polska mysl polityczna, 1.80Skrypt z POLSKIEJ MY LI POLITYCZNEJ, Skrypt z POLSKIEJ MYŚLI POLITYCZNEJ


Skrypt z POLSKIEJ MYŚLI POLITYCZNEJ

Opracowali:

Adam Górka

Justyna Grzywaczewska

Katarzyna Konarska

Michał Gieczewski

Przemysław Janiszewski

  1. Pojęcie myśli politycznej, twórcy, źródła, podstawowe kategorie

Myśl polityczna - refleksja nad tą sferą działania, która wiąże się ze sferą sprawowania władzy, sferą polityki.

Andrzej Zybertowicz - wszelkie wypowiedzi dotyczące sfery polityki.

Marcin Król - obejmuje wszelkie publiczne zachowania jednostki i grupy społecznej oraz relacje zachodzące miedzy nimi.

Badacze w Wrocławia - refleksja nad praktyką polityczna rozumianą jako płaszczyzna stosunków i mechanizmów związanych ze sprawowaniem władzy. Refleksja nad aktywnościa ruchów politycznych, partii politycznych, struktur państwowych, która tworzy zwarty system polityczny.

Myśl polityczna obejmuje warstwę wartości, idei, ideologii, doktrynalna i programową, która daje podstawy do działania politycznego i praktycznego.

Myśl polityczna obejmuje koncepcje, poglądy, które afirmują, reformują bądź negują rzeczywistość polityczną a także tworzą wizję nowego ładu społecznego:

Afirmacja - partia rządząca

Reformacja - opozycja

Negacja - ugrupowania skrajne

Myśl polityczna - jej istotą jest refleksja nad praktyką polityczną, która obejmuje relacja pomiędzy jednostką, społeczeństwem i państwem. Są 2 płaszczyzny - refleksja nad tym co jest i obraz jak powinno być.

Twórcy myśli politycznej - są to ideologowie, publicyści, partie polityczne, organizacje, ruchy polityczne, ruchy społeczno-polityczne, organizacje międzynarodowe, np. Parlament Polski.

Źródło poznania - myśl polityczną poznajemy poprzez wypowiedzi twórców myśli politycznej, ustne, zapisane, programy partii politycznych, różne deklaracje dotyczące stanowisk.

Rodzaje informacji: dokumenty organów państwa, sądy; wszelka publicystyka; wypowiedzi; relacje; wspomnienia; pamiętniki; wywiady.

Kategorie myśli politycznej - 1) ustrój polityczny państwa: rola parlamentu, władzy wykonawczej, sądowniczej, prawa i wolności obywatelskie, relacje pomiędzy władzami, suweren, samorząd

2) relacje społeczno-ekonomiczne: rola warstw, grup społecznych, stosunki własnościowe, podział dochodu narodowego, rodzaj gospodarki, model rozwoju gospodarczego.

3) zewnętrzna funkcja państwa: polityka zagraniczna, stosunki z sąsiadami, mocarstwami, przynależności do sojuszy, organizacji międzynarodowych kwestia uchodźców

4) drogi realizacji myśli politycznej: każdy twórca myśli politycznej powinien pokazywać jak powinno być. Drogi: ewolucji lub rewolucji

5) drogi odzyskania niepodległości: przed 1918 to był najważniejszy problem i główna część myśli politycznej. Po 1918 jest koncentracja nad tym jak urządzić państwo.

  1. Myśl społeczna, ideologia, doktryna polityczna

Myśl społeczna - refleksja nad całą społecznością

Ideologia - jest zespołem idei, w oparciu o które uzasadnia się działania polityczne, formułuje się wizję porządku społecznego, politycznego. Dobiera się środki i metody działania, formułuje się programy. Idee, wartości pokazują sposób widzenia świata. Myśl polityczna czerpie z ideologii wartości, formułuje swoje oceny i założenia. Ideologia jest wyznacznikiem dla myśli politycznej.

Doktryna - pojęcie węższe i bardziej uporządkowane niż myśl polityczna. Doktryna ma określić program działania i jego wprowadzenie. Myśl polityczna nie musi być tak uporządkowana i może być wyrywkowa. W doktrynie wymaga się określenia klucza działania.

  1. Koncepcje dróg do niepodległości

Po utracie niepodległości w 1945r. powstały 2 nowe koncepcje odzyskania jej. Jedna to droga do niepodległości w oparciu o ugodę i lojalizm. Natomiast druga koncepcja kowalka zbrojna, powstańcza - irredenta.

Ugoda i lojalizm jest postawa najbardziej zachowawczą, to podporządkowanie się. Ugoda oznacza także porozumienie, ale zawiera się je miedzy dwiema stronami. Nie można być poddanym. Polscy lojaliści zdawali się na wolę zaborców, ugodowcy dodatkowo chcieli dążyć, by cos uzyskać od zaborców.

Irredenta - oznaczała stanowisko bezkompromisowej walki z zaborcami, jej zwolennicy uważali, że każda ugoda będzie nieskuteczna.

LOJALIZM I UGODA

Wywodził się z postaw kiedy powstała konstytucja 3 maja, powstanie Kościuszkowskie.

Szczęsny Potocki - przeciwnik konstytucji 3 maja, postepował zgodnie z zasada „ skończyła się Polska, każdy z Polaków ojczyzne sobie obrać powinien”. Linia legalizmu dotyczyła głownie Rosji, bo odgrywała ona dużą role w Europie. W najmniejszym stopniu lojalizm wystepował w stosunku do Prus.

Józef Szaniawski - zwolennik lojalizmu w stosunku do Rosji. Uważał ze to co idzie z zachodu jest złe i zagraża bytowi Polski

Wincenty Krasiński i gen. Józef Zajączek - łączyło ich przekonanie ze Polska może przetrwać o ile zachowa swoja moralność, religię, tradycję. To co spowodowało upadek Polski to idee Rewolucji Francuskiej, idee liberalizmu - równość, nadmierna ingerencja społeczeństwa. Rewolucja burzy porządek moralny, obiecuje naszym warstwom to czego nie może zrealizować. Ci przedstawiciele widzieli szanse dla Polski w absolutyzmie Rosyjskim. Rosja miała być opoką, trzymać silna władzę.

W II poł. XIXw. Lojalizm w stosunku do Rosji zmniejszał się, Polacy czuli, że Rosja chce zwalczać Polaków, pogłębiała się rusyfikacja. Lojalizm był głownie prezentowany w stosunku do Austro-Węgier. Koncepcja trójlojalizmu Polska z Austro-Węgrami.

Konserwatyści Krakowscy - Stańczycy - Józef Szujski. Wyróżniało ich to, że uzasadniali swoje stanowisko niepowodzeniem walki zbrojnej i przegranych w powstaniach, które niosły za soba negatywne skutki. Stańczycy uważali ze w najbliższym czasie nic się nei zmieni i ze jedyną postawą może być lojalizm i ugoda. Skupiali się na przetrwaniu narodu, bo jeśli przetrwa to będzie można myśleć o odbudowie państwa. Polacy mogą się uczyc od zaborców rządzenia państwem - wymiar praktyczny lojalizmu. Polacy mieli uczestniczyć w samorządach, bo nie mogą być w konspiracji i się ukrywać.

Paweł Popiel - publicysta „czasu” krytykował poglądy liberalne w Europie, idee mysli Rew. Franc. Burzyły dany przez Boga porządek. Popierał współpracę z caratem rosyjskim.

Stanisław Koźmian - krytykował powstanie styczniowe, wzywał by wyrzec się idei niepodległości i ratować to co naród jeszcze posiada.

Michał Bobrzyński - pokazywał znaczenie aktywności politycznej Polaków w zaborach.

Walerian Kalinka - podkreślał rolę moralności i religii w stosunku społecznym i politycznym, pokazywał misje narodu polskiego. Natura ludzka ulega ideom rewolucyjnym, ale to zabija istote narodu. Brak wiary i moralności były przyczyną klęski Polski. Należy dązżyć do podniesienia wartości wewnętrznej narodu - rola kościoła katolickiego. Odrodzenie narodu Polskiego w oparciu o wartości moralne.

Narodowa Demokracja 1887r. - Liga Polska, 1893r. - Liga Narodowa, str. Nar-Demokr.

Liga polska powstała z myślą przygotowania nowego powstania. Później jej przywódcy przeszli na pozycje ugodową.

Roman Dmowski - 1893r. „Nasz Patriotyzm” - program powstańczy okazał sie klęską. Droga słuszna to droga pracy organicznej. Dmowski pracę organiczną starał się wpleść w politykę. Endecja mówiła o niepodległym państwie. Praca organiczna jest współczesnym patriotyzmem. Była podstawa budowy nacjonalizmu przez Dmowskiego. Jeśli naród Polski będzie słaby to nikt nie będzie się z nim liczyć. Od 1905r. Endecja dąży do ugody z Rosją. Dmowski chciał autonomii kulturalnej, politycznej.

Książe Adam Jerzy Czartoryski - przyjaciel cara Aleksandra I. Uważał, że niepodległość Polski można połączyć z polityka Rosji. Najpierw autonomia, później oderwanie od Rosji. Czartoryski prezentując swoja wizje ugody z Rosja był w trudnej sytuacji bo oczekiwano pomocy ze strony Francji. Utworzenie w 1907r. Księstwa Warszawskiego utwierdziło w przekonaniu ze to właśnie Francja będzie sojusznikiem. Koncepcja ugody z Rosja nie miała siły przebicia. Rok 1915r. car Aleksander I nadaje konstytucje Księstwu Warszawskiemu. Ponownie pojawiają się szanse na ugodę z Rosją. Jednak nieprzestrzeganie konstytucji doprowadza do konfliktu z carem w latach 20.

K. Drucki - Lubecki - polityka etatyzmu. Państwo finansuje różne inwestycje. Uważał, że motywy ugody z Rosją znajdą się na płaszczyźnie ekonomicznej. Zniesiono bariery celne miedzy Królestwem Polskim a Rosją. Więzy ekonomiczne miały wzmacniać idee ugody. W 1931r. był u cara z projektem ugody, jednak car to odrzucił. Misja zakończyła się niepowodzeniem.

Karol Marcinkowski - poprzez działania ekonomiczne można realizować koncepcje ugody. Brał udział w powstaniu listopadowym, ale później uznał ze zła jest walka zbrojna. Polacy powinni zakładać szkoły, zakłady. Jeśli tak się stanie to Polacy będą mogli występować z warunkami do Niemiec. Zainicjował budowę Bazaru Polskiego w Poznaniu.

