązującego.

4. Wykładnia doktrynalna (naukowa) - zawarta jest w naukowej literaturze prawniczej: monografiach, artykułach, recenzjach, itp. Nie ma charakteru obowiązującego.

2. Podział z punktu widzenia metody wykładni:

1. Wykładnia słowna (gramatyczna, językowa, werbalna) - ustalenie norm prawnych poprzez analizę struktur językowych przepisów, znaczenia poszczególnych wyrazów i zwrotów, zastosowanej interpunkcji itd.

2. Wykładnia celowościowa (teologiczna, funkcjonalna) - ustalenie znaczenia norm prawnych poprzez określenie celu, dla którego normy te zostały wydane.

3. Wykładnia systematyczna - ustalenie znaczenia norm prawnych poprze określenie miejsca, jakie dana norma zajmuje w ramach aktu normatywnego czy w ramach całego ustawodawstwa.

4. Wykładnia historyczna - ustalenie znaczenia norm prawnych za pomocą materiałów historycznych; stosowana jest najczęściej w literaturze naukowej.

3. Podział ze względu na wymiar jaki przynosi wykładnia:

1. Wykładnia rozszerzająca - nakazuje interpretowaną normę rozumieć i stosować szerzej niżby to wynikało z wykładni słownej

2. Wykładnia ścieśniająca - nakazuje interpretowaną normę rozumieć i stosować węziej niżby to wynikało z wykładni słownej.

3. Wykładnia stwierdzająca (adekwatna) - nakazuje rozumieć normę dokładnie tak samo, jak wykładnia słowna.

Źródła prawa

Źródłem prawa jest sformalizowany akt władzy państwowej zawierający przepisy prawne.

Dla oceny charakteru organu państwowego jako źródła prawa istotna jest jego forma. Prawem jest bowiem tylko taka wola państwa, która przejawia się w wymaganej formie i odpowiednim trybie.

Wyróżniamy źródła prawa

1. Powszechnie obowiązujące

1. Konstytucja

2. Ustawa

3. Ratyfikowana umowa międzynarodowa

4. Rozporządzenie

5. Akty prawa miejscowego

2. Akt wewnętrzny

1. Uchwała Rady Ministrów

2. Zarządzenie Prezes Rady Ministrów

Źródła prawa tworzą hierarchicznie zbudowany system, w którym każde źródło ma swoje miejsce. Źródło prawa niższego szczebla nie może zawierać przepisów sprzecznych z przepisami wyższej rangi.

Warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń i aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie. Ogłasza się także niektóre umowy międzynarodowe.

Akty prawa wewnętrznego obowiązują tylko jednostki organizacyjne poległe organowi, który wydał akt.

W języku potocznym przez źródła prawa rozumie się często także organy promulgacyjne (Dziennik Ustaw, dziennik urzędowy, Monitor Polski, dziennik urzędowy wojewódzkich władz), w których odnośne przepisy zostały ogłoszone.

Konstytucja

Akt prawny, określany jako ustawa zasadnicza, która zazwyczaj ma najwyższą moc prawna w systemie źródeł prawa w państwie.

W skład materii konstytucyjnej mogą wchodzić różne zagadnienia. Konstytucja może więc określać: podstawy ustroju społeczno - gospodarczego państwa, ponadto organizację, kompetencje i sposób powoływania najważniejszych organów państwowych, oraz podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywatela

Ustawa

Do wydania ustaw upoważniony jest Sejm, z istotnym udziałem Senatu. Sejm jest jedynym organem mającym prawo stanowienia ustaw; prawa tego nie może przekazać innemu organowi państwowemu.

Przedmiotem wydawania przez Sejm ustaw powinny być najważniejsze sprawy polityczne, gospodarcze i kulturalne państwa.

Przypadki, w których wymagane jest wydanie ustawy:

1. W przypadku ustanawiania obowiązków obywateli

2. W przypadku regulowania najważniejszych zagadnień organizacyjno-ustrojowych organów ustawodawczych i administracji państwowej, sądownictwa, prokuratury, kontroli państwowej

3. W sprawach, które już poprzednio były regulowane w drodze ustawowej, chociażby tego żaden szczególny przepis nie wymagał

4. W spawach, gdy chodzi o trwałe uregulowanie sprawy

Decyzję w sprawach wyboru zagadnień, które mają być uregulowane s drodze ustawy (z wyjątkiem obligatoryjnych), konstytucja pozostawia Sejmowi.

Proces uchwalania ustawy jest uregulowany przepisami konstytucyjnymi i regulaminów Sejmu i Senatu oraz praktyką konstytucyjną.

Proces uchwalania rozpoczyna się od skorzystania przez jeden z uprawnionych organów z prawa inicjatywy ustawodawczej.

Przez inicjatywę ustawodawczą należy rozumiem prawo przedstawienia Sejmowi gotowego projektu ustawy z tym skutkiem prawnym, że Sejm takim projektem musi się zająć.

Inicjatywę ustawodawczą posiadają:

1. Posłowie

2. Senat

3. Prezydent

4. Rada Ministrów

5. Grupa 100000 obywateli mających prawo wybierać do Sejmu

Do uchwalenia ustawy w normalnym trybie prowadzi tzw. system trzech czytań. W systemie trzech czytań każdy projekt ustawy jest kilkakrotnie rozpatrywany - w komisjach sejmowych i na plenarnym posiedzeniu Sejmu.

Pierwsze czytanie projektu odbywa się na posiedzeniu właściwej komisji. Tyko projekty ustaw dotyczące spraw fundamentalnych przechodzą pierwsze czytanie na plenarnym posiedzeniu sejmu. Pierwsze czytanie obejmuje uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę, pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy oraz dyskusję nad ogólnymi zasadami projektu. W pierwszym czytaniu odbywającym się w komisjach mogą brać udział posłowie, którzy nie są jej członami. Praca w komisji kończy się przedstawieniem Sejmowi sprawozdania z wnioskiem o przyjęcie projektu bez poprawek, przyjęcie z zaproponowanymi przez komisję poprawkami lub odrzucenie projektu. Projekt ustawy rozpatruje komisja sejmowa właściwa ze względu na przedmiot projektu lub kilka komisji, które pracują łącznie. Jedną z komisji jest zawsze komisja ustawodawcza. W komisji odbywa się zasadnicza praca nad nadaniem projektowi ostatecznego kształtu.

Drugie czytanie obejmuje przedstawienie Sejmowi sprawozdania komisji o projekcie ustawy, debatę oraz zgłoszenie poprawek i wniosków. Jeżeli nie zostaną zgłoszone poprawki, Sejm może przejść niezwłocznie do trzeciego czytania, w przeciwnym razie, jeśli Sejm nie postanowił inaczej, projekt zostaje odesłany ponownie do komisji.

Trzecie czytanie obejmuje przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji i głosowanie. Jeżeli projekt nie był skierowany do komisji, poseł sprawozdawca przedstawia zgłoszone w takcie drugiego czytania poprawki i wnioski. Głosowanie odbywa się w ustalonym przez regulamin sejmowy porządku: najpierw przeprowadza się głosowanie nad wnioskiem o odrzucenie projektu w całości - jeżeli taki wniosek został zgłoszony, później nad poszczególnymi poprawkami, wreszcie nad całym projektem.

Aby Sejm mógł przystąpić do głosowania nad projektem ustawy niezbędna jest obecność ustalonej liczby posłów, czyli quorum (połowa ustawowej liczby posłów). Ustawy są uchwalane zwykłą większością głosów.

W uzasadnionych przypadkach projekt ustawy wnoszony do Sejmu przez Radę Ministrów może być oznaczony jako „pilny”. Powoduje to znaczne przyspieszenie prac nad projektem, m.in. skróceniu ulegają terminy ustalone przez regulamin dla poszczególnych czynności. Rozpatrywanie pilnych projektów ustaw odbywa się w dwóch czytaniach.

Po uchwaleniu ustawy marszałek Sejmu przekazuje ją Senatowi do rozpatrzenia. Senat w ciągu miesiąca po przeprowadzeniu debaty, może ustawę przyjąć, odrzucić albo wprowadzić poprawki. Jeżeli w ciągu miesiąca Senat nie zajmie stanowiska, ustawę uważa się za przyjętą. Ustawa wobec której Senat wyraził sprzeciw wraca do Sejmu i powtórnie poddawana jest głosowaniu.

Ustawa do swojego wejścia w życie wymaga podpisu Prezydenta. Prezydent podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od przedstawienia mu jej przez marszałka Sejmu. Przed podpisaniem może skierować ją do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie jej zgodności z konstytucją. Może też odmówić podpisania stawy (zgłosić veto) i z umotywowanym wnioskiem przekazać ją Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. Ponowne rozpatrzenie ustawy wymaga 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczy posłów.

Po podpisaniu Prezydent zarządza ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw. Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, chyba że sama stanowi inaczej, tzn. ustala datę odmienną.

W wielu przypadkach zachodzi potrzeba wydłużenia okresu między ogłoszeniem ustawy, a jej wejściem w życie. Okres ten nosi nazwę vacatio legis (spoczywanie umowy).

Momenty ogłoszenia ustawy i wejścia w życie to dwa różne momenty. Między nimi jest tzw. okres „odpoczywania” ustawy czyli 14 dni. W uzasadnionych przypadkach może być to dłuższy lub krótszy okres czasu. Może być też i tak, że wejście ustawy w życie pokrywa się z dniem jej ogłoszenia przy założeniu, że zasady demokratyczne nie sprzeciwiają się temu i interes państwowy na tym by nie ucierpiał. Przepisy porządkowe ustawy mają 3 dni na wejście w życie. W wyjątkowych sytuacjach akt normatywny może wejść w życie z datą wsteczną oczywiście gdy zasady demokratyczne się temu nie sprzeciwiają (np. może być ogłoszona w maju Br. A obowiązuje od stycznia tego roku).

Jeżeli chodzi o spójność w obliczaniu terminu wejścia w życie ustawy od jej ogłoszenia to tak: jeśli ustawa ma trzy tygodnie i została ogłoszona we wtorek to wejdzie w życie za trzy tygodnie we wtorek, jeżeli została ogłoszona 7 stycznia i ma wejść w życie za pół roku to wejdzie dokładnie 6 czerwca. Może też być podana dokładna data wejścia ustawy w życie. Oczywiście powyższe zasady nie dotyczą aktów, które wchodzą w życie z dniem ich ogłoszenia.

Dzienniki Urzędowe:

1. Dziennik Ustaw

2. Dziennik Ustaw Monitor Polski

3. Dziennik Ustaw Monitor Polski B (sprawozdania finansowe określone w przepisach o rachunkowości, np. spółek, ogłoszenia lub obwieszczenia przedsiębiorców o ile te ogłoszenia nie muszą być ogłoszone w Dzienniku Ustaw)

4. Dziennik Ustaw ministrów

5. Dziennik Ustaw urzędów centralnych

6. Dziennik Ustaw wojewódzki

Budowa ustawy:

1. Tytuł ustawy czyli określenie czego dana ustawa dotyczy

2. Przepisy przejściowe (ewentualnie) jeśli dana ustawa wchodzi w miejsce innej należy określić które przepisy której ustawy tyczą się określonej sytuacji; przepisy te regulują sytuacje na etapie przejściowym, określają również sposób zakończenia postępowań będących w toku (czyli przepisy dostosowujące, uchylające, uzupełniające)

3. Przepisy merytoryczne

4. Przepisy końcowe

Umowa międzynarodowa

Umowy międzynarodowe ratyfikuje Prezydent. Ratyfikacja niektórych umów wymaga uprzedniej zgody Sejmu, wyrażonej w ustawie. Należą do nich umowy dotyczące:

1. Pokoju, sojuszy, układów politycznych i wojskowych

2. Wolności, praw lub obowiązków określonych w konstytucji

3. Członkostwa Polski w organizacji międzynarodowej

4. Znacznego finansowego obciążenia państwa

5. Spraw wymagających regulacji ustawowej

W razie kolizji między umową międzynarodową a ustawą, pierwszeństwo ma umowa międzynarodowa. Także umowa konstytuująca organizację międzynarodową może zawierać postanowienie, ze prawo tej organizacji jest stosowane w Polsce bezpośrednio i m a pierwszeństwo w razie kolizji z ustawą.

W przypadku innych umów międzynarodowych, Prezes Rady Ministrów powiadamia Sejm o zamiarze przedłożenia umowy Prezydentowi do ratyfikacji.

W umowie międzynarodowej państwo polskie może przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach. Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację takiej umowy wymaga uchwalenia przez Sejm i przez Senat większością 2/3 głosów. Sejm może zarządzić w tej sprawie referendum.

Rozporządzenie

Rozporządzenia są wydawane przez naczelne organy administracji państwowej, do których należą:

1. Rada Ministrów

2. Prezes Rady Ministrów

3. Ministrowie

4. Przewodniczący określonych w ustawie komitetów

5. Prezydent

Rozporządzenie może być wydane na podstawie wyraźnego szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie. Upoważnienie powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści rozporządzenia. Upoważnienie jest zazwyczaj zawarte w jednym z końcowych przypisów ustawy.

Organem wydający rozporządzenie obowiązany jest powołać się nim na udzielone mu upoważnienie.

Celem, któremu służy rozporządzenie jest wykonanie ustawy. Rozporządzenie ma stworzyć szczegółowe przepisy wykonawcze, które umożliwiłyby wcielenie ustawy w życie. Rozporządzenie może normować tylko przedmiot określony w ustawie i tylko w granicach upoważnienia.

Rozporządzenie nie może naruszać przepisów żadnej z obowiązujących ustaw. Za pomocą rozporządzenia nie można zmieniać przepisów ustawy. Rozporządzenie uzyskuje moc prawną przez ogłoszenie w Dzienniku Ustaw. Podobnie jak: ustawa rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, chyba ze samo stanowi inaczej.

Akty prawa miejscowego

Prawo miejscowe jest prawem powszechnie obowiązującym na obszarze działania organów, które je ustanowiły (województwo, gmina). Stanowienie go (na podstawie upoważnień z ustawy) należy do organów samorządu terytorialnego i terenowych organów administracji rządowej.

Na podstawie przepisów ustawy o samorządzie terytorialnym organy gminy mogą wydawać przepisy gminne dotyczące wewnętrznego ustroju gminy, organizacji urzędów i instytucji gminnych, zasad zarządu mieniem gminy oraz zasad i trybu korzystania z gminnych obiektów u urządzeń użyteczności publicznej.

Rada gminy może wydawać tzw. przepisy porządkowe. Przepisy te mogą być wydane jeżeli jest to niezbędne dla ochrony życia lub zdrowia obywateli oraz dla zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego. Mogą mieć charakter karno-administracyjny i przewidywać za ich naruszenie karę grzywny.

Przepisy gminne ustanawia rada gminy w formie uchwały. Przepisy porządkowe może wydawać również zarząd w formie zarządzenia.

Przepisy gminne ogłasza się przez rozplakatowanie obwieszczeń w miejscach publicznych lub w inny sposób miejscowo przyjęty, a także ogłoszenie w lokalnej prasie.

Prawo miejscowe to również przepisy wydane przez wojewodę na podstawie upoważnień zawartych w ustawach i obowiązujące na terenie województwa lub jego części. Wojewoda wydaje przepisy prawa miejscowego w formie rozporządzenia. Przedmiotem rozporządzeń są zazwyczaj sprawy o charakterze techniczno-organiacyjnym, albo sprawy szczegółowe.

Szczególnym rodzaje prawa miejscowego są rozporządzenia porządkowe. Nie wymagają one upoważniania zawartego w ustawach szczegółowych, gdyż podstawę ich wydania stanowi przepis kompetencyjny zawarty w ustawie o terenowych organach rządowej administracji ogólne. Wojewoda może wydać rozporządzenie porządkowe jeżeli jest to niezbędne dla ochrony życia lub zdrowia obywateli, ochrony mienia lub zapewnienia porządku publicznego. Rozporządzenia te mogą przewidywać za naruszenie ich kary grzywny.

Rozporządzenia wykonawcze wojewody wymagają ogłoszenia w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Wchodzą one w życie po 14 dniach od ich ogłoszenia, chyba że same stanowią inaczej.

Akty prawne i ich publikowanie

Aktem prawnym jest ujęty w odpowiedniej formie wyraz woli państwa zarówno o charakterze ogólnym (np. ustawa), jak i dotyczący indywidualnej sprawy (np. decyzja podatkowa).

Akty prawne dzielą się na dwie grupy:

1. Akty normatywne

Akt normatywny jest to każdy akt państwa zawierający normy prawne. Reguły postępowania mieszczące się w akcie normatywnym maja charakter powszechny, tzn. odnoszą się do wszystkich - są prawem. Akty normatywne pochodzą od organów państwa spełniających funkcję ustawodawczą. Rolę źródeł prawa odgrywają Polsce jedynie akty normatywne. Aktem normatywnym jest ustawa, rozporządzenie i inne.

Publikowanie aktów normatywnych - Akty normatywne zawierające prawa powszechnie obowiązujące ogłaszane są w Dzienniku Ustaw. Akty wewnętrzne - uchwały, zarządzenia i inne ogłaszane są w Monitorze Polskim. Oprócz Dz.U. i M.P. ukazują się dzienniki urzędowe niektórych ministerstw, przeznaczone do publikowania instrukcji i podobnych aktów. Organy prasowe (takie jak Dz.U.) nazywamy organami promulgacyjnymi.

2. Akty nienormatywne

Akt nienormatywny to decyzja organu państwowego w konkretnej sprawie, dotycząca określonych osób lub instytucji. Nie ma w niej norm prawnych obowiązujących wszystkich, jest natomiast rozstrzygnięciem sporu, załatwianie wniosku, likwidacja urzędu itp. Akty te wydawane są w imieniu państwa przez różne organy państwowe i maja różny charakter. Aktem nienormatywnym jest np. akt administracyjny lub orzeczenie sądu.

Kodeks i kodyfikacja

Kodeks - obszerny akt normatywny, oparty na jednolitych zasadach, zazwyczaj w formie ustawy, regulujący w sposób kompleksowy pewną dziedzinę stosunków.

Potocznie nazwę kodeksu nadaje się także niektórym aktom, które w rzeczywistości kodeksami nie są (kodeks drogowy).

W każdym państwie prowadzona jest działalność mająca na celu doskonalenie prawa. Formy tej działalności to:

1. Unifikacja prawa

Oznacza ujednolicenie prawa na terenie państwa.

2. Inkorporacja prawa

Jest to zebranie rozproszonych dotąd przepisów w jeden zbiór, w ramach którego zostają one uszeregowane wg określonych zasad.

Działalność inkorporacyjna może mieć charakter urzędowy lub prywatny, zależnie od tego, czy prowadzi ją odpowiedni organ państwowy, czy też jakaś osoba prywatna czy instytucja.

3. Kodyfikacja prawa

Jest najwyższą formą procesu doskonalenie prawa. Polega na zebraniu poszczególnych przepisów w jeden akt normatywny - kodeks. Prace kodyfikacyjne obejmują także eliminowanie kolizji między normami, ujednolicenie nomenklatury, wprowadzenie nowych uregulować dyktowanych potrzebami.

Luki w prawie

Organy zajmujące się stosowaniem prawa napotykają w swej działalności lub w systemie prawnym. Jeżeli tym organem jest sąd lub inny organ wymiaru sprawiedliwości powołany do ferowania orzeczeń, szczególnie aktualna staje się sprawa wypełnienia luki w celu umożliwienia rozstrzygnięcia sporu.

Luka to biała plama na pewnym odcinku obszaru prawnego, pustka w miejscu, gdzie biorąc pod uwagę całokształt obowiązującego ustawodawstwa - przepisy powinny normować stosunki społeczne.

O luce w prawe mówimy w razie braku norm dla takiego stosunku społecznego, który - biorąc pod uwagę całokształt obowiązującego prawodawstwa - powinien być uregulowany.

Luki w prawie doraźnie wypełnia się za pomocą analogii. Znane są dwa rodzaje analogii:

1. Analogia ustawy (analogia legis)

Występuje wtedy, gdy do jakiegoś stanu faktycznego stosowanie są normy prawne odnoszące się do innego, podobnego stanu.

2. Analogia prawa (analogia iuris)

Istnieją luki w uregulowaniach prawnych dotyczących specyficznych spraw, które nie są podobne do żadnych innych uregulowanych w ustawie, dlatego też zastosowanie analogii ustawy nie jest wtedy możliwe. W takim przypadku sąd może oprzeć rozstrzygnięcie sprawy na stworzonej przez siebie normie. Stworzona norma nie ma charakteru trwałego i jest przeznaczona wyłącznie do rozstrzygnięcia danej sprawy.

Obowiązujące przepisy mogą zakazywać posługiwania się analogią lub ograniczać jej zastosowanie.

W prawie karnym stosowanie analogii jest niedopuszczalne. W tej gałęzi prawa przyjęła się bowiem powszechnie zasada, że karać można tylko za czyny, których dokonanie zabronione jest wyraźnie przez ustawę pod groźbą kary.

Zakres obowiązywania przepisów prawa

1. Zakres terytorialny - czyli terytorium na którym obowiązuje przepisy prawa. Akty normatywne obowiązują na terytorium danego państwa chyba, że akty określają inaczej. Rozszerzenie - gdy czyn zabroniony jest popełniony na morzu, lądzie i w powietrzu na terytorium innego państwa przez obywatela polskiego. Ograniczenie - wynika z umów międzynarodowych dotyczących Polski (eksterytorialność polskich placówek dyplomatycznych na terytorium innych państw.

2. Zakres personalny - czyli kogo obowiązuje prawo danego państwa. Otóż obowiązuje ono wszystkie osoby znajdujące się na terytorium danego państwa i jego obywateli. Rozszerzenie - prawo danego państwa obowiązuje wszystkich jego obywateli niezależnie gdzie się znajdują. Ograniczenie - dotyczy przedstawicieli państw obcych.

3. Zakres temporalny - czyli ustalenie momentu początkowego i końcowego obowiązywania aktu prawnego. Najczęściej sam akt zawiera własne rozwiązanie (od kiedy do kiedy obowiązuje).

Akt prawny obowiązuje tak długo jak:

1. Sam określa w przepisach końcowych

2. Do momentu wydania nowego aktu prawnego, który jasno określa kiedy poprzedni przestaje obowiązywać

3. Czasami akt prawny traci moc na skutek niestosowania

Im bardziej skomplikowany akt prawny tym bardziej skomplikowane są przepisy uchylające lub dostosowujące go.

Kolizje przepisów prawnych

O kolizji przepisów prawnych mówi się wówczas, gdy stosunek prawny uregulowany jest więcej niż jednym przepisem (zespołem przepisów), które wzajemnie się wykluczają.

Kolizja przepisów prawnych może zachodzić na dwóch płaszczyznach:

1. W czasie

Dochodzi wtedy gdy sprawa (stosunek prawny) uregulowana jest odmiennie przez dwa lub więcej przepisów wydanych w różnym czasie. Instrumentem służącym do rozstrzygnięcia kolizji w czasie są przede wszystkim przepisy przejściowej lub wprowadzające. Przepisy przejściowe ustalają, jak należy rozstrzygać kolizje powstające w skutek wejścia w życie danego aktu. Kolizja miedzy starymi a nowymi przepisami rozstrzygana jest w oparciu o zasadę: lex posteriori derogat priori (ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą). Gdy ustawa późniejsza ma charakter ogólny, a wcześniejsza miała charakter specjalny, ustawa późniejsza nie uchyla wcześniejszej. Rozstrzygnięcie kolizji w czasie opiera się też na zasadzie lex retro non agiti (ustawa nie działa wstecz). Kodeks karny stanowi, że dla oceny przestępstwa popełnionego pod rządami starej ustawy, a sądzonego po wejściu w życie nowej stosuje się jednak nową ustawę, jeśli nie pogarsza ona sytuacji sprawcy lub jest dla niego względniejsza.

2. W przestrzeni

To kolizja, do której dochodzi między przepisami obowiązującymi w różnych miejscach. Do kolizji w przestrzeni może dojść:

1. Między przepisami obowiązującymi w różnych dzielnicach kraju

2. Między przepisami różnych państw

Każde państwa ustanawia własne przepisy kolizyjne; wskazują one, czy do danego stosunku prawnego stosować prawo rodzime czy obce (i jakie). Dla kilku dziedzin prawa (cywilne, rodzinne) tworzą one tzw. prawa międzynarodowo przyjęte.

W dziedzinie prawa cywilnego i rodzinnego przestrzegane są np. następujące zasady:

• W zakresie prawa osobowego stosowane są przepisy tego państwa, którego obywatelem jest dana osoba (lex patriae)

• W zakresie prawa rzeczowego stosuje się przepisy państwa, na terenie którego rzecz się znajduje )lex reisitae)

• W zakresie oceny umów i innych aktów prawnych oraz oceny ich normy prawnej właściwe są przepisy tego państwa, na terytorium którego miało miejsce zawarcia umowy (locus regit actum).

Kolizje reguł kolizyjnych (na rzecz podkreślonego):

1. Kolizja hierarchiczności i chronologii - norma wcześniejsza jest wyższej rangi nad normą późniejszą.

2. Kolizja chronologii i przepisów szczególnych - akt wydany wcześniej jest szczególny a ten wydany później ma charakter ogólny. Przepis ogólny późniejszy nie deroguje aktu wcześniejszego szczególnego.

3. Kolizja hierarchiczności i szczegółowości - akt prawny jeżeli jest wyższej rangi i stanowi o przepisach ogólnych to będzie obowiązywał nad aktem prawnym niższej rangi o przepisach szczególnych.

4. Kolizja hierarchiczności w przestrzeni - Rawo prywatne międzynarodowe określa które przepisy jakiego państwa mają zastosowanie w danej sytuacji. Prawo to dzieli się na:

1. Ogólne

2. Osób - zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych osób fizycznych podlega prawu tego państwa, którego obywatelem jest osoba, a w odniesieniu do osób prawnych to prawo państwa, w którym ma ona siedzibę.

3. Rzeczowe - własność i inne prawa rzeczowe podlegają prawu państwa w którym znajduje się przedmiot, nieruchomość. Jeśli chodzi o zobowiązanie i strony nie podały rozwiązanie w sytuacji spornej to obowiązuje rozstrzygnięciu prawu państwa gdzie mają siedziby lub miejsca zamieszkania strony. Gdzie stronami są przedstawiciele różnych państw to:

1. Decyduje miejsce sprzedaży lub dostawy (jeśli zobowiązanie dotyczy sprzedaży lub dostawcy)

2. Tam, gdzie siedzibę ma firma ubezpieczeniowa (dot.. zobowiązań z tytułu ubezpieczeń)

3. Pozostałe tam gdzie siedziby pozostałych

Systematyka prawa

Prawo nie stanowi bezładnego nagromadzenia norm prawnych, lecz jest zbiorem ułożonych wg z góry przyjętych kryteriów, ma więc charakter systemu.

Systemem prawa nazywamy całokształt obowiązujących w państwie przepisów, z uwzględnieniem ich podziału na gałęzie, oraz zespół zasadniczych idei przewodnich, na których opiera się ustrój państwa, a także podstawowe idee prawne.

Prawo dzieli się na szereg działów zwanych gałęziami. Podstawę podziału prawa na gałęzie stanowi rodzaj regulowanych stosunków społecznych. O przynależności przepisów do takiej lub innej gałęzi prawa decyduje charakter stosunku społecznego, którego przepis dotyczy.

W ramach poszczególnych gałęzi prawa wyróżnia się instytucje prawne, czyli węższe zespoły norm odnoszących się do pewnego zagadnienia. Instytucja prawna nie odpowiada swą treścią potocznemu znaczeniu tej nazwy.

Rodzaje prawa:

1. Prawo publiczne - prawo, które ma na uwadze interes państwa; to normy prawne regulujące stosunki miedzy państwa i obywatelami oraz między organami państwowymi; to wszystkie przepisy odnoszące się do takich stosunków, w których jedna strona ma jakieś uprawnienia władcze wobec drugiej; to normy, których naruszenie powoduje automatyczną interwencję państwa;

Prawo prywatne - prawo, które ma na uwadze interes jednostki; to normy dotyczące stosunków miedzy obywatelami; to prawa odnoszące się do stosunków równorzędnych podmiotów, to normy, których naruszenie powoduje ściąganie ze strony państwa dopiero na wniosek zainteresowanego obywatela.

2. Prawo materialne - należą tu normy, które ustanawiają merytoryczne obowiązki i prawa, regulują zachowanie się ludzi i różnych instytucji w społeczeństwie; mają charakter pierwotny

Prawo formalne - tworzą te normy, które odnoszą się do organizacji aparatu dbającego o przestrzeganie prawa materialnego oraz do trybu dochodzenia praw i egzekwowania obowiązków wyznaczonych przez prawo materialne; maja charakter wtórny.

3. Prawo międzynarodowe - zespół norm regulujących stosunki wzajemne między państwami, organizacjami międzynarodowymi i niektórymi innymi podmiotami. Normy prawa międzynarodowego wypływają z dwóch źródeł, którymi są umowy i zwyczaje międzynarodowe. Wśród umów odróżnia się umowy dwustronne i wielostronne (np. Karta Narodów Zjednoczonych). Na straży jego norm nie stoi przymus bezpośredni. Sankcje mają różnorodny charakter - organizacyjny, ekonomiczny, są stosowane zespołowe i indywidualnie, zorganizowane i niezorganizowane. Środki przymusu mogą być stosowane przeciwko państwu używającemu siły lub posługującemu się groźbą jej użycia, popełniającemu przestępstwa lub zbrodnie międzynarodowe.

Prawo wewnętrzne - na straży norm stoi przymus bezpośredni stosowany przez specjalny aparat.

Podział prawa na gałęzie:

1. Prawo konstytucyjne - zespół norm, regulujący podstawowe urządzenia ustroju państwa. Uregulowane są w szczególności główne zasady ustrojowe, struktura i kompetencje aparatu państwowego oraz najważniejszych organów państwowych, podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywateli oraz zasady wyboru do organów przedstawicielskich. Jest podstawową gałęzią prawa i obejmuje swoim działaniem całokształt stosunków w państwie.

2. Prawo administracyjne - zespół norm regulujących strukturę organów administracyjnych oraz stosunki prawne powstające w toku władczej działalności tych organów. Odnosi się do działalności organów administracji państwowej, od rządu do organów terenowych, oraz organów samorządu terytorialnego. Zarządzają one dziedzinami życia w państwie, zarówno w skali całego kraju, jak i w skali gminy, z tym, że szczegółowość zarządzania jest nader zróżnicowana. Na prawo administracyjne składają się zarówno przepis ogólne, jak i ogromna ilość przepisów szczegółowych; nie jest skodyfikowane. Jego źródłami są liczne ustawy i inne akty normatywne.

3. Rawo finansowe - zespół norm regulujących gromadzenie środków pieniężnych przez państwo oraz ich rozdział i wydatkowanie, a także określających strukturę oraz tryb działania organów i instytucji finansowych. Jest ściśle związane z prawem administracyjnym. Dawniej było traktowane jako jego cześć, nosząc nazwę prawa skarbowego. Prawu finansowemu podlega tylko ta sfera działalności organów i instytucji finansowych, w której dysonują one uprawnieniami władczymi. Prawo finansowe graniczy z prawem cywilnym.

4. Prawo cywilne - zespół norm regulujących stosunki majątkowe i niektóre stosunki osobiste pomiędzy równorzędnymi - w danej sprawie - przedmiotami prawa; ma charakter majątkowy.

5. Prawo rodzinne - zespół norm regulujących osobiste i majątkowe stosunki miedzy małżonkami, krewnymi oraz stosunki wynikające z przysposobienia, opieki i kurateli.

6. Prawo pracy - zespół norm regulujących stosunki między pracodawcą a pracownikami na tle świadczonej pracy.

7. Prawo karne - zespół norm mówiących jakie czyny są przestępstwami, ustalających kary za te przestępstwa oraz określających ogólne zasady odpowiedzialności karnej. Prawo karne jest jednym z najmocniejszych środków, za pomocą których państwo ochrania istniejący porządek.

8. Prawo procesowe - nie jest jednolitym zespołem norm. Wyodrębnia się w nim:

1. Prawo cywilne procesowe - to zespół norm regulujących tryb rozstrzygania spraw cywilnych przez sądy i niektóre inne organy oraz właściwość tych organów. Normuje postępowanie sądów w sprawach cywilnych oraz postępowanie osób występujących przed sądami (powód, pozwany, świadek).