Aleksander Wielopolski - Uważał ze idee Rew. Franc. przyniosły jedynie chaos i brak postępu. Źródłem zła życia społ. są idee liberalne, należy powrócić do tradycji Religi, rodziny, przywiązania do własności, hierarchii w społeczeństwie. Uważał że powstania listopadowe i krakowskie były szkodliwe dla Polski. Jako lekarstwo na odseparowanie się od zachodu uwazał ze najlepsza będzie ugoda z Rosją. Rosja spełnia warunku stabilności, powagi władzy, wszystkie warstwy znają swoje miejsce. Duze znaczenie religii. Trzeba współdziałac z Rosja. Krytykował zachód, oskarżał go o upadek cywilizacji. Przeprowadził reformę oświaty i uprawnień Żydów. Budował pozytywny program ugody z Rosją. Jednak poniósł klęske bo 22 I 1863 wybuchło powstanie styczniowe.

Ugodzie przeszkadzało tez romantyczne podejście, ze walka zbrojna jest bardziej patriotycznym wyjściem niż ugoda.

IRREDENTA

Powstanie zbrojne drogą do niepodległości. Ta droga miała wiekszy oddźwięk w społeczeństwie. Uważano, ze aby obalić zaborców potrzebna jest siła.

Etap do powstania Listopadowego - zakładano, że będzie to wojna regularna, proszono Francję by pozwoliła tworzyć wojsko polskie.

Etap powstania Listopadowego - powstanie miało być działaniem mas przygotowujących, ludz miał być tylko pomocą. Powstanie poniosło klęske gdyż żadne z państw zachodnich nie chciało narażać swoich stosunków z Rosja na pogorszenie.

Etap po powstaniu Listopadowym - powstanie zbrojne ale z ludem. Do powstania Styczniowego w centrum zainteresowania było pozyskanie chlopów. Jednak pojawiaja się spiski.

Ks. Piotr Ściegienny - postanowił pozyskać chłopów do walki o niepodległość. Żeby podnieść swój autorytet przygotował pismo - „Złotą książeczke” która miałą być listem papieża Grzegorza XIV do ludu. Głosił w tej książeczce, ze wszyscy są braćmi. Wzywał ich do walki o wolność i sprawiedliwośc i braterstwo. Przeciwnicy to państwo cara i panowie polscy, którzy nie zgadzają się na równouprawnienie chłopów. Nie nawoływał wprost do walki o niepodległość ale chłopi walcząc o swoją wolność będą walczyć o niepodległość całego państwa.

Powstańcy - Biali i Czerwoni. Biali chcieli włączyć chłopów do powstania. 4 III 1864 Rząd Carski ogłosił ukaz o uwłaszczeniu chłopów. To spowodowało wycofanie się chłopów z idei walki w powstaniu.

Maurycy Mochnacki i Joachim Lelewel - gotowość prowadzenia wojny Az do odzyskania niepodległości. Postulat rozszerzenia powstania o warstwy ludowe. Uwłaszczenie chłopów.

H. Kamieński - upadek polski przez politykę szlachty, należy więc ją odusnąc nawet przez terror rewolucyjny, aby polepszyć pozycje ludu.

PPS - dążenia niepodległościowe, co powoduje rozłam i powstaje SDKPiL. PPS głosi nadal walkę zbrojną z zaborcami. 1906 następny rozłam PPS „frakcja rewolucyjna” i PPS „lewica”.

Józef Piłsudski - program społeczny. Wyzwolenie klasy robotniczej z ucisku będzie możliwe jeśli Polska będzie wolna.

  1. Koncepcje polityczne w okresie I wojny światowej: aktywiści, pasywiści, rewolucjoniści

Aktywiści - obóz związany z Austro-Węgrami. Nazwa - zakładali aktywna role Polaków poprzez czyn zbrojny u boku Austro-Węgier. Oczekiwano powstania Austria- Węgry-Polska.

Do aktywistów należeli - PPS, partie chłopskie i konserwatyści. Był to ruch niejednolity. Łącznikiem była idea niepodległości. Przywódcą 1 nurtu Lewica Niepodległościowa był J.Piłsudski. Drugi nurt - konserwatyści po 1916r. przestali uznawać J. Piłsudskiego. Piłsudski dążył do niepodległości, konserwatyści natomiast do rozwiązania Austro-Węgro-Polski. Zmieniały się cele niepodległościowe. Początkowo utworzenie Legionów Polskich w 1914r., powstał Naczelny Komitet Narodowy, w jego skład wchodziły wszystkie ugrupowania. Legiony wzięły udział w walce z Austrio-Węgrami. W 1916r. wyczerpują się zapasy materiałowe państw centralnych i możliwości rekrutacji. 5 XI 1916r. ukazuje się akt(5listopada) Dwóch Cesarzy - Niemiec i Austro-Węgier ogłoszony w W-wie i Lublinie. Obiecywał że Królestwo Polskie powstanie z ziem odebranych Rosji i będzie połączone sojuszem z Niemcami i A-W. W XII zapada decyzja o powstaniu Tymczasowej Rady Stanu. W I 1917r. na jej czele stanął Niemojewski. Aktywiści przyjęli akt 5 Listopada z entuzjazmem. W połowie XI zaczęło wychodzić pismo „Rząd i Wojsko”. Niemcy i A-W nie spieszyli się z utworzeniem rządu, wojsko polskie miało być wpasowane w strategie Niemiec i A-W. Piłsudski chciał żeby Legiony Polskie były podporządkowane Tymczasowej Radzie Stanu i w VII 1917 zabrania złożenia przysiegi żołnierzom - Kryzys Przysięgowy. Legioniści są aresztowani, a Piłsudski aresztowany i wywieziony do Magdeburga. 15 IX 1917r. powstaje Rada Regencyjna w Rosji, która pod koniec 1917r. powołuje rząd z Kucharzewskim na czele.

Pasywiści - sceptyczni w odniesieniu do walki zbrojnej, podważali sensownośc powstań. Kwestia niepodległości rozegra się w sposób dyplomatyczny. Koncepcje pasywizmu głosiła Narodowa Demokracja(R. Dmowski, M. Zamoyski, Z. Seyda). Uważali ze polską politykę należy połączyć z polityka Rosji i państw Ententy. Jeszcze przed wojną przedstawił koncepcję autonomii kulturalnej, Dmowski oczekiwał działań ze strony Rosji, ale Rosjanie uważali, że nie muszą zajmowaćsie sprawa polską. Po wybuchu wojny Rosjanie wydali odezwę, że Polacy muszą walczyc po stronie Rosji, bo Rosja walczy przeciwko największemu wrogowi Polski. Później Dmowski zmienił swoją politykę i zaczął zabiegać o pomoc państw zachodnich( Francja, Włochy, Wlk. Brytania). Paderewski i Sienkiewicz prowadzili działalność w tym celu, organizowali pomoc, zbierali pieniądze na polskie formacje, próbowano uświadomić państwom zachodnim, że Polacy chcą walczyć o niepodległość. Dmowski zorganizował w Paryżu Komitet Narodowy Polski. W III 1917r. Rząd Rosyjski stwierdził, że powinna powstać niepodległa Polska w sojuszy wojskowym z Rosja. To oświadczenie pozytywnie ustosunkowało państwa zachodnie do sprawy polskiej. Rząd Francuski w VI1917r. zgodził się na powstanie armii polskiej. Powstała Błękitna Armia gen. J. Hallera. KNP reprezentuje polskie władze i działa na płaszczyźnie dyplomatycznej oraz na płaszczyźnie pozyskiwania opinii publicznej na zachodzie poprzez organizowanie spotkań, uroczystości.

Rewolucjoniści - wizja przewrotu społecznego, który przyniósłby wyzwolenie społeczeństwa i narodu. Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL)- Róża Luksemburg. PPS „lewica” - M. Koszucka i M. Wawelski. Uwazali ze głoszenie hasła niepodległości Polski jest szkodliwe, bo Polska będzie państwem kapitalistycznym, będzie trwać ucisk robotników. Uważano, że wojna światowa powinna być przekształcona w rewolucje społeczną. Robotnicy powinni się zorganizować i wystąpić przeciwko wojnie. Idea obalenia rządów burżuazyjnych. Lenin staje się przywódcą internacjonalistycznego ruchu robotniczego. Próbowano wywołać rewolucje proletariacką. 7 X 1917 wybuchła rewolucja Październikowa. Rewolucja proletariacka „koniec z wojna”. Lenin doprowadził do tego ze hasło rewolucji wybuchło w Rosji oraz innych państwach (w Niemczech, na Węgrzech). SDKPiL i PPS „Lewica” były w tym nurcie. Dla nich rewolucja bolszewicka w Rosji była potwierdzeniem słuszności ich hasel, np. ”Polska Republika Radziecka”. Przyłączenie się do Rosji oznaczało stworzenie ogólnoświatowej republiki proletariatu, a nie niepodległej Polski. SDKPiL dyskredytowała sprawy niepodległości Polski, zarzucano PPS „ Wyzwolenie”, że nie służy sprawie polskiej. XII 1918r. połączenie SDKPiL z PPS „Lewica” w Komunistyczna Partie Robotników Polskich (KPRP), w 1923 Komunistyczna Partia Polski ( KPP)

  1. Wizje kształtu terytorialnego Polski do 1918r. : konserwatyści, endecja, ludowcy, socjaliści. Polska historyczna czy etnograficzna. Koncepcja federalistyczna i inkorporacyjna.

W XIX w. odwoływano się do wizji granic sprzed 1772r. J.Lelewel uważał, że albo Polska odzyska wszystkie ziemie albo wcale „wszystko albo nic”. Koniec wieku XIX - narody określają swoje cele i dążenia. Rodzi się nacjonalizm. W polskich koncepcjach terytorialnych rodzą się 2 stanowiska - federacyjne - Polska odbudowuje się wg dawnego kształtu terytorialnego ale jako federacja Polski, Litwy i Ukrainy. Wszystkie narody miałby być równouprawnione. Drugie stanowisko - inkorporacyjne - Polska jako państwo jednolite narodowo. Politycy odwoływali się do przesłanek naukowych z zakresu historii, geografii, etnografii, aby podbudować swoje koncepcje. Polska to łącznik między Wschodem i Zachodem. Eugeniusz Romer i Wacław Nałkowski - na wsch. Dniepr i Dźwina, zach. Odra, Nysa, płn. Bałtyk, poł. Karpaty.

Federaliści - PPS niepodległa RP, całkowite równouprawnienie narodowości. W składzie Polski znajda się narody, które sposób demokratyczny określa swoja przynależność narodową. Jednocześnie należy dążyć do tego żeby te kraje się sfederowały z Polską. Bolesław Limanowski, Kazimierz Krauz, Stanisław Mendelson skupiali się na tym, że narody sąsiadujące z Polska SA narodami odrębnymi i dlatego należy uzgodnić z nimi granice i sposób federacji. Podstawą narodu SA warstwy ludowe, wiec odrodzenie się państw będzie opierać na demokratycznych sposobach, w oparciu o prace. Przez to nie będą te narody dążyły do ekspansji. Limanowski dużą wagę przywiązał do świadomości patriotycznej łączonej z warstwą ludową. Nie odmawiał prawa do patriotyzmu innym narodom.