2. Prawo karne procesowe - to zespół norm regulujących tryb prowadzenia i rozstrzygania spraw karnych przez organy wymiaru sprawiedliwości. Odnoszą się do prokuratury i sądów oraz do osób występujących przed tymi organami (oskarżony, obrońca, świadek).

Problem systematyczności prawa

Kryteria uporządkowania przepisów prawa nie są szczegółowo określone. Co do zasady prawo dzieli się na :gałęzie”, a w ramach poszczególnych gałęzi dzieli się na stosunki.

PRAWO
PUBLICZNE	PRYWATNE
Ma na uwadze interes państwa	Ma na uwadze interes jednostki
Reguluje stosunki między obywatelami a organami państwowymi	Reguluje stosunki między podmiotami prawa (osobami fizycznymi i prawnymi)
Panuje zasada podrzędności (względem organów państwa	Panuje zasada równorzędności
Automatyczne działanie państwa	Prawo działa jedynie na wniosek którejś ze stron (gdy strony dociekają wzajemnych roszczeń)
Przykład: prawo administracyjne, karne	Przykład: prawo cywilne
PRAWO
MATERIALNE	FORMALNE
Normy ustanawiające merytoryczne prawa i obowiązki, regulują zachowanie się podmiotów prawa. Jest regulowane przez kodeks cywilny i karny.	Normy dotyczące organizacji aparatu dbającego o przestrzeganie prawa materialnego i przewiduje dochodzenie roszczeń egzekucyjnych obowiązków wynikających z prawa materialnego.

Prawo konstytucyjne

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej

Nazwa „konstytucja” pochodzi od łacińskiego słowa constitutio - ustrój.

Współcześnie nazwę konstytucji nosi ustawa zasadnicza państwa. Jest to ustawa wyposażona w najwyższą moc prawną.

Określa ona podstawowe zasady ustroju politycznego państwa. Unormowana jest w niej w głównych zarysach struktura organów państwowych i sposób ich powoływania, kompetencje tych organów oraz ich wzajemne związki, wreszcie podstawowe prawa i obowiązki obywateli.

Z punktu widzenia systemu źródeł prawa jest ustawą, ale ustawą o szczególnym znaczeniu, ustawą zasadniczą.

O pierwszoplanowej roli konstytucji w systemie prawnym decydują dwie zasady:

1. Konstytucja może być zmieniona tylko w szczególnym trybie, nie stosowanym przy uchwalaniu innych ustaw, który charakteryzuje się zwiększonym quorum i koniecznością uzyskania kwalifikowanej większości głosów.

2. Wszystkie akty prawne w państwie muszą być zgodne z konstytucją.

Konstytucja stanowi prawną podstawę działalności wszystkich organów w państwie. Sejm, Senat, Prezydent i inne naczelne organy państwowe w Polsce czerpią upoważnienie do swej działalności z konstytucji RP.

Konstytucja RP została uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe, tzn. połączone izby Sejmu i Senatu w dniu 02.04.1997 r., a następnie przyjęta w ogólnokrajowym referendum.

Sejm

Sejm jest jednym z dwóch - obok Senatu - organów ustawodawczych. Jest organem przedstawicielskim, gdyż pochodzi z bezpośrednich wyborów. Zakres kompetencji obu organów ustawodawczych sprawia, że to właśnie Sejm jest głównym ośrodkiem procesu tworzenia prawa. Sejm decyduje lub współdecyduje o powołaniu podstawowych organów oraz obsadzeniu niektórych urzędów i stanowisk państwowych.

Sejm jest wybierany na 4-letnią kadencję, rozpoczynającą się w dniu zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie. Składa się z 460 posłów wybieranych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, proporcjonalnych, w głosowaniu tajnym. Wybory zarządza Prezydent. Odbywają się w miesiącu poprzedzającym upływ kadencji. Zasady i tryb wyborów określa ordynacja wyborcza. O ważności wyborów decyduje Sąd Najwyższy, który też rozpatruje protesty zgłaszane w sprawie wyboru poszczególnych kandydatów.

Sejm może skrócić swoją kadencję mocą własnej uchwały podjętej kwalifikowaną większością 2/3 głosów ustawowej liczby posłów. Prezydent może skrócić kadencje Sejmu w przypadkach określonych w ustawie po zasięgnięciu opinii marszałków Sejmu i Senatu.

Sejm obraduje na posiedzeniach. Pierwsze posiedzenie zwołuje Prezydent w ciągu miesiąca od dnia wyborów. Obrady Sejmu są jawne. Jeśli wymaga tego dobro państwa, Sejm bezwzględną większością głosów może uchwalić tajność obrad. Uchwalenie ustawy i podejmowanie innych uchwał jest możliwe tylko wtedy, gdy w posiedzeniu bierze udział co najmniej pewna określona przepisami liczba posłów - quorum. Szczegółową organizację i tryb pracy Sejmu określa regulamin.

Jednym z ważniejszych zadań sejmu jest uchwalenie budżetu państwa. Inicjatywa ustawodawcza w tym zakresie należy wyłącznie do Rady Ministrów. Rząd ma obowiązek przedstawić Sejmowi projekt budżetu najpóźniej na trzy miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego. Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi do podpisu Prezydent może skrócić kadencję Sejmu i zarządzić nowe wybory.

Po zakończeniu roku budżetowego rząd przedstawia Sejmowi sprawozdanie z wykonania budżetu wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa. Sejm po rozpatrzeniu sprawozdania i zapoznaniu się z opinią Najwyższej Izby Kontroli podejmuje uchwałę w sprawie udzielenia rządowi absolutorium.

Posłowie

Poseł ma dwa szczególne prawne przywileje, ściśle ze sobą związane:

1. Nietykalność - polega na tym, że poseł nie może być aresztowany ani zatrzymany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku postępowania, gdy jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania

2. Immunitet - oznacza, że przeciwko posłowi bez zgody Sejmu nie można wszcząć i prowadzić postępowania karnego. W takim przypadku postępowanie karne ulega odwleczeniu do czasu wygaśnięcia mandatu poselskiego. Immunitet nie uchyla karalności, stanowi jedynie czasową przeszkodę w prowadzeniu postępowania karnego.

Celem immunitetu i nietykalności poselskiej jest zapobieżenie ewentualnym wypadkom pozbawienia posła swobody wykonywania jego mandatu i związanych z nim funkcji. Sejm - jeśli zachodzą odpowiednio ważne przyczyny - może posła pozbawić immunitetu i nietykalności.

Zgodnie z regulaminem sejmowym posłom przysługuje prawo tworzenia na terenie Sejmu własnych organizacji. Są nimi kluby parlamentarne. Kluby poselskie nie są organami wewnętrznymi Sejmu, lecz formami samo organizacji posłów dla celów wynikających z realizacji ich zadań.

Kluby poselskie są organizacjami posłów utworzonymi wg kryterium przynależności partyjnej. W swojej klasycznej postaci klub parlamentarny jest formą organizacyjną frakcji parlamentarnej partii politycznej.

Zadaniem klubu jest wypracowanie środków realizacji postulatów danej partii w parlamencie. W klubie posłowie uzgadniają wystąpienia na plenarnym posiedzeniu Sejmu, sposób głosowania, przedstawienie i forsowanie stanowiska swojej partii w pracach komisji sejmowych itd.

W celu umożliwienia posłom realizacji ich obowiązków wobec wyborców można tworzyć wojewódzkie biura klubów parlamentarnych, a także inne jednostki organizacyjne dla obsługi terenowej działalności posłów i senatorów.

Sejm jest wewnętrznie zorganizowany. Organizację wewnętrzna Sejmu ustalają przepisy konstytucyjne oraz regulamin sejmowy.

Organami Sejmu są:

1. Marszałek Sejmu

• Kieruje pracami Sejmu

• Stoi na straży praw i godności Sejmu

• Czuwa nad tokiem prac Sejmu i jego organów

• Reprezentuje Sejm

• Przewodniczy obradom Sejmu

• Nadaje bieg inicjatywom ustawodawczym

• Kieruje pracami prezydium Sejmu

• Sprawuje piecze nad spokojem i porządkiem na terenie Sejmu

• Zapewnia dyscyplinę obrad

• Mianuje i zwalnia pracowników kancelarii Sejmu

2. Prezydium Sejmu

Składa się z marszałka i wicemarszałków, wybieranych przez Sejm spośród posłów. Jego zadania to m.in.:

• Ustalenie planu prac Sejmu

• Zwoływanie posiedzeń Sejmu i ustalenie porządku obrad

• Dokonywanie wykładni regulaminu Sejmu

• Utrzymywanie stosunków z Senatem

• Udzielanie posłom pomocy w ich pracy

3. Konwent Seniorów

Składa się z marszałka, wicemarszałków oraz przewodniczących klubów poselskich. Obrady konwentu toczą się pod przewodnictwem marszałka Sejmu. Jego zadanie polega na zapewnieniu współdziałania organizacji zrzeszających posłów na terenie Sejmu, a więc klubów poselskich.

4. Komisje Sejmowe

To organy specjalistyczne Sejmu powoływane przez Sejm na początku kadencji. Komisje dzielą się na stałe i nadzwyczajne (powoływane dla zbadania określonej sprawy). Liczebność komisji oraz ich skład osobowy ustala Sejm. Każda komisja wybiera ze swego grona prezydium, które kieruje jej pracami.

Do zadań komisji sejmowych należą m.in.:

• Rozpatrywanie projektów ustaw

• Wysłuchiwanie sprawozdań i informacji kierowników resortów, urzędów oraz instytucji lub ich zastępców

• Przeprowadzanie analizy działalności poszczególnych działów administracji państwowej

• Rozpatrywanie spraw związanych z wprowadzeniem w życie i wykonywanie ustaw i uchwał Sejmu

5. Sekretarze (20 osób)

Są wybierani przez Sejm na początku kadencji. Prowadzą listę mówców i protokoły posiedzeń Sejmu, dokonują obliczania wyników głosowania i pełnią inne czynności zlecone przez marszałka.

Senat

Senat jest drugą obok Sejmu izba parlamentu. W skład Senatu wchodzi 100 senatorów.

Senat odgrywa znaczącą rolę w procesie legislacyjnym, tzn. procesie stanowienie prawa, aczkolwiek nie ma w nim głosu decydującego. Uprawnienia Senatu w tej dziedzinie zapewniają mu wpływ na treść uchwalanych ustaw, a nawet mogą pozwolić na zablokowanie uchwalonej przez Sejm ustawy. Zakres możliwości Senatu w tej dziedzinie związany jest z układem sił politycznych w Sejmie.

Senat wyraża swoje stanowisko w formie uchwały. Tryb pracy Senatu nad przedstawionymi mu ustawami i projektami innych aktów jest zbliżony do trybu pracy Sejmu. Główne zadanie przypada tu komisjom senackim, które przedstawiają następnie swoje stanowisko na plenarnym posiedzeniu Senatu.

Pracami Senatu kieruje jego marszałek, a w jego zastępstwie jego wicemarszałkowie.

Senatorowie pochodzą z powszechnych, bezpośrednich wyborów odbywających się łącznie z wyborami do Sejmu

Kadencja Senatu kończy się równocześnie z kadencją Sejmu.

Prezydent

Prezydent jest głową państwa, najwyższym przedstawicielem RP i gwarantem ciągłości władzy państwowej. Określając najogólniej jego kompetencję konstytucja stanowi, że prezydent czuwa nad przestrzeganiem konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium.

Prezydent jest wybierany na 5 lat w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich w głosowaniu tajnym. Do wyboru konieczne jest uzyskanie bezwzględnej większości ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska bezwzględnej większości głosów, przeprowadza się drugie głosowanie. Biorą w nich udział tylko dwaj kandydaci, którzy otrzymali kolejno największą liczbę głosów w pierwszym głosowaniu. Kandydat na urząd Prezydenta musi mieć ukończone 35 lat i korzystać z pełni praw wyborczych.

Prezydent jest reprezentantem państwa w stosunkach zewnętrznych. W tej roli ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, zawiadamiając o tym izby parlamentu, mianuje i odwołuje przedstawicieli dyplomatycznych Polski w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych, przyjmuje listy uwierzytelniające przedstawicieli obcych państw i organizacji międzynarodowych.

W stosunkach wewnętrznych jest najważniejszym zwierzchnikiem sił zbrojnych, którą to funkcję w czasie pokoju sprawuje za pośrednictwem ministra obrony narodowej. Mianuje szefa sztabu generalnego i dowódców sił zbrojnych.

Do kompetencji Prezydenta zaliczyć możemy stosowanie prawa łaski, nadawanie obywatelstwa polskiego, zarządzanie wyborów do Sejmu i Senatu, skracanie ich kadencji, zarządzanie referendum, inicjatywę ustawodawczą, podpisywanie lub odmawianie podpisania ustaw, desygnowanie i powoływanie premiera, przyjmowanie dymisji rządu, powoływanie sędziów, powoływanie pierwszego prezesa i prezesów Sadu Najwyższego prezesa i wiceprezesów trybunału Konstytucyjnego i Naczelnego Sądu Administracyjnego, wnioskowanie do Sejmu o powołanie prezesa Narodowego banku Polskiego i in.

Na podstawie ustaw i w celu ich wykonania Prezydent wydaje rozporządzenia i zarządzenia. Akty prawne Prezydenta do swej ważności wymagają kontrasygnaty premiera lub właściwego ministra.

Przed upływem kadencji opróżnienie urzędu Prezydenta powodują:

1. Śmierć

2. Zrzeczenie się urzędu

3. Uchwała Zgromadzenia Narodowego podjęta większością co najmniej 2/3 głosów w obecności połowy ogólnej liczby posłów i senatorów, uznająca trwałą niezdolność do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia.

4. Złożenie urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu

5. Stwierdzenia nieważności wyboru

W sytuacji gdy Prezydent nie sprawuje urzędu, zastępuje go marszałek Sejmu, a w dalszej kolejności marszałek Senatu.

Za naruszenie konstytucji lub innych ustaw Prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu. O postawienie go w stan oskarżenia decyduje Zgromadzenie Narodowe, w tej sprawie musi wystąpić co najmniej 140 posłów i senatorów. Uchwała wymaga klasyfikowanej większości 2/3 głosów ogólnej liczy. Z chwilą postawienia Prezydenta w stan oskarżenia sprawowanie przez niego urzędu ulega zawieszeniu.

Trybunał Konstytucyjny

Jest organem państwowym powołanym do ochrony tzw. konstytucyjności prawa, tzn. zgodności ustaw i innych aktów tworzących system polskiego prawa z konstytucją, a także do wykonywania innych związanych z tym zadań.

Trybunał konstytucyjny orzeka w następujących sprawach:

1. Zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją

2. Zgodności ustaw z umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymaga uprzedniej zgody Sejmu wyrażonej w ustawie

3. Zgodności przepisów wydanych przez centralne organy państwowe z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami

4. Zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych

5. Skargi konstytucyjnej

6. Sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa

7. Innych

Kontrola konstytucyjności odbywa się w dwóch formach, nazywanych w piśmiennictwie naukowym:

1. Kontrolą abstrakcyjną

Oznacza podjęcie postępowania w oderwaniu od toczącej się sprawy sądowej lub administracyjnej, a więc bez związku z aktualnym stosowaniem danego aktu normatywnego w praktyce.

2. Kontrolą konkretną

Powiązana jest z rozstrzygnięciem indywidualnej sprawy przez organ orzekający i dochodzi do niej na tle danej sprawy, gdy w trakcie jej rozstrzygania pojawi się wątpliwość, czy stosowane w sprawie przepisy SA zgodne z aktem normatywnym wyższego rzędu.

Wszczęcie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym następuje na podstawie:

1. Wniosku
   Z wnioskiem może wystąpić w sprawach z pkt. 1-5:

• Prezydent

• Marszałkowie Sejmu i Senatu

• Premier

• 50 posłów

• 30 senatorów

• Pierwszy prezes Sądu Najwyższego

• Prezes NSA

• Prokurator Generalny

• Prezes Najwyższej Izby Kontroli

• Rzecznik Praw Obywatelskich

Ponadto z wnioskiem mogą wystąpić (w sprawach objętych zakresem ich działania):

• Krajowa Rada Sądownictwa

• Organy stanowiące jednostki samorządu terytorialnego

• Ogólnokrajowe władze związków zawodowych

• Kościoły i inne związki wyznaniowe

Z wnioskiem o rozstrzygnięcie sporu konstytucyjnego może wystąpić:

• Prezydent

• Premier

• Marszałkowie obu izb parlamentu

• Większość pozostałych organów wymienionych wyżej

2. Pytania prawnego

Pytanie może przedstawić każdy sąd, jeżeli od odpowiedzi na to pytanie zależy rozstrzygnięcie prowadzonej przezeń sprawy

3. Skargi konstytucyjnej

Może wnieść każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały w jego przekonaniu naruszone. Skarga może być wniesiona w sprawie ostatecznie rozstrzygniętej, w ciągu 2 m-cy.

Trybunał Konstytucyjny rozpatruje wniosek, pytanie prawne lub skargę konstytucyjną na rozprawie, o której powiadamia uczestników. Trybunał rozpatruje wnioski w sprawie zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją oraz ustaw z umowami międzynarodowymi ratyfikowanymi na podstawie ustawy - w składzie 5 sędziów, a wnioski w sprawie zgodności aktów normatywnych niższego rzędu z konstytucją, ustawami lub umowami międzynarodowymi - w składzie 3 sędziów. W niektórych sprawach (np. spór kompetencyjny między centralnymi organami państwa) trybunał orzeka w pełnym składzie.

Orzeczenia Trybunału mają postać wyroków (w sprawach 1-5) lub postanowień, są ostatecznie i mają moc powszechnie obowiązującą.

Trybunał Stanu

Został powołany do określenia tzw. odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe. Powoływany jest przez Sejm i podejmuje czynności sądowe na jego zlecenie.

Odpowiedzialność konstytucyjna obejmuje czyny sprzeczne z prawem, ale nie będące przestępstwami (naruszenie konstytucji lub innej ustawy) - nie jest to odpowiedzialność karna.

Do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu mogą być pociągnięte osoby na najwyższych stanowiskach państwowych, takie jak:

• Prezydent

• Premier i członkowie rządu

• Prezes NBP

• Prezes NIK

• Członkowie KRRiT

• Osoby, którym premier powierzył kierowanie ministerstwem

• Naczelny dowódca sił zbrojnych

• Posłowie i senatorowie

Osoby te obowiązuje zakaz prowadzenia działalności gospodarczej w celu wzbogacenie się kosztem majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego, ani nabywać tego majątku. Odpowiedzialności konstytucyjnej nie ponoszą działacze polityczni, chyba że zajmują jednocześnie stanowiska państwowe.

Wstępny wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej może być złożony przez komisję sejmową (grupa posłów licząca co najmniej 50 osób) lub Trybunał Konstytucyjny. Wniosek taki rozpatruje sejmowa komisja odpowiedzialności konstytucyjnej i jej stanowisko stanowi podstawę do podjęcia przez Sejm stosownej decyzji. W razie pociągnięcia do odpowiedzialności uchwała komisji stanowi akt oskarżenia. Jednocześnie Sejm powołuje dwóch oskarżycieli.

Trybunał Stanu stwierdzając winę oskarżonego orzeka następujące kary:

• Utratę czynnego i biernego prawa wyborczego

• Utratę wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz zdolność do ich uzyskania

• Zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienie funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i organizacjach społecznych

Kary orzeka się na okres od 2-10 lat, a niekiedy na zawsze. Trybunał Stanu ze względu na szczególne okoliczności sprawy może poprzestać na stwierdzeniu winy oskarżonego, odstępując od wymierzenia kary.

Jeżeli czyny objęte odpowiedzialnością konstytucyjną są zarazem przestępstwami osoby oskarżone ponoszą jednocześnie odpowiedzialność karną.

Trybunał Stanu zostaje wybrany na pierwszym posiedzeniu Sejmu na okres jego kadencji, z wyjątkiem przewodniczącego, którym jest pierwszy prezes Sądu Najwyższego. Skład Trybunału Stanu: przewodniczący, 2 zastępców, 16 członków. Co najmniej połowa powinna mieć kwalifikacje sędziowskie.

Postępowanie Trybunału Stanu jest dwuinstancyjne:

• Pierwsza instancja Trybunału orzeka w składzie przewodniczącego i 6 członków

• W drugiej zaś w pełnym składzie, z wyłączeniem osób orzekających w pierwszej instancji

Rzecznik Praw Obywatelskich

Stoi na straży praw i wolności obywatela określonych w konstytucji i innych przepisach prawa.

Jest powołany przez Sejm za zgodą Senatu na okres 5 lat. W swojej działalności dysponuje niezawisłością.

Nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej, aresztowany lub zatrzymany bez zgody Sejmu. Rzecznik corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela.

Rzecznik podejmuje działanie (zarówno na wniosek jak i z własnej inicjatywy), jeżeli uzyska informacje wskazujące na naruszanie praw i wolności obywatela.

Tryby postępowania Rzecznika w podjętej sprawie:

1. Samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające

2. Zwrócić się o zbadanie sprawy do organów nadzoru, prokuratury, kontroli

3. Zwrócić się do Sejmu o zlecenie NIK przeprowadzenie kontroli określonej sprawy

Prezes Rady Ministrów

Premier kieruje pracami rządu i zapewnia realizację jego polityki, wydaje rozporządzenia, sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym w granicach przewidywanych prawem, jest zwierzchnikiem pracowników administracji rządowej.

Ministrowie kierują określonymi działami administracji rządowej, czyli resortami, bądź wypełniają inne zadania powierzone im przez premiera. Zakres zadań ministrów resortowych określają ustawy, natomiast zadania pozostałych ministrów wyznacza premier: Minister kierujący resortem może wydawać rozporządzenia. Rząd na wniosek premiera może uchylić rozporządzenie ministra.

Rząd

Organami mającymi decydujący wpływ na powołanie i skład rządu są Prezydent i Sejm. Powołanie rządu składa się z kilku etapów:

Etap pierwszy

Powołanie rządu należy do Prezydenta. Desygnuje on premiera i powierza mu misję sformułowania rządu, a następnie powołuje rząd w składzie zaproponowanym przez premiera. Powinno to nastąpić w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniego gabinetu. Prezes Rady Ministrów przedstawia Sejmowi program działania swojego rządu i wnosi o udzielenie wotum zaufania. Uchwała w sprawie wotum zaufania wymaga bezwzględnej większości głosów. Jeżeli rząd nie uzyska wotum zaufania, jego misja się kończy.

Etap drugi

Inicjatywa w sprawie powołania rządu przechodzi w ręce Sejmu. W ciągu 14 dni Sejm wybiera Prezesa Rady Ministrów i proponowany przez niego skład rządu. Wymaga to uchwały podjętej bezwzględną większością głosów. Jeżeli rząd w tym trybie zostanie przez Sejm wybrany, Prezydent jest zobowiązany go powołać. W przeciwnym razie próba kończy się niepowodzeniem.

Etap trzeci

Inicjatywa wraca do Prezydenta. Postępowanie jest takie samo jak w etapie pierwszym, z tym jednak, że w Sejmie do uchwalenia wotum zaufania wystarcza zwykle większość głosów. Jeżeli rząd i w tym przypadku nie uzyska wotum zaufania, jego misja jest zakończona. Zarazem zostaje wyczerpane przewidziane konstytucją postępowanie, mające na celu powołanie rządu. Prezydent skraca wówczas kadencję Sejmu i zarządza wybory.

We wszystkich głosowaniach nad powołaniem rządu konieczny jest udział co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Zarówno Prezydent, jak i Sejm nie mogą zdecydować o utworzeniu rządu w innym składzie niż proponowany przez premiera.

Sejm może spowodować dymisję Rady Ministrów, wyrażając jej wotum nieufności. Wymaga to jednak wniosku, zgłoszonego przez co najmniej 46 posłów, imiennie wskazującego nowego kandydata na stanowisku premiera. Jeżeli Sejm uchwali wniosek, premier składa dymisję rządu, Prezydent ją przyjmuje i powierza zgłoszonej przez Sejm osobie misję sformułowania rządu.

Powtórny wniosek może być w zasadzie zgłoszony nie wcześniej, niż po upływie 3 miesięcy od dnia zgłoszenia poprzedniego.

Sejm może też wyrazić wotum nieufności ministrowi. Wniosek w tej sprawie może być zgłoszony przez co najmniej 69 posłów. Prezydent odwołuje ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności. Uchwalenie wotum nieufności zarówno Radzie Ministrów, jak i ministrowi, wymaga większości głosów ustawowej liczby posłów, tzn. poparcia co najmniej 23 posłów.

Prezes Rady Ministrów może zwrócić się do Sejmu o udzielenie rządowi poparcia poprzez uchylenie wotum nieufności. Wymaga to uchwały podjętej zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy posłów.

Skład rządu może też ulegać zmianom bez udziału i wyrażania wotum nieufności, niejako w zwyczajnym, roboczym trybie. Polega on na tym, że premier kieruje do Prezydenta wniosek o odwołanie ministra i powołanie na to miejsce innej osoby, a Prezydent jest zobowiązany taki wniosek uwzględnić.

Rada Ministrów podaje się do dymisji w następujących przypadkach:

1. Po wyborach na pierwszym posiedzeniu Sejmu

2. W razie nie uchwalenia wotum zaufania

3. Wyrażenia przez Sejm wotum nieufności

4. Rezygnacji Prezesa Rady Ministrów

Prezydent przyjmuje wówczas dymisje rządu i powierza mu dalsze sprawowanie obowiązków do czasu utworzenia nowego rządu.

Terenowe organy rządowej administracji ogólnej

Terenowymi organami administracji ogólnej są wojewodowie i podporządkowanie im organy. Zarządzają oni na terenie województwa tymi sprawami, które nie należą do kompetencji samorządu terytorialnego działającego w gminach i - w postaci sejmików - na szczeblu wojewódzkim oraz które nie zostały przekazane organom administracji specjalnej.

Wojewodę powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw administracji państwowej. Wice wojewodę powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek wojewody.

Wojewoda może powierzyć prowadzenie niektórych spraw, należących do jego kompetencji, organom samorządu terytorialnego, a więc organom gminy.

Wojewoda realizuje zadania zlecone przez Radę Ministrów. Wojewoda jako przedstawiciel rządu:

1. Koordynuje działalność wszystkich organów administracji rządowej na terenie województwa w zakresie zgodności z polityką rządu

2. Organizuje kontrolę wykonywania zadań wyznaczonych przepisami przez wymienione organy

3. Zapewnia współdziałanie jednostek organizacyjnych działających na obszarze województwa w zakresie utrzymania porządku publicznego oraz zapobiegania klęskom żywiołowym i usuwania ich skutków

4. Może przedstawić pod obrady rządu projekty dokumentów rządowych w sprawach dotyczących województwa

5. Reprezentuje rząd na uroczystościach państwowych i w trakcie wizyt składanych przez przedstawicieli państw obcych na terenie województwa.

Wojewoda wykonuje swoje zadania przy pomocy urzędu wojewódzkiego. Urząd dzieli się na wydziały i inne komórki organizacyjne, zależnie od potrzeb. Na czele urzędu stoi dyrektor. Wojewoda może tworzyć delegatury urzędu w wybranych miejscowościach województwa. Organizację urzędu wojewódzkiego określa statut ustalony przez wojewodę.

Przy wojewodzie działa kolegium jako organ opiniodawczy i doradczy. W skład kolegium wchodzą: wojewoda, dyrektor urzędu wojewódzkiego, dyrektorzy wydziałów i równorzędnych komórek organizacyjnych urzędu oraz inne osoby powołane przez wojewodę. Do udziału w posiedzeniach kolegium zaprasza się przewodniczącego sejmiku samorządowego.

Terenowymi organami rządowej administracji ogólnej są również kierownicy urzędów rejonowych. Wykonują oni zadania przewidziane w ustawach szczegółowych. Kierownika urzędu rejonowego i jego zastępcę powołuje i odwołuje wojewoda.

Organy rządowej administracji specjalnej w terenie

Terenowymi organami administracji specjalnej są organy terenowe podporządkowanie bezpośredni ministrom, a także niektóre inne jednostki i osoby realizujące zlecone im zadania administracyjne.

Organy administracji specjalnej zajmują się tylko oznaczonym działem spraw, podobnie jak to czyni minister na szczeblu centralnym. Organami administracji specjalnej są np. izby skarbowe i urzędy skarbowe, do których należy zarządzanie finansami państwa.

Samorząd terytorialny

Istotą samorządu terytorialnego jest oddanie w ręce lokalnej społeczności zarządu na danym terenie. W drodze wyborów wyłania ona organy samorządu, które w ramach kompetencji przyznanych przez ustawy wykonują swoje funkcję w sposób niezależny od administracji państwowej.

Jednostką samorządu terytorialnego jest gmina. Gmina obejmuje terytorium oraz zamieszkała na nim ludność, która z mocy prawa tworzy wspólnotę samorządową. Gmina posiada osobowość prawną wykonuje zadania publiczne we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność. Samodzielność gminy podlega ochronie sądowej, do której gmina może się uciekać w szczególności w przypadkach prób ingerowania ze strony administracji rządowej. W gminie mogą być tworzone jednostki pomocnicze w postaci sołectw, dzielnic i osiedli. Ustrój gminy określa statut.

Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. Przede wszystkim chodzi o zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty gminnej. Ustawa zalicza do zadań własnych gminy następujące sprawy:

1. Gospodarka terenami, ochrona środowiska i ład przestrzenny

2. Drogi gminne, ulice, place, mosty oraz organizacja ruchu drogowego

3. Wodociągi, kanalizacja, oczyszczanie ścieków, wysypiska śmieci, zaopatrzenie w energię elektryczną i cieplną

4. Lokalny transport zbiorowy

5. Ochrona zdrowia

6. Pomoc społeczna (m.in. ośrodki i zakłady opiekuńcze)

7. Komunalne budownictwo mieszkaniowe

8. Oświata

9. Kultura (biblioteki, domy kultury, ogniska muzyczne)

10. Kultura fizyczna, boiska, hale sportowe, pływalnie i inne urządzenia sortowe, tereny rekreacyjne

11. Targowiska i hale targowe

12. Zieleń

13. Cmentarze komunalne

14. Porządek publiczny i ochrona przeciw pożarowa

15. Utrzymanie gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych

Poza zadaniami własnymi ustawy mogą nakładać na gminę obowiązek wykonywania zadań zleconych z zakresu administracji rządowej.

W celu wykonania swoich zadań gmina może tworzyć różne jednostki organizacyjne, w tym również własne przedsiębiorstwa. Gmina może też powierzyć realizację niektórych swoich zadań innym podmiotom gospodarczym, zawierając z nimi odpowiednie umowy.

Gmina nie może prowadzić działalności gospodarczej wykraczające poza zadania o charakterze użyteczności publicznej.

Gmina sama odpowiada za swoje zobowiązania

Gmina prowadzi samodzielnie gospodarkę finansową na podstawie budżetu uchwalanego corocznie przez radę gminy.

Dochodami gminy są: podatki, opłaty i inne wpłaty wskazane przepisami, dochody z majątku gminy oraz subwencja z budżetu centralnego, a ponadto wpływy z samo opodatkowania mieszkańców, spadki, zapisy i darowizny, emisja obligacji i inne.

Organami nadzoru nad działalnością gminy są: Prezes Rady Ministrów i wojewoda. Organem nadzoru w zakresie spraw budżetowych jest regionalna izba obrachunkowa.

Władze gminy

Podstawowym organem gminy o charakterze uchwałodawczym i kontrolnym jest rada gminy.

Rada gminy pochodzi z wyborów, odbywanych na zasadach i w trybie przewidzianym w ordynacji wyborczej. Kadencja rady jest 4-letnia. Liczba radnych wchodzących w skład rady gminy jest zależna od liczy mieszkańców i wynosi od 15 radnych w gminie liczącej nie więcej niż 4000 mieszkańców do 45 radnych w gminie liczącej nie więcej niże 200000. W gminach jeszcze ludniejszych na każde dalsze rozpoczęte 100000 mieszkańców przypada 5 radnych. Rada nie może liczyć więcej niż 100 radnych. Odwołanie rady gminy przed upływem kadencji jest możliwe tylko w drodze lokalnego referendum.

Rada gminy jest najwyższą władzą gminy podejmującą generalne decyzje i ustalającą lokalne przepisy.

Do właściwości rady gminy należą wszystkie sprawy gminne, o ile ustawy nie stanowią inaczej. Do wyłącznej kompetencji rady należy m.in.:

1. Uchwalanie statutu gminy

2. Wybór i odwołanie zarządu gminy

3. Uchwalanie budżetu gminy

4. Uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego

5. Uchwalanie podatków i opłat lokalnych

6. Podejmowanie uchwał w ważnych sprawach majątkowych gminy

7. Określanie wysokości sumy, do której zarząd gminy może zaciągnąć zobowiązania

8. Podejmowanie uchwał w sprawach herbu gminy, wznoszenia pomników, nazw ulic i placów

9. Nadawanie honorowego obywatelstwa gminy

10. Kontrola działalności zarządu i podporządkowanych mu jednostek

Rada gminy obraduje na sesjach, które są zwoływane w miarę potrzeb, nie rzadziej jednak niż raz na kwartał. W miarę potrzeby może powoływać stałe komisje (pomocnicze i doradcze organy rady), powierzając im określony zakres zadań.

Organem wykonawczym gminy jest zarząd składający się, zależnie od potrzeb z 3-7 osób wybieranych przez rade gminy. Rada gminy wybiera zarząd w tajnym głosowaniu spośród swoich członków, z wyjątkiem wójta i jego zastępców, którzy mogą być wybierani spoza składu rady.

Na czele zarządu gminy stoi przewodniczący (wójt, burmistrz, prezydent). Wójt wybierany jest przez radę gminy nie razem z zarządem, lecz w odrębnym tajnym głosowaniu bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady. Zastępcę (zastępców) wójta wybiera rada na jego wniosek:

Wójt:

• Organizuje pracę zarządu

• Kieruje bieżącymi sprawami gminy

• Reprezentuje gminę na zewnątrz

Decyzje w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej (decyzje administracyjne) wydaje wójt. Odwołania od decyzji wydanych przez wójta w sprawach należących do gminy można wnosić do specjalnego organu samorządowego, powołanego przy sejmiku samorządowym.

Organom samorządowym przysługuje prawo stanowienie lokalnych przepisów, zwanych przepisami gminnymi.

Decyzje w sprawach ważnych dla gminy mogą zapadać w drodze referendum. O jego przeprowadzeniu decyduje rada gminy z własnej inicjatywy lub na wniosek 1/10 mieszkańców uprawnionych do głosowania.

Organizacja wymiaru sprawiedliwości i obsługi prawnej

Wymiar sprawiedliwości jest obok działalności ustawodawczej i wykonawczej trzecim podstawowym kierunkiem działalności państwa. Jego zadaniem jest rozstrzyganie sporów i konfliktów prawnych.

Rozstrzyganie sporów i innych spraw poddanych ich właściwości, należ do sądów i trybunałów. Sądy i trybunały, zgodnie z konstytucją, są odrębną władzą, niezależną od innych władz.

Wymiar sprawiedliwości należy do sądów.

Na wymiar sprawiedliwości składa się przede wszystkim rozstrzyganie spraw:

1. Cywilnych

Dotyczy z reguły dóbr majątkowych, często też praw rodzinnych, pracowniczych i innych. Najczęściej występuje w postaci sporu między dwiema osobami o określone dobra i toczy się w trybie procesu cywilnego. Proces ten kończy się wyrokiem zasądzającym żądane świadczenia lub oddalającym - korzystnym dla pozwanego.

2. Karnych

Powstaje w rezultacie popełnienia przestępstwa i jest sądzona w procesie karnym. Proces kończy się wyrokiem skazującym lub uniewinniającym, niekiedy umorzeniem posterowania.

Rozstrzygnięcie sporów przez sądy nosi nazwę jurysdykcji lub działalności jurysdykcyjnej.

Wymiar sprawiedliwości sprawują:

1. Sąd Najwyższy

2. Sądy powszechne

3. Sądy administracyjne

4. Sądy wojskowe

5. Sądy polubowne

W procesie wymierzania sprawiedliwości występują również inni uczestnicy. Łączy ich to, że każdy z nich w określony sposób, stosowanie do swoich zadań, kompetencji, współdziała z sądami.

Współdziałanie polega:

• Bądź na udziale w samym postępowaniu sądowym lub innym i udzielaniu pomocy jednej ze stron

• Bądź na przygotowaniu sprawy sądowi

• Bądź na wykonaniu innych zadań

Można do nich (uczestników) zaliczyć przede wszystkim:

• Prokuraturę

• Adwokaturę

• Radców prawnych

• Notariat

Sądy charakteryzują się:

1. Niezawisłością (zasada niezawisłości sędziowskiej)

Oznacza, że przy rozpatrywaniu sprawy i wydawaniu orzeczenia sędzia jest niezależny. Nie podlega nikomu, nawet najwyższym organom państwowym, ma jedynie obowiązek kierować się przepisami prawa.

2. Instancyjności (zasada instancyjności)

Polega na tym, że od wydanego orzeczenia każdej stronie przysługuje prawo odwołania się do sądu wyższego szczebla, czyli sądu drugiej instancji. W skutek wniesienia odwołania następuje ponowne rozpatrzenie sprawy, skontrolowanie prawidłowości postępowania sądu pierwszej instancji i trafności wydanego orzeczenia. Kontrola instancyjna następuje tylko na skutek wniesienia odwołania. W polskim sądownictwie rozpatrywanie spraw opiera się na systemie trójinstancyjnym. Od orzeczenia rozstrzygającego sprawę każda strona może wnieść apelacje do sądu bezpośrednio wyższego szczebla. W większości spraw od orzeczenia sądu drugiej instancji strony mogą wnieść kasację do Sądu Najwyższego.

Sąd Najwyższy - jest naczelnym organem sądowym w Polsce, prawującym nadzór w zakresie orzekania nad wszystkimi innymi sądami. Do jego istotnych zadań należy zapewnienie prawidłowości oraz jednolitości wykładni prawa i praktyki sądowej w dziedzinach należących do jego właściwości. Sąd Najwyższy może opiniować projekty ustaw, które zostaną mu w tym celu przekazane.

Z wnioskiem o wyjaśnienie przepisów budzących wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie mogą wystąpić pierwszy prezes i prezesi Sądu Najwyższego, Rzecznik Praw Obywatelskich i minister sprawiedliwości. Ponadto (w zakresie ich działalności) minister pracy i polityki socjalnej, prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego i prezes Urzędu Patentowego.

Sędziów Sądu Najwyższego powołuje Prezydent na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa.

Sąd Najwyższy dzieli się na:

1. Izbę Cywilną

2. Izbę Karną

3. Izbę Administracyjną, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

4. Izbę Wojskową

Na czele Sądu Najwyższego stoi pierwszy prezes, powołany przez Sejm na wniosek Prezydenta spośród sędziów Sądu Najwyższego. Jego zastępcami są prezesi, których powołuje Prezydent. Prezesi zastępują pierwszego prezesa w ustalonym przez niego zakresie, a jednocześnie stoją na czele poszczególnych izb.

Sądy Powszechne - są podstawowym rodzajem sądów ze względu na ilość i wagę prowadzonych spraw.

Do sądów powszechnych należą:

1. Sądy rejonowe

Obejmują swoim działaniem obszar kilki lub kilkunastu jednostek podziału terytorialnego kraju stopnia podstawowego (gmin, miast, dzielnic). Terytorialny zasięg działalności sądu rejonowego określa minister sprawiedliwości. Zadaniem sądu rejonowego jest rozpatrywanie w pierwszej instancji spraw cywilnych i karnych. W szczególności rozpatrują te sprawy, które nie zostały wyraźnie przekazane sądom wojewódzkim

2. Sądy wojewódzkie

Tworzone są dla poszczególnych województw. Do jego zadań należą:

1. Rozpatrywanie odwołań od orzeczeń sądów rejonowych, w tym przypadku sąd wojewódzki występuje w charakterze sądu drugiej instancji

2. Rozstrzyganie ważniejszych spraw w charakterze sądu pierwszej instancji

Do kompetencji sądu wojewódzkiego, jako sądu pierwszej instancji należą następujące sprawy cywilne:

1. O prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone prawa majątków, oprócz spraw o ustalenie i zaprzeczenie ojcostwa i macierzyństwa oraz o przysposobienie

2. O ochronę praw autorskich i wynalazczych oraz praw wynikających z rejestracji wzorów użytkowych, zdobniczych i znaków towarowych

3. O roszczenia wynikające z prawa prasowego

4. O prawa majątkowe, których wartość przewyższa kwotę 15000 zł, z wyjątkiem spraw o alimenty i kilku innych

5. I inne

Ponadto sąd wojewódzki rozpatruje w pierwszej instancji następujące sprawy karne:

1. Zbrodnie (tzn. przestępstwa zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat albo karą śmierci)

2. Przestępstwa przeciw podstawowym interesom politycznym i gospodarczym państwa

3. Uprzywilejowane formy zabójstwa (np. zabicie człowieka pod wpływem silnego wzburzenia, eutanazja i inne)

4. Puszczanie w obieg fałszywych pieniędzy lud dokumentów

5. Spowodowanie powszechnego niebezpieczeństwa w znacznych rozmiarach (spowodowanie zagrożenia epidemiologicznego, uszkodzenie ważnych urządzeń użyteczności publicznej itd.)

6. I inne

3. Sądy apelacyjne

Tworzone są dla obszaru kilku województw. Ich zadaniem jest rozpoznanie środków odwoławczych od orzeczeń sądów wojewódzkich wydanych w pierwszej instancji.

W rozpatrywaniu sprawy i wydawaniu wyroku nie uczestniczy oczywiście cały sąd, lecz tzw. skład orzekający sądu.

Sprawy cywilne sąd pierwszej instancji rozpoznaje w zasadzie w skaldzie jednego sędziego (wyjątkiem są sprawy z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych oraz większość spraw ze stosunków rodzinnych, które są rozpatrywane z udziałem ławników). Sprawy cywilne szczególnie zawiłe lub o charakterze precedensowym mogą być rozpatrywane w składzie trzech sędziów zawodowych.

Sprawy karne są pierwszej instancji rozpoznaje najczęściej w składzie jednego sędziego i osobowym.

Sędziowie sądów powszechnych są mianowani przez Prezydenta, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa.

Ławnicy sądów rejonowych i wojewódzkich są wybierani przez rady gminy.

Zwierzchni nadzór nad sądami powszechnymi sprawuje Sąd Najwyższy. Należą do nich wszystkie sprawy, których przepisu nie przekazały innym organom wymiaru sprawiedliwości.

O tworzeniu sądów powszechnych decyduje minister sprawiedliwości, który ustala jednoznacznie siedzibę sądu i obszar jego właściwości.

Sądy szczegółowe - są powołane do sądzenia określonych rodzajów spraw. Są to sądy specjalistyczne i mają ściśle wytyczony zakres działania. Do sądów szczególnych należą obecnie jedynie sądy wojskowe. Sądy wojskowe sprawują wymiar sprawiedliwości w stosunku do osób wojskowych. Osoby cywilne podlegają sądom wojskowym tylko wyjątkowo, w sprawach o określone przestępstwa (np. szpiegostwo). Sądy wojskowe rozpatrują wyłącznie sprawy karne. Nadzór nad sądami wojskowymi sprawuje Sąd Najwyższy (Izba wojskowa).

Sądy administracyjne - obecnie funkcje przewidziane dla sądownictwa administracyjnego wykonuje w całości Naczelny Sąd Administracyjny (NSA).Sędziów NSA powołuje Prezydent na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Do Prezydenta należy również powoływanie i odwoływanie prezesa oraz wiceprezesów NSA. Przedmiotem kontroli sądu jest legalność decyzji administracyjnej, czyli jej zgodność z prawem. Uchylenie decyzji przez sąd może nastąpić wtedy, gdy narusza ona wyraźnie przepis prawa. Nadzór nad działalnością NSA w zakresie orzekania sprawuje Sąd Najwyższy. Odbywa się to przez rozpoznanie nadzwyczajnych środków odwoławczych od orzeczeń tego sądu, ustalanie wykładni prawa oraz udzielenie odpowiedzi na formułowane przez sąd pytania prawne.NSA jest uprawniony również do badania w toku przestępstwa legalności aktów normatywnych, na których była oparta zaskarżona decyzja.

Sądy polubowne - są to sądy szczególnego rodzaju. Nie mają one z reguły charakteru stałego i nie są sądami państwowymi. Sądy polubowne mogą być powoływane na podstawie umowy stron w celu rozstrzygnięcia istniejącego miedzy nimi sporu majątkowego lub w celu rozstrzygnięcia przyszłych sporów. Umowa, w której strony poddają swój spór rozstrzygnięciu do sądu polubownego nosi nazwę zapisu na sąd polubowny. Każda ze stron desygnuje jednego arbitra, ci zaś powołują superarbitra, który pełni funkcję przewodniczącego. W ten sposób dochodzi do uformułowania sądu polubownego. Sąd polubownego. Sąd polubowny nie ma obowiązku kierować się przepisami prawa. Rozstrzygnięcia mogą być oparte na zasadach słuszności, poczucia sprawiedliwości itp. Wyroki sądu polubownego podlegają wykonaniu na równi z wyrokami sądów powszechnych w drodze egzekucji prowadzonej przez komornika.

Prokuratura - jest organem państwowym powołanym do strzeżenia praworządności oraz czuwania nad ścięgnem przestępców. Ustawa przewiduje, że prokuratura wykonuje swoje zadania miedzy innymi przez:

1. Prowadzenie lub nadzorowanie postępowania przygotowawczego w sprawach karnych oraz sprawowania funkcji oskarżyciela publicznego przed sądami

2. Wytyczanie powództw i składanie wniosków oraz udział w postępowaniu sądowym w sprawach cywilnych oraz w sprawach ze stosunku pracy i ubezpieczeń społecznych

3. Podejmowanie środków przewidzianych prawem, zmierzających do prawidłowego i jednolitego stosowania prawa w różnych rodzajach postępowania

4. Sprawowanie nadzoru nad wykonywaniem wyroków w sprawach karnych, postanowień o tymczasowym aresztowaniu oraz innych decyzji o pozbawieniu wolności.

5. Prowadzenie badań nad przestępczością oraz zapobieganie i zwalczanie jej

6. zaskarżenie do sądu decyzji administracyjnych niezgodnych z prawem oraz udział w toczącym się w związku z tym postępowaniem sądowym

7. Koordynowanie działalności w zakresie ścigania przestępstw prowadzonych przez inne organy państwowe

8. Współdziałanie z innymi organami, jednostkami organizacyjnymi i organizacjami społecznymi w zapobieganiu przestępczości i innym naruszeniom prawa

9. Opinie aktów normatywnych

10. Podejmowanie innych czynności przewidzianych prawem

Prokuraturę stanowi prokurator generalny wraz z podległym mu aparatem. Podstawową część aparatu prokuratury stanowią prokuratury rejonowe, wojewódzkie i apelacyjne. Prokuratorem generalnym jest z urzędu minister sprawiedliwości.

Adwokatura i obsługa prawna jednostek gospodarczych

Adwokatura składa się z ogółu adwokatów i aplikantów adwokackich na terenie kraju. Jej zadaniem jest udzielanie pomocy prawnej nieograniczonemu kręgowi osób i organizacji. Zadaniem adwokata jest udzielenie fachowych porad prawnych oraz prowadzenie spraw klientów przed sądami i innymi organami wymiaru sprawiedliwości, a także organami administracji itd. Adwokacji prowadzą działalność w formie indywidualnych kancelarii, bądź też łączą się w spółki itp.

Adwokaci z terenu województwa tworzą izbę adwokacką na czele której stoi rada adwokacka z dziekanem jako przewodniczącym. Naczelnym organem samorządu adwokackiego jest Naczelna Rada Adwokacka.

Zawód radcy prawnego od początku był związany z działalności gospodarczą prowadzoną przez przedsiębiorstwa państwowe i inne tzn. jednostki gospodarki uspołecznionej, a później również spółki i inne podmioty gospodarcze. Radca prawny jest z reguły zatrudniony na stałe w jednostce gospodarczej i spełnia wobec niej tę sama funkcję co adwokat wobec indywidualnego klienta. Radca prawny nie prowadzi spraw karnych.

Poza adwokatami i radcami prawnymi prowadzą również działalność różnego rodzaju kancelarie prawnicze, doradcy podatkowi i inni.

Notariat - jest instytucją, mającą na celu zapewnienie bezpieczeństwa obrotu prawnego i jego zgodności z obowiązującym prawem. Do zakresu czynności notariatu należy przede wszystkim sporządzanie aktów notarialnych. W formie aktu notarialnego strony zawierają ważniejsze umowy i dokonują innych czynności prawnych. Zadaniem notariatu jest też sporządzanie uwierzytelnionych z odpisów dokumentów, przyjmowanie dokumentów (np. testamentów) na przechowanie, sporządzanie projektów aktów, sporządzanie protestów weksli i czeków, przyjmowanie oświadczeń o przyjęciu lub odrzuceniu spadku itd.

Notariusze przy sporządzaniu aktów notarialnych występują w charakterze osób zaufania publicznego, tzn. takich organów, do których strony zawierające umowę i wszelkie inne osoby maja pełne zaufanie.

PRAWO ADMINISTRACYJNE

Pojęcie administracji i przedmiot prawa administracyjnego

Administracja - (zarząd, zarządzanie) - pojęcie używane w dwojaki sposób, oznacza jedną z podstawowych dziedzin działalności państwowej polegającej na zarządzaniu bądź ogół organów państwowych zajmujących się administrowaniem. Jest jedna z trzech dziedzin działalności państwa (ustawodawstwo, sprawiedliwość, administracja).

Najczęściej za administrację państwową uważa się te z podstawowych form działalności państwa, która polega na organizowaniu bezpośredniej, praktycznej realizacji państwa, w odpowiednio obowiązujące przepisy. Administracja jest działalnością wykonawczo-zarządzająca prowadzoną w państwie przez specjalny rodzaj organów: organy administracji państwowej (rządowej).

Prawo administracyjne to zespół norm regulujących:

1. Strukturę i kompetencje organów administracji państwowej

2. Stosunki prawne powstające w toku wykonawczo-zarządzającej działalności tych organów

Prawo konstytucyjne stanowi punkt wyjścia dla uregulowań administracyjno-prawnych. Prawo administracyjne jest rozwinięciem, skonkretyzowanie prawa konstytucyjnego w warunkach codziennej działalności państwa.

Całość przepisów składających się na prawo administracyjne można podzielić na trzy grupy:

1. Przepisy odnoszące się do struktury organów administracyjnych

2. Przepisy regulujące tok działania organów administracyjnych

3. Przepisy odnoszące się do sposobu załatwiania poszczególnych rodzajów spraw

Przepisy regulujące strukturę administracyjną i tok jej działania tworzą część ogólną prawa administracyjnego. Natomiast przepisy normujące sposób załatwiania poszczególnych rodzajów spraw należą do części szczegółowej.

Organy administracji publicznej

Działalność administracyjną prowadzą urzędy administracji publicznej. Wśród nich wyróżniamy organy administracji rządowej i samorządowej.

Zależnie od przedmiotu działania i jej zakresu, charakter organu, składu i innych okoliczności, występuje kilka podziałów organów administracyjnych. Odnoszą Si one do organów administracji rządowej, a w części również do samorządu.

Wyróżniamy m.in. następujące organy administracji publicznej:

1. Organy kolegialne i jednostkowe (podział ze względu na skład organu)

Organ kolegialny składa się z pewnej liczy osób, a decyzje zapadają w nim zespołowo, w drodze uchwały podjętej większością głosów (np. Rada Ministrów). W skład organu jednoosobowego wchodzi jedna osoba, a decyzje zapadają jednoosobowo (np. minister). Organy kolegialne wykorzystuje się głównie, gdy sprawą o podstawowym znaczeniu jest dojrzałość podejmowanych decyzji, ich staranne wyważenie, trafność decyzji. Zarówno organy kolegialne, jak i jednoosobowe mają swoje wady i zalet. Organy jednoosobowe administrują sprawnie, lecz prawdopodobieństwo podjęcia błędnej decyzji jest znacznie większe, natomiast w organach kolegialnych decyzja może być znacznie dokładniej przemyślana i przed podjęciem poddana wszechstronnej analizie, ale właśnie wskutek tego działalność organów kolegialnych może okazać się nie dość sprawna. Państwo dąży do połączenia zalet obu rodzajów organów. Jedną z prób zmierzających w tym kierunku jest tworzenie kolegiów przy organach jednoosobowych.

2. Organy centralne i terenowe (podział ze względu na zasięg działalności)

Organami centralnymi są te organy administracji, które obejmują swoim działaniem teren całego kraju, zgodnie z przyznanymi im w konstytucji i w innych ustawach kompetencjami. Wśród centralnych organów administracji państwowej specjalną grupę stanowią organy naczelne. Centralnymi organami są m.in. rada Ministrów, ministrowie, Główny Urząd Statystyczny.

Organem terenowym nazywamy taki organ, którego kompetencje rozmącają się jedynie na określoną cześć terytorium państwa, odpowiadającą z reguły jednostce podziału administracyjnego (np. województwo)

3. Organy o kompetencji ogólnej i szczególnej

Wśród organów administracji odróżniamy takie, które zajmują się zarządzaniem wszystkimi lub przynajmniej większa ilością dziedzin życia na danym terenie, oraz takie, które podlega tylko jedna dziedzina zarządu państwowego. Pierwsze z nich organy o kompetencji ogólnej (wojewoda), drugie - organy o kompetencji szczególnej (minister).

Prawne formy działania administracji

Przez formę działania administracji należy rozumieć określony prawnie typ konkretnej czynności organu administracyjnego. Znane są następujące formy działania administracji:

1. Stanowienie przepisów prawnych (tzw. aktów administracyjnych ogólnych albo normatywnych). Organ administracyjny ma prawo posługiwania się w swej działalności aktami normatywnymi, za pomocą których ustanawia powszechnie obowiązujące przepisy prawa. Jakie to są akty i jakie jest zakres spraw, które mogą być przez organ przy ich pomocy regulowane - o tym decydują przepisy określające kompetencje organu.

2. Wydawanie aktów administracyjnych (tzw. aktów administracyjnych indywidualnych). Stanowi ona podstawową formę działania administracji. Większość konkretnych spraw, których załatwienie należy do zakresu zadań danego organu, jest rozstrzygana w postaci aktu administracyjnego. Kończy on postępowanie administracyjne i stanowi załatwienie wniosku zainteresowanej osoby lub instytucji.

3. Zawieranie porozumień administracyjnych. Porozumienie administracyjne występuje miedzy organami, które nie są sobie podporządkowane, a więc między którymi nie ma stosunku służbowej podległości. Jest ono przydatne, gdy wchodzi w grę konieczność podjęcia i prowadzenia wspólnej działalności organizatorskiej w sprawach regulowanych prawem administracyjnym. Porozumienie administracyjne stanowi więc podstawową i skuteczna formę prawną współdziałania różnych organów administracyjnych. Porozumienie może być zawarte tylko w sprawach objętych kompetencjami stron i regulowanych prawem administracyjnym.

4. Zawieranie umów. Umowa, która jest typową czynności cywilnoprawną i ze względu na swą istotę stanowi w prawie administracyjnym element obcy, jest także wykorzystywane jako jedna z form działania administracji. Istotą umowy jest porozumienie dwóch lub więcej stron, które w danej sytuacji są prawnie równorzędne. Umowa jest aktem dwustronnym, inaczej niż akt administracyjny. Wymaga do swego powstania zgodnej woli dwóch stron.

5. Prowadzenie działalności społeczno-organizatorskiej. Działalność tego rodzaju jest tzw. działalnością w formach niewładczych. Działalność społeczno-organizacyjna ma wielkie znaczenie, jest bowiem wiele poważnych zada ciążących na organach administracyjnych, które nie mogą być wykonane na innej drodze, jako że ustawa nie wskazuje konkretnych środków prawnych do ich realizacji. Społeczno-organizacyjna działalność administracji i samorządu terytorialnego pobudza aktywność społeczna, wdraża ludzi do zespołowego działania i tworzenia na tej drodze wspólnych wartości.

6. Wykonywanie czynności materialno-technicznych. Czynności materialno-techniczne są to wszelkie czynności faktyczne organu administracyjnego i jego funkcjonariuszy, wykonywane w toku urzędowania. W stosunku do właściwych czynności organu mają one charakter pomocniczy. Czynności materialno-techniczne muszą się opierać na podstawie prawnej. Wśród omawianych czynności można wyróżnić dwie grupy:

1. Czynności dokonywane wewnątrz organu (sporządzanie sprawozdania, napisanie protokołu)

2. Czynności, z którymi organ administracyjny występuje na zewnątrz (czynności egzekucyjne, doprowadzenie dziecka do szkoły z zastosowaniem przymusu)

Akty administracyjne i ich podział

Działalność organów administracji państwowej polega w dużej mierze na wydawaniu decyzji załatwiających różne konkretne sprawy, należące do kompetencji danego organu. Decyzje te nazywamy aktami administracyjnymi.

Akt administracyjny to jednostronne władcze wyrażenie woli organu administracji państwowej, załatwiające konkretną sprawę i skierowanie do oznaczonego adresata.

Cechy aktu administracyjnego:

1. Jest wydany przez organ administracji państwowej

2. Przy wydawaniu organ państwowy korzysta z posiadanych uprawnień władczych (imperium)

3. Nakłada na adresata określone obowiązki lub przyznaje mu odpowiednie uprawnienia, powodując powstanie, zmianę lub zniesienie stosunku prawnego.

Akt administracyjny jest więc zdarzeniem prawnym.

Podział aktów administracyjnych:

1. Zewnętrzne - zaliczamy do nich te akty, które organ administracji państwowej kieruje do innego adresata niż podległy organ administracyjny.

2. Wewnętrzne - to akty kierowane przez organ administracyjny (nadrzędny) do innego organu administracyjnego.

3. Deklaratywne - ustala w sposób wiążący, że w danej sytuacji wynikają z ustawy dla adresata obowiązki i prawa, sam jednak tych obowiązków i praw nie tworzy.

4. Konstytutywne - tworzy on, zmienia lub uchyla stosunki prawne.

5. Pozytywne - to akt załatwiający sprawę zgodnie z przedstawionym wnioskiem

6. Negatywne - to akt, który odmawia całkowicie lub częściowo żądaniu strony.

Postępowanie administracyjne

Przez postępowanie administracyjne należy rozumieć tok czynności organu administracyjnego i stron, zmierzający do wydania aktu administracyjnego. Inaczej mówiąc - tryb i formy postępowania.

Aktu normatywnego nie można wydać w dowolny sposób. Konieczne jest przestrzeganie pewnych formalności i rygorów. Istnieje stały tryb załatwiania określonych rodzajów spraw. Wszystko to składa się na postępowanie administracyjne.

Działalność administracji państwowej jest bardzo różnorodne, toteż nie możliwe jest ustalenie jednolitych przepisów postępowania we wszystkich rodzajach działalności administracji. Dlatego istnieje szereg postępowań administracyjnych. Obok postępowania ogólnego istnieją także szczególne tryby postępowania przewidziane dla niektórych dziedzin administracji. Do ważniejszych postępowań szczególnych należą: postępowanie w sprawach o wykrocznie, postępowanie przymusowe, postępowanie podatkowe, postępowanie w sprawach patentowych i inne. Postępowania szczególne uregulowane są odrębnymi przepisami. Postępowanie administracyjne nie jest przeznaczone do załatwiania spraw określonego rodzaju. Jest ono postępowaniem w pełnym tego słowa znaczeniu ogólnym, tzn. skupiającym sprawy z różnych zakresów działania administracji. Do trybu postępowania administracyjnego należą mianowicie wszelkie sprawy, które nie zostały - na mocy wyraźnych przepisów - przekazane do któregoś z postępowań szczególnych.

W postępowaniu administracyjnym ogólnym podejmowane są decyzje w sprawach budowlanych, sanitarnych, drogowych, mieszkaniowych, rolnych, leśnych, przemysłowych, melioracyjnych i innych.

Przepisy regulujące zasady, formy i tryb postępowania administracyjnego zawarte są w kodeksie postępowania administracyjnego (k.p.a.) z 14 czerwca 1960 r.

Do podstawowych zasad postępowania administracyjnego należą:

1. Zasady prawdy obiektywnej

To ciążący na organie administracyjnym prowadzącym postępowanie obowiązek dążenia do możliwie najwierniejszego odtworzenia rzeczywistego stanu faktycznego, na podstawie którego ma nastąpić wydanie decyzji.

2. Zasada udziału stron w postępowaniu

Postępowanie administracyjne toczy się przy aktywnym udziale zainteresowanych w treści przyszłych decyzji stron, jest to niezbędne przede wszystkim z uwagi na konieczność wiernego ustalenia stanu faktycznego, co bez wyjaśnień stron, a więc osób najlepiej zorientowanych, nie byłoby z reguły w pełni możliwe

3. Zasada kontroli społecznej nad postępowaniem administracyjnym

Wynika z tego, że społeczeństwo jest żywotnie zainteresowane w ścisłym przestrzeganiu prawa oraz wyeliminowaniu wszelkich przejawów naruszania praworządności - korupcji i podobnych zjawisk o wielkiej szkodliwości

4. Zasada uwzględnienia z urzędu interesu społecznego i słusznego interesu stron

Zmierza do podkreślenia, iż organ administracyjny powinien mieć na uwadze z jednej strony interes społeczny z drugiej zaś nie wolno mu dopuścić do naruszenia słusznego interesu uczestnika postępowania.

Poza omówionymi zasadami mającymi charakter podstawowy, postępowanie administracyjne opiera się na szeregu zasad pomocniczych. Należą do nich:

1. Zasada odrębności postępowania administracyjnego

2. Zasada oficjalności

3. Zasada względnej jawności

4. Zasada dwuinstancyjności

5. Zasada swobodnej oceny dowodów

6. Zasada dyspozycyjności

7. Zasada prostoty i koncentracji

8. Zasada ograniczonego formalizmu

9. Zasada trwałości decyzji administracyjnej

Wszczęcie postępowania administracyjnego może nastąpić zarówno z urzędu jak i na wniosek stron. Pierwszą decyzją organu administracyjnego jest stwierdzenie, czy jest organem właściwym do wydania decyzji. Są to organy różnych szczebli: wojewódzkie, centralne; każdy z nich ma swój zakres spraw. O wszczęciu postępowania zawiadamia się wszystkie osoby będące stronami w sprawie. Stroną w postępowaniu administracyjnym jest każdy, czyjego interesu lub obowiązku prawnego postępowanie dotyczy, albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek.

Postępowanie administracyjne powinno się charakteryzować szybkością i elastycznością, tzn. dostosowaniem form do rodzaju załatwianej sprawy. Istotną regułą wprowadzoną przez k.p.a. jest ograniczenie czasu załatwiania sprawy do 2 miesięcy a w postępowaniu odwoławczym do 1 miesiąca. Po wyjaśnieniu wszelkich okoliczności sprawy organ administracyjny podejmuje decyzje. Decyzja powinna mieć formę pisemną.

Do niezbędnych elementów każdej decyzji należą:

1. Oznaczenie organu wydającego decyzję

2. Data wydania decyzji

3. Oznaczenie stron do których decyzja jest skierowana

4. Podstawa prawna decyzji

5. Rozstrzygnięcie sprawy (osnowa decyzji)

6. Pouczenie o możliwości odwołania, terminach i trybie

7. Podpis pracownika, który w imieniu organu wydaje decyzję (z podaniem imienia, nazwiska i stanowiska służbowego)

8. Uzasadnienie (w wyjątkowych przypadkach organ jest zwolniony od uzasadniania decyzji)

Załatwianie poszczególnych spraw cząstkowych, nasuwających się w toku postępowania administracyjnego następuje w drodze postanowień. Od każdej decyzji przysługuje stroną odwołanie od organu wyższego szczebla.

Przepisy k.p.a. znają trzy środki odwoławcze:

1. Odwołanie

Wnosi strona w ciągu 14 dni od ogłoszenia lub doręczenia decyzji za pośrednictwem organu, który wydał decyzję, do organu wyższego szczebla.

2. Zażalenie

Przysługuje stroną od zapadających w toku postępowania postanowień, ale tylko w przypadkach wyraźnie wskazanych w k.p.a. Wnosi się je w ciągu 7 dni od daty ogłoszenia lub doręczenia postanowienia

3. Wniosek o wznowienie postępowania

Może mieć miejsce tylko w wyjątkowych przypadkach, może mieć nastąpić gdy:

1. Decyzja została wydana w wyniku przestępstwa

2. Dowody, na których oparł się w organ okazały się fałszywe

3. Wyjdą na jaw nowe okoliczności, nie znane w chwili wydania decyzji

Wniosek o wznowienie postępowania powinien być złożony w ciągu miesiąca od uzyskania wiadomości o przyczynie uzasadniającej wznowienie.