Leon Wasilewski - przygotował teorie federacji, która posługiwał się PPS w latach 1917-1918. Wasilewski zwracał uwagę, że naród Ukraiński istnieje i prędzej czy później odbuduje swoje państwo. Ustrój demokratyczny będzie przemawiał i przekonywał za federacja z Polska. Nie określano dokładnie zasięgu terytorialnego Polski. Miałyby to być tereny I RP. W 1919 doszła jeszcze kwestia ugody z Rosja. Trzeba zbudować jak najsilniejsze państwo federacyjne, aby oprzeć się ekspansji rosyjskiej. Na to najbardziej stawiał Piłsudski.

Koncepcja inkorporacyjna - głoszona przez ND - musi powstać państwo narodu polskiego dlatego trzeba wcielić dawne tereny RP na wschodzie do niepodległej polski. Zakres tego wcielenia musi spełniać pozorne warunki. Musi być odpowiedni odsetek Polaków- ok. 60%, to będzie gwarancja, ze uda się te ziemie spolonizować. Należy dyskutowac z bolszewikami o formowaniu granicy wschodniej. Mimo ze Piłsudski był Naczelnikiem Państwa to została zrealizowana koncepcja ND.

Nurty:

Konserwatyści - zakładali ze niepodległość to bardzo odległa przyszłość, przyszły obszar państwa polskiego powinien być wyznaczony układem sil w polityce międzynarodowej i aktywnością społeczeństwa polskiego. Zachęcali polaków do aktywności na kresach wschodnich i zachodnich. Ta aktywność dotyczyć miała warstw średnich, uprzywilejowanych bo nie zachowały patriotyzmu. Władysław Studnicki - germanofil zwolennik zbliżenia z Niemcami, bo będzie im zależało na współpracy z Polska, ale uważał ze Polska powinna zostawić Niemcom tereny zachodnie- Śląsk i Wielkopolskę. W oparciu o sojusz z Niemcami chciał budować potęgę Państwa Polskiego. Konserwatyści nie opowiadali się za koncepcja federalizmu ani inkorporacjonizmu.

Narodowa Demokracja - koncepcja inkorporacyjna. Uważali, że należy szukać takiej wersji programu, która łączyłaby wizje Polski etnograficznej z historyczną. Podkreślali role polonizacji - czynnika polskiego, wyraźnie mówili o wartościach narodowych.

Jan Ludwik Popławski - rozgraniczenie zainteresowania narodowego od kwestii granic Państwa. Powinno się stworzyć maksymalny program - na Zach. Obszar miedzy Odrą i Nysą , wsch. - Dniepr, morze Czarne, Dźwina; płn. Bałtyk, połud. - Karpaty. Na tych terenach zamieszkują Polacy wiec należy połączyć te tereny w jedno państwo. Program Minimum - ziemie Królestwa Polskiego, Galicji wsch. i Zach., Śląsk Cieszyński, Górny Śląsk, Wielkopolska, Pomorze Gdańskie, Warmia, Mazury. Program ND był jedynym który w pełni uzasadniał swoja koncepcje granic, dlatego Dmowski przedstawił swój program na konferencji w Wersalu. Jednak mimo wszystko Dmowski poniósł klęskę w Prusach i na mazurach gdyż przegrał plebiscyt.

Ruch Ludowy - Bolesław Wysłouch - twórca ruchu ludowego w 1886r. Wychodził z założenia ze przyszła Polska powinna budować się na kryterium etnograficznym, a nie historycznym ponieważ Polska powinna być odbudowana o lud polski który jest najsilniejszy na ziemiach etnograficznych. Dla niego polskie były mazury, Galicja, Śląsk. Chłopi to podstawowa warstwa narodu polskiego, główny nośnik tradycji narodowej, państwowej i patriotycznej. Jego stanowisko było odosobnione gdyż później partie ludowe nie odnosiły się do kryterium etnograficznego. Polska ma być złożona z 3 zaborów z dostępem do morza, obszar najkorzystniejszy dla samodzielności politycznej, ekonomicznej. Partie chłopskie odwoływały się do programu federacyjnego na wschodzie odwołując się do Unii Lubelskiej.

PPS - mówili o zjednoczeniu wszystkich trzech zaborów, demokratyczne połączenie w okresie I WŚ. Akcentowano odbudowę państwa Polskiego z ziem odebranych Rosji, potem rozbudowano program federacji. Dobrowolny związek z Litwa, Ukrainą. O jego kształcie zdecydują narody zamieszkujące na tych terenach. Lepsza jest federacja państwa narodowego niż jedno państwo wielonarodowe. PPS podkreślała rolę związku polski i Ukrainy w kontekście obrony przed Rosją.

Niebezpieczeństwo rewizjonizmu niemieckiego. Istniała teza, że jeśli Polska odpuści jakiś teren, zgodzi się na ustępstwa to będzie koniec niepodległości.

Komunistyczna Partia Polski - Krytykowali koncepcje federacji i inkorporacji jako koncepcje burżuazyjne. 1929r. powstał Tymczasowy Komitet Rewolucyjny w Białymstoku, który głosił hasła powstania Republiki Radzieckiej. Teren Królestwa Polskiego jakoś część państwa Rosyjskiego.

Głosili prawo narodu do samookreślenia aż do oderwania kresów wschodnich i zachodnich od Polski. Był to negatywny stosunek do granic państwa Polskiego. Dopiero w latach 30, po rozwiązaniu KPP przez Stalina zaprzestano głoszenia tego poglądu. Ich program wynikał z przynależności do Międzynarodówki Komunistycznej.

6. Koncepcje granic Polski podczas II wojny światowej: stanowisko ugrupowań rządu na emigracji i PPR.

Z książki:

Najpełniejszy i najbardziej udokumentowany program zmian terytorialnych przedstawiał ośrodek rządowy. Nowe granice Polski miały być przede wszystkim bezpieczniejsze ,ale także powinny być czynnikiem rekompensującym starty poniesione przez Polskę w czasie wojny(pogląd sformułowany jesienią 1941 r. na londyńskiej konferencji rządów państw sojuszniczych).

Nowy kształt granicy uzasadniano czynnikami historycznymi, etnicznymi, demograficznymi, społeczno-ekonomicznymi i moralnymi.. Szczególnie wnikliwa i wszechobecna argumentacja dotyczyła nowej granicy morskiej, zapewniając powojennej Polsce szeroki dostęp do Bałtyku(tzw. wolność Bałtyku -wyjście na otwarte morze, przede wszystkim na Północne i Atlantyk).

Projekt rządowy z października 1941 r. -program rewindykacji:

-Polska miała odzyskać Gdańsk ,Prusy Wschodnie i Śląsk Opolski (tereny stanowiące bazę wypadową Niemiec na Polskę i Europę Wschodnią-dlatego argumentacja rządu była mocna)

-przesunięcie granicy na Pomorzu „możliwie pod Odrę''

-koncepcja okupacji terenów pomiędzy zach. granica a linią Odry

-linia Odry-Nysy łużyckiej -linią bezpieczeństwa państwa

Stanowisko Krajowej Reprezentacji Politycznej:

-odzyskanie Gdańska, Prus Wschodnich, Warmii i Mazur

-odzyskanie Pomorza Zachodniego, niemieckiej części Górnego Śląska oraz częśc Dolnego

-na północy granica oparta na Bałtyku, zajęcie również terytorium litewskiego

-granica wschodnia-bez zmian, tak jak ustalono w traktacie ryskim

Plan terytorialny Rady Jedności Narodowej:

-w podobnym tonie jak powyżej, trochę bardziej precyzyjnie

-całe Prusy Wschodnie, Gdańsk, klin pomorski pomiędzy Bałtykiem i ujściem Odry a Notecią, ziemie pomiędzy Notecią i Wartą, Śląsk Opolski z odpowiednim pasem bezpieczeństwa

-granica polsko czechosłowacka -Zaolzie w granicach państwa polskiego

-granica wschodnia wg traktatu ryskiego

-stosunki Polsko -litewskie powinny być oparte na współżyciu i współdziałaniu

W 1945 r. nastąpiła modyfikacja programu RJN -granica wschodnia miała być ustalona na konferencji pokojowej z ZSRR; granica zachodnia-przesunięta do Nysy Łużyckiej i Odry ,a na północy obejmie Prusy wschodnie.

Koncepcja Komendy Głównej Armii Krajowej:

Granice państwa powinny być maksymalnie korzystne ze względów strategicznych, a więc możliwie proste i krótkie.

Stronnictwo Narodowe na uchodźctwie:

-odbudowa silnej mocarstwowej Polski

Komitet zagraniczny Obozu Narodowego sformułował postulat oparcia powojennej polskiej granicy na Odrze i Nysie Ł. Na północy-sięgająca Bałtyku, na wschodzie-docierającą do Bramy Smoleńskiej i Dniepru, na południu do Karpat. Wysunięto również koncepcje Trzech Mórz-opierać się miała o Bałtyk szerokim pasmem od Szczecina poprzez Kołobrzeg, Gdynię, Gdańsk i Królewiec włącznie, a wpływem swoim sięgać dalej obejmując pas wybrzeża litewskiego, łotewskiego i estońskiego.Po ofensywie Armii Czerwonej nastapiły modyfikacje w programie. Obawiano się utraty ziem wschodnich ,uważano że może to spowodować koniec niepodległego państwa.

Emigracyjna myśl PPS:

Związana z osobą Adama Ciełkosza i Adama Pragiera. W rozważaniach PPS dominowała argumentacja obronna i strategiczna.-związanie Prus Wschodnich z polską, skrócenie granicy na Pomorzu oraz znaczne zmniejszenie klina niemieckiego , także przyznanie Polsce Gdańska i Górnego Śląska.

Lewica Socjalistyczna:

Zakładała powstanie socjalistycznej federacji europejskiej. Rewizja granic w ramach federacji zgodnie z zasadą samostanowienia narodów.

Stronnictwo Pracy na uchodźctwie:

-Popierało polityke wschodnia rządu gen. Sikorskiego.

-Linię Odry i Nysy uznawano za nierealną

-skrócenie granicy polsko-niemieckiej

-przyznanie Polsce Gdańska, Prus Wschodnich i Śląska Opolskiego

-postulat trzydziestoletniej okupacji przez Polskę terenów położonych pomiędzy Odrą a granica zach.

Grupy sanacyjne na uchodźctwie:

-potrzeba rozszerzenia terytorium kosztem pokonanych Niemiec

-szczególnie akcentowano rolę ziem wschodnich i granice wschodnią

-postulat likwidacji Prus Wschodnich i skrócenie granicy z Niemcami kosztem Rzeszy

PPR ( program krajowy i na emigracji)-to się zgadza z wykładami :

-państwo może być silne jedynie gdy w sposób właściwy i trwały ułozy swoje stosunki ze wschodnim sasiadem

-głoszono teze o narodowej jedności odrodzonego państwa polskiego

-prawo narodów do samostanowienia o własnym losie

-komuniści uznawali słuszność stosowania zasady etnicznej przy wyznaczaniu granic(linia Curzona)

-przesuniecie terytorium państwa na zachód i odzyskanie ziem

-pozbawienie Niemiec Prus Wschodnich

-odzyskanie Śląska ,przyłączenie Warmii, Mazur i Kaszub

-patrzyli na granice przez pryzmat przyszłości stosunków międzynarodowych

-powrót do Polski piastowskiej

-przyjazne porozumienie z Czechosłowacją

Z wykładów:

Rząd Polski na emigracji: „Gruba czwórka”- PPS, Str. Ludowe,Str. Narodowe, Str, Demokratyczne

Stanowisko Rządu Polskiego:

Kwestia granicy Zach.- musi nastąpić jej korekta, bo jedną z przyczyn klęski wrześniowej był niekorzystny układ sił na zachodzie. Polskę widziano wśród państw zwycięskich

Leon Wasilewski- przygotował teorię federacji. Zwracał uwagę że Polacy muszą uzgadniać stanowiska z narodami sąsiednimi.

Konserwatyści:

-obszar państwa Polskiego powinien być wyznaczony układem sił w polityce międzynarodowej i aktywnością społ. polskiego

Władysław Stadnicki -germanofil, zwolennik zbliżenia z Niemcami, Polska powinna zostawić Niemcom Zach. Śląsk i Wielkopolskę. W oparciu o sojusz z Niemcami chciał zbudować potęgę Polski sięgającej aż do Morza czarnego, prawie po Moskwę

Narodowa demokracja

Koncepcja inkorporacyjna, uważali że należy szukać takiej wersji programu która łączyłaby wizję Polski etnograficznej z historyczną. Podkreślili rolę POLONIZACJI- czynnika polskiego, wyraźnie mówili o wartościach narodowych.

Jan Ludwik Popławski- powinno się stworzyć maksymalny program- na Zach.- obszar pomiędzy Odra i Nysą, wsch- Dniepr, morze Czarne, Dźwina, północna- Bałtyk. Południowa-Karpaty. Wymyślił też program minimum-ziemie: Śląsk Cieszyński, Górny Śląsk, Wielkopolska, Pomorze Gdańskie, armia i mazury -tereny III zaborów.

Program ND był jedynym, który w pełni uzasadniał swoją koncepcje granic dlatego że Dmowski przedstawił swój program na konferencji w wersalu. PROGRAM Dmowskiego: -Galicja wsch. I Zach, Śląsk Cieszyński z zaboru austriackiego. -gubernie: wileńska, Kowieńska, Grodzińska oraz Wołyń z zaboru rosyjskiego.-Poznańskie , pomorze Gdańskie, órny Śląsk, południowy pas Prus wschodnich z zaboru ros.

Prusy powinne być odebrane Niemcom. Część dla Polski część pod kontrole międzynarodową. (ale w przyszłości tez dla polski)

Taki obszar pozwoli narodowi polskiemu zbudować jego miejsce w europie. Polska musi być silna, bo leży pomiedzy Rosją a Niemcami. Naród Polski musi mieć obszar dla swojego rozwoju; nie będzie miał możliwości rozwoju, określania swojej pozycji jeśli nie będzie miał odpowiedniej przestrzeni.

Ruch ludowy:

Bolesław Wysłouch- wychodził z założenia ze przyszła Polska powinna budowac się na kryterium etnograficznym, a nie historycznym, ponieważ polska powinna być odbudowana jako lud Polski, który jest najsilniejszy na ziemiach etnograficznych.<Bug-Odra>. Dla niego polski był Śląsk, mazury, Galicja . jego stanowisko było odosobnione póżniejsze partie chłopskie nie odwoływały się do kryterium etn. ale historycznych. Wg nich Polska miała być złożona z wszystkich trzech zaborów z dostępem do morza; obszar najkorzystniejszy dla samodzielności politycznej, ekonomicznej. Partie chłopskie opowiadały się za programem federacyjnym. Na wschodzie odwołując się do Unii Lubelskiej.

PPS

Mówili o zjednoczeniu wszytkich trzech zaborów. Podkrełśano związek Polski i Ukrainy w kontekście obrony przed Rosją. Wg nich na granicy wschodniej powinien obowiązywac traktat Ryski. Ustalenia pomiędzy Niemcami a Rosją za nieważne i sprzeczne z traktatami międzynarodowymi. po rozpoczęciu wojny byli za przywróceniem granic sprzed X 1939

7. Wizje ustroju niepodległej Polski w okresie zaborów: nurt zachowawczy (A. Czartoryski, konserwatyści krakowscy) i nurt demokratyczny (J. Lelewel, TDP, endecja, ludowcy, PPS).

Nurt zachowawczy - nawiązywał do wzorów I RP (I połowa XIX w.)

Adam Czartoryski - nawiązanie do Konstytucji 3 Maja. Przyczyny upadku Polski widziano właśnie w obaleniu Konstytucji. Opowiadał się za monarchią konstytucyjną, trójpodziałem władzy. Jego koncepcje zmierzały do zapewnienia wszystkim równości wobec prawa, wolności wiary i wolności osobistej, prawa własności (także dla chłopów - opowiadał się za stopniowym nadaniu im własności, najpierw oczynszowanie, potem wykup). Monarcha miałby uosabiać trwałość władzy i gwarantować stabilność ustroju. W obozie Czartoryskiego byli także zwolennicy republiki.

Konserwatyści krakowscy (II połowa XIX w.) - nawiązywali do I RP, ale byli bardziej krytyczni. Wskazywali na niedoskonałości ustroju I RP i Konstytucji 3 Maja. Chcieli je naprawiać i unowocześniać. Mieli poglądy bardzo indywidualne.

Zygmunt Hercel - skupiał się na wartościach: rodzina, własność, wolność osoby i geniuszu indywidualnego, religia i praworządność - respektowanie prawa. Państwo jest tylko formą, organizacją, która pozwoli te wartości wprowadzić w życie, ale państwo stoi niżej niż te wartości - to one są najważniejsze. Państwo pełni rolę organizacyjną. Społeczeństwo musi mieć określoną strukturę, wszystkie warstwy są potrzebne, bo tylko wtedy społeczeństwo jest pełne i stanowi jedną całość, jeden organizm. Człowiek musi mieć na względzie swoje dobro, ale też dobro innych.

Walerian Kalinka - jego poglądy nasycone były podkreślaniem roli religii katolickiej w życiu społeczeństwa polskiego, które musi realizować hierarchię wartości: 1) BÓG, 2) KOŚCIÓŁ, 3) PAŃSTWO I NARÓD ( są służebne wobec dwóch poprzednich). Prawo boskie jest na pierwszym miejscu, z niego wyłania się prawo państwowe, realizowane przez aparat państwowy.

Model społeczeństwa: 1) DUCHOWNI, 2) SZLACHTA (rola polityczna, sprawuje władzę), 3) LUD, CHŁOPI, MIESZCZANIE (są pod opieką moralną duchowieństwa i szlachty). Tylko takie zasady gwarantują trwałość nowego państwa. Krytykował wartości liberalne i wartości socjalizmu. Hasła wolności, równości społecznej są kłamstwem. Rewolucja Francuska i socjalizm są źródłami zła.

Michał Bobrzyński - nie opowiadał się jednoznacznie ani za monarchią, ani za republiką, ale bardziej skłaniał się ku rozwiązaniom republikańskim (np. państw Europy Zachodniej). Głosił następujące zasady: równość w obliczu prawa, praworządność, trójpodział władz (duża rola władzy wykonawczej; nie był to podział konsekwentny), prawo obywateli do decydowania o losach państwa (prawa wyborcze), obowiązek ponoszenia przez obywateli ciężarów publicznych na rzecz państwa. Opowiadał się za ideą silnego rządu (przykład Niemiec), dzięki czemu państwo jest trwałe i stabilne. Podporą stabilności państwa była też struktura społeczna - naród złożony z różnych warstw, ale tworzący jedną całość, wspierający państwo. Struktura społeczna jest procesem, który musi się zmieniać, zachodzą w nim zjawiska ewolucji.

Cechy wspólne nurtu zachowawczego konserwatystów krakowskich:

- nawiązanie do I RP

- opowiadanie się za silną władzą wykonawczą (mniej lub bardziej za monarchią konstytucyjną)

- praworządność (prawo zgodne z zasadami religii)

- akcentowanie religii jako elementu stabilizującego państwo

- społeczeństwo zhierarchizowane.

Nurt demokratyczny

Joachim Lelewel (I połowa XIX w.) - opowiadał się za ustrojem republikańskim, demokratycznym, zasadami równości, braterstwa, wolności - w sensie osobistym i społecznym (wolność pracy), ograniczona tylko przez prawo, prawo broni wolności. Braterstwo - obywatele są równi, poszanowanie drugiej osoby, ludzie są braćmi z natury, Bóg stworzył człowieka, braterstwo ludzi jako dzieci Boga, braterstwo narodów - każdy naród ma swoje miejsce na ziemi i cele. Równość wobec prawa, akcentował likwidację poddaństwa chłopów, prawo chłopa do uwłaszczenia. Należy wrócić do stanu bezpaństwowego, do gmin wspólnotowych.

Towarzystwo Demokratyczne Polskie - powstało w 1892r. we Francji. Nawiązywało do idei demokratycznych, odrzucało pomysły monarchiczne, przeciwne Konstytucji 3 Maja, Polska miała być republiką demokratyczną, nawiązywało do tradycji demokratycznych w Polsce. Ustrój powinien być oparty na wolności, równości, braterstwie; podkreślało wolność sumienia. Głosili wyeliminowanie prześladowań, nietolerancji religijnej i politycznej. Skupiało dużą uwagę na własności - uwłaszczeniu (nawet przymusowe odebranie szlachcie własności (część ziemi odebrana szlachcie miała wspólną własność); sprawiedliwość ludowa.

Gromady Ludu Polskiego (radykalne skrzydło) - powinna być własność powszechna, wspólna, Polska ludowa. Powinna być zapewniona wolność myśli, sumienia, organizacji politycznych. Krytykowano Rzeczpospolitą Szlachecką i wszelkie formy monarchii, Konstytucję 3 Maja. Ustrój - samorząd gminny, podział władz, jednoizbowy Sejm, prezydent (wybierani przez naród).