Decyzje ostateczne w administracyjnym toku instalacji podlegają kontroli sprawowanej przez NSA z punku widzenia ich legalności. Do kontroli tej dochodzi w przypadku wniesienia skargi na decyzję administracyjną. Do wniesienia skargi jest uprawniona strona postępowania administracyjnego, której decyzja dotyczy i która jest z niej niezadowolona, uważając że decyzja narusza prawo. Poza tym skargę może wnieść organizacja społeczna biorąca udział w postępowaniu, a także prokurator. Skargę wnosi się w ciągu 30 dni od dnia doręczenia lub ogłoszenia decyzji. W razie stwierdzenia w toku postępowania sądowego istotnego uchybienia w pracy organu administracyjnego, który wydał zaskarżoną decyzję, sąd administracyjny zawiadamia o tym ten organ oraz organ administracyjny wyższego stopnia. Przedmiotem skargi może być każdy wywołujący niezadowolenia przejaw działalności konkretnego organu administracji. Skarga jest skierowana przeciwko określonym aktom, sytuacjom lub zjawiskom. Przedmiotem wniosku jest ulepszenie działania aparatu państwowego bez związku z konkretnymi zaniedbaniami. Złożenie skargi powoduje z reguły wszczęcie postępowania administracyjnego w odpowiedniej formie. Sprawa stanowiąca przedmiot skargi powinna być załatwiona w ciągu 2 miesiące. Organ administracyjny obowiązany jest zawiadomić skarżącego o wyniku.

Prawo Karne

Źródła prawa karnego

Podstawowym źródłem prawa karnego jest kodeks karny (k.k) z 6 kwietnia 1997 r. Kodeks karny składa się z trzech części:

1. Ogólnej

W części tej zostały uregulowane podstawowe zagadnienia prawa karnego

2. Szczegółowej

Część ta to zbiór przepisów, z których każdy odnosi się do jakiegoś konkretnego przestępstwa

3. Wojskowej

Część ta zawiera ogólne i szczegółowe przepisy karne odnoszące się do żołnierzy.

Oprócz k.k. przepisy prawa karnego zawierają również niektóre inne akty normatywne. Są to ustawy regulujące kompleksowo jakąś dziedzinę, a przepisy prawa karnego stanowią w nich jedynie konieczne uzupełnienie przepisów o charakterze administracyjnym lub innym.

Zakres obowiązywania prawa karnego

Chodzi tu o rozważenie, do jakich przestępstw, kiedy i gidze oraz przez kogo popełnionych, odnoszą się przepisy polskiego prawa karnego. Sprawa obowiązywania polskiego prawa karnego jest rozpatrywana na dwóch płaszczyznach: w czasie i w przestrzeni, na których może dochodzić do kolizji.

Obowiązywanie prawa karnego w czasie

Na podstawie ustawy karnej mogą być sądzone tylko te przestępstwa, które zostały popełnione w czasie jej obowiązywania. Nie można sadzić i skazać sprawy ze popełnienie czynu zabronionego przez ustawę przed jej wejściem w życie, ani po jej uchyleniu. Rozciąganie działania ustawy karnej wstecz miewało w przeszłości jedynie miejsce w wyjątkowych przypadkach. Zasada lex retro non agit jest stosowna także przy zmianie przepisów.

Obowiązywanie prawa karnego w przestrzeni

Zależnie od tego kto popełnił przestępstwo oraz gdzie zostało popełnione, polska ustawa karna znajduje lub nie znajduje zastosowania. Obowiązane w tej mierze zasady:

1. Polskie przepisy karne stosuje się do wszystkich osób, które popełniły przestępstwo na terytorium Polski oraz na polskim statku wodnym lub powietrznym. Nie podlegają polskim przepisom Anie orzecznictwu polskich sądów:

1. Szefowie przedstawicielstw państw obcych uwierzytelnienie w Polsce (np. ambasador, poseł nadzwyczajny i minister pełnomocny)

2. Osoby należące do personelu dyplomatycznego tych przedstawicielstw

3. Osoby należące do personelu administracyjnego i technicznego tych przedstawicielstw

4. Członkowie rodzin w/w osób, jeżeli pozostają z nimi we wspólnocie domowej

5. Inne osoby korzystające z immunitetu dyplomatycznego

Przestępstwo uważa się za popełnione w miejscu, gdzie:

1. Sprawca dopuścił się czynu

2. Nastąpił skutek

3. Skutek musiał nastąpić

2. Polską ustawę karną stosuje się do obywateli polskich, którzy popełnili przestępstwo za granicą. Wszczęciu posterowania karnego i wymierzeniu odpowiedniej kary w Polsce nie przeszkadza fakt, że sprawca został już za to samo przestępstwo ukarany za granicą, sąd polski zalicza na poczet kary wykonaną za granicą całość lub część kary. Warunkiem odpowiedzialności za czyn popełniony za granicą jest uznanie go za przestępstwo również tam, za granicą, w miejscu jego popełnienia. Jeżeli zachodzą różnice między polskim i obcym prawem karnym, co do rodzaju lub wysokości kary, sąd - stosuje polskie prawo - może je uwzględnić na korzyść sprawcy. Obywatele polskiego, który popełnił przestępstwo za granicą i powrócił do kraju, nie wydaje się władzom obcego państwa. To samo dotyczy cudzoziemców korzystających z prawa azylu.

3. Polskie prawo karne może być stosowane do cudzoziemca, który popełnił przestępstwo za granicą w dwóch przypadkach:

1. Jeśli przestępstwo jest skierowane przeciwko interesom państwa polskiego, polskiego obywatela, polskiej osoby prawnej lub innej polskiej jednostki organizacyjne

2. Jeśli przestępstwo, bez względu na jego charakter, jest w polskim prawie karnym zagrożone karą przekraczającą 2 lata pozbawienia wolności, a sprawca przebywa na terytorium Polski i nie postanowiono go wydać.

Warunkiem odpowiedzialności jest uznanie czynu za przestępstwo również w miejscu popełnienia.

4. Bez względu na przepisy obowiązujące w miejscu popełnienia i obywatelstwo podejrzanego, polskie prawo karne stosuje się w razie popełnienia przestępstwa:

1. Przeciwko bezpieczeństwu państwa polskiego

2. Przeciwko polskim urzędom lub funkcjonariuszom publicznym

3. Przeciwko istotnym interesom gospodarczym

4. Fałszywych zeznań złożonych wobec urzędu polskiego

5. Ściganego na mocy umów międzynarodowych (m.in. handel narkotykami, handel ludźmi, rozbójnictwo morskie)

Pojęcie i rodzaje przestępstw

Przestępstwem jest tylko taki czyn, który został zabroniony w pewien szczególny, kwalifikowany sposób pod groźba kary. Inne czyny zabronione, nie zagrożone taką sankcja, są tylko delikatnymi, czynami niedozwolonymi, bezprawnymi. Wywołują one skutki w innych dziedzinach prawa - prawo karne się nimi nie zajmuje.

Przestępstwo jest to zawiniony czyn człowieka, społecznie niebezpieczny, zabroniony pod groźbą kary.

Sąd badając sprawę, nie jest obowiązany badać, czy popełnione przestępstwo było rzeczywiście społecznie szkodliwe. Samo umieszczenie danego czynu w k.k., wśród czynów przestępczych fakt ten przesądza. Każde przestępstwo ma charakterystyczne cechy, które pozwala je odróżnić od innych przestępstw. Cechy te nazywa się znamionami.

W każdym przestępstwie występują cztery elementy:

1. Podmiot przestępstwa - sprawca

2. Przedmiot przestępstwa - dobro, przeciwko któremu przestępstwo było bezpośrednio skierowane

3. Strona przedmiotowa przestępstwa - sposób popełnienia czynu i okoliczności faktyczne, w jakich do niego doszło

4. Strona podmiotowa przestępstwa - subiektywne okoliczności sprawy, okoliczności związane z psychiką sprawcy (wina sprawcy).

Wśród przestępstw wyodrębnia się różne kategorie, zależnie od przyjętych kryteriów. Podstawowe i najczęściej spotykane podziały przestępstw:

1. Ze względu na wysokość grożącej kary:

1. Zbrodnia - pozbawienie wolności na czas nie krótszy od 3 lat albo kara śmierci

2. Występek - pozbawienie wolność przekraczające miesiąc, ograniczenie wolności lub grzywna powyżej 30 stawek dziennych

2. Z uwagi na skutek:

1. Materialne (Skutkowe)

• Działanie sprawcy

• Skutek tego działania

2. Formalne (Nieskutkowe) - dochodzie przez samo działanie sprawcy, bez względu na skutek

Ze względu na rodzaj winy sprawcy:

1. Umyślne

2. Nieumyślne

Ze względu na sposób zachowania się sprawcy:

1. Popełnione przez działanie

2. Popełnione przez zaniechanie

Przestępstwa można dzielić także na:

1. Zasadnicze - przestępstwa podobne do siebie, przy czym jedno z nich odgrywa rolę zasadniczą, a pozostałe różnią się dodatkowymi cechami

2. Kwalifikowane - przestępstwa posiadające takie same cechy dodatkowe, które powodują, że jest ono społecznie niebezpieczniejsze od zasadniczego

3. Uprzywilejowane - posiada takie dodatkowe cechy, które czynią je mniej niebezpiecznym niż przestępstwo zasadnicze

Ze względu na sposób ścigania:

1. Ścigane z urzędu

2. Ścigane z oskarżenia prywatnego - przestępstwa popełnione na szkodę jednostki, o niewielkiej szkodliwości społecznej

Ze względu na rodzaj dóbr chronionych przez prawo karne:

1. Polityczne - skierowane przeciwko podstawom ustroju państwa, a sprawa działa z pobudek politycznych

2. Pospolite

• Przeciwko życiu i zdrowi

• Przeciwko wolności

• Przeciwko wymiarowi sprawiedliwości

• Przeciwko dokumentom

• Inne

Związek przyczynowy

Mówiąc o związku przyczynowym w prawie karnym mamy na myśli związek zachodzący między działaniem sprawcy a skutkiem przestępnym wywołanym przez działanie. Problem ten występuje tylko przy przestępstwach materialnych.

Istnienie związku przyczynowego jest warunkiem odpowiedzialności karnej. Żeby uzyskać wyrok skazujący prokurator musi udowodnić, iż przestępny skutek jest konsekwencją działania sprawcy, że zachodzi tu związek przyczyny i skutku. Jęli takiego związku nie można się dopatrzeć, sprawca nie ponosi za swój czyn odpowiedzialności.

Prawo Cywilne

Źródła prawa cywilnego

Podstawowym źródłem prawa cywilnego jest Kodeks Cywilny z 23 kwietnia 1964 r., obowiązujący od 1 stycznia 1965 r. wielokrotnie nowelizowany. Kodeks cywilny dzieli się na cztery księgi, poświęcone kolejno: zagadnieniom ogólnym, własności i innym prawom rzeczowym, zobowiązaniom oraz spadkom. Pozakodeksowymi źródłami są m.in.: Prawo wekslowe, Prawo czekowe, Prawo spółdzielcze, Prawo budowlane itd. Zgodnie z ogólnymi zasadami stosowania prawa przepisy specjalne stosuje się w pierwszej kolejności, zaś kodeks cywilny ma w tej dziedzinie charakter posiłkowy. Oznacza to, że przepisy kodeksu znajdują zastosowanie tylko wówczas, gdy określona sprawa nie została uregulowana w przepisach specjalnych.

Działy

1. Część ogólna

2. Prawo rzeczowe

3. Prawo zobowiązaniowe

4. Prawo spadkowe

Podmioty prawa cywilnego

Podmioty prawa cywilnego dzielą się na:

• Osoby fizyczne

• Osoby prawne

• Ułomne osoby prawne

Podmiotem prawa cywilnego jest podmiot mający zdolność prawną. Zdolność prawna oznacza, że osoba może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania (ma ją człowiek od chwili urodzenia).

Osoby fizyczne

Osobie fizycznej nie można ograniczyć zdolności prawnej.

1. Zdolność prawna - zdolność do występowania w charakterze podmiotu (strony) w stosunkach cywilno-prawnych; możność posiadania praw i obowiązków wynikających z prawa cywilnego. Każdy człowiek od chwili urodzenia aż do śmierci ma zdolność prawną. Ma ją również dziecko poczęte, czyli płód ludzki. Zdolność prawna oznacza, że człowiek może być właścicielem rzeczy, zawierać umowy, ponosić odpowiedzialność majątkową.

2. Zdolność do czynności prawnych - zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań za pomocą czynności prawnych - wywołanie skutków prawnych. O ile zdolność prawna polega na samej możności posiadania praw i obowiązków, o tyle zdolność do czynności prawnych daje prawo do aktywności, stwarza możność samodzielnego dysponowanie swymi uprawnieniami, zaciągania zobowiązań itp. Żeby być właścicielem rzeczy, wystarcza zdolność prawna, ale żeby tę rzecz sprzedać w sposób prawnie ważny i skuteczny w drodze własnego oświadczenia woli, trzeba mieć ponadto zdolność do czynności prawnych.

1. Pełna zdolność do czynności prawnych - osiąga ją człowiek z chwilą ukończenia 18 lat (ewentualnie dziewczyna po 16 roku życia, która za zgodą sądu zawarła związek małżeński).

2. Ograniczona zdolność do czynności prawnych - osoby które ukończyły 13 lat oraz osoby częściowo ubezwłasnowolnione. Ich czynność prawna do swej ważności wymaga zgody przedstawiciela ustawowego (rodzic, opiekun). Bez tej zgody mogą zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych sprawach życia codziennego.

3. Brak zdolności do czynności prawnych - mają osoby, które nie ukończyły 13 lat oraz osoby całkowicie ubezwłasnowolnione. Nie mogą oni w sposób ważny i prawnie skuteczny zawierać żadnych umów, robią to za nich przedstawiciele ustawowi. Umowy zawarte przez te osoby, nie pociągają za sobą rażącego pokrzywdzenia tych osób są prawnie ważne, np. kupno chleba.

3. Ubezwłasnowolnienie - pozbawienie zdolności do czynności prawnych na mocy orzeczenia sądu.

1. Ubezwłasnowolnienie całkowite - wobec osób chorych psychicznie, z niedorozwojem umysłowym lub z innym rodzajem zaburzeń psychicznych (pijaństwo, narkomania), które nie są w stanie kierować swym postępowaniem. Dla nich sąd ustala opiekuna, chyba że są rodzice dysponujący władzą rodzicielską - przedstawiciel ustawowy osoby ubezwłasnowolnionej.

2. Ubezwłasnowolnienie częściowe - sąd może orzec wobec osób z powyższymi cechami, ale występującymi w mniejszym nasileniu, tak że ubezwłasnowolnienie całkowite nie jest celowe, lecz potrzebna jest pomoc w prowadzeniu spraw tej osoby. Dla nich sąd ustala kuratora.

4. Uznanie za zmarłego - Zaginiony może zostać uznany za zmarłego, jeżeli upłynęło 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym według istniejących wiadomości jeszcze żył, jednakże jeżeli w chwili uznania za zmarłego ukończył 70 lat, wystarczy upływ 5 lat. Uznanie to nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby 23 lata. Od tej reguły zachodzą wyjątki dotyczące sytuacji odbiegających od norm np. zaginięcie w czasie podróży morskiej w związku z katastrofą statku.

Osoby prawna

Osoba prawna to konstrukcja prawna, jednostka organizacyjna zrównana pod względem zdolności z osobami fizycznymi. Może być uczestnikiem stosunków cywilnoprawnych. Osoba prawna to jednostka organizacyjna, która ma osobowość prawną (została ona jej przyznana na mocy przepisów prawnych) np. Skarb Państwa. Osobowość prawna danych jednostek wynika z pewnych ustaw, np. fundacje maja osobowość prawną, gdyż wynika to z ustawy o fundacjach, itp.

Cechy charakterystyczne osób prawnych:

1. Istnieje odrębność finansowa osób, które ją utworzyły od utworzonej osoby prawnej

2. Ma wszelkie zdolności: sądową, procesową, zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych

3. Osoba prawna działa na zewnątrz poprzez swoje organy

4. Za swoje zobowiązania cywilnoprawne odpowiada własnym majątkiem.

Jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisu do właściwego rejestru prowadzonego przez sądy:

• Krajowy Rejestr Sądowy

• Rejestr Przedsiębiorstw

• Rejestr Stowarzyszeń, fundacji i związków zawodowych

Nie w wszystkie jednostki organizacyjne uzyskują osobowość prawną w momencie wpisu do rejestru, ale uzyskują ją w innym momencie, np. momencie powstania, np. gminy, powiatu.

Osoba prawna działa przez swoje organy, ściśle z nią związane, np. spółka funkcjonuje dzięki zarządowi, organami są zazwyczaj osoby fizyczne.

Osoby prawnej nie można pozbawić zdolności prawnej. Każda osoba prawna ma pełną zdolność do czynności prawnych. Osoba prawna ma również zdolność sądową i procesową.

Niektórych jednak czynności prawnych osoba prawna nie może wykonywać, np. tych które nie dotyczą ich działalności, np. bank nie może założyć sklepu mięsnego.

Ułomna osoba prawna

Są to jednostki prawne, którym żaden przepis nie przyznaje osobowości prawnej, ale przyznaje prawo do zaciągania zobowiązania i do nabycia prawa. Ułomna osoba prawna to na przykład spółka handlowa osobowa (jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna), spółki kapitałowe w organizacji (akcyjna i z o.o. w organizacji). Do jednostek tych stosuje się te przepisy co do jednostek prawnych. Do ułomnych osób prawnych zalicza się stowarzyszenia zwykłe, wspólnoty mieszkaniowe.

Za zobowiązania ułomnych osób prawnych odpowiedzialność subsydialną podejmują jej członkowie, tzn. jednostka odpowiada swoim majątkiem, ale kiedy okaże się niewypłacalna - odpowiadają jej członkowie.

Osoba prawna	Ułomna osoba prawna
Ma organy	Nie musi mieć organów
Ma osobowość prawną	Nie ma osobowości prawnej
Odpowiada za zobowiązania wyłącznie swoim majątkiem	Odpowiada za zobowiązanie majątkiem, ale odpowiedzialność obejmuje również jej członków

Przedsiębiorstwo

Przedsiębiorstwem może być każdy przedmiot prawa prowadzący działalność gospodarczą lub zawodową we własnym imieniu (na gruncie prawa cywilnego) np. rolnik indywidualny lub osoba prowadząca wolny zawód.

W ustawie o swobodzie działalności gospodarczej znajduje się definicja przedsiębiorstwa (ale tylko w pojęciu działalności gospodarczej). Art. 3 tej ustawy mów do czego się nie stosuje definicji przedsiębiorstwa, czyli do rolników indywidualnych i osób prowadzących działalność agroturystyczną. Na gruncie tej ustawy to, czy osoba wykonuje czy prowadzi działalności gospodarczą nie ma znaczenia.

Działalność gospodarcza

Jest to działalność zarobkowa spełniająca cel osiągnięcia zarobku , np. działalność produkcyjna, handlowa, usługowa. W działalności gospodarczej cel zarobkowy nie jest wyjaśniony.

Cechy działalności gospodarczej:

1. Działalność zarobkowa - czyli nawet działalność skierowana wyłącznie na zarobek jest nazwana działalnością gospodarczą. Przeciwieństwem jest działalność niegospodarcza; polega na gromadzenie określonego majątku np. obrazów, na zarządzaniu innymi podmiotami.

2. Działalność gospodarcza musi być zorganizowana i ciągła

Nawet gdy działalność gospodarcza tego nie wymaga to tak być musi. Nie może być nastawiona na jedną czynność ale na pewne powtarzające się czynności podejmowane na pewien okres czasu, np. handel lodami w okresie letnim. Działalność gospodarcza musi być zorganizowana pod względem formalnym co przejawia się w podejmowaniu pewnych czynności tzw. zewnętrznych czyli wpis do rejestru, nadanie NIP-u. REGON-u. Istnieje też zorganizowanie pod względem materialnym czyli gromadzenie pewnych elementów materialnych i niematerialnych ułatwiających prowadzenie działalności.

Działalność gospodarcza może być działalnością wykonywaną osobiście, gdy przedsiębiorstwami są osoby fizyczne - wpis do ewidencji działalności gospodarczej prowadzonej przez gminy; gdy przedsiębiorstwem są osoby prawne - wpis do Krajowego Rejestru Sądowego.

Przedsiębiorca jednoosobowy - przedsiębiorca będący osobą fizyczna prowadzący indywidualną działalność gospodarczą.

Przedsiębiorca rejestrowy - przedsiębiorstwa nie będące jednocześnie osobą fizyczną.

W rejestrze mogą także figurować podmioty nie będące przedsiębiorstwami np. spółki akcyjne i z o.o., które nie mają statusu przedsiębiorstwa a są zawsze wpisywane do rejestru przedsiębiorstw. Mówi o tym art. 36 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowy.

Ułomne osoby prawne nie prowadzą zazwyczaj działalności gospodarczej, ale mogą. Przykładem może być gmina, która istnieje do użytku publicznego, ale w ramach działalności gospodarczej może tworzyć np. spółki, wynajmować odpłatne lokalne czy prowadzić płatny parking.

Partia polityczna nie może prowadzić żadnej działalności gospodarczej więc nie jest przedsiębiorcą.

Różny może być status osób prowadzących działalność gospodarczą: osoba prawna, ułomna osoba prawna i osoba fizyczna.

Przedsiębiorca w myśli art. 5.1. prawa upadłościowego i naprawczego może ogłosić upadłość Spółki Kapitałowe nie będące przedsiębiorstwami.

Upadłości nie mogą ogłosić:

• PZOZ-y

• Uczelnie

• Jednostki samorządu terytorialnego

• Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, ale tylko na mocy ustawy

• Skarb Państwa

• Osoby fizyczne prowadzące gospodarstwo rolne

Wspólnik spółki osobowej (np. jawnej) nie jest przedsiębiorcą. Może jednak nim być na drodze majątku, gdy tym wspólnikiem jest osoba prawna lub ułomna osoba prawna, która to z kolei jest przedsiębiorstwem w ramach innej działalności np. 2 spółki kapitałowe tworzą spółkę jawną.

Konsument

Według art. 22.1 KC je to każda osoba fizyczna dokonująca czynności prawnych z przedsiębiorstwem nie związanych bezpośrednio z prowadzeniem działalności gospodarczej lub zawodowej przez tę osobę (konsument zawiera, zmienia, zrywa umowy w stosunku do przedsiębiorcy) Powyższa definicja związana jest z sytuacją gdy osoba fizyczna prowadzi przedsiębiorstwo (jest przedsiębiorcą).

Konsumentem jest tylko osoba fizyczna.

Przykład: Jeżeli np. właściciel przedsiębiorstwa budowlanego kupuje dla swoich potrzeb TV to jest konsumentem. Nie jest nim jednak gdy kupuje TV dla firmy.

Art. 385 i+23 pkt KC zawierają niedozwolone klauzule konsumenckie dotyczące zawierania umów z konsumentem (umowy na korzyść konsumenta).

Stosunki miedzy przedsiębiorcami są uregulowane w Kodeksie Cywilnym (dotyczą zwłaszcza zawierania umów).

Firma

W myśl art. 43 KC przedsiębiorca występuje pod określoną firmą. Firma to oznaczenie przedsiębiorcy pod którym on występuje w ramach prowadzenia działalności gospodarczej.

W każdej firmie wyróżnia się 3 elementy:

• Rdzeń

• Korpus

• Dodatek dobrowolny

Firma osoby fizycznej jest nazwana tzw. firmą minimum bo składa się tylko z rdzenia czyli tejże osoby fizycznej. Forma osoby prawnej czy ułomnej osoby prawnej składa się z rdzenia lub korpusu - dodatków.

Firmy dzielą się na:

1. Osobowe - zawierając imię, nazwisko lub nazwę firmy

2. Rzeczowe - zawierają opis (określenie) prowadzonej działalności w formie rzeczownika lub Grup wyrazów

3. Fantazyjne - nie są z niczym związane

4. Kombinowane - osobowo-rzeczowe firmy

Firma nie może być cyfrą, ale może składać się z cyfry i nazwy, np. spółka „Toruń 2000”. Może być jedynie cyfrą określoną słownie, np. „Cztery”. Firma może składać się z kilki liter, np. „ABC”.

W myśl art. 43.4 KC firmą osoby fizycznej jest jej imię i nazwisko. Nie wyklucza to wprowadzenia pseudonimu lubianego dobrowolnie wybranego określenia dotyczącego przedmiotu działalności, czyli rodzaju działalności czy miejsca, w którym działa.

Firmą osoby prawnej jest jej nazwa (art. 44.5 KC). W nazwie musi być określenie formy prawnej firmy, aby każdy wiedział jaka jest jej forma; ponadto także rodzaj działalności lub siedzibę, np. w spółdzielni przy nazwie musi być słowo „spółdzielcza”. Oczywiście nazwa firmy osoby prawnej może dodatkowo składać się z innych informacji. Firma osoby prawnej może zawierać imię i nazwisko (pseudonim) osoby fizycznej jeżeli ukazany jest jej związek z powstaniem lub działalnością przedsiębiorcy. Umieszczenie tych danych wymaga podpisu tej osoby, a w razie jej śmierci podpisów małżonka i dzieci. Firma osoby ułomnej fizycznie wygląda podobnie.

Art. 29. KSH dotyczy spółek kapitałowych i nazwisk współwłaścicieli jako osób fizycznych. Nie ma podpisów, które mówią, że w nazwie przedsiębiorstwa handlowego musi istnieć „przedsiębiorstwo handlowe”. Nie ma przepisów, które mówią jak ma być tworzona spółdzielnia. KSH zawiera najszersze informacje dotyczące tworzenia się firm spółek, nie ma jednak dokładnych regulacji dotyczących przedsiębiorstw państwowych i spółdzielnie.

Firma spółki jawnej

Art. 24 KSH. Musi znaleźć się co najmniej jedno nazwisko osoby fizycznej (nazwa w przypadku osoby prawnej i ułomnej osoby prawnej) i dodatek „spółka jawna” (sp. j) jako dodatek obowiązkowy.

Firma minimum - korpus +dodatek obowiązkowy

Można też dodać rodzaj działalności, siedzibę jako dodatki nieobowiązkowe.

Firma spółki osobowej

Musi znaleźć się nazwisko przynajmniej jednego wspólnika. Korpusem jest nazwisko wspólnika.

Firma spółki partnerskiej

Art. 90 KSH. Musi znaleźć się nazwisko co najmniej jednego partnera (osoba fizyczna), dodatek wskazujący na ten rodzaj spółki (np. partner, partnerzy, spółka partnerska)/ Jest to minimum firmy. Musi być także (jako minimum) dodatek wskazujący na rodzaj wolnego zawodu wykorzystywanego w spółce, np. „Kowalski partner adwokat” + dodatki osobowe.

Maksimum to wszystkie nazwiska + do każdego dodatek + „sp.p” + nazwa wolnego zawodu.

Firma spółki komandytowej i komandytowo-akcyjnej

Są tu 2 rodzaje wspólników: komplementariusze, którzy odpowiadają za zobowiązania spółki bez ograniczeń i komandytariusze.

Gdy komplementariusze są osobami fizycznymi to firma składa się z nazwiska co najmniej jednego komplementariusze + dodatku oznaczającego „sp. komandytowa” (jest to minimum). Maksimum to wszystkie nazwiska wszystkich + dodatek „sp. komandytowa” („sp. komandytowo-akcyjna”).

Gdy komplementariusze są osobami prawnymi to jeżeli choć jeden z nich jest osobą prawną to jego nazwa w pełnym brzmieniu w skład firmy + dodatek „spółka komandytowa” („sp. komandytowo-akcyjna”) w pełnym brzmieniu.

W spółce komandytowo-akcyjnej w miejsce komandytariuszy są akcjonariusze, którzy nie odpowiadają za zobowiązania spółki.

Nazwiska oraz nazwy komandytariuszy czy akcjonariuszy nie mogą się znaleźć w firmie tej spółki (odpowiednio komandytowej czy komandytowo-akcyjnej). Jeżeli jednak zostaną wprowadzone to odpowiadają oni za zobowiązania spółki tak jak komplementariusze (art. 104 i 127 KSH).

Firma spółki kapitałowej

W przepisach są określone tylko dodatki obowiązujące czyli określenie „sp. z o.o.” lub „S.A.” lub pełne nazwy tych dodatków.

Są to jedyne spółki, w firmach których ustawodawca nie określił rdzenia spółki. Może to być, zatem jeden wyraz, wyrażenie, grupa wyrazów lub forma opisowa. Nie ma potrzeby oznaczenia nazwisk osób fizycznych.

Co do przedsiębiorstw to nie ma jasnych reguł ale wszystko musi być zgodne z prawem. Art. 43.5.4. KC mówi o skrótach: przedsiębiorcy mogą skrót rejestrować lub używać go zamiast pełnej nazwy pomimo tego, że w rejestrze jest pełna nazwa. W żadnym wypadku nie pomijamy wyrazów. W świetle ustawy o języku polskim nazwa firmy to nazwa własna i można ją zbudować w języku obcym. Dodatki obowiązkowe muszą być jednak po polsku. Rejestry przedsiębiorstw są skomputeryzowane więc należy uważać nadając firmie nazwę w języku martwym (np. łacinie) czy egzotycznym (np. japońskim) bo znaków tych języków nie ma w komputerze.

Zasady prawa firmowego

1. Prawdziwość - firma nie może wprowadzać w błąd, co do osoby, przedmiotu, działalności, miejsca działalności oraz źródeł zaopatrzenia.

2. Jedność - każdy przedsiębiorca ma jedną firmę

3. Wyłączność - (art. 43.3.1. KC) firma przedsiębiorcy powinna odróżniać się dostatecznie od firm innych działających na tym samym rynki i prowadzących podobną działalność.

4. Ciągłość - (art. 43.7 i 43.8 KC) pomimo określonych zmian przedsiębiorca może prowadzić firmę pod tą sama nazwą

5. Jawność - (art. 43.22 KC) firma jest ujawniona

Podział nazwy

Rzecz często jest przedmiotem obrotu cywilno-prawnego, rzeczy można przywłaszczyć lub przejąć prawa do ich posiadania. Rzeczy to przedmioty materialne, wyodrębnione w przyrodzie elementy (powstałe w sposób naturalny lub sztuczny). Rzeczami wyłączonymi z obrotu są np. zwłoki ludzkie czy części ludzkiego ciała - obowiązuje zakaz ich handlu. Kwestia zwierząt: nie mogą być one traktowane w sposób podmiotowy, ale można je kupić, sprzedawać więc w świetle prawa cywilnego są rzeczami jak niegdyś niewolnicy.

Rzeczy dzielą się na:

1. Ruchomości

2. Nieruchomości

1. Gruntowe - określona cześć powierzchni ziemi stanowiąca odrębną własność art. 46.1 KC

2. Budynkowe - budynki trwale związane z gruntem, gdy jest odrębną od gruntu własnością jakiś budynek wtedy będzie on nieruchomością odrębną. Art. 191 KC

3. Lokalowe - część budynku trwale związane z gruntem. Wszystko co się wybuduje na nieruchomości gruntowej jest własnością właściciela tej nieruchomości.

Rzeczy ogólnie dzielimy co do:

1. Gatunku - dadzą się zmierzyć, zważyć, wyliczyć, np. zboże, mleko, samochody, maszyny

2. Tożsamości - rzeczy jedyne w swoim rodzaju, mające swoje indywidualne piętno, może być ich więcej ale są indywidualne wyróżnione, np. obraz, książka z autografem

3. Rzeczy przyszłe - rzeczy istniejące w teraźniejszym czasie, np. pies, którego chcemy kupić, ale na razie jest dopiero poczęty.

Czy rzeczy nowe, produkowane seryjnie z numerami seryjnymi są to rzeczy oznaczone co do gatunku czy tożsamości?

Rzeczy te są oznaczone co do gatunku, pomimo iż mają inne numery seryjne. Gdy kupujemy samochód od sprzedawcy to będzie to rzecz oznaczona co do gatunku, ale samochód używany kupiony co do tożsamości, ponieważ nosi piętno nowego właściciela.

Części składowe rzeczy: w myśl art. 47.2 KC wszystko to, co nie może być odłączone od rzeczy bez uszczerbku dla rzeczy głównej (coś, bez czego rzecz główna nie może funkcjonować, np. samochód nie może funkcjonować bez kierownicy czy opony).

Części składowe nieruchomości to prawa związane z jej własnością, np. część składowa gruntu to także rośliny i drzewa od chwili zasiania czy tez budynek. Ale jeżeli rozbierzemy budynek to cegły częścią składową już nie są.