Narodowa Demokracja:

Roman Dmowski - demokratyzacja idei narodu; naród to nie tylko szlachta - to lud, warstwy niższe i należy zabiegać, aby lud stał się częścią narodu (świadomość i prawa do uczestniczenia w życiu publicznym). Państwo powinno być odbudowane na zasadach demokratycznych:

Ludowcy - PSL w Galicji - naczelna idea to państwo demokratyczne; dążenie do równości (możliwe do zrealizowania w niepodległej Polsce). Idea walki o Polskę ludową:

PPS - I program głoszony w 1892r.:

8. Wizje ustroju w okresie II Rzeczpospolitej

SOCJALIŚCI - dla PPS punktem wyjścia było połączenie zasad demokracji i socjalizmu oraz niepodległości. PPS dążyła do Polski niepodległej, demokratycznej, w której socjalizm chciano wprowadzić poprzez stopniowe reformy gospodarcze. Zdawano sobie sprawę, że społeczeństwo polskie potrzebowało czasu, aby dojrzeć do socjalizmu. Główną ideą dla PPS była jednak niepodległość Polski. Przy budowie niepodległej Polski nie należało zatem rozniecać interesów klasowych. Niepodległa Polska powinna być budowana solidarnie. Demokracja powinna realizować socjalną funkcję państwa. PPS zwracała również uwagę na równość praw i obowiązków. Monteskiuszowski podział władz była zalecany przez socjalistów jako wzorzec ustrojowy. W takim ustroju organy przedstawicielskie powinny odgrywać główną rolę. Dużą rolę przywiązywano do aktu wyborczego. To właśnie demokratyczne prawo wyborcze miało sprawić, że klasy pracujące stanął się faktycznym suwerenem. Parlament miał być jednoizbowy. Senat uważano za instytucję niedemokratyczną, a więc zbędną w Polsce socjalistycznej. W zamian za to postulowano wybór Izby Pracy jako instytucji rozstrzygającej sprawy socjalne, konflikty społeczne. Władzę wykonawczą sprawować miał prezydent (wybierany w wyborach powszechnych) i rząd. W Polsce socjalistycznej obywatele mieli się cieszyć szerokimi prawami politycznymi i socjalnymi. Jeżeli chodzi o stosunki własnościowe to PPS stawiała na uspołecznienie własności. Państwo mogło ingerować we własność prywatną. Opowiadali się za reformą rolną, ale jako drogą do kolektywizacji. PPS roztaczała klasową wizję społeczeństwa. Potępiała wszelkie przejawy dyktatury, autorytaryzmu, faszyzmu i komunizmu.

LUDOWCY - Polskę Ludową budować mieli chłopi wspólnie z robotnikami, przy udziale innych warstw pracujących. Przeciwstawiali się hasłu dyktatury chłopskiej. Ustrój faszystowski uważano za największe zagrożenie dla demokracji. Polska Ludowa miała być państwem demokratycznym. Demokrację polityczną chciano wzmocnić poprzez demokrację ekonomiczną, szczególnie w sferze własnościowej. Partie chłopskie opowiadały się za różnymi formami własności: prywatną, społeczną i państwową. Gospodarstwa rodzinne było optymalnym rozwiązaniem w rolnictwie. Miały one być gwarantem sprawiedliwości społecznej. Reformę rolną widziano za odszkodowaniem za parcelację ziemi dla właścicieli ziemskich. Reforma rolna miała udostępnić chłopom małorolnym możliwość dokupienia ziemi w celu wzmocnienia ekonomicznego tej warstwy społeczne. Ludowcy opowiadali się za zasadą trójpodziału władzy z silną pozycją władzy ustawodawczej. Prezydent miał pełnić rolę arbitra, nie posiadając przy tym większych kompetencji. Parlament miał być jednoizbowy. PSL Piast postulowało natomiast, aby władzę wykonawczą sprawował prezydent i rząd. Zamiast Senatu proponowano powołać Najwyższą Izbę Gospodarczą złożoną z przedstawicieli środowisk pracowniczych. Demokracja miała przynieść szeroki wachlarz praw obywatelskich i socjalnych (m.in. prawo do bezpłatnej oświaty od najniższego szczebla, aż do studiów wyższych). Przywiązywali dużą wagę do obowiązków społecznych (obowiązek służby wojskowej, płacenie podatków na rzecz państwa). Partie chłopskie krytykowały demokrację parlamentarną lat 1919-1926. Postulowano jej ulepszenie. Mimo, że ludowcy widzieli wady tego systemu, uważali, że nie ma lepszego ustroju niż demokracja.

ENDECJA - Myśl ND u progu niepodległości koncentrowała się na budowie państwa narodowego czyli takiego, w którym etniczny naród polski byłby gospodarzem. To Polacy powinni rządzić i posiadać środki własności. Polska musi stać się państwem narodowym, a nie państwem narodowości. Trzeba więc przyjąć taki ustrój, który sprzyjałby dominacji narodu polskiego w państwie. Endecy opowiadali się za republiką. Naród polski miał być suwerenem w państwie. Państwo było traktowane instrumentalnie, jako środek do realizacji idei narodowych. Państwo powinno służyć narodowi. Opowiadali się z trójpodziałem władz, które będą niezależne. Parlament miałby być dwuizbowy - Sejm i Senat (był potrzebny jako izba refleksji i rozwagi, która będzie korygować działalność ustawodawczą Sejmu). Potrzebne jest niezależne i apolityczne sądownictwo. W samorządzie terytorialnym upatrywano najniższą lokalną płaszczyznę aktywizacji narodu. Naród musi budować swoją pozycję przez działania polityczne i ekonomię. Skłonni byli ograniczać prawa mniejszości narodowych, uważanych za antypolskie (Żydów i Niemców). Endecja uznawała prymat własności prywatnej przy dopuszczeniu własności państwowej i komunalnej. Chodziło im o rozbudowanie własności w rękach polskich. Naród polski nie posiadał bowiem tak bardzo potrzebnej warstwy średniej. Endecy uważali, że warstwy średniozamożne wypełniają w II RP mniejszości: żydowska i niemiecka, co było bardzo niekorzystne. Dlatego należało stworzyć polską klasę średnią. Opowiadali się za reformą rolną, ale o charakterze dobrowolnym. Poglądy w ruchu narodowym zaczęły się radykalizować w połowie lat 20, kiedy Dmowski założył Obóz Wielkiej Polski (pochwała rządów dyktatorskich, rządy silnej ręki - cezaryzm, krytyka demokracji i parlamentaryzmu, odrzucenie liberalnej demokracji na rzecz dyktatury autorytarnej, bo tylko silny ustrój miał być dla Polski gwarancją realizacji interesów narodowych).

PIŁSUDCZYCY - głosili wizję państwa uspołecznionego, państwo miało być naczelną wartością, na drugim miejscu byli obywatele, bo dobro państwa jest ważniejsze od interesów obywateli. Obywatele pracujący na rzecz państwa powinni brać odpowiedzialność za jego byt. Interesy klas, warstw społecznych, narodowości schodziły na dalszy plan. Zadaniem państwa było scalenie tych interesów. Państwo uspołecznione oznaczało, że państwo będzie dziełem społeczeństwa. Sanacja wskazywała, że nie będzie przy tym zróżnicowania obywateli. Wprowadzona jednak zasadę elitaryzmu jeżeli chodzi o dostęp do władzy politycznej. Jego kryterium stanowiły zasługi dla państwa (największe zasługi mieli ci, którzy walczyli niepodległość Polski z zaborcami oraz w wojnie polsko-bolszewickiej). Po zamachu majowym zarzucił ideały demokratyczne, ponieważ krępowały one Polskę. 24.IV. 1935 r. - nowa Konstytucja, w której odrzucono koncepcję trójpodziału władz na rzecz jednolitej i niepodzielnej władzy państwowej skoncentrowanej w rękach prezydenta, „który odpowiadał jedynie przed Bogiem i historią”. Jeżeli chodzi o gospodarkę to sanacja dopuszczała interwencjonizm państwowy i różne formy własności. Program wychodzenie z kryzysu etatyzm (państwo inspiruje działalność ekonomiczną, steruję podatkami i cenami). Prawa obywatelskie - cenzura prasy, prawo do obrony imienia Piłsudskiego.

KONSERWATYŚCI - myśl konserwatywna nie była uporządkowana, gdyż nie stworzono jednego modelu ustrojowego. Wynikało to z faktu, że środowisko zachowawców tworzyły 3 ośrodki: konserwatyści poznańscy, krakowscy i wileńscy. Zachowawcy Rego okresu opowiadali się za republiką parlamentarno-gabinetową. Chociaż zdarzali się też zwolennicy monarchii jak Stanisław Cat Mackiewicz. Konserwatyści uważali, ze demokracja nie jest systemem właściwym dla Polski. Postulowali ustrój republikański, ale z silną pozycją prezydenta jako przedstawiciela władzy wykonawczej. Ich wizja ustrojowa była koncepcją elitaryzmu politycznego. Wg niej władzę państwową sprawować mieli ludzie wykształceni i zamożni jako najlepiej przygotowani do tego zadania. Opowiadali się za tradycyjną hierarchią w społeczeństwie. Krytykowali powszechne prawo wyborcze, nie może być równości w prawie wyborczym, ponieważ ludzie niewykształceni nie powinni mieć takich praw jak ludzie wykształceni - to byłoby niesprawiedliwe. We własności prywatnej upatrywali źródła wolności w państwie. Wszelka ingerencja państwa niszczy stosunki społeczne. Wielkie gospodarstwa są nośnikami postępu (wyższość wielkiej własności nad małą). Reformę rolną wdzieli tylko za zgodą właścicieli.

9. Wizje ustrojowe podczas II wojny światowej: rząd na emigracji i PPR.

Wizje ustrojowe podczas II WŚ zeszły ba drugi plan.

  1. Rząd na emigracji - PPS, Stronnictwo Narodowe, Stronnictwo Pracy, Stronnictwo Ludowe musiały znaleźć kompromis.

Deklaracje:

Socjaliści i ludowcy nie zmienili poglądów na temat wizji ustroju.

Endecja (SN) - odrzuciła faszyzm w okresie wojny, opowiadała się za zasadami demokratycznymi, akcentowano związek z demokracją zachodnią i zasadami chrześcijańskimi.

SL i PPS - gwarancje praw socjalnych dla niższych warstw.

  1. PPR (Polska Partia Robotnicza - komuniści) - od 1942r. pretendent do władzy.

10. Drogi realizacji wizji państwa w ujęciu socjalistów (rewolucja czy demokracja parlamentarna); ludowców (parlamentaryzm, samorząd, spółdzielczość); endecji (państwo narodowe); sanacji (państwo uspołecznione).

Większość ugrupowań opowiadała się za drogą ewolucji - partie chłopskie, ND, PPS.

Partie chłopskie - dążąc do realizacji celu należy przede wszystkim kierować się zasadami moralnymi, by działać w sposób sprawiedliwy. Ten nakaz moralny sprzeciwia się drodze rewolucji. Jeśli chłopi w sposób krwawy zdobędą władzę, równie dobrze mogą ją w ten sam sposób stracić. Droga przemian demokratycznych jest też właściwa ze względu na politykę - Polski nie stać jest na rewolucję. Niepodległość może być zagrożona jeśli dojdzie do rewolucji. Poza tym rewolucja jest sprzeczna z naturą chłopa, gwałtowne przemiany godzą w naturę jego pracy. Drogą realizacji Polski Ludowej jest zwycięstwo wyborcze; zamierzali to osiągnąć uświadamiając chłopów, którzy stanowili większość narodu. Zdobycie władzy odłożono w czasie.

Sposoby dochodzenia do Polski Ludowej:

- pokazywano rolę oświaty (zachęcano do posyłania dzieci do szkoły, ale też by chłopi sami tworzyli ruch oświatowy - organizowali domy kultury, biblioteki, by oświata docierała na wieś nie tylko poprzez szkoły. HASŁO - „Ziemia - władza - wiedza” (wszystkie te elementy są ze sobą ściśle związane); w Polsce jest Mao ludzi wykształconych, a bez wykształconych obywateli nie można zbudować silnego państwa;

- chłopi powinni działać poprzez samorząd - kierowanie swoich kandydatów do gminy; samorząd jako źródło kształtowania postaw obywatelskich; zakładanie różnych organizacji (kółka rolnicze, kasy oszczędnościowe), by wyeliminować przeciwnika; dzięki takiemu organizowaniu życia na wsi nauczą się organizowania życia w państwie;

- spółdzielczość jako doga poprawy sytuacji społecznej i gospodarczej, ale także realizacja celów politycznych (rząd uległby naciskom chłopów). Spółdzielczość (bezkrwawa rewolucja) głosili Stanisław Thugutt, Stanisław Biłkowski, Zygmunt Załęski, Jerzy Kuncewicz (w spółdzielni nikt nikogo nie uciskał, dzielono się zyskami). Spółdzielnie spożywców - stowarzyszenia, spółki, które zakładały sklepy bez marży, zysku; spółdzielnie obejmowały produkcję, gdzie chłopi łączyli się, żeby móc łatwiej zdobywać nawozy, maszyny, a później łatwiej - bez pośredników sprzedawać produkty.

AGRARYZM - rozwój społeczny poprzez wieś, rolnictwo, gospodarkę rolną, ziemię. Tylko praca powinna może być podstawą do oceniania człowieka, zwłaszcza praca na roli pokazuje, że jest on odpowiedzialny, czy jest rzetelny.

Odwoływali się do ideologii socjalizmu, budowa ustroju socjalistycznego, odrzucali drogę rewolucji, bo rewolucja na wzór bolszewicki oznaczałaby kres niepodległości Polski (Polska wchłonięta przez sąsiadów), odrzucano rewolucję ze względu na wartość drogi parlamentarnej - reformy parlamentarne są właściwe ze względów moralnych, wierzyli w zwycięstwo wyborcze - uważali, że klasa robotnicza jest na tyle liczna, że zdominuje społeczeństwo; zakładali, że początkowy proces prowadzić będzie do demokracji, później do ustroju socjalistycznego; klasa robotnicza powinna organizować się w struktury polityczne; nie wykluczali nacisków w postaci strajków (ekonomicznych, politycznych), strajk powszechny nie może jednak sparaliżować państwa, żeby nie przerodził się w rewolucję.

- podkreślano rolę oświaty (Towarzystwo Uniwersytetów Robotniczych (TUR)), ruchu zawodowego (realizacja programu praw socjalnych - ubezpieczenia, umowy o pracę, długość dnia pracy) i ruchu spółdzielczego (przemiany społeczne, szkoła życia społecznego).

Akcentowano rolę działań, silnego państwa, silnej władzy wykonawczej, która miała mobilizować społeczeństwo do działania na rzecz państwa; odnowa moralna potrzebna do wzmocnienia państwa; partie polityczne są źródłem zła moralnego w państwie (egoizm, prywata), dlatego należy ograniczyć ich rolę i wzmocnić władzę wykonawczą; wychowanie państwowe poprzez szkołę, wojsko, przykład elity i wodza. Wojsko odgrywało ważną rolę w państwie, było czynnikiem gwarantującym bezpieczeństwo zewnętrzne, ład wewnętrzny; żołnierzy uważano za patriotyczną część społeczeństwa, patriotyzm to oddanie dla państwa, taka postawa jest wzorem dla wszystkich obywateli; kształtowanie obywatela poprzez wojsko, wskazywanie odpowiednich wartości; Piłsudski to wzór obywatela, z niego należy brać przykład.

Endecy opowiadali się za legalnymi, parlamentarnymi przeobrażeniami, będą one trwale jeśli nastąpią przeobrażenia w strukturze narodu, naród powinien być hegemoniczny, nacjonalizacja Polski (bez mniejszości narodowych); w Polsce brak jest silnej warstwy średniej, która jest siłą narodu - należy to zmienić; dążenie do państwa wyznaniowego, państwa silnego (mocarstwowego).

11. Mniejszości narodowe w myśli politycznej II RP (endecja, ludowcy, sanacja, socjaliści) oraz podczas II wojny światowej (ugrupowania rządu na emigracji i PPR).

II RP

Przedstawiała najbardziej wykrystalizowane stanowisko wobec problemu mniejszości. Istotą myśli politycznej endeków była idea państwa narodowego, w który rola gospodarza mogła przypadać tylko Polakom. Zasadnicze niebezpieczeństwo widziano w działalności politycznej, gospodarczej i kulturalnej mniejszości narodowych. Proponowali:

- asymilację Ukraińców i Białorusinów, nie widzieli zagrożenia z ich strony, to masa etniczna, Polska powinna „zaopiekować się młodszym bratem”;

- marginalizację i separację Niemców, którzy byli wg nich wrogiem i stwarzali zagrożenie; mniejszość niemiecka jest silna i wykształcona, ma poczucie odrębności, dlatego należy być szczególnie czujnym;

- emigrację Żydów - to narodowość tak różna społecznie i kulturowo od Polaków, że nie da się jej zasymilować' trzeba ograniczać ich pozycję polityczną, ekonomiczną, ograniczać szkolnictwo (szczególnie wyższe), wykluczać Żydów ze stanowisk w administracji, wojsku, sądownictwie. Żydzi są wrogiem polskości, dlatego podejmowano działania antysemickie, mające na celu zmuszenie ich do emigracji (lata 30.)

Takie podejście endecji do mniejszości wynikało także z przeświadczenia o braku atutów po stronie polskiej, pozwalających na wygranie z Niemcami, Żydami czy też Ukraińcami.

Przyznawali mniejszościom prawo do rozwoju kulturalnego i narodowego. Konieczność stosowania w polityce zasady wzajemności, a więc przyznawania takiego zakresu praw mniejszościom mieszkającym w Polsce, z jakiego korzystali Polacy w tych krajach.

- mniejszości słowiańskie - są rozbite. PSL Wyzwolenie na początku lat 20. próbowało wprowadzić program autonomii Kresów Wschodnich. Należy oddać administrację, samorząd i szkolnictwo w ręce mniejszości, aby miały swój udział w zarządzaniu województwami wschodnimi i w ten sposób zachować spokój na tym terenie. Wprowadzenie języka białoruskiego i ukraińskiego w szkołach, by tworzyć pozytywną ocenę Polski; nie należy stosować segregacji chłopów, trzeba zaspokajać potrzeby wszystkich. PSL Piast opowiadało się za równouprawnieniem, ale bez autonomii. Pozwolenie na rozwijanie własnej kultury narodowej, udział w administracji i szkolnictwie, ale pod kontrolą państwa polskiego.

- mniejszość niemiecka - niebezpieczna, aktywna, państwo powinno hamować jej nadmierną ekspansywność; należy stosować politykę „silnej ręki”, czuwać nad lojalnością mniejszości niemieckiej wobec państwa polskiego.

- mniejszość żydowska - potępiano antysemityzm (wynikał z niewiedzy), ale pokazywano, w jaki sposób Żydzi szkodzą interesom wsi (są lichwiarzami, prowadzą karczmy i rozpijają chłopów), pokazywano rolę Żydów w handlu, rzemiośle (są chytrzy, cwani). Polacy powinni organizować się, być aktywnymi, sami zakładać sklepy, by uniezależnić się od Żydów i spychać ich. Żydzi nie byli krytykowani ze względu na odrębność religijną, kulturalną.

Idea silnego państwa, w którym wszyscy obywatele mieliby równe prawa; koncepcja konsolidacji państwa, asymilacja na gruncie państwa; trzeba być dobrym obywatelem bez względu na pochodzenie narodowe. Polityka selektywna - inaczej należy łączyć z państwem różne mniejszości; należy doprowadzić do tego, by wszystkie mniejszości akceptowały państwo polskie. Prawa mniejszości to zobowiązanie do lojalności wobec państwa polskiego. Lojalność miała być krzewiona poprzez różne instytucje: administrację, wojsko, szkoły, a nie przez uregulowania prawne; krytyka nacjonalizmu.

- mniejszości słowiańskie:

a) Ukraińcy - Leon Wasilewski - wspieranie dążeń niepodległościowych , by Polska była oparciem dla ruchu ukraińskiego, by Ukraińcy nie szukali tego oparcia w innych krajach. Zbudowana w ten sposób więź polsko - ukraińska będzie w przyszłości podstawą do sojuszu. Należy jednak zwalczać wszelki nacjonalizm ukraiński;

b) Białorusini - sprzyjanie rozwojowi kulturalnemu, nie widziano w nich aspiracji niepodległościowych;

- mniejszość żydowska - nie są skłonni do asymilacji, ale nie są groźni;

- mniejszość niemiecka - należy być ostrożnym, czuwać nad ich działaniami, wykorzystywać ich dynamizm dla dobra państwa polskiego; ale to naród mający cechy pozwalające sądzić, że będzie lojalny.