Przynależności to rzeczy ruchome, które są potrzebne do funkcjonowania rzeczy zgodnie z jej przeznaczeniem, np. koło zapasowe do samochodu czy narzędzia samochodowe. Gdy sprzedajemy rzecz główna to ze wszystkimi przynależnościami, ale jeżeli nie chcemy to musimy to zaznaczyć w umowie sprzedaży.

Pożytki naturalne rzeczy - to płody i inne odłączone od niej części składowe.

Pożytki cywilne rzeczy - dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego.

Przedsiębiorstwo

W znaczeniu podmiotowym to zorganizowany zespół czynników materialnych i niematerialnych, niezbędnych do prowadzenia działalności gospodarczej. Przedsiębiorstwo jest rzeczą swego rodzaju, może być przedmiotem czynności cywilnoprawnych, np. można je zbyć, wydzierżawić, narzucić ograniczone prawa majątkowe itp. Przedsiębiorstwo można sprzedać bo stanowi pewną całość (zorganizowany zespół czynników) ale nie jest czymś stałym, bo następuje zastąpienie jednych czynników innymi. Gdyby nie powyższe zdanie przedsiębiorstwo jako całości nie można byłoby sprzedać a jedynie składowe jego elementów, których może być bardzo wiele. Elementem przedsiębiorstwa jest np. nazwa, środki finansowe, więc to wszystko nadaje się do sprzedaży w momencie sprzedaży przedsiębiorstwa.

Nabycie przedsiębiorstwa

Następuje wówczas, gdy nabywca może prowadzić to przedsiębiorstwo. Nabywca odpowiada za zobowiązania nabytego przedsiębiorstw (do wartości tego przedsiębiorstwa). Sprzedając przedsiębiorstwo moczmy wyłączyć pewne jego elementy, ale nie mogą być to elementy podstawowe, bez których nie mogłoby ono funkcjonować, np. gdy przedsiębiorstwo jest torem wyścigowym i nieruchomość na którym ono się mieści jest elementem podstawowym.

Osoba wykonująca wolny zawód nie może założyć przedsiębiorstw w sposób przedmiotowy. Wyjątek będzie wówczas, gdy ten zorganizowany system wyodrębnia się na tyle od właściciela, że usuwa go w cieć, mówiąc z punktu widzenia klienteli nie będzie miało znaczenia kto jest właścicielem tego przedsiębiorstwa.

Czynności prawne i oświadczenia woli

Art. 60 KC wyodrębnia czynności prawne i oświadczenia woli. Nie ma konkretnej definicji opisującej czynność prawną ale jest szereg przepisów dotyczących tychże czynności. Czynności prawne to stan, w którym osoba składa co najmniej jedno oświadczenie woli aby powstał (ustał, zmieniał się) stosunek prawny. Oświadczenie woli to sytuacja w której dana osoba składa określone doświadczenie w celu wywołania skutków prawnych.

Czynność prawna jest pojęciem szerszym niż oświadczenie woli art. 56 KC.

Podział czynności prawnych:

1. Majątkowe i niemajątkowe

2. Rozporządzające i zobowiązujące

1. Rozporządzające - zawiązujące do przeniesienia jakiegoś prawa

2. Zobowiązujące - zobowiązanie strony do konkretnego świadczenia w przyszłości

3. Abstrakcyjne i przyczynowe

4. Dwustronne i jednostronne

1. Dwustronne - wiązane umowami

2. Jednostronne - np. testament, wypowiedzenie umowy

Oświadczanie woli - jeżeli nie ma przepisu, który określa wymagania formalne to oświadczenie woli może być złożone w dowolny sposób np. pisemny. Oświadczenie woli składane jest do ogółu lub osobiście do konkretnej osoby (art. 543 KC), ale musi być prawdziwe i na tyle wyraźne by w drodze wykładni można ustalić jego treść.

Oświadczenie woli może być złożone w dowolny sposób:

1. Słownie (najczęściej)

2. Pisemnie

3. Poprzez określony gest np., na aukcjach

4. Poprzez czynność faktyczną, np. towar niezamówiony i niewyszczególniony na fakturze

5. Milczeniem - nie obowiązuje to jednak na gruncie prawa cywilnego ale w określonych sytuacjach.

W 2001 r. weszła w życie ustawa „O podpisie elektronicznym” w której wynika, że oświadczenie woli może być złożone w formie elektroniczne, co może przyjmować różną formę, np. oferty przez e-mail, negocjacje w postaci elektronicznej (Internet). Art. 60 na podstawie ustawy z dnia 18.09.2001 r.

Co do zasady nie wymaga się by oświadczenie woli miało określoną formę. Jeżeli składamy oświadczenie woli konkretnej osobie to art. 61 KC obowiązuje tu tzw. teoria doręczenia, a możliwością zapoznania się, tzn. oświadczenie woli jest złożone z chwilą, kiedy adresat otrzymał je w taki sposób by mógł zapoznać się z jego treścią. Art. 61.2 KC mówi o tym, że oświadczenie woli w postaci elektronicznej ma miejsce z chwilą zarejestrowania go przez komputer (serwer) tak by adresat oświadczenia woli mógł zapoznać się z jego treścią. Problem jest wówczas, gdy serwer lub komputer są uszkodzone.

Złożenie komuś oświadczenia woli wywołuje określony skutek prawny z momentem jego złożenia. Raz wypowiedziane oświadczenie woli obowiązuje. Wyjątek jest wówczas, gdy odwołanie oświadczenia woli zostało cofnięte z chwilą wypowiadania lub przez, np. pocztą wysyłamy ofertę i zanim ono dotrze do adresata dzwonimy i odwołujemy ją.

Gdy oświadczenie woli kierowane jest do ogółu np. wystawiamy rzecz do ogólnej sprzedaży po określonej cenie to wówczas rzeczy możemy zabrać lub zmienić ceny. Takie oświadczenie woli można odwołać.

Oświadczenie woli jest podstawowym elementem czynności prawnej.

Czynności prawne mogą być wadliwe, powodują wówczas skutek prawny - bezwzględną nieważność czynności prawnych, czyli, że czynność prawna jest od początku nieważna (sprzeczna z ustawą); w związku z tym jest nieważna art. 58 KC. Nieważnością może być też dotknięta część czynności prawnych, tzn. że pozostała część pozostaje w mocy prawnej.

Przykłady:

1. Gdy osoba pozbawiona zdolności do czynności prawnych dokona jakiejś czynności to tak czynność będzie bezwzględnie nieważna

2. Art. 118 KC jako przykład czynności bezwzględnej nieważnej

Każdy ma prawo domagać się od sąd uznania nieważności czynności prawnej.

Nieważność względna oznacza, że czynność, która jest ważna w wyniku określonych zdarzeń może być nieważna np. oświadczenie woli złożone pod wpływem błędu (art. 88 KC) lub groźby/ Musi być wtedy złożone oświadczenie woli uchylające np. uchwały spółki, które przez sąd są unieważnione w wyniku zaskarżenia tej uchwały jako sprzecznej ze statutem.

Bezskuteczność czynności prawnych:

1. Zawieszona - oznacza, że czynność prawna nie jest nieważna ani ważna. Będzie ważna gdy osoba trzecia złoży stosowne oświadczenie, jeżeli nie złoży - czynność będzie nieważna (inaczej - potrzebna jest zgoda osoby trzeciej) art. 63 KC. Gdy zawarta czynność prawna jest bez zgody osób trzecich jest tzw. czynnością niezupełną, kulejącą.

2. względna - oznacza, że czynność prawna jest skuteczna według pewnych osób a nieskuteczna według osób pozostałych art. 59 KC

Wykładnia oświadczeń woli

Art. 64 i 65 KC odnosi się do wyjątkowej sytuacji w której sąd wydają uprawomocnienie umowy. Dotyczy to sytuacji gdy wyrok sądu czasem zastępuje oświadczenie woli drugiej strony, a ta się uchyla od zawarcia umowy, np. Gdy istnieje obowiązek złożenia oświadczenia woli przy roszczenie w umowie przedwstępnej, aukcji, utargu.

Wola danej osoby może być wyrażona w dowolny sposób poza sytuacjami, gdy ustawodawca dla dokonania konkretnych czynności wymaga określonej formy oświadczenia woli (IV księga, rozdział III). Zazwyczaj ustawodawca wymaga formy pisemnej:

1. Zwykłej

2. Aktu notarialnego

3. Z datą pewną - pełną

4. Z podpisami poświadczonymi urzędowo lub notarialnie

Są też formy: ustne, za pomocą faksów, poczty internetowej itp.

Przykłady:

Art. 860.2 KC mówi, że umowa sp. cywilnej musi być sporządzona pisemne (forma pisemna zwykła).

Art. 648 KC dotyczący umowy o roboty budowlane (forma pisemna zwykła).

Art. 158 KC o przeniesieniu praw własności nieruchomości (akt notarialny).

Każda umowa dotycząca nieruchomości wymaga formy aktu notarialnego.

Istnieją przepisy określające skutki niezachowania odpowiedniej formy czynności prawnych:

1. Forma dla celów dowodowych

Art. 73.1 KC, art. 23 KSH, art 709.2

2. Pod rygorem nieważności

Art. 741 KC

3. Gdy forma pisemna zwykła nie jest pod rygorem nieważności

1. Zgoda obu stron

2. Początek dowodu na piśmie

3. Wniosek konsumenta w sporze z przedsiębiorstwem

Jeżeli nie ma wymogów pod rygorem nieważności to czynność ta nie jest unieważniona. W momencie kiedy nie ma formy pisemnej to nie możemy udowodnić naszych racji.

Wszędzie tam, gdzie jest wymóg formy szczególnej i nie jest ona zachowana to czynność ta jest nieważna, np. art. 74 KC przykład wymogu formy szczególnej.

Każda forma wyższa spełnia wymogi formy niższej (zachowanie formy surowszej w zachowaniu formy czynności pranej niż wymagana prawem spełnia warunki ważności czynności pierwotnej, np. art. 660 KC - umowa wynajmu nieruchomości (forma pisemna, dla celów dowodowych, ale…) art. 678 KC dotyczy sytuacji gdy w rachubę wchodzi forma z datą pełną to ma ona znaczenie w momencie nabycia rzeczy (nie pociąga za sobą skutków w formie nieważności).

Zachowanie określonej formy ma znaczenie dla wywołania określony skutków prawa.

Jeżeli strony przewidują w umowie określoną formę to musi ona taką posiadać.

Z różnych względów językowych nasuwają się wątpliwości dotyczące oświadczenia woli. Art. 65.2 KC nasuwają ogólne reguły interpretacyjne; oświadczenie woli mogą być złożone na piśmie i ustnie i to bardziej komplikuje wykładnię oświadczenia woli niż przepisy prawa. Powyższy przepis jest lakoniczny - zawiera kierunkowe dyrektywny interpretacji oświadczenia woli. Obok powyższego artykułu są też konkretne normy interpretacyjne w sytuacji, gdy nie jesteśmy w stanie na mocy wykładni określić sensu oświadczenia woli, np. ogłoszenie, w razie wątpliwości poczytuje się za zaproszenie do zawarcia umowy, wskazujemy więc sens, jaki wskazał ustawodawca (art. 81 KC).

Wykładnia oświadczenia woli polega na określeniu rzeczywistego sensu oświadczenia woli. Art. 65 KC ma tu znaczenie ogólne.

Biorąc pod uwagę:

1. Wolę (intencję) osoby dokonującej czynności prawnej

2. Zaufanie, jaki to oświadczenie woli darzy adresat

To wykładnię oświadczenia woli dzielimy na subiektywną (dot. 1; określa się rzeczywisty sens oświadczenia woli) i normatywną (dot. 2; akceptuje punkt widzenia adresata i odbiorcy oświadczenia woli). Jest także inny rodzaj wykładni: kombinowana (1 i 2).

Art. 65 KC stoi na wykładni kombinowanej. Stosowanie kombinowanej wykładki prawa pomiędzy żyjącymi ustala się fazowo i tak:

I faza - oznacza, że uznaje się na wiążący sens oświadczenia woli w jakim składający i przyjmujący ją przyjmują. Inaczej stosuje się subiektywną wykładnię (art. 65.2 KC mówi o umowach ale rozszerzamy go na inne oświadczenia woli).

II faza - stosuje się ją, gdy strony inaczej rozumieją sens oświadczenia woli. Wówczas powstaje problem i odnosimy się do normatywnej wykładni (obiektywnej). Ma to na celu ochronę odbiorcy oświadczenia woli. Decyduje tu normatywno-obiektywny odbiór oświadczenia woli, czyli jak przy rozumieniu pewnych wyrażeń odbiorca mógł i zrozumiał oświadczenie woli przez nadawcę. Zgodnie z kombinowaną wykładnią mamy do czynienia z rzeczywistą wolą stron.

Gdy oświadczenie woli sporządzone jest w formie pisemnej to sens ustala się na podstawie brzmienia dokumentu i będzie o tym decydować wykładnia gramatyczna, biorąc pod uwagę kontekst i związki myślowe między stronami, np. zrozumienie definicji zwłoka, upust, opóźnienie itp. Tekst może być jasny, czytelny, ale chodzi tu o fakt, że w świetle pewnych ustaleń może być on nie być jasny, np. dowody składane przez świadków.

Zasadniczo wykładni poddaje się sam tekst (np. umowy) ale ważne jest przeprowadzenie dowodów, przesłuchań stron, itp. Sięga się więc do okoliczności towarzyszących oświadczeniu woli.

Gdy sąd rozstrzyga spór między stronami nie może ograniczyć się jedynie do np. tekstu umowy i oświadczenia woli ale także i celu umowy (odniesienie do tego celu). Być może charakter umowy może nie być jasny i strony mogą nie wiedzieć o co chodzi nawzajem każdej z nich.

Proces wykładni oświadczenia woli jest żmudny, czasochłonny, trudny i złożony. Jednak problem ten jest istotny i trochę podobny do procesu wykładni prawa.

Gdy nie możemy określić woli stron to w myśl art. 71 KC oświadczenie woli rozumiemy tak, jak powinien zrozumieć go ustawodawca.

PRAWO	OŚWIADCZENIE WOLI
Jest bardzo precyzyjne, zawsze na piśmie w postaci aktów prawnych, wiadomo więc jak myślała ustawodawca i czym się kierował.	Różny język i formy składania oświadczeń, co do teksów to często są niezrozumiała czy niejednoznaczne.

Zawieranie umów

Sposoby zawierania umów wg KC:

1. System ofertowy - są to umowy prostsze, zawierane w codziennych warunkach życia codziennego

2. Negocjacje (rokowania) - dotyczą bardziej skomplikowanych umów

3. Aukcje, przetargi

System ofertowy - oferta to oświadczenie woli zawarte na poważnie, nie pod przymusem, musi być jawne i musi istnieć możliwość dokonania wykładni oświadczenia woli (art. 66.1 KC). Po złożeniu oferty od razu dochodzi do dokonania czynności prawnej (oświadczenie woli) np. w sklepie, kiosku, itp. Oferta zawiera istotne postanowienia umowy (warunki, elementy).

UMOWY
NAZWANE	NIENAZWANE
Umowy określone przepisami prawa (KC i przepisy pozakodeksowe); są wyraźnie nazwane lub uregulowane (księga III KC)	Umowy w praktyce dokonywane ale nie uregulowane przepisami prawa, np. sponsoring, franszyza. Gdy są często zawierane to ustawodawca e nazywa i reguluje np. umowę leasingu.

Istotne postanowienia umów nazwanych to postanowienia przedmiotowo istotne. Muszą być one określone obowiązkowo w każdej umowie i ustawodawca je określa np. umowa sprzedaży - te elementy to strony, przedmiot, cena (art. 535 KC). Bez nich umowa nie może zostać zawarta. Inne art. 605 KC - umowa o dostawy, art. 627 KC - umowa o dzieło, art. 647 KC - umowa o roboty budowlane. Obok tych postanowień są także postanowienia podmiotowo istotne i elementy nieistotne, czyli takie, które mogą, ale nie musze być zawarte w umowie bo i tak wynikają z przepisów prawa, np. miejsce spełnienia umowy.

ISTOSTNE POSTANOWIENIA UMOWY OFERTY
UMOWA NAZWANA	UMOWA NIENAZWANA
Postanowienia przedmiotowo-istotne	Istotne postanowienia umów nienazwanych (w konkretnym przypadku umowny nienazwanej)

Oferta może być złożona na piśmie, w formie ustnej lub poprzez pewien gest czy czynności faktyczne (wykonawcze). Może być skierowana do ogółu (art. 543 KC) lub do konkretnej osoby (art. 66.1 KC).

Z chwilą złożenia oferty ten kto ją złożył związany jest do momentu wyświadczenia oferty. Odbiorca może ją (przyjąć, odrzucić, zmienić). Wyjątek to oferta odwoływalna zawieszona między przedsiębiorstwami przed zawarciem umowy i przed przyjęciem oferty przez odbiorcą (art. 66.1.2 KC).

Możemy mieć też do czynienia z tzw. ofertą terminową, która wiąże nadawcę tylko przez określony w umowie termin, np. 30 dni. Adresat oferty odpowiada w terminie określonym w ofercie.

Art. 66.2 KC mówi o sytuacji gdy oferta nie określa terminu jej wykonania. Może być wówczas złożona w obecności drugiej strony lub za pomocą środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość czyli np. telefon, falę radiową, telewizyjną, Internet (te środki wykluczają obecność osób trzecich i pozwalają na bezpośredni kontakt). W tej sytuacji, gdy oferta nie zostanie niezwłocznie przyjęta - przestaje obowiązywać.

Obok powyższych środków indywidualnego porozumiewania się na odległość istnieją także: internetowa poczta, listy zwykłe, sms-y, faksy. Nie są to jednak środki porozumiewania się bezpośredniego.

Gdy za pomocą tych środków oferent złoży ofertę to musi brać pod uwagę czas dotarcia oferty, czas potrzebny na zapoznanie się z nią i odesłanie odpowiedzi bez uzasadnionej zwłoki, np. dla listów zwykłych ten termin to 2 tygodnie. Tak więc należy brać pod uwagę termin obiektywny różny dla różnych sposobów przesyłania oferty.

Oferent otrzymując odpowiedź pozytywną będzie związany ofertą. Art. 67 KC zaznacza, że gdy odpowiedź przyjdzie po terminie (pozytywna) to też będzie obowiązywać (liczy się data wysłania odpowiedzi). Wyjątek będzie wówczas, gdy oferent niezwłocznie zawiadomi adresata, że zwłoka uniemożliwia zawarcie oferty.

Oferta złożona w postaci elektronicznej (przez Internet) wiąże składającego, gdy druga strona niezwłocznie potwierdzi jej przyjęci (art. 66.1-4 KC). Przedsiębiorca składający ofertę w sposób elektroniczny jest obowiązany w sposób jawny określić skutki prawna zawarcia umowy, języki umowy, kodeksy etyczne zawarcia umowy, metody techniczne.

Adresat oferty może:

1. Ofertę odrzucić, inaczej nie wyrazić zgody na zawarcie umowy

2. Przyjąć ofertę w treści zaproponowanej przez składającego

3. Milczeć - jeżeli adresat oferty milczy to milczenie może stanowić oświadczenie woli o nieprzyjęci umowy. Istnieją jednak 2 wyjątki:

1. Art. 68.2 KC - kiedy milczenie może być jednoznaczne z przyjęciem umowy; kiedy dwa przedsiębiorstwa stale ze sobą współpracują to złożenie oferty przez jedno z nich i brak niezwłocznej odpowiedzi przez drugie jest równoznaczne z zawarciem umowy). Stosowane tylko w szczególnych okolicznościach.

2. Art. 810.1 KC w praktyce jednak nie ma żadnego znaczeni

3. Teoretycznie obie strony mogą ustalić między sobą, że milczenie oznacza przyjęcie oferty.

4. Przyjąć ofertę z zastrzeżeniem zmian w ofercie lub uzupełnieniem poszczególnych postanowień w treści. Art. 68 KC zawiera zasadę lustrzanego odbicia. Gdy adresat zastrzega zmiany to jest to kontroferta i w tej sytuacji role się odwracają: adresat jest oferentem, oferent adresatem. Art. 68.1 KC dotyczy tylko stosunków między przedsiębiorstwami. Przyjęcie oferty następuje z zastrzeżeniem zmian ale nie zmieniających istotnie treści oferty, jej postanowień (np. w umowie sprzedaży istotną treścią oferty jest cena, ilość, jakość, odpowiedzialność). Przepisu tego nie stosuje się gdy w treści określone jest „bez zastrzeżeń” - oferent od razu nie określił zastrzeżeń. Zmiany nie wpływające istotnie na treść oferty to zmiany redakcyjne (to samo ale odmiennie akredytacje), postanowienia które i tak wejdą w rachubę, czyli adresat oferty wprowadzi zmiany dotyczące odsetek, miejsca wykonania, terminu zapłaty, tą zmianą będą też korzystne postanowienia adresata.

Oświadczenie o przyjęciu oferty może być złożone:

1. Słownie

1. Poprzez wypowiedzenia zdania

2. W sposób pisemny

2. Gestem

3. Milcząc

4. Poprzez wykonanie konkretnych, faktycznych czynności prawnych (np. płacą za towar wyrażamy zgodę)

Pomiędzy zawarciem umowy a jej wykonaniem powinien być jakiś okres przejściowy. Art. 69 KC odnosi się do sytuacji, kiedy w umowach prostych, oferent chce by adresat od razy wykonał umowę. Jest ona wówczas zawarta w momencie wykonanie jej przez drugą stronę w terminie wiążącym ofertę i zgodnie z treścią umowy.

Przykład: art. 543 KC - wystawienie towaru na widok publiczny wraz z ceną to oferta sprzedaży. Gdy ten towar kupujemy to jest to równoznaczne z zawarciem umowy, bez żadnych formalności. Co do miejsca wystawienia towaru: nie jest to magazyn, zaplecze czy organizowany pokaz mody bez jednoczesnej sprzedaży. Jednak gdy jest to oferta biura podróży z wykazem miejsca do odwiedzenia czy wywieszka na szybie samochodu dotycząca sprzedaży to nie będzie to oferta sprzedaży ale jedynie zaproszenie do sprzedaży. To sprzedawca decyduje o tym czy jest to oferta czy zaproszenie do sprzedaży. Ofertą zawarcia umowy będą automaty z napojami, różnego rodzaju bilety.

W razie wątpliwości co do:

1. Złożenia oferty i zawarcia umowy - gdy osoba składa innej, konkretnej osobie ofertę, to do umowy miedzy stronami dochodzi wówczas, gdy adresat ofertę przyjmuje, lub gdy odpowiedź nie jest konieczna lecz natychmiastowe jej wykonanie.

2. Miejsca zawarcia umowy - art. 70.2 KC

Zawieranie umów w systemie ofertowym jest najczęściej spotykanym w życiu codziennym i najprostszym sposobem zawierania umów.

Art. 71 KC o ogłoszeniu, reklamach, cennikach itp. Czyli artykuł ten odnosi się do zaproszenia do zawarcia umowy (złożenia oferty). Np. „Oferujemy do ciągłej sprzedaży…” to nie oferta lecz zaproszenie do zawarcia umowy bo tutaj wchodzi w rachubę powyższy artykuł. Takim zaproszeniem będzie też „skupię każdą ilość…” bo nigdy nie wiadomo, czy nadawca będzie w stanie naprawdę każdą ilość kupić. Inny przykład „bez zobowiązań” bezwzględnie neguje ofertę.

Negocjacje

Art. 72 KC. System negocjacji wywodzi się z targu - pobiera się informacje i składa oświadczenia ale nie woli. W trakcie negocjacji nie składa się wiążących oświadczeń woli, są one składane na koniec wszystkich postanowień w toku negocjacji - art. 72.1 KC. Ten przepis jest swoistą regułą interpretacyjną i wchodzi w rachubę tylko w sytuacji niezgodności, bo np. gdy strony postanowią coś ale nie uzgodnią szczegółów a umowę będą traktować jako zawartą to zawarta ona będzie. W stosunkach nieprofesjonalnych mamy do czynienia z zanikiem negocjacji. Dziś tylko używamy słowa „targowisko” jako pozostałości po targu (tam dziś są już tylko oferty w świetle art. 543 KC).

W stosunkach między przedsiębiorstwami, gdy mamy do czynienia ze skomplikowanymi umowami (np. o roboty budowlane) to ich zawarcie następuje w oparciu o system rokowań, np. nie tylko następuje ustalenie kto, co i za ile zrobi, ale poszczególne etapy, ilu podwykonawców, termin oddania obiektów. Umowy te są sporządzane na piśmie jako potwierdzenie rokowań.

Podsumowując: przepisy o negocjacjach wyrażają zasadę zgodną z art. 72.1 KC.

Odpowiedzialność osoby, która rozpoczęła lub prowadziła rokowania z naruszeniem dobrych obyczajów. Owe naruszenie jest pojęciem szerokim, klauzulę generalną, silny nacisk kładzie się tu na zasady współżycia społecznego, o dobre obyczaje. Przykładem może być to, że prowadząc rokowania strona niema zamiaru zawrzeć umowy.

Naruszenie dobrych obyczajów jest trudne do udowodnienia. Ale np. gdy ktoś daje ogłoszenie o sprzedaży danej rzeczy ale nie posiada jej to sprawa jest jasna. Szkodą może tu być nie tylko koszt, jaki poniósł zainteresowany (np. koszt dojazdu, poczynionych już kroków) ale też i rezygnacja z innego kontaktu (strata w wyniku jego niezawarci). Odpowiedzialność tej osoby, to odpowiedzialność za winę przy kontraktowaniu w myśl art. 72.2 KC.

Naruszenie dobrych obyczajów obejmuje:

• Obietnicę zawarcia umowy gdy w rzeczywistości ten, kto obiecuje nie ma zamiaru jej zawrzeć

• Renegocjację ustanowionych już warunków

• Stawianie niemożliwych do realizacji warunków

• Decyzję podjętą o zawarciu umowy, gdy do jej zawarcia potrzebna jest zgoda osób trzecich

Gdy strona liczy na zawarcie umowy a druga nie zawiera jej to nie mamy tu do czynienia z odpowiedzialnością kontraktową, bo do niczego miedzy stronami nie doszło. Jest to odpowiedzialność deliktowa czynów niedozwolonych. Kiedy w trakcie negocjacji strona udostępniła informację z zastrzeżeniem poufności to dotyczy to przepisu, np. art. 104 KC.

W trakcie negocjacji można zastrzec poufności pewnych informacji. Dotyczy to zwłaszcza tajemnic przedsiębiorstwa a odnosi się do ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

Gdy jest to zastrzeżenie i ten, kto je naruszy ujawniając zastrzeżoną informacje to ponosi odpowiedzialność w postaci naprawienia wyrządzonej szkody lub wydania korzyści jakich ta strona otrzymała ujawniając osobom trzecim daną informację.

Kiedy umowa wymaga formy aktu notarialnego to wszystkie punkty umowy mogą być sformułowane dopóki umowa nie będzie sporządzona jako akt notarialny, w świetle prawa nie jest jeszcze zawarta (obie strony osobiście spisują akt u notariusza).

List intencyjny

Instytucja listu intencyjnego - jest nieuregulowana prawnie ale może przybierać różne formy. Jest to element zawierania umów.

Może stanowić ofertę zawarcia umowy ale typowy list intencyjny wyraża intencję osoby składającej intencję w formie pisemnej lub za pośrednictwem osoby trzeciej. Najczęściej wystosowany jest w toku rokowań i część wymienia punkty do uzgodnienia. Druga strona, przyjmując ten list, jeszcze umowy nie zawiera, lecz jego odwołanie przez osobę, która go składała narusza dobre obyczaje.

List ten zastrzega poufne informacje i należy tego przestrzegać.

List intencyjny to może być też umowa. Dzisiejsze umowy są coraz bardziej skomplikowane i mogą być oparte o inną nienazwaną umowę dotyczącą procesu zawierania danej umowy, czyli np. umowę o negocjację. Niniejsza umowa dotyczy tego, kto będzie uczestniczył w umowie, kiedy będą odbywały się spotkania i negocjacje między stronami, co jest zgodne z obyczajami a co nie, nienegocjowanie wynegocjonowanych postanowień, itp. Gdy umowę o negocjacje któraś ze stron naruszy, to tym samym narusza zawartą umowę.

Aukcje, przetargi

Są to tzw. konkursy ofert -oferent wybiera najkorzystniejszą ofertę, ale daleko tu do oferty.

Przetargi są regulowane w przepisach o zamówieniach publicznych, KC reguluje tylko to, czego inne akty nie regulują. KC traktuje aukcje jako przetarg (nieruchomości mogą być sprzedane na przetargu).

Istnieją różne rodzaje przetargów:

• Dwustopniowy

• Nieograniczony - regulowany przez KC, dotyczy głównie gospodarowania nieruchomościami

• Ustny - aukcje jako przetarg ustny

• Pisemny

Uczestnicy aukcji zwani są licytantami art. 70.1 KC

Warunkiem niezbędnym do zawarcia umowy w trybie aukcji (przetargu) jest ogłoszenie o aukcji (przetargu) a w nim określenie czasu, miejsca, przedmiotu, warunków aukcji (przetargu) co jest pojęciem bardzo szerokim, np. krąg osób, które mogą uczestniczyć w aukcji (przetargu), np. Przetarg dotyczący firm w danym województwie (przetarg ograniczony) lub na określone stanowisko, np. nauczyciela; określenie warunków aukcji (cena wywoławcza, sposób udostępniania środków, itp.).

W przypadku aukcji i przetargu występują dwie strony oferent - składa ofertę i przyjmujący.

Art. 70.2 KC mówi o aukcji. Ta forma zawierania umów dotyczy prostszych umów (sprzedaży, kupna) i tu decyduje tylko cena. Oferta o korzystniejszej cenie będzie obowiązywać tak długo jak nie pojawia się inna - lepsza. Wówczas przestaje ona wiązać. W warunkach aukcji można zastrzec inaczej np. że nie cena decyduje o korzystności oferty; oferent (organizator aukcji) może zamknąć aukcje bez wyboru oferty lub może wybrać ofertę nie proponującą najwyższą cenę. Zawarcie umowy odbywa się poprzez 3 uderzenia młoteczkiem. Wszystkie zastrzeżenia co do warunków wyboru oferty itp. Muszą być wcześniej dokładnie określone.

Wszystkie oferty ważne są do zamknięcia aukcji. Może być i tak, że po wyborze odpowiedniej oferty do umowy nie dojdzie bo np. wymagana jest forma aktu notarialnego, który należy sporządzić. Wówczas mamy do czynienia z umową przedwstępna, której przedmiotem jest przyrzeczenie stron do zawarcia umowy oznaczonej w przyszłości i określenie warunków przyszłej umowy (art. 389-391 KC).

W sytuacji, gdy oferta zostanie wybrana lecz oferent uchyla się od niej to druga strona może dochodzić przed sądem do zawarcia umowy (inaczej może rościć swych praw w wyniku złożenia pozwu do sądu z dochodzeniem przymusu złożenia oświadczenia woli „zgadzam się”; art. 70.2.3 KC). Działa to w obie strony.

W przetargu oferty składa się na piśmie i wyróżniamy tu dwie fazy:

1. Sprawdzanie ofert przez komisję przetargową - jest to część Jana, przy której mogą by obecni oferenci

2. Wybranie najkorzystniejszej oferty lub nie wybranie żadnej (część jawna)

W myśl art. 70.3.2 KC organizator przetargu informuje oferentów o wyniku przetargu czyli jaką wybrał ofertę lub że żadnej nie wybrał (NA PIŚMIE).

W myśl art. 70.3.3 KC do ustalenia chwili zawarcia umowy w drodze przetargu pisemnego stosuje się przepisy dotyczące przyjęcia oferty.

Zastrzeganie o unieważnieniu przetargu bez podania przyczyny oznacza, że przed zawarciem umowy ale już po wybraniu oferenta i (lub) poinformowaniu go o zwycięstwie organizatorów może zrezygnować z przetargu. Jest to wbrew filozofii przetargu i pojawia się pytanie czy takie zachowanie jest sprzeczne z dobrymi obyczajami.

Organizator przetargu zawsze ma swobodę w wyborze ofert, oferty składane w przetargu są tak skomplikowane i jeden element nie decyduje o tym która jest lepsza, inaczej mówiąc nie przesądza o wyborze oferenta. Czasem pewne postanowienia w ofercie warunku mogą być podejrzane.

Podobnie jak przy aukcji tak i w przetargu istnieje zasada odpowiedzialności za winę przy kontraktowaniu.