- mniejszości słowiańskie - autonomia terytorialna, idea federalizmu; równouprawnienie, które będzie przyciągać do państwa polskiego. Opracowali program autonomii terytorialnej dla Galicji Wschodniej (1922r.) - konstytucyjne gwarancje Sejmu Krajowego, Rady Krajowej, Ministra ds. Galicji; zakres autonomii: administracja, samorząd, oświata, wyznanie, gospodarka; ogólnopaństwowe miałyby być: polityka zagraniczna, wojsko, przemysł, prawodawstwo, handel, komunikacja. Mniejszość ukraińska jest na tyle silna i liczna, że wcześniej czy później i tak powstanie niepodległa Ukraina; mniejszości słowiańskie powinny być powiązane z Polską nicią serdecznego przywiązania i współdziałania;

- mniejszości niemiecka i żydowska - równouprawnienie, autonomia narodowo-terytorialna - powstawanie okręgów narodowościowych, szkół, instytucji kulturalnych, religijnych, tam gdzie są duże skupiska tych mniejszości. Taka polityka miała świadczyć o tym, że państwo polskie troszczy się o nie. PPS potępiała antysemityzm i nacjonalizm.

II WŚ

W polityce rządu na emigracji kwestie mniejszościowe nie odgrywały istotniejszej roli. Wypracował on jedynie tezy w kwestii ukraińskiej oraz podejmował próby pomocy ludności żydowskiej, w tym mobilizacji opinii międzynarodowej przeciwko holocaustowi.

1942r. - deklaracja SN, SP i PPS - odrodzenie państwa polskiego jako organizmu demokratycznego, gwarantującego równość wobec prawa oraz poszanowanie praw mniejszości narodów słowiańskich, litewskiej i żydowskiej.

Kwestia ukraińska:

- koncepcje federalizmu, prometeizmu, równouprawnienia;

- endecja - negacja aspiracji narodowych Ukraińców, a nawet wysiedlenie ich z terenów Ukrainy Zachodniej.

Sprawa ukraińska była wtedy pochodną kwestii granic, stosunków między aliantami, relacji polsko-radzickich, układu sil w ugrupowaniach rządu emigracyjnego. Pod koniec wojny zwyciężyła koncepcja państwa demokratycznego, pełnego równouprawnienia.

Jeszcze przed zakończeniem działań wojennych nowe władze w Polsce zdecydowały się ostatecznie zlikwidować przyczyny konfliktów narodowościowych. PPR opowiedziała się wtedy za etnicznymi granicami i wysiedleniem Niemców oraz wymianą ludności z ZSRR.

(więcej na ten temat w książce z Mniejszości narodowych i etnicznych <Chałupczak i Browarek>, str. 243-282).

12.

PPS - z tą partią należy początkowo związać ideę federalizmu. Co prawda jest to raczej koncepcja kształtu państwa, zakresu granic, jednak siłą rzeczy jej częścią jest postulat bliskiego związku z państami takimi jak Litwa czy Ukraina. W ramach federalizmu można też zauważyć przeciwstawienie się ekspansjonizmowi Rosji Radzieckiej.

ND - w zwizku z ideologią nacjonalizmu, wszystkie okoliczne narody były mniejszymi lub większymi ale zawsze wrogami. Największym wrogiem byli Niemcy. Rosjanie natomiast byli postrzegani jako sojusznik w walce z Niemcami. Z tego powodu propagowano lojalizm wobec Rosjan.

13.

Ruch socjalistyczny:

Ruch ludowy:

Ruch narodowy:

Ruch konserwatywny:

14.

Komuniści już przed odzyskaniem niepodległości znacznie odróżniali się od innych frakcji. W kwestii granic przyszłego państwa nie opowiadali się ani za koncepcją federacyjną ani inkorporacyjną. Uważali je obie za burżuazyjne. Głosili natomiast hasło Polskiej Republiki Radzieckiej. Miała się ona składać z obszarów Królestwa Polskiego, suwalszczyzny i ziemi chełminskiej. Oczywiście nie było mowy żeby to było niepodległe.

Komuniści polscy nie uznali niepodległości Polski 11 listopada 1918 (chociaż nawet Lenin mówił że narody wchodzące przed wojną w skład Imperium Rosyjskiego mają prawo do samostanowienia).

Założenia programowe:

15.

Edward Abramowski - w zasadzie anarchista, chociaż sam się nigdy tym mianem nie określił.

Ciekawostka: Abramowski był ziomem Żeromskiego i pierwowzorem Szymona Gajowca z Przedwiośnia.

Ignacy Daszyński - socjalista

Roman Dmowski - narodowiec

Józef Piłsudski - pierwszy z piłsudczyków

Stanisław Mackiewicz - konserwatysta

Stanisław Mikołajczyk - ludowiec

Stanisław Thugutt - ludowiec

Władysław Studnicki - najpierw socjalista, później ludowiec, później narodowiec

Wincenty Witos - ludowiec

Wojciech Wasiutyński - narodowiec, antykomunista

16. Założenia ideologii agraryzmu.

Agraryzm Doktryna społeczno-polityczna, a także oparty na niej ruch społeczno-polityczny, rozwijający się na początku XX w. oraz w okresie międzywojennym, głównie w Niemczech i krajach Europy Środkowo-Wschodniej (m.in. w Polsce, Czechosłowacji, Bułgarii), a ponadto w USA (pod nazwą ruralizm). Jest to doktryna głosząca, iż podstawą gospodarki jest rolnictwo, najważniejszym producentem dóbr materialnych jest rolnik, a główną warstwą narodu są chłopi. Trwałą podstawę struktury agrarnej widziano w drobnych, ale silnych ekonomicznie, rodzinnych gospodarstwach rolnych, chłopów zaś uznawano za podstawową i najliczniejszą, a także najmniej zdeprawowaną przez cywilizację urbanistyczno-przemysłową grupę społeczną, przyznając im prawo do odgrywania dominującej roli politycznej w państwie oraz w odrodzeniu moralnym społeczeństwa
Agraryzm Duży nacisk kładł na rozwój oświaty na wsi i pielęgnowanie kultury ludowej.W Polsce w okresie międzywojennym gł. przedstawicielami agraryzmu byli: S. Miłkowski, J. Niećko, Z. Zaleski, J. Dąbski, F. Bujak.

W 1935 na kongresie SL agraryzm został przyjęty jako oficjalna doktryna ruchu ludowego. 1945-1947 do jego zasad nawiązywało PSL, został natomiast potępiony i odrzucony przez SL i ZSL. Współcześnie do idei agraryzmu nawiązują partie polityczne określające się jako ludowe, a także NSZZ RI "Solidarność".

„Trzecia droga” -droga pomiędzy kapitalistycznym liberalizmem a marksistowskim kolektywizmem. Z kapitalistycznego liberalizmu czerpano własność prywatną,pluralizm gospodarczy, prawa i wolności obywatelskie, rozwój ekonomiczny. Uważali natomiast za złe wyzysk człowieka nad człowiekiem, doprowadzenie do bezrobocia i nędzy. Z marksistowskiego kolektywizmu czerpali spółdzielczość, idee pracy, zmiany ewolucyjne, szanowanie prawa, uspołecznienie i unarodowienie. Odrzucali rewolucje i proletariat.

Potępiali konserwatystów, endecje i sanacje. Pozytywny stosunek mieli do chadecji.

Idee AGRARYZMU

Założenia

  1. Polska pozostanie krajem rolniczym z przewaga społeczeństwa chłopskiego

  2. Rolnictwo pozostanie dominującą gałęzią gospodarki

  3. Chłopi pozostaną najliczniejszą i masową grupą społeczną

17.Religia i Kościół rzymskokatolicki w myśli politycznej endecji i konserwatystów.

Endecja

ND miała korzenie świeckie,.Poczatkowo nie przykładano dużej wagi do religii. Wydanie w 1927 r. broszury „Kościół, Naród, Państwo” zmieniło tą sytacje. Wpływ doktryny kościelniej był motywacją dla idei nierozłączności katolicyzmu i narodu. Przyczynił się do rezygnacj9i z zasady egoizmu narodowego.

Rola wychowawcza Kościoła

Uważali Kościół za wychowawcę narodów ,bez Kościoła nie bylibyśmy narodem cywilizowanym .Kościół ukształtował tożsamość narodową ludów pod jego wpływem oraz stworzył pojęcie „rodziny narodów chrześcijańskich”.
„Katolicyzm nie jest dodatkiem do polskości, zabarwienie jej na pewien sposób, ale tkwi w jej istocie, w znacznej mierze stanowi jej istotę.”
„Państwo polskie jest katolickim. Nie jest nim tylko dlatego, że ogromna większość jego ludności jest katolicką, i nie jest katolickim w takim czy innym procencie. Z naszego stanowiska jest ono katolickim w pełni znaczenia tego wyrazu, bo państwo nasze jest państwem narodowym, a naród nasz jest narodem katolickim.”
Wg ND Kościół odgrywa ogromną rolę w utrzymywanie moralności ludzi. Przykładano wielką wagę do spowiedzi świętej, poprzez spowiedź, korygującą ludzkie ścieżki, utrzymywana jest prawość całych społeczeństw, moralność zbiorowa.
Rola polityczna Kościoła

widziano w Kościele czynnik polityczny dbający o utrzymanie jedności narodu polskiego, zarówno w okresie rozbicia dzielnicowego jak i podczas zaborów. Nie zawsze jednak oceniano politykę Kościoła pozytywnie.
W statucie Stronnictwa Demokratyczno - Narodowego z 1903 roku Dmowski umieścił m. in. takie zadania dla stronnictwa:

-ustalić zasadę kontroli publicznej nad polityką władz kościelnych i zachowaniem się obywatelskim duchowieństwa, które to kontroli ze strony ogółu podlegać muszą wszystkie instytucje narodowe,

-uznając zgodność naszej polityki z polityką Kościoła o ile to ma na celu jedynie obronę i szerzenie katolicyzmu, przeciwdziałać uzależnieniu naszych spraw narodowych od widoków polityki kościelnej, które związku bezpośredniego z powyższym nie mają.

Stawiano mu na tej podstawie zarzut, że walczy z Kościołem, lub że chce Kościół od swojej polityki uzależnić. Tymczasem Dmowski przede wszystkim uważał, że Kościół w sprawach polityki nieraz się myli. W 1907 roku oceniał, że „interwencja Kościoła w polityce w Galicji spowodowała, iż autorytet duchowieństwa zachwiany został w jego ludu umysłach” .

Endecja pragnęła zachować niezależność Kościoła od polityki, nigdy nie kwestionując jego roli wychowawczej. Praktycznie polegało to na prowadzeniu polityki nieraz wbrew pouczeniom politycznym Kościoła.

Angażowanie Kościoła w politykę

Z drugiej strony zdecydowanie przeciwstawiano się angażowaniu Kościoła w politykę przez poszczególne partie czy polityków.