W warunkach aukcji i przetargu występuje wadium czyli zastrzeżenie wpłaty organizatorowi określonej sumy bądź zabezpieczenia tej wpłaty (może być to gotówka, polecenie przelewu, zabezpieczenie zapłaty).

Wadium zawsze jest w kwocie pieniężnej (art. 70.4 KC).

Obowiązkiem organizatora aukcji (przetargu) jest poinformowanie w jaki sposób wadium musi być uregulowane.

Cele wadium:

1. Stanowi barierę finansową - stanowi warunek uczestnictwa (kryterium finansowo - majątkowe)

2. Zabezpieczenie zawarcia i wykonania umowy, jeśli do nie dojdzie (art. 70.4.2 KC)

Istnieją też aukcje internetowe, wówczas nie ma możliwości wpłacenia wadium., bo uczestniczy nie znajdują się w tym samym miejscu. Ale obowiązek obowiązkiem i jeśli oferent wadium nie uiści to albo będzie niedopuszczony do aukcji albo jego oferta nie będzie brana pod uwagę.

Gdy oferent uchyla się od zawarcia umowy to organizator:

• Zatrzymuje wadium (wówczas jest ono traktowane jako zadatek; art. 394 KC

• Jeżeli wadium stanowi zabezpieczenie to je wykorzystuje

Gdy organizator zrywa umowę to oferent:

• Ma prawo do otrzymania podwójnego wadium

• Ma prawo do naprawienie szkody - w sytuacji, gdy oferent poniósł szkodę wyższą niż podwójne wadium (art. 70.4.3 KC)

Każdy oferent lub organizator aukcji (przetargu) może zakwestionować zawartą umowę, jeżeli któraś ze stron (oferent, organizator, inna strona) wpłynęła na zawarcie umowy poprzez złamanie prawa lub dobrych obyczajów.

Przykład: zmowa licytantów, czyli głosowanie w określony sposób lub nie głosowanie jako złamanie dobrych obyczajów.

Przedsiębiorcy mogą zawierać umowę bez określonej formy, np. ustnie co prowadzi do wielu konfliktów, np. w sytuacji gdy jedna ze stron zacznie się wypierać, że umowa nie została zawarta.

Odpowiedzą na zapytanie o ofertę może być faktura pro-forma. Nie podlega ona opodatkowaniu ani księgowaniu, określa istotne postanowienia dotyczące umowy.

Należy pamiętać, że w sytuacji zawierania prostych umów może pojawić się także wiele niezgodności. Np. gdy idziemy do sklepu z zamiarem kupna określonego towaru, wyrażamy oświadczenie woli i zawarcie umowy ma miejsce w chwili gdy prosimy sprzedawcę o towar lub sami go bierzemy (art. 60 KC). Można jednak zaraz od tej umowy odstąpić. Po wzięciu towaru - jeszcze przed jego zapłatą, no. W sklepie samoobsługowym można go od razu skonsumować. W sytuacji gdy ktoś posługuje się fałszywym dowodem osobistym to ta czynność jest sprzeczna z prawem a zatem nieważna.

Przedstawicielstwo

Definicja przedstawicielstwa - art. 95.1 KC

Można dokonać czynności prawnej przez przedstawiciela. Czynność prawna dokonana przez przedstawiciela w graniach umocowania pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla reprezentowanego.

Przedstawiciel ustawowy - w ścisłym tego słowa znaczeniu to umocowanie do działania w cudzym imieniu opierające się na ustawie.

Na organy nie mówimy „przedstawiciele ustawowi”, bo istnieją obok przedstawicieli, tzn. są przedstawiciele i organy. Określenie przedstawicieli ustawowych i pełnomocników nie dotyczy organów. Organy działają za kogoś, no. Za spółkę działa zarząd, a przedstawiciel działa w imieniu kogoś. Wyjątkiem jest zawarcie małżeństwa czy sporządzenie testamentu - czynności te nie mogą zostać zawarte przez pełnomocnika.

Źródła umocowania:

• Ustawa przedstawicielstwo ustawowe

• Oświadczenie reprezentowanego

Przedstawicielstwo ustawowe - do 18 lat rodzice, kurator, opiekun

Reprezentacja = przedstawicielstwo + działanie organów

Reprezentacja nie jest przedstawicielstwem. Art. 97 KC mówi o domniemaniu pełnomocnictwa, czyli ktoś korzysta z usług przedsiębiorstwa (lokal osoby prowadzącej działalność gospodarczą) przyjmuje się że jest to osoba umocowana do wykonania czynności prawnej.

Rodzaje pełnomocnictwa:

1. Ogólne (art. 98 KC) - rozdział II dział III

2. Rodzajowe - rozdział II dział III

3. Do poszczególnych czynności - rozdział II dział III

4. Prokura - rozdział III

Kodeks cywilny nie wymienia czynności, które nie są czynnościami zwykłego zarządu czyli takich jak pełnomocnictwo, które wiążą się ze zwykłymi czynnościami prawnymi (np. wystawienie weksla, zaciągnięcie kredytu, zapis na sąd polubowny); czynności faktycznej nie można dokonać w czyimś imieniu ale za kogoś natomiast czynność prawną można wykonać w czyimś imieniu.

Jeśli pełnomocnictwo nie jest sprecyzowane to daje pełnomocnikowi umocowanie w zakresie dokonywania czynności zwykłego zarządu w imieniu ustawodawcy.

Jeśli zakres czynności prawnych przekracza zakres zwykłych czynności prawnych to jest to pełnomocnictwo rodzajowe (gatunkowe, np. do zawierania umów) lub do konkretnych czynności (np. do zbycia nieruchomości).

Najczęściej pełnomocnictwo wiąże się z inną umową, np. zlecenia (art. 734 KC), np. umowa z adwokatem, lecz gdy reprezentuje nas przed sądem to potrzebne jest pełnomocnictwo procesowe.

Pełnomocnik nie tylko może, ale jest zobowiązany do wykonania czynności prawnej za kogoś.

Forma pełnomocnictwa ogólnego to zwykła forma pisemna pod rygorem nieważności (art. 99.2 KC). Gdy potrzebna jest szczególna forma do dokonania czynności prawnej to pełnomocnictwo musi być w tej samej formie (art. 158 KC; np. nabycie nieruchomości w formie aktu notarialnego to pełnomocnictwo musi być udzielone w formie aktu notarialnego). Zwykła forma pisemna jest formą szczególną (art. 99.1 KC).

Pełnomocnikiem może być osoba fizyczna (art. 100 KC) nawet z ograniczona zdolnością do czynności prawnych, nie może być jednak ich całkowicie pozbawiona. Gdy udzielone jest pełnomocnictwo w konkretnym zakresie czynności prawnych to nie może to pełnomocnictwo przekraczać zakresu tych czynności.

Gdy osoba przekracza zakres pełnomocnictwa (zakres umocowania) lub działa za kogoś bez pełnomocnictwa (bez umocowania) to mamy do czynienia z fałszywym lub rzekomym pełnomocnictwem.

Gdy taki pełnomocnik zawrze umowę (art. 103 KC) to w sytuacji w której udziela fałszywy pełnomocnik dokonana przez niego czynność prawna jest niezupełna (kulejąca, bezskutecznie zawierzona) i wymaga uzupełnienia w postaci uzyskania zgody osoby, która nie udzieliła upoważnienia. Po udzieleniu tejże zgody czynność jest względnie ważna. Osoba ma określony termin na wyrażenie zgody. Gdy po upływie tego terminu będzie milczała to czynność będzie bezwzględnie nieważna. Jeśli wyrazi zgodę to umowa będzie ważna z datą wsteczną. Gdy umowa będzie bezwzględnie nieważna to fałszywy pełnomocnik jest zobowiązany do zwrotu korzyści jakie poniósł na zawarciu umowy lub pokrycia strat jakie poniosła osoba nie wiedząc o jego działaniach (art. 103 KC).

Przykład fałszywego pełnomocnika:

Przedstawiciel handlowy który pobiera zamówienia odbiera także i pieniądze, których nie oddaje firmie i ta dochodzi do odbioru należności. Czy przedstawiciel był umocowany do odbioru pieniędzy? Nie, był umocowany jedynie go zawarcia umowy i dostarczenie towaru.

Art. 104 KC mówi o czynności bezwzględnie nieważnej. Jednakże gdy ten, komu zostało złożone oświadczenie woli w cudzym imieniu, zgodził się na działanie bez umocowania, stosuje się odpowiednio przepis o zawarciu umowy bez umocowania.

Pełnomocnictwo może być w każdym czasie odwołane. Wyjątek stanowi zrzeczenie pełnomocnictwa (art. 101 KC). Umocowanie wygasa z chwilą śmierci pełnomocnika lub mocodawcy, chyba że obie strony ustaliły inaczej. Gdy pełnomocnictwo wygasa a pełnomocnika dalej wykonuje czynności w imieniu mocodawcy w zakresie pierwszego umocowania to czynność prawna jest ważna, chyba że strona trzecia, z którą pełnomocnika zawiera umowę wie o tym lub z łatwością może się o tym dowiedzieć (art. 105 KC).

Pełnomocnik w zakresie swego umocowania nie wyznacza innego pełnomocnika, lecz gdy wynika to z treści pełnomocnictwa, z ustawy lub stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa to wówczas tak. Taki, nowo powołany pełnomocnika nazywa się substytucyjnym, ale nie jest on pełnomocnikiem pełnomocnika lecz mocodawcy (występuje wówczas tzw. pełnomocnictwo łączone).

Mocodawca sam może ustanowić kilku pełnomocników i mogą oni mieć taki SA zakres umocowania, czyli działać odrębnie, niezależnie od siebie; mocodawca może również ustanowić pełnomocnictwo łączne (dane czynność jest wykonywana gdy wszyscy pełnomocnicy złożą oświadczenie wolu w imieniu mocodawcy, np. podpisy na umowie).

Art. 108 KC mówi o czynności prawnej wykonywanej z samym sobą. Pełnomocnik nie może dokonać czynności prawnej jako osoba i jednocześnie jako pełnomocnik mocodawcy, nie może być pełnomocnikiem obu stron.

Istnieją jednak dwa wyjątki:

• Gdy wynika to z umowy

• Pełnomocnik może być drugą stroną czynności prawnej gdy nie zostanie naruszony interes mocodawcy

Reprezentacja czynna - dokonywanie czynności prawnych

Reprezentacja bierna ma miejsce wówczas, gdy pełnomocnik odbiera oświadczenie woli w imieniu mocodawcy lub od innych stron dla mocodawcy nie dokonując przy tym żadnych aktywnych czynności prawnych.

Prokura

Prokura to pełnomocnictwo handlowa, powołane na mocy ustawy z dnia 25.09.03 (ze zmianami); w KC decyduje art. 109.1-109.9.

Prokury mogą dotyczyć nie tylko spraw handlowych, ale wszystkich spraw przedsiębiorstwa, zakres umocowania prokurenta jest najszerszy i nie można go ograniczyć.

Prokury udzielają (art. 109.1.1 KC) przedsiębiorstwa wpisane w rejestr przedsiębiorstw; przedsiębiorstwa wpisane w ewidencję działalności gospodarczej czyli osoby fizyczne prokury udzielić nie mogą.

Kodeks Handlowy mówi, że prokury może udzielić kupiec rejestrowy czyli osoba fizyczna ale zależy to od rodzaju prowadzonej działalności.

W rejestrze przedsiębiorstw są przedsiębiorstwa zagraniczne i jeśli są to osoby fizyczne to tez mogą udzielić prokury.

Gdy fundacja, stowarzyszenie podejmują działalność gospodarczą to muszą się wpisać do rejestru przedsiębiorstw i tym samym udzielić prokury mogą (art. 50 KC).

Art. 109.7.4. KC i art. 43.2 KC o przedsiębiorstwie występującym pod firmą (rejestrowy i nierejestrowy). Spółka kapitałowa w organizacji nie może udzielić prokury, mimo że, przed wpisem do rejestru może podjąć działalność gospodarczą.

Forma prokury - pisemna pod rygorem nieważności

Prokurentem może być tylko osoba fizyczna o pełnej zdolności do czynności prawnych.

Jeżeli do określonej czynności prawnej wymagana jest szczególna forma to prokura nie musi być udzielona w tej samej szczególnej formie.

Prokura jest to najszersze w swym zasięgu pełnomocnictwo (art. 109.2.1 KC i art. 99.1 KC) - obejmuje umocowania co czynności sądowych i pozasądowych jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Nie musimy generalnie się zastanawiać jakie czynności są jakie bo pełnomocnik ma umocowanie do wszystkich.

Czynności sądowe - czynności przed sądem administracyjnym, Sądem Najwyższym

Czynności pozasądowe - dokonywanie umów, wystawianie czeków.

Prokurent nie może dokonywać czynności zagrażających przedsiębiorstwu, np.:

• Zbyć przedsiębiorstwo

• Wydzierżawić przedsiębiorstwo czy oddać do czasowego użytkowania

• Zbyć i obciążać nieruchomości

Prokurent może tego dokonać jeśli mocodawca udzieli mu do tego odrębnego pełnomocnictwa czyli pełnomocnictwa do poszczególnej czynności z odpowiednią formą tego pełnomocnictwa (art. 109.3 KC, art. 99.1 KC, art. 75.1 KC).

Prokura obejmuje to wszystko, co jest związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Art. 109.2.1 KC mówi o tym, że prokury nie można ograniczyć ze skutkiem wobec osób trzecich, jedynie można w stosunkach wewnętrznych miedzy prokurentem a mocodawcą. Wówczas czynność dokonana przez prokurentów, wykraczająca poza wewnętrzne ograniczenia jest ważna w stosunkach zewnętrznych ale łamie stosunki wewnętrzne.

Prokura jest wpisywana do rejestru przedsiębiorstw jako jedyne pełnomocnictwo (innych się nie wpisuje) i jest nawet specjalna rubryka na prokurenta. Żadne ograniczenie nie będą tu wpisywane i osoby trzecie nie będę tego wiedzieć.

Prokura oddziałowa - jest wyjątkiem i oznacza ograniczenie prokury tylko do spraw oddziałowych, wpisany do rejestru oddziału, wykraczając poza ten zakres jest fałszywym prokurentem. Art. 109.5 KC

Przy prokurze nieoddziałowej nie ma takiego przepisu.

Z punktu widzenia mocodawcy prokura jest niebezpieczna z tego względu, że prokurent może doprowadzić go do ruiny.

Prokura może być udzielona kilku osobom łącznie (tzw. prokura łączna) lub pojedynczym osobom oddzielenie, czyli prokura oddzielna, samoistna, jednoosobowa.

W przypadku prokury łączonej najczęściej następuje dwóch prokurentów (art. 109.4.2 KC). Jeśli jeden tylko z prokurentów złoży oświadczenie woli to nie jest ważna prokura gdy inni prokurenci jednocześnie też je złożyli.

Czy można udzielić prokury łączonej jednej osobie?

W świetle art. 109.1 KC jest to możliwe ale tylko w sytuacji gdy ta osoba współdziała z członkiem zarządu lub wspólnikiem w sprawie osobowej (prokura łączna niewłaściwa) inaczej mówiąc, gdy prokurent działa z inną osobą nie będącą prokurentem. Gdy spółka udziela prokury jednej osobie to jest to groźne (mogą wystąpić czynności niekorzystne dla mocodawcy); gdy udziela prokury łącznej (wysoce kosztowne i niekiedy kłopotliwe) to gdy sprzeciwia się jeden to inni nie mogą niczego dokonać.

W świetle art. 109.5-6 KC prokurent może udzielić pełnomocnictwa rodzajowego i pełnomocnictwa do konkretnych czynności prawnych. Nigdy ogólnego!

Udzielenie prokury (tak jak oświadczenia woli):

• W przypadku spółki kapitałowej przy wieloosobowym zarządzie stanowi regulamin (wg KSH)

• W spółkach osobowych - art. 41 KC obowiązuje wewnątrz, a na zewnątrz - osoby uprawnione składają oświadczenia woli

Art. 208.1.6-7 KSH i 371.4-5 KSH mówią o stosunkach w sytuacji wieloosobowego zarządu a nie w jaki sposób spółka jest reprezentowana, tak więc spółkę reprezentuje dwóch członków zarządu i prokurent chyba, że z umowy lub ustawy wynika coś innego

Umocowania prokurenta - prokurent nie może udzielić prokury, nie może działać z innym prokurentem w samowolnym porozumieniu, udzielić pełnomocnictwa ogólnego (art. 109.6 KC i art. 98 KC).

Prokurę najczęściej ustanawia się na podstawie umowy o pracę (pracodawca - pracownik lub zakład pracy - pracownik).

Na mocy art. 109.7.2. KC prokurę można w każdym czasie odwołać. Prokurent jest najczęściej pracownikiem spółki, toteż odwołanie prokury wiąże się z wypowiedzeniem umowy o pracę.

Prokura wygasa na skutek:

• Wykreślenia przedsiębiorstwa z rejestru - osoby prawnej (spółki) nie można wykreślić z rejestru bez przeprowadzenia likwidacji. Prokura wygasa z chwila otwarcia (ogłoszenia) likwidacji. Ale spółka może ogłosić upadłość, wówczas likwidacji nie przeprowadza się.

• Przekształcenia przedsiębiorstwa

• Śmierci prokurenta

Art. 109.7.4 KC jest przepisem bezprzedmiotowym bo nie ma praktycznego zastosowania.

Od momentu ogłoszenia prokurenta jest 7 dni na dostarczenie wniosku o ustalenie prokurenta w Krajowym Rejestrze Sądowym. Z chwilą wpisania do KRS prokurent jest pełnomocnikiem; w chwili wykreślenia nie może dokonywać czynności prawnych w imieniu przedsiębiorstwa.

Prokurent składając podpis powinien zamieścić dopisek „prokurent”.

W przypadku prokury pisemnej musi być tekst „działający w imieniu” art. 109.9 KC. Wpis i wypis prokurenta z KRS nie ma zastosowanie konstytucyjnego.

Terminy

Mają bardzo ważna znaczenie w prawie cywilnym. Art. 110 KC określa reguły dotyczące terminów. Co do liczenia terminów to mówią o tym art. 110-116 KC.

Definicji terminu nie ma jako takiej. Może to być pewien okres jak i konkretna data (zdarzenie przyszłe i pewne), może być to warunek (zdarzenie przyszłe i niepewne) czy pewne przewidywania stron, termin w świetle doświadczeń jakiejś osoby.

Zdarzenie pewne - zdarzenie które musi nastąpić, np. zachód słońca.

Warunek - postanowienie zawarte w treści czynności prawych lub ustalenie skutków prawnych uzależnia powstanie tej czynności od zdarzenia przyszłego i niepewnego

Skutki upływu terminu art. 116 KC i warunku są takie same.

Warunek zawierający - jego zaistnienie powoduje powstanie określonych stosunków, np. sprzedaż z prawami własności art. 589 KC (np. jeżeli ukończysz studia otrzymasz bibliotekę, takie postanowienie czynności prawnej jest uzależnione od zdarzenia przyszłego i niepewnego; powstanie skutków prawnych tej czynności)

Warunek rozwiązujący - jego zaistnienie powoduje ustanie stosunków prawnych, np. śmierć człowieka (zdarzenie przyszłe i pewne, ale niepewne co do czasu; ustanie skutków prawnych czynności, np. darowizna samochodu stanie się bezskuteczna, jeśli obdarowany rozwiedzie się).

Terminy płatności należności i zobowiązań są określone pewnym okresem zazwyczaj, np. 14 dni od daty wystawienie faktury. Istnieją terminy początkowe (AKWO) i końcowe (AKWE).

Gdy stosunki prawne mają ustać to stosowne przepisy o warunku rozwiązującym, gdy mają dopiero powstać o zawierającym art. 116 KC.

Jak się liczy terminy? Art. 111 KC

• 14 dni od dnia… czyli od dnia następnego

• 14 dni do dnia… czyli do godz.24:00 tego dnia

• Termin tygodniowy, czyli ustalony np. w środę obejmuje cały tydzień i wygasa w następną środę

• Termin miesięczny - mija z ostatnim dniem miesiąca

• Gdy termin oznaczony jest w dniach, to kończy się z upływem następnego dnia

• Jeśli termin rozpoczyna się od określonego zdarzenia to nie wliczamy tego dnia

• Przy obliczaniu wieku osoby fizycznej termin upływa z początkiem ostatniego dnia

Liczenie terminu można zmienić.

Jeśli termin oznaczony jest w miesiącach lub latach a ciągłość terminu nie jest wymagana to za miesiąc przyjmuje się 30 dni a za rok 365 dni.

Jeśli koniec terminu upływa w dniu ustawowo wolnym od pracy to termin upływa z końcem następnego dnia. Art. 115 KC mówi o dniach ustawowo wolnych od pracy. Są to niedziele i święta państwowe (lub kościelne).

Skutki prawa związane z upływem terminu:

• Przedawnienie art. 117-125 KC

• Prekluzja (sądowa, pozasądowa) - po upływie określonego terminu uprawnienie wygasa, dotyczy różnego rodzaju uprawnień o różnym charakterze.

• Zasiedzenie art. 172 KC, art. 173 KC

• Przemilczenie art. 174 KC

Prekluzja

Termin prekluzyjny (zawity) - po jego upływie wygasa uprawnienie art. 568.1 KC.
W spółce z o.o. w dwóch przypadkach: art. 251 KSH i art. 252 KSD mamy do czynienia z terminem prekluzyjnym pomimo, iż nie jest to napisane. Prekluzja dotyczy różnych uprawnień o różnym charakterze, majątkowych i niemajątkowych.

Przedawnienie

Nie może być tak, że wierzyciel bez końca domaga się roszczeń od dłużnika. Załóżmy, że wierzyciel ma określone roszczenie majątkowe, nieregulowane w terminie przez dłużnika. Wówczas roszczenie ulega przedawnieniu. Wyjątkiem jest, no. Art. 223 KC. Jeżeli po upływie terminu przedawnienia to art. 117.2 KC.

Przykład: Gdy następuje sprzedaż rzeczy i kupujący nie zapłacił za nią w ustalonym terminie, to gdy termin nie minął i sprzedający nie upomniał się o jego należności to po upływie terminu zapłaty dłużnik może odmówić zaspokojenia sprzedającego. Ten ostatni kieruje sprawę przed sąd. Gdy dłużnik przed sądem wytłumaczy się terminem przedawnienia to wierzyciel nie ma szans na wygraną.

Po upływie terminu przedawnienia roszczenie nie wygasa, ale trzeba je skutecznie uregulować i przekształca się w zobowiązanie naturalne. Oznacza to, że dług nadal istnieje ale nie istnieje odpowiedzialność.

Po upływie terminu przedawniania dłużnik może się uchylić od zaspokojenia wierzyciela. Może także zapłacić (uregulować) dług, lecz gdy to zrobi to nie może żądać zwrotu pieniędzy od wierzyciela (art. 411.3 KC).C mówi o tzw. innych terminach przedawnienia (pół roku, rok, dwa lata)

Ogólnie wyróżniamy:

1. 3-letni okres dla roszczeń o świadczenia okresowe

2. 3-letni okres dla roszczeń związanych z działalnością gospodarczą

Istnieją jednakże terminy od 2 m-cy po 5 lat.

Terminy nie mogą być wydłużane lub skracane dobrowolnie. „Inne termin” ten zwrot wyklucza art. 118 KC.

Świadczenia okresowe - np. alimenty, renta, czynsze, najem, dzierżawa, w odróżnieniu od jednorazowych są spełniane okresowo i spełnienie poszczególnego świadczenia okresowego nie wpływa na zmieszczenie długu.

Gdy wierzyciel jest przedsiębiorcą to termin przedawnienia jego roszczeń to 3 lata. Wyjątek - art. 554 KC.

Początek biegu terminu przedawnienia - gdy nie wynika z innego przepisu to początek biegu terminu przedawniania zaczyna się od tzw. wymagalności świadczenia kiedy wierzyciel może domagać się roszczenia od dłużnika. Art. 120 KC roszczenia o zaniechanie.

Początek biegu terminu przedawnienia roszczeń deliktowych (art. 442 KC) wynosi 3 lata ale rozpoczyna się od momentu dowiedzenia się poniesieniu szkody i osobie obowiązanej do jej naprawienia.

Termin przedawnienia roszczenia z tytułu umowy o dzieło trwa 2 lata. Kontrowersyjny początek biegu terminu przedawniania art. 646 KC - od dnia oddania dzieła, jeżeli nie zostało oddane od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy powinno zostać oddane.

O przerwie w biegu terminu przedawnienia mówi art. 123 KC (po przerwie biegnie dalej). Zawieszenie biegu terminu przedawnienia jest na czas, w którym występuje pewna okoliczność art. 121 KC - potem biegnie dalej.

Bieg przedawniania nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu co do roszczeń które przysługują osobom mniemającym pełnej zdolności do czynności prawnych, przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę - przez czas sprawowania opieki lub kurateli.

Bieg nie rozpoczyna się i nie ulega zawieszeniu w stosunku do dzieci, nad którymi jest opieka - przez czas trwania władzy rodzicielskiej.

Po każdym przerwaniu przedawniania biegnie ono na nowo.

Bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność przed sądem (wykroczenie, powództwo), przez uznanie roszczenia przez osobę przeciwko, której roszczenie przysługuje. Kiedy następuje przerwanie przedawnienie przez czynność w postępowaniu przed sądem lub innym organem to przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie nie zostanie zakończone.

Uznanie niewłaściwe - oświadczenie, określone zachowanie dłużnika czyli poprzez stosowe zachowanie dłużnik wyraża przekonanie o długu.

Przedawnienie dotyczące praw majątkowych reguluje art. 222 KC.

Jeśli mamy roszczenie jako prawomocne orzeczenie sądu lub stwierdzoną zgodę przed sądem powszechnym lub polubownym to zawsze przedawnia się po upływie 10 lat. Jeśli stwierdzone roszczenia jest okresowe należne w przyszłości przedawnia się po 3 latach.

Roszczenie nie wygada to upływie terminu przedawnienia. W przypadku roszczeń sąd nie bada upływu terminu. Terminu przedawnienia nie można wydłużyć (skrócić) może go jedynie zawiesić lub przerwać.

Prekluzja, inaczej terminy zawite, prekluzyjne - nie są uregulowane w KC w sposób zbiorczy, nie muszą dotyczyć roszczeń, zazwyczaj dotyczą uprawnień niemajątkowych choć roszczenia wyjątkowe też. Terminy te mogą dotyczyć różnych uprawnień, zarówno majątkowych, niemajątkowych jak i roszczeń majątkowych.

Cechą charakterystyczna ego terminu jest to, że po upływie terminu uprawnienie wygasa - będzie to terminy zawity, nawet gdy w rachubę będzie wchodzić roszczenie.

Każdy termin zawity sąd bierze z urzędu, nie musi czekać na zarzut.

Terminy zawite nie ulęgają przerwie ani zawieszeniu.

Przykład terminu zawitego: Prekluzja sądowa - uprawnienia, w ramach których są realizowane poprzez wytępianie do sądu. Prekluzja pozasądowa - sytuacja w których uprawnienia na wymagają wystąpienia do sądu.

Art. 568 KC dotyczy uprawnień z tytułu rękojmi jako przykład prekluzji sądowej i pozasądowej - odstąpienie od umowy nie wymaga wystąpienia do sądu.

Art. 534 KC dotyczy uznania czynności prekluzyjnej za bezskuteczną jest to prekluzja sądowa, gdyż aby uznać czynność za bezskuteczną trzeba wystąpić do sądu z powództwem.

Art. 249 KSH i art. 422 KSH i art. 425 KSH dotyczą uchylenia uchwały. Są to prekluzję sądowe, powództwo można wnieść w określonych terminach i terminy te wynoszą w sp. z o.o. (art. 251 KSH i art. 252.3 KSH) w S.A. (art. 424 KSH i art. 425.2-3 KSH).

Art. 88 KC - prekluzja pozasądowa, bo jest termin po którym uprawnienie wygasa.

Własność i prawa rzeczowe

Z punktu widzenia prawa cywilnego nie ma znaczenie rodzaj własności. Art. 140 KC mówi o treści własności, nawiązuje do poprzedniego systemu (okresu społeczno-gospodarczego) i formuła dziś nie ma istotnego znaczenia. Z art. 140 KC wynika triada uprawnień właściciela. Właściciel ma prawo do władania, korzystania i rozporządzenia rzeczą z wyłączeniem innych osób.

Do środków ochrony własności zaliczyć można roszczenie negatoryjne i windykacyjne.

Roszczenie negatoryjne - domaganie się przywrócenia stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń gdy ktoś, np. zniszczył daną rzecz.

Roszczenie windykacyjne - właściciel może żądać od innej osoby wydania rzeczy, z której ta osoba korzysta, lecz jest własnością właściciela.

Art. 222.1 KC Roszczenie właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytku lub o zapłatę ich wartości, roszczenia o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy. To samo dotyczy roszczeń samoistnego posiadacza przeciwko właścicielowi o zwrot nakładów na rzecz.

Współwłasność - własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom:

1. W częściach ułamkowych - udziału współwłaścicieli są równe, każdy właściciel może dysponować swoim udziałem samodzielnie (art. 196 KC i dalej)

2. Łączna - tę współwłasność regulują przepisy dotyczące stosunków z których one wynikają (art.195 KC), np. współwłasność małżonków, współwłasność majątkowa właścicieli w spółce cywilnej (art. 863 KC). We współwłasności łącznej niema wyodrębnionej konkretnej części własności, każdy wspólnik ma idealną część majątku wspólnego.

Każdy, kto prowadzi działalność gospodarczą określa odrębność majątkową.

Zniesienie współwłasności jest możliwe na drodze umowy lub drogą sądową.

Nabycie własności określonej rzeczy:

1. Pierwotne - oznacza, że nikt wcześniej nie był właścicielem danej rzeczy

2. Wtórne - oznacza, że nowy właściciel rzeczy wywodzi prawo własności do rzeczy od poprzedniego właściciela. Nowy właściciel nie może nabyć więcej praw niż miał poprzedni.

Istnieje także tzw. pochodne nabycie w drodze czynności prawnych (np. umowa), dziedziczenia, łączenia majątku różnych podmiotów.

Art. 150 KC mówi o tym, że nabycie własności zależy od tego, czy mamy do czynienia z rzeczami oznaczonymi co do gatunku, tożsamości, czy rzeczy przyszłych.

Rzecz oznaczona co do tożsamości - moment złożenia zgodnych oświadczeń woli jest momentem nabycia własności. Wyjątki mogą wynikać z przepisów prawa lub ustanowień obu stron.

Rzecz oznaczona co do gatunku lub rzecz przyszła - umowa zobowiązująco-rozporządzająca do prawa własności rzeczy nie powoduje jeszcze nabycia rzeczy dopóki jej nie wydano, np. kupno węgla.

Art. 157 KC Własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem Anie z zastrzeżeniem terminu. Jeżeli umowa będzie stanowiła jak wyżej do przeniesienia własności potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron obejmujące ich bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście własności.

Art. 158 KC Forma przeniesienia własności nieruchomości musi mieć formę aktu notarialnego.

Przeniesienie własności nieruchomości nie jest uzależnione od wpisu do księgi wieczystej ale musi być to umową bezterminową i bezwarunkową, w innym przypadku musi być to odrębna umowa.

Umowa dotycząca przeniesienia własności nieruchomości musi być sporządzona w formie aktu notarialnego (zarówno zobowiązująca jak i rozporządzająca; 2 egzemplarze, przypadku łącznej umowy - 1 akt notarialny).

Umowne prawo odstąpienia od umowy nie może być na gruncie przenoszenia praw własności nieruchomości (bo art. 157 KC temu zaprzecza). Art. 169 KC mówi, że nabycie własności od osoby nieupoważnionej do rozporządzania rzeczą ruchomą przez nabywcę powoduje, że zyskuje on własność w chwili objęcia rzeczy w posiadanie i gdy działa przy tym w dobrej wierze. Gdy rzecz jest skradziona lub utracona przez właściciela i nie upłynęły 3 lata to nabywamy własność po upływie 3 lat.

Art. 179 i dalej KC mówią o wyzbyciu się własności rzeczy.

Art. 183 i dalej KC mówią o zagubionej rzeczy i jej znalezieniu

Art. 190-194 KC mówią o własności nieruchomości połączonej z ruchomą (ruchoma staje się częścią nieruchomej)

Art. 192 KC Ten, kto wytworzył nową rzecz ruchomą z cudzych materiałów, staje się jej właścicielem, jeżeli wartość nakładu pracy jest większa od wartości materiałów. Jeżeli przetworzenie rzeczy było dokonane w złej wierze albo jeżeli wartość materiałów jest większa od wartości nakładu pracy, rzecz wytworzona staje się własnością właściciela materiałów.

Art. 266 i dalej KC mówią o użytkowaniu rzeczy przez osobę

Art. 252 mówi o użytkowaniu rzeczy

Art. 65 mówi o użytkowaniu praw.

Użytkowanie jest niezbywalne i wygasa przez niewykonywanie go przez lat 10.

Użytkowanie wieczyste dotyczące gruntów należących do Skarbu Państwa, nasteruje na 99 lat; wymaga wpisu do księgi wieczystej i corocznej opłaty użytkowania wieczystego.

Ograniczone prawa rzeczowe

Ograniczone prawa rzeczowe (art. 244 KC i dalej):

• Użytkowanie

• Zastaw

• Służebność

• Hipoteka

• Zastaw rejestrowy

Użytkowanie, zastaw i służebność regulowane są przez KC, zaś hipoteka i zastaw rejestrowy regulowane są odpowiednimi ustawami.

Służebność gruntowa (art. 285 KC) - Nieruchomość można obciążyć na rzecz właściciela innej nieruchomości (nieruchomości władnącej) prawem, którego treść polega bądź na tym, że właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, bądź na tym, że właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań, bądź też na tym, że właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności (służebność gruntowa). Służebność gruntowa może mieć jedynie na celu zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej lub jej oznaczonej części.

Służebność osobista - Nieruchomość można obciążyć na rzecz oznaczonej osoby fizycznej prawem, którego treść odpowiada treści służebności gruntowej (służebność osobista). Służebność osobista wygasa najpóźniej ze śmiercią uprawnionego. Służebności osobiste są niezbywalne. Nie można również przenieść uprawnienia do ich wykonywania.

Zastaw - ograniczone prawo rzeczowe na rzeczach ruchomych, może być ustanowiony w celu zabezpieczenia wierzytelności na rzeczy ruchome (na nieruchome - hipoteka), jest to zabezpieczenie na poczet przyszłych lub warunkowych wierzytelności; potrzebna jest do tego umowa pomiędzy właścicielem i wierzycielem oraz wydanie rzeczy wierzycielowi lub osobie trzeciej na którą strony się zgadzają. Jeżeli ktoś ma wierzytelność według dłużnika to dłużnik może obciążyć inną rzecz jako zabezpieczenie.

Zastaw rejestrowy - potrzebny jest wpis do rejestru sądowego. Rzeczy obciążone tym zastawem pozostają w ręku dłużnika do zabezpieczenia wierzytelności. Podmiotem zastawu mogą być również prawa, kiedy są one zbywalne, np. udział w sp. z o.o. Do ustanowienia zastawu potrzebna jest umowa na piśmie z datą pewną.

Posiadanie

Posiadanie (Art. 336 KC i dalej) - sprawowanie rzeczywistego władztwa nad rzeczną (oznacza stan faktyczny). Posiadacz sprawuje władzę, która wynika z praw podmiotowych bez względu na to czy jest tym, za kogo się podaje, np. złodziej ma prawo wykorzystania prawa własności. Dzierżyciel - włada faktycznie rzeczą za kogoś innego.

Dwa elementy składają się na posiadanie:

1. Faktyczne władztwo

2. Wola sprawowania tego władztwa

Rodzaje posiadania (art. 336 KC)

1. Samoistne - gdy ten, kto rzeczą włada, włada jako właściciel

2. Zależne - gdy ktoś faktycznie włada rzeczą jak najemnik (właściciel, użytkownik, dzierżawca, zastawnik) lub w zakresie innych praw podmiotowych oprócz prawa własności.

3. Posiadanie służebności - ten kto faktycznie korzysta z cudzej nieruchomości, nie jest to stan prawny ale faktyczny

Skutki posiadania to domniemywanie.

Art. 339 KC - Domniemywa się, że ten, kto rzeczą faktycznie włada, jest posiadaczem samoistnym.

Art. 340 KC - Domniemywa się ciągłość posiadania. Niemożność posiadania wywołana przez przeszkodę przemijającą nie przerywa posiadania.

Art. 341 KC - Domniemywa się, że posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym. Domniemanie to dotyczy również posiadania przez poprzedniego posiadacza.

Art. 342 KC - Nie wolno naruszać samowolnie posiadania, chociażby posiadacz był w złej wierze.

Ochrona posiadania:

Art. 342 KC - Nie wolno naruszać samowolnie posiadania, chociażby posiadacz był w złej wierze.

Art. 344 KC - Posiadaczowi przysługuje o przywrócenie stanu poprzedniego rzeczy (posiadacz może wytoczyć powództwo posesoryjne)/

Wszelka ochrona posiadania przysługuje osobie, która faktycznie włada daną rzeczy.

Przeniesienie posiadania (art. 348-351 KC) może nastąpić poprzez:

• Wydanie rzeczy (art. 348 KC) - wydawania dokumentów i środków niezbędnych do władania rzeczą

• Samoistne przeniesienie posiadania (art. 349 KC) - posiadacz samoistny stanie się posiadaczem zależnym np., najemcą a posiadaczem samoistnym zostanie inna osoba. Samoistne przeniesienia posiadania bez faktycznego wydania rzeczy.

• Jeżeli rzecz jest w posiadaniu zależnym innej osoby i gdy chce ona np. sprzedać ją innej to należy poinformować o tym wszystkim strony.

• Dzierżawienie (art. 338 KC) - faktyczne władanie rzeczą za kogoś innego, np. przewoźnik.

Zobowiązania

Art. 353.1 KC - Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić.

Źródła zobowiązań:

1. Czynność prawna (umowy, czynności prawne jednostronne, wielostronne)

2. Czyn niedozwolony

3. Akt administracyjny

4. Inne zdarzenia (art. 405 i dalej KC)

Świadczenie, które jest przedmiotem zobowiązania może polegać na działaniu (aktywne zachowania dłużnika) lub zaniechaniu (dłużnik jest obowiązany do zaniechania pewnych czynności).

Zasad swobody umów (kontraktowania) art. 353.1 KC mówi, że strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według własnego uznania ale dotyczy to treści i istoty stosunku prawnego. Każdy podmiot może określić czy:

1. Zawrze umowę i z kim ją zawrze

2. Może decydować o treści umowy

3. O formie umowy (zasada swobody umów w szerszym ujęciu)

Jednakże treść i cel umowy nie mogą być sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (np. umowa między małżonkami gdzie jedna ze stron będzie wnosić do małżeństwa więcej majątku czy umowa miedzy rodzicami a dzieckiem, kiedy będą płacić na studia a ono musi później oddać) i z ustawą, np. przepisy bezwzględnie obowiązują oznaczające nieważność umowy cywilnoprawnej. Poza umowami nazywanymi można zawierać umowy nienazwane np. umowę factoringu, franchaisingu.

Umowa nazwana - to taka, którą ustawodawca nazwał wprost

Umowa nienazwana - to taka, która nie jest uregulowana prawnie ale funkcjonuje.

Są wyjątki od swobody kontraktowania umów, czyli istnieje obowiązek kontraktowania umów, np. obowiązkowe ubezpieczenie samochodu.

Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie z należytą starannością, wymaganą w danej sytuacji. Miernik należytej staranności jest określony dla różnych dłużników - inny jest dla wykształconych, inny dla mało wykształconych, bierze się też pod uwagę np. stopień świadomości.

Osoba, która prowadzi działalność gospodarczą (jest przedsiębiorcą) musi wykazać się podwyższoną należytą staranności (istnieje wówczas podwyższony miernik należytej staranności, no. Zawodowe przygotowanie przy wykorzystaniu (świadczeniu) pewnej czynności dłużnik będzie musiał w sposób podwyższony to wykonać). Art. 355.1 KC
i art. 355.2 KC.

Wierzyciel nie może domagać się osobistego świadczenia od dłużnika, jeżeli nie wynika to z treści czynności prawnej, ustawy albo właściwości świadczenia (art. 356 KC
i art. 647.1 KC).

Osobiste spełnienie świadczenia nie rozgranicza czy ma być ono spełnione przez dłużnika czy przez pracowników. Przykład: Gdy mamy świadczenie pieniężne i osoba trzecia chce je uregulować za dłużnika to wierzyciel mysi je przyjąć, nawet wówczas, gdy osoba trzecia działa bez wiedzy dłużnika.

Świadczenie osobiste może spełniać osoba fizyczna jak i osoba prawna.

Jeżeli jakość rzeczy nie jest określona w umowie ani w przepisach to według
art. 357 KC średnia jakość rzeczy powinna dłużnika zadowolić (dotyczy rzeczy oznaczonych co do gatunku). Gdyby okazało się, że przy nadzwyczajnej zmianie stosunku, której strony nie przewidziały, a przy której dłużnik nie jest w stanie spełnić, to w oparciu o art. 357.1 KC można wystąpić do sądu z powództwem o rozwiązanie zobowiązania. Jednakże strony w umowie mogą same wprowadzić odpowiednie klauzule zabezpieczające. Sąd może oznaczyć sposób wykonywania zobowiązania lub zerwać umowę gdy po zawarciu umowy wystąpiły okoliczności, których nie można było przewidzieć przy zawarciu umowy.

Zasada walutowości (art. 358.1 KC) każdy ustawodawca określa własną walutę, istnieje obowiązek zastrzegania zobowiązań pieniężnych w polskim pieniądzu, zobowiązanie spełnione na obszarze Polski - tylko w polskich złotych. Wyjątek stanowi ustawa „Prawo dewizowe”, na giełdzie można dokonywać operacji w innych walutach. Osoby fizyczna mogą w obcych walutach zastrzec zobowiązanie np. zobowiązanie osób mieszkający przy granicy kraju.

Zasada nominalizmu (art. 358.1 KC) gdy świadczenie od początku jest nominalne to dłużnik płaci jego wartość nominalną, bez względu na panujące na rynku warunki np. inflacji. Strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego miernika niż pieniądz złoty polski. Mówią o tym tzw. klauzule waloryzacyjne (art. 358.1.2 KC), np. pieniądz przelicza się na inną walutę, na złoto, itp.

Waloryzacja sądowa - w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza można starać się o waloryzację świadczenia, uwzględniającą zmianę siły nabywczej pieniądza. Z waloryzacji rej nie mogą korzystać przedsiębiorcy (art. 358.1.3 KC).

Zobowiązania solidarne - kilku dłużników jest zobowiązanych tak, że wierzyciel może żądać uregulowania świadczenia:

• Od wszystkich łącznie

• Od kilku

• Od jednego,

Zaspokojenie wierzyciela przez jednego zwalnia innych od spełnienia świadczenia (tzw. solidarność bierna).

Zobowiązanie solidarne może wynikać z przepisów ustawy, z umowy, z czynności prawnych (art. 366 KC)

Solidarność wierzycieli - występuje rzadko a oznacza, że dłużnik, mając kilku wierzycieli spełnia świadczenia do rąk jednego i to zaspokaja wszystkich wierzycieli
(art. 367 KC).

Art. 864 KSH - tam, gdzie wspólnicy są to solidarnie odpowiadają.

Art. 370 KC - Jeżeli kilka osób zaciągnęło zobowiązanie dotyczące ich wspólnego mienia, są one zobowiązane solidarnie, chyba że umówiono się inaczej.

Art. 376 KC - Jeżeli jeden z dłużników solidarnych spełnił świadczenie, treść istniejącego między współdłużnikami stosunku prawnego rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach może on żądać zwrotu od współdłużników. Jeżeli z treści tego stosunku nie wynika nic innego, dłużnik, który świadczenie spełnił, może żądać zwrotu w częściach równych.

Art. 379 KC - Jeżeli jest kilku dłużników albo kilku wierzycieli, a świadczenie jest podzielne, zarówno dług, jak i wierzytelność dzielą się na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest dłużników albo wierzycieli. Części te są równe, jeżeli z okoliczności nie wynika nic innego.

Art. 380 KC - Dłużnicy zobowiązani do świadczenia niepodzielnego są odpowiedzialni za spełnienie świadczenia jak dłużnicy solidarni.

Art. 384 KC - W wypadkach gdy wymaga tego ochrona interesów konsumentów, Rada Ministrów może, w drodze rozporządzenia, określić szczegółowe warunki zawierania i wykonywania umów między osobami prowadzącymi działalność gospodarczą a konsumentami

Zobowiązanie niesolidarne - kilku dłużników i kilku wierzycieli jest to dług dzieli się na tyle części ilu jest dłużników. Świadczenie jest podzielne gdy może być spełnione częściowe bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości. Jeśli jest niepodzielne to dłużnicy działają jak dłużnicy solidarni.

Czasem postanowienia umowy nie mogą być negocjowane np. umowa ubezpieczania (są stosowane regulaminy dotyczące stosunków umownych). Wówczas strony ustalają pewien wzorzec umów (obowiązuje on wówczas także gdy umowy nie są indywidualnie zawierane.

Przepisy mówią, że taki wzorzec będzie obowiązywał gdy zostanie doręczony z umową (inaczej mówiąc gdy przy zawarciu umowy zostaną wręczone warunki) lub gdy druga strona z łatwością będzie mogła się dowiedzieć o warunkach stawianych przez drugą stronę.

Art. 358 KC mówi, że wzorzec jest integralną częścią umowy i nie może być z nią sprzeczny. Wzorzec można negocjować, umowy nie. Gdy wzorzec jest niezgodny z umową to nie obowiązuje, wówczas liczy się tylko umowa. W umowie nie mogą funkcjonować niejasne klauzule. Postanowienia niejednoznaczne tłumaczy się na korzyść konsumenta.

Art. 389 KC i art. 390 KC mówią o umowie przedwstępnej. Gdy strony na chwilę obecną nie mogą lub nie chcą zawrzeć umowy (np. z powodów prawnych) mogą zawrzeć umowę przedwstępną, jako gwarancję zawarcia w przyszłości umowy właściwej. Można w umowie przedwstępnej ustalić termin zawarcia umowy właściwej (jeżeli nie to strona uprawniona określa termin, gdy obie są uprawnione to obowiązuje termin tej strony, która wcześnie złożyła oświadczenie) można także określić formę umowy właściwej, zakres odszkodowania (jeżeli jedna strona uchyli się od umowy właściwej to druga strona może żądać odszkodowania lub orzeczenia sądu). Jeżeli w ciągu roku od zawarcia umowy przedwstępnej nie został określony termin umowy przyrzeczonej nie można żądać jej zawarcia.

Instytucje wyzysku art. 388 KC - wykorzystanie niedołęstwa lub niedoświadczenia, przymusowego położenia do zawarcia umowy drugiej strony. Gdy zaistnieje wyzysk to albo nastąpi unieważnienie umowy lub zmniejszenie (zwiększenie) świadczenia. Uprawnienia powyższe wygasają z upływem lat dwóch od dnia zawarcia umowy.

Wykonanie zobowiązań pieniężnych i niepieniężnych (art. 451 KC) gdy miejsce świadczenia nie jest określone wówczas:

• Zobowiązanie niepieniężne (jeśli nie jest oznaczone lub nie wynika z własności zobowiązanie świadczenia powinno być spełnione gdzie w chwili powstanie zobowiązania dłużnik miał siedzibę zamieszkania.

• Zobowiązanie pieniężne (ma charakter oddawczy) - dłużnik udaje się do siedziby wierzyciela i płaci mu. Jeżeli wierzyciel zmieni miejsce zamieszkania to ponosi koszty przesłania. Gdy zobowiązanie dotyczy działalności gospodarczej to zapłata ma miejsce w siedzibie prowadzenia działalności gospodarczej.

Gdy wynika to z właściwości zobowiązania to zasady są inne, np. gdy zobowiązanie jest o roboty budowlane to spełnienie świadczenie ma miejsce tam, gdzie ma stanąć obiekt. Miejscem spełnienia świadczenia może być rachunek bankowy.

Termin spełnienia świadczenia:

• Może być określony w umowie, tzw. zobowiązanie terminowe

• Zobowiązanie bezterminowe (art. 455 KC) - takie świadczenie powinno być wykonane niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do spełnienia świadczenia.

Czy faktura VAT jest wezwaniem do zapłaty? Tak, ale gdy będzie określony w niej termin spełnienia świadczenia.

Gdy termin jest oznaczony z czynności prawnych to jest on zastrzeżony na korzyść dłużnika. Oznacza to, że dłużnik może świadczenie spełnić wcześniej ale wierzyciel nie może tego żądać, ani mu odmówić wcześniejszego spełniania świadczenia. Może być także na korzyść wierzyciela - jest to sytuacja odwrotna, wierzyciel nie musi przyjmować wcześniej spełnionego świadczenia. Może to być korzyść dla obu stron te dwa ostatnie zastrzeżenia terminu są raczej niespotykane. Po upływie terminu jest nieterminowe spełnienie świadczenia - niekorzystne dla dłużnika.

Umowa wzajemna (art. 487.2 KC) - strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej jest odpowiednikiem drugiej (zasada ekwiwalentności świadczeń). Świadczenia ta powinny być wykonane jednocześnie, chyba, że z umowy (ustawy, z orzeczenia sądy lub decyzji innego właściwego organu) wynika inaczej (np. ze jedna ze stron obowiązana jest do wcześniejszego świadczenia) świadczenie z ręki do ręki.

Dowody spełnienia świadczenia:

• Jeżeli zobowiązanie polegało na zachowaniu czynnym to musi być udowodnienie faktu spełnienia świadczenia, należy wówczas zabezpieczyć dowody, dłużnik może domagać się pokwitowania od wierzyciela (art. 462 KC). Koszty pokwitowanie ponosi dłużnik.

• Gdy zaniechanie - tego nie trzeba udowadniać

Dodatkowe zastrzeżenia umowy (art. 464 KC):

• Zadatek art. 394 KC

• Odstępne

• Kara umowna

• Umowne prawo odstępu

Zadatek - to zryczałtowane odszkodowania za niewykonanie umowy. W razie niewykonania umowy, jedna ze stron bez dodatkowego terminu może odstąpić od umowy i zatrzymać zadatek, a jeżeli sama go dał, może żądać sumy dwukrotnie wyższej). Zaliczka - to coś innego - zalicza się część świadczenia na poczet przyszłego świadczenia (inaczej mówiąc częściowo spełnione świadczenie). Zaliczka nie jest zadatkiem.

Odstępne - przy odstąpieniu od umowy płacimy tzw. odstępne, to umowne prawo odstąpienie od umowy trzeba złożyć w postaci oświadczenia woli i zastrzec w odpowiednim terminie. Umowa jest nietrwałą do momentu trwania umowy przedwstępnej. Kara umowna (art. 483 KC i art. 484 KC) można zastrzec, że naprawienie szkody za niewykonanie lub błędne wykonania świadczenia nastąpi w postaci kwoty określonej (za naruszenie lub nienależycie wykonane zobowiązania niepieniężne), jest to zryczałtowane odszkodowanie.

Rodzaje kary umownej:

• Wyłączona - oznacza, że wierzyciel wymaga tylko kary umownej

• Zaliczana - jeżeli wierzyciel poniesie szkodę wyższą niż karę umowna to może domagać się różnicy między stratą a karą w postaci odszkodowania.

Jeżeli została zastrzeżona kara umowna to wierzyciel musi udowodnić, że dłużnik nie wykonał bądź nienależycie wykonał świadczenia i ta kara umowna została zastrzeżona. Jeżeli kara umowna jest zbyt wygórowana to sąd może ją zmniejszyć.

Wygaśnięcie zobowiązania następuje z chwilą wykonania zobowiązania oraz:

1. Świadczenie w miejscu wypełnienia

2. Odnowienie (nowacja)

3. Potrącenie

4. Złożenie świadczenia do depozytu sądowego

Świadczenie w miejscu wypełniania - (art. 453 KC) mówi o rzeczywistym spełnieniu świadczenia. Jeżeli dłużnik w celu zwolnienia się z zobowiązania spełnia za zgodą wierzyciela inne świadczenie, zobowiązanie wygasa. Jednakże gdy przedmiot świadczenia ma wady, dłużnik obowiązany jest do rękojmi według przepisów o rękojmi przy sprzedaży. Niezbędne są dwa warunki:

• Umowa zmieniająca przedmiot świadczenia

• Faktyczne spełnienie świadczenia np. rzeczowa lub pociągająca wadliwość świadczenia - stosuje się przepisy o rękojmi sprzedaży

Odnowienie (nowacja) - to umowa zawarta miedzy wierzycielem a dłużnikiem, jej przedmiotem jest spełnienie przez dłużnika innego świadczenia lub tego samego lecz na innej podstawie Prawien. Jeżeli jest to zobowiązanie dotyczące ceny sprzedaży a dłużnik w zamian spełnia zobowiązanie rzeczone to tamto wygasa, a powstaje nowe zobowiązanie.
Z art. 506 KC nie wynika rzeczywiste spełnienie świadczenia lecz mówi tylko o zobowiązaniu. Art. 506.1 KC mówi o tym, że strony czasem zmieniają umowę i nie będzie to odnowienie. Zmiana treści zobowiązanie nie stanowi jego odnowienia. Wręczenie czeku bądź weksla nie stanowi odnowienia, chyba że strony zadeklarują inaczej. Tak długo, jak czek jest ważny wierzyciel nie może dochodzić roszczenia, może jedynie wówczas gdy czek jest np. bez pokrycia.

Poręczenie

Istnieją dwa rodzaje potrąceń:

• Ustawowe - art. 498 KC i dalej

• Umowne - nie jest uregulowane w KC ale w wyniku swobody kontraktowania

Art. 498 KC mówi o potrąceniu ustawowym, które ma zasadnicze znaczenie gdy dwie osoby są jednocześnie wierzycielami i dłużnikami. Przedmiotem są pieniądze ale także rzeczy oznaczone co do gatunku lub jednego rodzaju. Potrącenie wykonuje się poprzez jednostronne oświadczenie woli (art. 499 KC) oświadczenie woli ma moc wsteczną od chwili kiedy potrącenie stało się możliwe. Odroczenie następuje tylko do wysokości niższych zobowiązań pieniężnych. Art. 505 KC Nie mogą być umorzone przez potrącenie:

1. Wierzytelności nie ulęgające zajęciu

2. Wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania

3. Wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych

4. Wierzytelności, co do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne

Umowne potrącenie - nie ma przeszkód by strony umówiły się na potrącenie. W myśl tego musi być zawarta umowa między stronami (art. 353.1 KC). W tym przypadku dochodzi do zaspokojenia wierzyciela czyli do spełniania świadczenia przez dłużnika.

Złożenie do depozytu sądowego - w myśl art. 470 KC i art. 692 KPC następuje w trybie przepisów postępowania cywilnego, trzeba mieć postanowienie sądu co powoduje wygaśnięcie zobowiązania. Ważne złożenie do depozytu sądowego ma takie same skutki jak spełnienie świadczenia zobowiązuje wierzyciela zwrotu dłużnikowi kosztów złożenia. Jeżeli dłużnik nie wie gdzie wierzyciel ma swą siedzibę lub jest nieosiągalny dla dłużnika ten może wystąpić do sądu o wydanie postanowienia by złożyć świadczenie do depozytu sądowego.

Wygaśnięcia zobowiązanie może nastąpić także bez zaspokojenia wierzyciela:

• Może to wynikać z treści czynności prawnych

• Upływ czasu jeśli ustawa łączy z nim wygaśnięcie zobowiązania

• Śmierci dłużnika lub wierzyciela gdy zobowiązanie ma charakter osobisty

• Konfuzja, czyli połączenie w jednej osobie wierzyciela i dłużnika, np. dłużnik dziedziczy spadek.

• Niemożność spełnienia świadczenia (art. 475 KC) rozwiązanie umowy następuje w wyniku orzeczenia sądu ale tylko w pewnych okolicznościach

Umowy prowadzące do wygaśnięcia zobowiązania bez zaspokojenia:

1. Umowa o zwolnienie z długu (art. 508 KC)

• Aby doszło do Zwolenia z długu musi być do umowa (wierzyciel zwalnia, dłużnik zwolnienie z długu przyjmuje)

• Zwolnienie z długu nie może być odpłatne

• Skutki występują w przyszłości

• Gdy wierzyciel niszczy dokument dotyczący zobowiązanie to też ono wygasa

Umowa rozwiązująca (dot. Umowy zobowiązania)

Aby umowa była rozwiązującą muszą być spełnione określone warunki np., gdy w całości umowa nie została wykonana to zobowiązanie może być rozwiązane. Strony muszą określić warunki rozwiązania zobowiązania, umowa rozwiązująca przewiduje określone skutki rozwiązania zobowiązania.

Bezpodstawne wzbogacenie (art. 405-414 KC) - jest to instytucja skomplikowana, jest to źródło zobowiązania czyli sytuacja w której następuje przejście majątku jednej osoby na drugą bez podstawy prawnej (art. 405 KC). Przesłanki bezpodstawnego wzbogacenia się:

• Musi po jednej stronie być wzbogacenie w dowolnej postaci, np. w sytuacji w której ktoś zaspokoi zobowiązanie danej osoby czyli inaczej zwiększenie aktywów lub też zmniejszenie przychodów

• Po drugiej stronie dochodzi do zubożenia, zmniejszają się aktywa (zwiększają pasywa)

• Musi być wzbogacenie kosztem drugiej osoby (musi zachodzić związek realny), może być niezależnie od woli osób, np. działanie samego zubożałego (np. budowa na czyimś terenie) lub spełnienie cudzego zobowiązania lub działanie wzbogacającego (np. budowa na własnym terenie ale z cudzych środków).

Osoba wzbogacona zobowiązana jest do zwrotu korzyści w naturze, gdyby to nie było możliwe to do zwrotu jej wartości.

Nienależne świadczenia (art. 410 KC wymienia kolka sytuacji):

• Ten kto spełnia świadczenie nie był zobowiązany do spełnia świadczenia lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył

• Odpadniecie podstawy prawnej w oparciu o którą spełnione jest określone świadczenie poprzez błąd, odwołanie darowizny, rozwiązanie umowy przez sąd

• Nie osiągnięcie zamierzonego celu - spełnienie świadczenia na rzecz zobowiązania, które nie powstało

• Jeżeli czynność prawna zobowiązana do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Art. 408 KC mówi, że obowiązek wydania korzyści wygasa, gdy wzbogacony utracił ją lub zużył w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba, że używając lub wyzbywając się korzyści powinien liczyć się ze zwrotem korzyści.

Art. 411 KC mówi jakiego świadczenia nie należy domagać się zwrotu:

• Jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej

• Jeżeli godzi to w zasady dobrego wychowania

• Jeżeli świadczenie zostało spełnione w celu zadośćuczynienia przedawnionemu roszczeniu

• Jeżeli świadczenie zostało spełnione zanim wierzytelność stała się wymagalna

Art. 413 KC mówi kiedy nie należy dochodzić zwrotu rzeczy

Art. 412 KC Sąd może orzec przepadek świadczenia na rzecz Skarbu Państwa, jeżeli świadczenie to zostało świadomie spełnione w zamian za dokonanie czynu zabronionego przez ustawę lub w celu niegodziwym. Jeżeli przedmiot świadczenia został zużyty lub utracony, przepadkowi może ulec jego wartość.

Czyny niedozwolone

Czyny niedozwolone:

1. Zawinione działanie człowieka

2. Inne zachowanie ludzi (np. sprzedaż rzeczy cudzej lub niebezpiecznej)

3. Inny sytuacje niezależne

Art. 415 KC - kto ze swojej winy wyrządził komuś krzywdę jest zobowiązany do jej naprawienia.

Art. 416 KC - osoba prawda jest zobowiązana do naprawienia szkody wyrządzonej z winy organu.

Mamy tu do czynienia, kiedy strony nie łączył żaden stosunek obligacyjny. Należy poszukiwać osobę, która ponosi odpowiedzialność deliktową. W obrocie cywilnoprawnym odpowiedzialność deliktowa występuje rzadziej niż kontraktowa.

Odpowiedzialność deliktowa dzieli się na:

1. Odpowiedzialność za własne czyny (art. 415 KC) - przepis zasadniczy, dotyczy każdego człowieka i działania jak i zaniechania, np. czynności prawne

2. Odpowiedzialność za cudze czyny (art. 430 KC)

Kodek Cywilny nie definiuje pojęcia winy (dotyczy odpowiedzialności deliktowej). Karny - tak. Bezprawność to pojęcie zasadniczo zgodne z odpowiedzialnością deliktową.

Obrona konieczna - kto działa w obronie koniecznej odpierając bezpośrednio bezprawny zamach na jakikolwiek dobro własne lub innej osoby, ten nie jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną napastnikowi.

Art. 423 KC dotyczy wyłączenia bezprawności (pociąga za sobą wyłącznie odpowiedzialności deliktowej) - musi być stan wyższej konieczności, inaczej mówiąc nie ma bezprawności w przypadku obrony koniecznej w jej graniach i w stanie wyższej konieczności.

Wina

Wina - karalna działalność człowieka, który działa z określonym rozeznaniem (osoba musi być poczytalna) art. 425 KC. Brak rozeznania i niepełnoletność (poniżej 13 lat) prowadzi do nie ponoszenia odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę (do tego dochodzi choroba psychiczna, niedorozwój lub przejściowy stan chorobowy). Art. 426 KC

Rodzaje winy i jej mierniki:

1. Umyślna

1. Chęć dokonania czynu niedozwolonego (świadomie)

2. Osoba przewiduje czyn niedozwolony i godzi się na to (zamiar bezpośredni i ewentualny). W sferze psychiki chęć wyrządzenia szkody swoim zachowaniem

2. Nieumyślna

1. Niedbalstwo świadome (lekkomyślność) - czyli sprawca przewiduje, że jego zachowanie może wyrządzić szkodę ale bezpodstawnie przypuszcza iż uda mu się tego uniknąć

2. Niedbalstwo nieświadome - osoba nie przewiduje skutków (następstw) swego działania a mógł i powinien je przewidzieć (art. 9.2 KK)

KC nie definiuje pojęcia winy. Często nawiązuje się do prawa karnego (dot. każdego rodzaju winy) art. 9.1 KK. Ustawodawca może zaostrzyć karę dzieląc winę na umyślną i nieumyślną.

Art. 472 KC Jeżeli ze szczególnego przepisu ustawy albo z czynności prawnej nie wynika nic innego, dłużnik odpowiedzialny jest za niezachowanie należytej staranności.

Mierniki staranności - w jaki sposób dłużnik powinien być zobowiązany (ogólna staranność).

W sytuacji gdy więcej niż jedna osoba dokonuje złego czynu z negatywnym skutkiem mówimy o współsprawstwie i współodpowiedzialności (art. 355 KC i art. 422 KC).

Współsprawstwo - polega na nakłanianiu do wyrządzenia szkody i gdy osoba udziela pomocy w wyrządzaniu szkody.

Osoba może także świadomie korzystać z czyjejś szkody to już nie jest współsprawstwo. Mamy tutaj do czynienia w sytuacji w której podstawową odpowiedzialnością jest odpowiedzialność za czyn własny, np. paserstwo.

Art. 441 KC Jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, ich odpowiedzialność jest solidarna. Jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, ich odpowiedzialność jest solidarna. Ten, kto naprawił szkodę, za którą jest odpowiedzialny mimo braku winy, ma zwrotne roszczenie do sprawcy, jeżeli szkoda powstała z winy sprawcy.

Art. 442 KC Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże w każdym wypadku roszczenie przedawnia się z upływem lat dziesięciu od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę. Jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem lat dziesięciu od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.

Ciężar dowodu - przepisy KC formułują reguły dowodowe, rozkład ciężaru dowodu ma związek z materialną odpowiedzialnością (art. 6 KC - Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne). Na poszkodowanym spoczywa trudny ciężar dowodu:

1. Fakt szkody i ocena materialna

2. Związek przyczynowo-skutkowy między szkodą a działalnością na szkodę

3. Udowodnić winę, że działanie sprawcy było bezprawne

Art. 231 KPC - domniemanie faktyczne

Art. 24 KPC - domniemanie prawne

Wina anonimowa (bezimienna) - dotyczy zwłaszcza osób prawnych, czasem trudno dociec kto jest odpowiedzialny na szkodę, np. który z pracowników szpitala, uznaje się, że istotne jest, aby zaniedbanie w ogóle było ustalone. Każdy ponosi odpowiedzialność za własny czyn, nawet osoba prawna. Osoba prawna jest odpowiedzialna za winy osób wchodzących w skład jej organów (art. 416 KC).

Odpowiedzialność za cudze czyny - to odpowiedzialność osób upoważnionych do nadzory (art. 427 KC) - gdy nie wywiązał się z zadań, gdy jest udowodniona wina związana z nadzorem to mamy do czynienia z współsprawstwem (art. 441 KC też będzie miał tutaj miejsce) np. gdy rodzice zaniechają nadzoru to dziecko odpowiada za sowiej czyny to rodzice także.

Art. 427 KC - wskazuje kto z mocy ustawy lub umowy jest zobowiązany do nadzoru drugiej osoby to jest zobowiązany do naprawienia szkody wywołanej przez tą osobą. Przepis ten stosuje się również do osób wykonujących bez obowiązku ustawowego ani umownego stałą pieczę na takimi osobami, chyba że uczynił zadość obowiązkowi nadzoru albo że szkoda powstałaby także przy starannym wykonywaniu nadzoru (art. 95KRiO).

W rachubę wchodzi także faktyczne wykonanie czynności. Istnieje tu obowiązek domniemania prawnego co do winy nadzoru, co do związku przyczynowo-skutkowego między osobą która dokonała zły czyn a osobą ją nadzorującą (można zarówno jedno jak i drugie obalić).

Art. 430 KC - kiedy w rachubę wchodzi funkcjonariusz (pracownik państwowy) to odpowiedzialność ponosi również Skarb Państwa.

Art. 428 KC - odpowiedzialność sprawcy jest to odpowiedzialność na zasadzie słuszności kiedy brak jest osób nadzorujących lub nie można od nich uzyskać naprawienia szkody, poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego naprawienia szkody od samego sprawcy. Jeżeli z okoliczności a zwłaszcza z porównania stanu majątkowego poszkodowanego i sprawcy wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego. Powierzający wykonanie czynności innej osobie ponosi odpowiedzialność za cudzy czyn i za szkody wywołane przez sprawcę tego czynu (sprawcę a nie jego kierownika). Nie ma znaczenia na podstawie jakich stosunków prawnych.

Art. 429 KC - Kto powierza wykonanie czynności drugiemu, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną przez sprawcę przy wykonywaniu powierzonej mu czynności, chyba że nie ponosi winy w wyborze albo że wykonanie czynności powierzył osobie, przedsiębiorstwu lub zakładowi, które w zakresie swej działalności zawodowej trudnią się wykonywaniem takich czynności.

Art. 430 KC - Kto na własny rachunek powierza wykonanie czynności osobie, która przy wykonywaniu tej czynności podlega jego kierownictwu i ma obowiązek stosować się do jego wskazówek, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną z winy tej osoby przy wykonywaniu powierzonej jej czynności.

Ważne jest czy:

• Szkoda nastąpiła w trakcie wykonywania nadanej czynności

• Szkoda nastąpiła przy tzw. okazji wykonywania czynności

Art. 430 KC odnosi się do sprawcy szkody, który podlega kierownictwu osoby powierzającej czynność. Mówimy tu o zwierzchnictwie lub podporządkowaniu organizacyjnym stosunku pracy. Źródłem podporządkowania może być tu umowa lub ustawa. Odpowiedzialność zwierzchnika za szkody wywołane przez podwładnego ma miejsce na zasadzie ryzyka (art. 441 KC - odpowiedzialność solidarna) np. wojsko, policja.

Odpowiedzialność za zwierzęta i rzeczy (jako kolejny przykład odpowiedzialności deliktowej):

• Odpowiedzialność za zwierzęta art. 431.1 KC - Kto zwierzę chowa albo się nim posługuje, obowiązany jest do naprawienia wyrządzonej przez nie szkody niezależnie od tego, czy było pod jego nadzorem, czy też zabłąkało się lub uciekło, chyba że ani on, ani osoba, za którą ponosi odpowiedzialność, nie ponoszą winy.

• Odpowiedzialność za wyrzucenie (wylanie, spadnięcie) przedmiotu art. 433 KC - Za szkodę wyrządzoną wyrzuceniem, wylaniem lub spadnięciem jakiegokolwiek przedmiotu z pomieszczenia jest odpowiedzialny ten, kto pomieszczenie zajmuje, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą zajmujący pomieszczenie nie ponosi odpowiedzialności i której działaniu nie mógł zapobiec.

Nie ma odpowiedzialność gdy jest odpowiedzialność na zasadzie ryzyka, niezależnie od winy, np.:

• Zalanie pomieszczenia niżej położonego

• Gdy na skutek trzęsienia ziemi coś spanie (działanie siły wyższej)

• Wyłącznie z winy poszkodowanego, np. włamanie

• Wyłącznie z winy osoby trzeciej, kiedy nie ponosi odpowiedzialność właściciel

Art. 434 KC - Za szkodę wyrządzoną przez zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części odpowiedzialny jest samoistny posiadacz budowli, chyba że zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części nie wynikło ani z braku utrzymania budowli w należytym stanie, ani z wady w budowie. Definicja budowli wg art. 434 KC - różnego rodzaju nie tylko obiekty budowlane ale i inne obiekty na trwałe związane z podłożem, np. latarnie, namioty cyrkowe. Droga nie. Za budowlę będzie także brany wał przeciwpowodziowy i wykopy pod fundamenty. Za oderwanie się części budowli sztucznie połączonej odpowiada na zasadzie ryzyka ten kto jest samoistnym posiadaczem budowli. Gdy na etapie budowy nastąpi oderwanie się części budowli to odpowiedzialność za szkodę ponosi wykonawca od momentu protokólarnego przejęcia terenu (art. 652 KC).

Art. 435 KC - Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio do przedsiębiorstw lub zakładów wytwarzających środki wybuchowe albo posługujących się takimi środkami.

Art. 436 KC - Odpowiedzialność przewidzianą w artykule poprzedzającym ponosi również samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody. Jednakże gdy posiadacz samoistny oddał środek komunikacji w posiadanie zależne, odpowiedzialność ponosi posiadacz zależny. razie zderzenia się mechanicznych środków komunikacji poruszanych za pomocą sił przyrody wymienione osoby mogą wzajemnie żądać naprawienia poniesionych szkód tylko na zasadach ogólnych. Również tylko na zasadach ogólnych osoby te są odpowiedzialne za szkody wyrządzone tym, których przewożą z grzeczności.

Przesłanki ekskulpacyjne - czyli udowodnienie niewinności.

Przesłanki egzomeracyjne - czyli wina na zasadzie ryzyka. Obok siły wyższej przesłanką egomeracyjną jest wyłączna wina poszkodowanego lub wina osoby trzeciej (art. 436 KC
i art. 437 KC).

Przepisy KC normują przedawnienie roszczeń z deliktu. W przypadku deliktu jest 3-letni okres (termin) przedawnienia od popełnienia przestępstwa, czynu niedozwolonego i od momentu, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie odpowiedzialnej za to.

W 2000 r. wprowadzono do KC odpowiedzialność z tytułu towaru (produktu niebezpiecznego) art. 449.1 - 449.11 KC. Producent nie ponosi odpowiedzialność, gdy towaru do obrotu nie wprowadził. Odszkodowanie za szkodę w minie nie obejmuje uszkodzenia samego produktu ani korzyści jakie poszkodowany mógłby osiągnąć w związku z jego używaniem. Odszkodowanie nie przysługuje gdy szkoda na mienie nie przekracza kwoty będącej równowartością 500 euro.

Art. 444 KC - razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu.

Delikt - sprawcę i poszkodowanego nie wiąże żaden stosunek, odpowiedzialność deliktowa:

• Na zasadzie winy

• Na zasadzie ryzyka

• Na zasadzie słuszności

Kontrakt - stosunek (zobowiązanie) obligacyjne łączy strony.

Art. 471 KC - Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Art. 472 KC - Jeżeli ze szczególnego przepisu ustawy albo z czynności prawnej nie wynika nic innego, dłużnik odpowiedzialny jest za niezachowanie należytej staranności.

Art. 473 KC - Dłużnik może przez umowę przyjąć odpowiedzialność za niewykonanie lub za nienależyte wykonanie zobowiązania z powodu oznaczonych okoliczności, za które z mocy ustawy odpowiedzialności nie ponosi. Nieważne jest zastrzeżenie, iż DŁUŻNIK nie będzie odpowiedzialny za szkodę, którą może wyrządzić wierzycielowi umyślnie

Art. 474 KC - Dłużnik odpowiedzialny jest jak za własne działanie lub zaniechanie za działania i zaniechania osób, z których pomocą zobowiązanie wykonywa, jak również osób, którym wykonanie zobowiązania powierza. Przepis powyższy stosuje się także w wypadku, gdy zobowiązanie wykonywa przedstawiciel ustawowy dłużnika.

Zobowiązanie terminowe - termin jest z góry ustalony, wynika to z treści czynności prawnej, z wyroku sądowego, z innego organu a także z właściwości (charakteru) zobowiązania. Gdy termin wykonania zobowiązania nie jest określony to będzie zobowiązanie nieterminowe i gdy dłużnik nie spełni w terminie zobowiązania (zarówno terminowego i nieterminowego) to popada w zwłokę.

Art. 476 KC - Dłużnik dopuszcza się zwłoki, gdy nie spełnia świadczenia w terminie, a jeżeli termin nie jest oznaczony, gdy nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela. Nie dotyczy to wypadku, gdy opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Art. 480 KC - W razie zwłoki dłużnika w wykonaniu zobowiązania czynienia, wierzyciel może, zachowując roszczenie o naprawienie szkody, żądać upoważnienia przez sąd do wykonania czynności na koszt dłużnika.

Art. 471 KC - Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Art. 479 KC - Jeżeli przedmiotem świadczenia jest określona ilość rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, wierzyciel może w razie zwłoki dłużnika nabyć na jego koszt taką samą ilość rzeczy tego samego gatunku albo żądać od dłużnika zapłaty ich wartości, zachowując w obu wypadkach roszczenie o naprawienie szkody wynikłej ze zwłoki.

O graniach odszkodowania mówią art. 361-363 KC. Normują obowiązek związany z odszkodowaniem niezależnie czy deliktowym czy kontraktowym. Naprawienie szkody co do zasady obejmuje straty, jakie poszkodowany poniósł i korzyści, które utracił gdyby zobowiązanie wykorzystano. Kary umowne są nałożone w przypadku odpowiedzialności kontraktowej i maja postać zryczałtowanego odszkodowania i ułatwia dochodzeni w procesie.

Art. 361 KC - Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono

Art. 362 KC - Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron.

Art. 363 KC - Naprawienie szkody powinno nastąpić, według wyboru poszkodowanego, bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej. Jednakże gdyby przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe albo gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty, roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu. Jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu, wysokość odszkodowania powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili.

Umowy wzajemne

Umowa jest wzajemna, gdy obie strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej. Są jednak wyjątki od jednoczesnego spełnienia świadczeń, jednoczesność świadczeń wzajemnych jest tylko w przypadku sprzedaży odręcznej.

Art. 488 KC - Zasada jednoczesności spełnienia świadczeń wzajemnych - Świadczenia będące przedmiotem zobowiązań z umów wzajemnych (świadczenia wzajemne) powinny być spełnione jednocześnie, chyba że z umowy, z ustawy albo z orzeczenia sądu lub decyzji innego właściwego organu wynika, iż jedna ze stron obowiązana jest do wcześniejszego świadczenia.

Art. 490 KC - Powstrzymanie się od spełnienia świadczenia - Jeżeli jedna ze stron obowiązana jest spełnić świadczenie wzajemne wcześniej, a spełnienie świadczenia przez drugą stronę jest wątpliwe ze względu na jej stan majątkowy, strona zobowiązana do wcześniejszego świadczenia może powstrzymać się z jego spełnieniem, dopóki druga strona nie zaofiaruje świadczenia wzajemnego lub nie da zabezpieczenia.

Art. 491 KC - Skutki zwłoki jednej ze stron w wykorzystaniu zobowiązania z umowy wzajemnej - Jeżeli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej, druga strona może wyznaczyć jej odpowiedni dodatkowy termin do wykonania z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy. Może również bądź bez wyznaczenia terminu dodatkowego, bądź też po jego bezskutecznym upływie żądać wykonania zobowiązania i naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki.

Art. 492 KC - Odstąpienie od umowy wzajemnej - Jeżeli uprawnienie do odstąpienia od umowy wzajemnej zostało zastrzeżone na wypadek niewykonania zobowiązania w terminie ściśle określonym, strona uprawniona może w razie zwłoki drugiej strony odstąpić od umowy bez wyznaczenia terminu dodatkowego. To samo dotyczy wypadku, gdy wykonanie zobowiązania przez jedną ze stron po terminie nie miałoby dla drugiej strony znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez nią cel umowy, wiadomy stronie będącej w zwłoce.

Art. 494 KC - Prawa i obowiązki odstępującego od umowy - Strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy; może żądać nie tylko zwrotu tego, co świadczyła, lecz również naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.

Odpowiedzialność za szkody na osobie jest niemajątkowa (np. śmierć, uszkodzenie ciała, narażenie życia) i majątkowa (szkoda na mieniu).

Art. 448 KC - W razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia.

Art. 449 KC - Roszczenia przewidziane w art. 444-448 nie mogą być zbyte, chyba że są już wymagalne i że zostały uznane na piśmie albo przyznane prawomocnym orzeczeniem.

Przepisy o szkodzie na osobie dotyczą tylko odpowiedzialności deliktowej. Świadczenie wadliwego towaru może np. przyczynić się do szkody na osobie ale jest to odpowiedzialność w ramach kontraktu.

Szkoda majątkowa na osobie - jej naprawienie ma miejsce w przypadku uszkodzenia ciała, zdrowia a także śmierci (art. 444 KC).

Istnieją:

• Jednorazowe odszkodowanie (art. 441.1-2 KC) - nie wyklucza możliwości ubiegania się przed sądem o gdyż szkoda może w przyszłości się powiększyć.

• Renta

Art. 447 KC - Z ważnych powodów sąd może na żądanie poszkodowanego przyznać mu zamiast renty lub jej części odszkodowanie jednorazowe. Dotyczy to w szczególności wypadku, gdy poszkodowany stał się inwalidą, a przyznanie jednorazowego odszkodowania ułatwi mu wykonywanie nowego zawodu.

Art. 446 KC - Jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody powinien zwrócić koszty leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł. Osoba, względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody renty obliczonej stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego. Takiej samej renty mogą żądać inne osoby bliskie, którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, jeżeli z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego. Sąd może ponadto przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej.

Krzywda - w następstwie szkody na osobie obok art. 444 KC możemy mieć do czynienia z dwoma elementami: niemajątkowym, czyli krzywdą. Przysługujące tu roszczenie to zadośćuczynienie pieniężne art. 448 KC i art. 23 KC. Każdy kto bezpośrednio został uszkodzony może domagać się zadośćuczynienia. Wysokość sumy zależy od zakresu i dolegliwości, jakie nastąpiły. Zadośćuczynienie to jednorazowe odszkodowanie - nie renta. Art. 445.1-2 KC znajduje zastosowanie w przypadku przemocy, gwałtu itp. Są to szczególne sytuacje dotyczące także więzienia kogoś, przymuszania do czegoś. Obowiązuje tu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.

Przedawnienie roszczeń na osobie - roszczenia deliktowe zarówno majątkowe (co do zasady 3 lata, 10 lat od dnia zdarzenia wywołującego szkodę) jak i niemajątkowe (co do zasady nie przedawniają się).

Zmiana wierzyciela lub dłużnika

1. Wierzyciela - art. 509 KC

2. Dłużnika - zmiana zachodzi w przypadku:

1. Przejęcie zwalniającego - dotychczasowy dłużnik przestaje nim być a dług przechodzi na osobę trzecią

2. Umowne przystąpienie do spełnienia świadczenia (inaczej kumulatywne) - na podstawie umowy do długu przystępuje osoba trzecia (umocowanie czyli dobrowolnie, ustawowe przystąpienie do długu - na postawie ustawy). Zbywca i nabywca długu odpowiadają solidarnie. Osoba trzecia, która spłaca wierzyciela nabywa co do zasady tą wierzytelność do wysokości zapłaty.

Wymagane czynności prawne przy zmianie dłużnika:

• Umowa między wierzycielem a osobą trzecia za zgodą dłużnika

• Umowa miedzy dłużnikiem a osobą trzecia za zgodą wierzyciela (nie jest skuteczna gdy wierzyciel nie wiedział, że osoba trzecia jest niewypłacalna)

Umowa o przyjęcie długu musi być pisemna pod rygorem nieważności art. 518.1-3KC

Zbywanie wierzytelności jest dowolnie usuwalne - może wystąpić poprzez umowę której przedmiotem jest zbycie wierzytelności (art. 510 KC). Wyjątek wynika z przepisów szczególnych lub gdy strony postanowią inaczej. Obok cesji wierzycielskiej jest też factoring. Wyodrębnia się wierzytelności istniejące i przyszłe (warunkowa, terminowa).

Skuteczna cesja wierzytelności oznacza, że zmienia się wierzyciel, dłużnicy się nie zmieniają. Pozycja dłużnika w stosunkach cedent - dłużnik jest taka sama, nie może być gorsza. Dopóki dłużnik nie zostanie powiadomiony o cesji to art. 512 KC, art. 467 KC gdy cesja jest warunkowa. Art. 519 KC.

Typologia umów:

1. Nazwane - wyraźnie określone jako wyodrębnione (sprzedaży, o dzieło, o roboty budowlane, o świadczenie usług, leasingu)

2. Nienazwane

3. Mieszane - występują czasami ale mieszczą się w grupie umów nienazwanych

Sprzedaż

Sprzedaż konsumencka - konsument jest kupującym i jest on osobą fizyczną, przedmiotem może być tylko rzecz ruchoma.

Jednym z warunków umowy sprzedaży jest zobowiązanie się kupującego do zapłaty ceny. Cena musi być oznaczona. Drugim jest zobowiązanie się sprzedawcy do przeniesienia rzeczy na kupującego. Przeniesienie własności wynika z art. 155 KC umowa zobowiązująca do przeniesienia własności przenosi tę własność automatycznie.

Art. 535 KC - Przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę.

Umowa rzeczowa (rozporządzająca) przenosi własność rzeczy.

Umowa przedwstępna zobowiązuje do zawarcia umowy zobowiązującego lub zobowiązująco-rozporządzającej.

Sprzedaż nieruchomości - umowa rozporządzająca

Sprzedaż przedsiębiorstwa w znaczeniu podmiotowym - musi być zobowiązanie do przeniesienia własności rzeczy.

Art. 536 KC - Cenę można określić przez wskazanie podstaw do jej ustalenia. Jeżeli z okoliczności wynika, że strony miały na względzie cenę przyjętą w stosunkach danego rodzaju, poczytuje się w razie wątpliwości, że chodziło o cenę w miejscu i czasie, w którym rzecz ma być kupującemu wydana.

Art. 537-541 - nie zajmować się tymi przepisami.

Mówimy o cenach umownych przy sprzedaży są one swobodnie ustalone przez strony w umowie.

Ryzyko przypadkowej utraty lub uszkodzenia - korzyści (ważne zwłaszcza gdy przewoźnicy dostarczają towary, ale tylko tacy którzy są uprawnienie do przewozu określonej rzeczy) i ciężary (z jaką chwilą przechodzą na kupującego?).

Art. 548 KC - Z chwilą wydania rzeczy sprzedanej przechodzą na kupującego korzyści i ciężary związane z rzeczą oraz niebezpieczeństwo przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy. Jeżeli strony zastrzegły inną chwilę przejścia korzyści i ciężarów, poczytuje się w razie wątpliwości, że niebezpieczeństwo przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy przechodzi na kupującego z tą samą chwilą.

Art. 544 KC - Jeżeli rzecz sprzedana ma być przesłana przez sprzedawcę do miejsca, które nie jest miejscem spełnienia świadczenia, poczytuje się w razie wątpliwości, że wydanie zostało dokonane z chwilą, gdy w celu dostarczenia rzeczy na miejsce przeznaczenia sprzedawca powierzył ją przewoźnikowi trudniącemu się przewozem rzeczy tego rodzaju. Jednakże kupujący obowiązany jest zapłacić cenę dopiero po nadejściu rzeczy na miejsce przeznaczenia i po umożliwieniu mu zbadania rzeczy.

Art. 554 KC - Roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy, roszczenia rzemieślników z takiego tytułu oraz roszczenia prowadzących gospodarstwa rolne z tytułu sprzedaży płodów rolnych i leśnych przedawniają się z upływem lat dwóch.

Art. 556 KC - Sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana ma wadę zmniejszającą jej wartość lub użyteczność ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub z przeznaczenia rzeczy, jeżeli rzecz nie ma właściwości, o których istnieniu zapewnił kupującego, albo jeżeli rzecz została kupującemu wydana w stanie niezupełnym (rękojmia za wady fizyczne). Sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana stanowi własność osoby trzeciej albo jeżeli jest obciążona prawem osoby trzeciej (rękojmia za wady prawne).

Art. 557 KC - Sprzedawca jest zwolniony od odpowiedzialności z tytułu rękojmi, jeżeli kupujący wiedział o wadzie w chwili zawarcia umowy. Gdy przedmiotem sprzedaży są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku albo rzeczy mające powstać w przyszłości, sprzedawca jest zwolniony od odpowiedzialności z tytułu rękojmi, jeżeli kupujący wiedział o wadzie w chwili wydania rzeczy.

Art. 563 KC - Kupujący traci uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy, jeżeli nie zawiadomi sprzedawcy o wadzie w ciągu miesiąca od jej wykrycia, a w wypadku gdy zbadanie rzeczy jest w danych stosunkach przyjęte, jeżeli nie zawiadomi sprzedawcy o wadzie w ciągu miesiąca po upływie czasu, w którym przy zachowaniu należytej staranności mógł ją wykryć. Minister Handlu Wewnętrznego może w drodze rozporządzenia ustalić krótsze terminy do zawiadomienia o wadach artykułów żywnościowych. Jednakże przy sprzedaży między osobami prowadzącymi działalność gospodarczą utrata uprawnień z tytułu rękojmi następuje, jeżeli kupujący nie zbadał rzeczy w czasie i w sposób przyjęty przy rzeczach tego rodzaju i nie zawiadomił niezwłocznie sprzedawcy o dostrzeżonej wadzie, a w wypadku gdy wada wyszła na jaw dopiero później - jeżeli nie zawiadomił sprzedawcy niezwłocznie po jej wykryciu. Do zachowania terminów zawiadomienia o wadach rzeczy sprzedanej wystarczy wysłanie przed upływem tych terminów listu poleconego.

Uprawnienia z tytułu rękojmi (art. 559 KC):

• Uprawnienia z tzw. właściwej rękojmi

• Żądanie wymiany rzeczy

• Żądanie naprawy rzeczy

• Obniżenie ceny

• Odstąpienie od umowy (ostateczność)

Jeżeli wady są nieistotne a sprzedawca naprawi wadę lub wymieni to nie można odstąpić od umowy. Przy wymianie sprzedawca pokrywa koszty.

Wybór uprawnień zależy od konsumenta ale:

• Naprawa dotyczy rzeczy oznaczonych co do tożsamości

• Wymiana dotyczy rzeczy oznaczonych co do gatunku ( art. 560 KC)

• Odstąpienie od umowy jest ostatecznością

Art. 568 KC - Uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne wygasają po upływie roku, a gdy chodzi o wady budynku - po upływie lat trzech, licząc od dnia, kiedy rzecz została kupującemu wydana. Upływ powyższych terminów nie wyłącza wykonania uprawnień z tytułu rękojmi, jeżeli sprzedawca wadę podstępnie zataił. Zarzut z tytułu rękojmi może być podniesiony także po upływie powyższych terminów, jeżeli przed ich upływem kupujący zawiadomił sprzedawcę o wadzie.

Art. 570 KC - Do sprzedaży zwierząt, które wymienia rozporządzenie Ministra Rolnictwa wydane w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości oraz Przemysłu Spożywczego i Skupu, stosuje się przepisy o rękojmi za wady fizyczne ze zmianami wskazanymi w dwóch artykułach poniższych.

Art. 574 KC - Jeżeli z powodu wady prawnej rzeczy sprzedanej kupujący odstępuje od umowy albo żąda obniżenia ceny, może on żądać naprawienia szkody poniesionej wskutek istnienia wady, chyba że szkoda jest następstwem okoliczności, za którą sprzedawca odpowiedzialności nie ponosi. W ostatnim wypadku kupujący może żądać tylko naprawienia szkody, którą poniósł przez to, że zawarł umowę nie wiedząc o istnieniu wady; w szczególności może on żądać zwrotu kosztów zawarcia umowy, kosztów odebrania, przewozu, przechowania i ubezpieczenia rzeczy oraz zwrotu dokonanych nakładów w takim zakresie, w jakim nie odniósł z nich korzyści, a nie otrzymał ich zwrotu od osoby trzeciej. Może również żądać zwrotu kosztów procesu.

Art. 575 KC - Jeżeli z powodu wady prawnej rzeczy sprzedanej kupujący jest zmuszony wydać rzecz osobie trzeciej, umowne wyłączenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi nie zwalnia sprzedawcy od obowiązku zwrotu otrzymanej ceny, chyba że kupujący wiedział, iż prawa sprzedawcy były sporne, albo że nabył rzecz na własne niebezpieczeństwo.

Art. 576 KC - Uprawnienia z tytułu rękojmi za wady prawne rzeczy sprzedanej wygasają z upływem roku od chwili, kiedy kupujący dowiedział się o istnieniu wady. Jeżeli kupujący dowiedział się o istnieniu wady prawnej dopiero na skutek powództwa osoby trzeciej, termin ten biegnie od dnia, w którym orzeczenie wydane w sporze z osobą trzecią stało się prawomocne.

Gwarancja (przy umowie sprzedaży) to dodatkowe zastrzeżenie umowne
(art. 557 - 581 KC) i wynika z odrębnego dokumentu gwarancyjnego (dzięki temu gwarancję może zgłosić każdy kto ten dokument posiada) lub z umowy. Gwarantem może być sprzedawca ale najczęściej jest nim producent. Jeżeli w gwarancji nie ma zastrzeżonego innego terminu to trwa on 1 rok od momentu wydania rzeczy. Termin gwarancji jest terminem na ujawnienie się wad towaru - w rękojmi w jej terminie wada musi się ujawnić i nabywca musi zrealizować swe uprawniania. Nabywca swe uprawnienie może zrealizować nawet po upływie terminu gwarancji jeżeli wada ujawni się w terminie gwarancji.

Art. 579 KC - Kupujący, może wykonywać uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy, niezależnie od uprawnień wynikających z gwarancji.

Jeżeli gwarant wymienia rzecz na nową to termin gwarancji biegnie od nowa, a w przypadku naprawy wydłuża się o czas, podczas którego trwała naprawa.

Wada - niezgodność towaru konsumującego z ustawą (domniemanie zgodności).

Jeżeli towar konsumpcyjny, w chwili jego wydania, nie jest zgodny z umową istnieje sześciomiesięczny termin domniemania, że taka niezgodność istniała w chwili wydania. Jeżeli towar odpowiada opisowi i nadaje się do celu określonego w umowie domniemywa się, że towar jest zgodny z umową.

Nieprawidłowość w zmontowaniu lub uruchomienie w przypadku gdy nastąpiło to w chwili wydania bądź uruchomienia (mimo działania zgodnego z instrukcją) - uznaje się wówczas ten towar za niezgodny z umową.

Wyłączenie z odpowiedzialności sprzedawcy występuje gdy nabywca wiedział o wadzie towaru w chwili zakupy.

Uprawnienia z tytułu gwarancji:

• Nieodpłatna naprawa

• Wymiana towaru na nowy

Jeżeli sprzedawca nie odpowiedział w ciągu 14 dni na uprawnienia nabywcy to uznaje się je za uzasadnienie.

Kupujący traci uprawnienie jeśli w terminie 2 m-cy nie zawiadomi sprzedawcy. Sprzedawca odpowiada za niezgodność towaru z umową jeżeli owa niezgodność zostanie wykryta w ciągu 2 lat od wydania, jeżeli rzeczy są używane to najkrócej w ciągu roku.

Termin przedawnienia: art. 10.2

Roszczenia (uprawnienia) przedawniają się w ciągu roku od momentu wykrycia niezgodności. Najkrócej termin przedawnienia to 2 lata (1 rok + 1 rok) od dnia wydania rzeczy. Przerwa w biegu istnienie poza sytuacjami określonymi w art. 123.1 KC. Samo zawiadomienie sprzedawcy o niezgodności towaru z umową przerywa bieg terminu przedawnienia. Przedawnienie nie biegnie w okresie wymiany lub naprawy.

Na gruncie tej ustawy przepisy dotyczące gwarancji nie są jasne.

Przerwa w biegu (zawieszenie):

• 6 m-cy

• 2 m-ce na reklamację

• 2 lata od wydania rzeczy

Szczególne rodzaje sprzedaży:

• Na raty

• Z zastrzeżeniem własności posiadanej rzeczy

• Pierwokupu

Art. 583 KC - Sprzedażą na raty jest dokonana w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedaż rzeczy ruchomej osobie fizycznej za cenę płatną w określonych ratach, jeżeli według umowy rzecz ma być kupującemu wydana przed całkowitym zapłaceniem ceny. Wystawienie przez kupującego weksli na pokrycie lub zabezpieczenie ceny kupna nie wyłącza stosowania przepisów rozdziału niniejszego.

Art. 589 KC - Jeżeli sprzedawca zastrzegł sobie własność sprzedanej rzeczy ruchomej aż do uiszczenia ceny, poczytuje się w razie wątpliwości, że przeniesienie własności rzeczy nastąpiło pod warunkiem zawieszającym.

Art. 590 KC - Jeżeli rzecz zostaje kupującemu wydana, zastrzeżenie własności powinno być stwierdzone pismem. Jest ono skuteczne względem wierzycieli kupującego, jeżeli pismo ma datę pewną.

Art. 591 KC - razie zastrzeżenia prawa własności sprzedawca odbierając rzecz może żądać odpowiedniego wynagrodzenia za zużycie lub uszkodzenie rzeczy.

Sprzedaż z zastrzeżeniem własności rzeczy sprzedanej jest bezwarunkowa ale warunkowe jest przeniesienie własności na sprzedającego.

Prawo odkupu to prawno niezbywalne i niepodzielne.

Art. 592 KC - Sprzedaż na próbę albo z zastrzeżeniem zbadania rzeczy przez kupującego poczytuje się w razie wątpliwości za zawartą pod warunkiem zawieszającym, że kupujący uzna przedmiot sprzedaży za dobry. W braku oznaczenia w umowie terminu próby lub zbadania rzeczy sprzedawca może wyznaczyć kupującemu odpowiedni termin.

Art. 593 KC - Prawo odkupu może być zastrzeżone na czas nie przenoszący lat pięciu; termin dłuższy ulega skróceniu do lat pięciu.

Art. 594 KC - Z chwilą wykonania prawa odkupu kupujący obowiązany jest przenieść z powrotem na sprzedawcę własność kupionej rzeczy za zwrotem ceny i kosztów sprzedaży oraz za zwrotem nakładów; jednakże zwrot nakładów, które nie stanowiły nakładów koniecznych, należy się kupującemu tylko w granicach istniejącego zwiększenia wartości rzeczy. Jeżeli określona w umowie sprzedaży cena odkupu przenosi cenę i koszty sprzedaży, sprzedawca może żądać obniżenia ceny odkupu do wartości rzeczy w chwili wykonania prawa odkupu, jednakże nie niżej sumy obliczonej według paragrafu poprzedzającego.

Art. 596 KC - Jeżeli ustawa lub czynność prawna zastrzega dla jednej ze stron pierwszeństwo kupna oznaczonej rzeczy na wypadek, gdyby druga strona sprzedała rzecz osobie trzeciej (prawo pierwokupu), stosuje się w braku przepisów szczególnych przepisy niniejszego rozdziału.

Art. 603 KC - Przez umowę zamiany każda ze stron zobowiązuje się przenieść na drugą stronę własność rzeczy w zamian za zobowiązanie się do przeniesienia własności innej rzeczy.

Art. 605 KC - Przez umowę dostawy dostawca zobowiązuje się do wytworzenia rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku oraz do ich dostarczenia częściami albo periodycznie, a odbiorca zobowiązuje się do odebrania tych rzeczy i do zapłacenia ceny.

Art. 627-646 KC - o umowie o dzieło. Z umowy o dzieło wyodrębniła się umowa o roboty budowlane.

Umowa o dzieło i umowa o świadczenie usług są to dwie różne umowy.

Wykłady - Prawo - dr Naworski

Strona 12 z 52

---