Odwoływano się do przykładów „używania religii i Kościoła do celów im obcych, co przyniosło większe szkody, niż walka prowadzona przeciw religii przez jej wrogów”
Z tych to powodów krytykowano wszelkie chadecje za próbę angażowania autorytetu Kościoła w swoją politykę. Widzimy dzisiaj jak słuszny to był pogląd. Ugrupowanie takie jak Wyborcza Akcja Katolicka, ZChN i AWS potrzebują poparcia Kościoła by dostać się do Sejmu, Wałęsa czy Buzek jeżdżą w przededniu wyborów do Papieża by podeprzeć się Jego autorytetem, a po wyborach zapominają o programie katolickim i podporządkowują się laickiej Unii Wolności. Pociąga to za sobą obniżenie autorytetu Kościoła w oczach wyborców. Politycy zawsze czynią jakieś błędy a jeżeli dorwali się do władzy z pomocą Kościoła to te błędy obciążają też Kościół.

Miejsce Kościoła w życiu zbiorowym

-trzeba wypracować stała relację między Kościołem a państwem. W systemach monarchicznych ta relacja ustawiana jest z tronem, z dynastią. W dobie demokracji parlamentarnej, pozycja Kościoła nie może zależeć od humoru zmieniających się sojuszy parlamentarnych i rządów . potrzebna jest stała współpraca państwa i Kościoła „zarówno dla odrodzenia życia religijnego jak i dla zdrowego rozwoju narodu oraz trwałości i potęgi państwa”.
Zgodnie z polską tradycją endecja stała na stanowisku pełnej tolerancji dla innowierców, dla wolności sumienia i dla wychowania własnych dzieci według swojej wiary. Ale ta tolerancja nie może rozciągać się wobec czynów zagrażających społeczności katolickiej takich jak publiczne obrażanie religii czy Kościoła.
Konserwatyści

Dla Konserwatystów nauka społeczna Kościoła odgrywała bardzo istotną role w życiu -naznaczała idee władzy boskiej. Konserwatyści uważali że celem jednostki jest dążenie do zbawienia a państwo ma za zadanie wspomagać te wysiłki. Władza wg nich to atrybut boski, postała po to by strzec wykonywania prawa bożego na ziemi. Suwerenem jest Bóg , a władca nie może zmieniać ustanowionych przezeń praw. Religia była także zdaniem konserwatystów ostoją polskiej tradycji, pełniła funkcje wychowawcze (patriotyzm). Podkreślali kluczową role religii w życiu społecznym. Miała ona ułatwić zaprowadzenie ładu i harmonii w społeczeństwie oraz wewnątrz państwa. Religia była jedną z głównych wartości jaką ruch chciał zachować.

18. Kwestia socjalna w myśli politycznej PPS.

PPS stawiała ideę niepodległej Rzeczypospolitej demokratycznej. PPS zakładala, że w Polsce musi istnieć demokratyczne prawo wyborcze, które pozwoli wyłonic Parlament i zdecydować o formie ustroju. Polska miała być państwem praw obywatelskich -wolność słowa, wyznania, stowarzyszania, prawo do strajków, bezpłatnej oświaty, prawodawstwo pracy. PPS chciało połączyć prawa socjalne z demokratyzacją. Miał być 8-godz. dzień pracy, praca dla kobiet i mężczyzn, równa płaca, ubezpieczenia, zawieranie umów, minimum płacy, stopniowe ubezpieczenie ziemi, narzędzi produkcji i innych środków. PPS nie ustawała w dążeniach o demokracje, dążyła do ustroju socjalistycznego. PPS głosiła hasło uspołecznienia niektórych gałęzi przemysłu(kopalni, hut, środków komunikacji, ,banki, poczta, kolej), udział robotników w zarządzaniu zakładami, wywłaszczenie wielkiej własności ziemskiej, szerokie swobody obywatelskie i tolerancje religijna, upaństwowienie lasów i wód,

PPS wyrażało potrzeby i dążenia klasy robotniczej.

W zakresie szkolnictwa : powszechne świeckie szkoły; bezpłatne na wszystkich stopniach; zapewnienie przez państwo bytu dzieciom i młodzieży szkolnej; uzależnienie władz szkolnych od administracji politycznej.

W zakresie zdrowotności : państwowa i gminna pomoc lekarska; ochrona macierzyństwa; opieka nad dziećmi; walka z chorobami zakaźnymi. (trochę bez pomysłu ten pkt …ale wiadomo o co chodzi..chyba)

19. Spółdzielczość w Myśli Politycznej ludowców i socjalistów

Ludowcy:

W spółdzielczości ludowcy upatrywali się swego rodzaju łącznik między rozwojem rolnictwa i przemysłu. Spółdzielczość obejmowały niektóre sfery działalności związane zarówno z rolnictwem, jak i przemysłem: drobny i średni przemysł, rzemiosło, rolnictwo, handel oraz obszar usług niematerialnych.

Na obszarze rolnictwa spółdzielczość miała objąć działanie kółek rolnych, których zdaniem byłoby doskonalenie gospodarki chłopskiej, instruktaż w sprawach urzędowych, przysposobienie zespołowych form pracy. Spółdzielnie rolniczo handlowe organizowałyby zbyt płodów i produktów rolnych., zaopatrywałby rolników w nasiona, nawozy sztuczne, maszyny i narzędzia rolnicze. Spółdzielnie oszczędnościowo pożyczkowe ułatwiłyby rolnikowi uzyskanie taniego kredytu. Spółdzielnie budowlane pomagałyby w przygotowaniu i sprowadzaniu na warunkach ulgowych materiałów potrzebnych do budowy mieszkań i obiektów gospodarczych. Sprzyjało by też zakładaniu i funkcjonowaniu tartaków, cegielni i innych zakładów wytwórczych materiałów budowlanych. Zadaniem spółek ubezpieczeniowych byłaby asekuracja od ognia, pomoru inwentarza, gradobicia i innych klęsk żywiołowych. Wreszcie spółdzielnie mleczarskie i drobiarskie organizowałyby skup i przetwórstwo mleka i drobiu, sprzyjając tym samym rozwojowi hodowli i wzmocnieniu ekonomicznemu gospodarstw chłopskich. Spółdzielnie zdrowia i spółdzielcze instytucje kulturalne przyspieszyłyby cywilizacyjny rozwój wsi.

Spółdzielczość broniłaby zagrożonych interesów chłopskich przed kapitalistyczną monopolizacją życia gospodarczego. Spełniałaby wielorakie funkcje ekonomiczne, społeczne, wychowawcze i kulturalno-cywilizacyjne. Spełniałoby role czynnika integrującego wieloukładowy system gospodarczy, osłabiałaby kapitalistyczną strukturę własności, wprowadzałaby zespołowe formy własności, sprzyjałaby usuwaniu barier w postępie technicznym, jakie stwarza indywidualna gospodarka chłopska.

Spółdzielczość miała być tą dziedziną życia społeczno gospodarczego wsi dzięki której realizować się miała idea pracy organicznej. Chroniła by chłopa od wyzysku pośrednika. Oparta na świadomości celów, a nie na przymusie, wypierałaby kapitalistyczny system gospodarczy mający na celu zysk płynący z posiadania kapitału. Ludowcy traktowali spółdzielczość jako jedną z dróg oddolnego budowania Polski Ludowej poprzez ekonomiczne wzmocnienie chłopów, uspołecznienie i wzrost świadomości obywatelskiej. Wyznaczali więc spółdzielczości także rolę polityczną., wychodząc z założenia, ze republika kooperatywna jako forma ustrojowa zastąpi w przyszłości kapitalizm. Spółdzielcza myśl ludowa nawiązywała do wzorów z innych krajów.

Socjaliści;

Nic nie znalazłam, w tym małym skrypcie cos jest , ale nie chce mi się przepisywać :P

20. Reforma rolna w poglądach ludowców 1918-1945.

Postulat przeprowadzenia reformy rolnej wysuwany był już od chwili odzyskania niepodległości, pierwsze uchwały zostały uchwalone w 1919 roku. Zakładały parcelację ziemi obszarniczej przy gwarancji odszkodowań dla właścicieli, wynoszących połowę rynkowej ceny ziemi (PSL „Wyzwolenie” i Stronnictwo Chłopskie chciały parcelacji bez odszkodowań).

Założenia wysuwane przez ruch ludowy w związku z reformą rolną to między innymi: likwidacja serwitutów, ochrona interesów chłopów w postaci regulacji gwarantujących opłacalność produkcji, ochrony przed rozdrobnieniem ich majątków, tanich kredytów, organizację rynków zbytu, właściwa polityka eksportowa, zaopatrzenie w nasiona, maszyny, zalesianie nieużytków, komasacja i melioracja gruntów, rozwój szkolnictwa rolniczego.

Wielką przeszkodą dla reformy rolnej okazała się konstytucja marcowa, której artykuł 99 przewidywał ochronę własności oraz pełne odszkodowania. Jednak kolejna uchwała sejmowa (1925) zakładała coroczną parcelację 200 000 ha.

21. Naród i państwo w myśli politycznej Romana Dmowskiego.

Naród zajmował centralną pozycję w myśli politycznej Dmowskiego, jak i całej endecji. Uznawał go za najwyższą wartość, której należy się podporządkować. To naród wyraża chęć stworzenia państwa, które jest jego własnością. Spójność narodowa państwa ma pozytywny wpływ na jego rozwój. Tylko silny, spójny, liczny naród może stworzyć państwo. Traktował go jako jeden spójny organizm.

Opowiadał się za republiką, rozwiązaniami demokratycznymi, państwem posiadającym silny, trwały rząd i sprawną administrację. Państwo powinno być narodowe, a główne urzędy w państwie mieli piastować Polacy, katolicy. Dmowski i endecja popierają 3-podział władzy (Sejm-ustawodawcza, rząd i prezydent-wykonawcza).

Roman Dmowski widział racje polskie w sferze wierności zasadom rodowym a nie państwowym. Stworzył system poglądów równie nacjonalistyczny, co antydemokratyczny.

Naród Dmowski utożsamiał z rodzajem przedsiębiorstwa, w którego działalności alfą i omegą jest zysk. Naród jest fundatorem państwa; samo powstanie państwa może być co najwyżej sygnałem, że jest tam już naród, który swój byt utrwala i doskonali właśnie przy pomocy organizacji państwowej. Dmowski nie popierał powstań narodowych XIX wieku. Widział narodowe odrodzenie w doskonaleniu polityki współpracy z caratem, za głównego wroga uważał Prusy. Elementem spajającym naród jest wg Dmowskiego „więź rasowa”. Znaczy to, że grupy „rasowo obce” nie nadające się do włączenia w naród i wymagają starannej izolacji od niego. Tylko część narodu jest rzeczywiście „narodowa” i tylko ona powinna decydować o losach narodu. Kierownicza siła narodu miała się uzupełniać w drodze uznania przez wchodzących w jej skład członków. Dmowski obawiał się ujemnych skutków asymilacji Żydów. Nacjonalizm Dmowskiego miał też charakter skrajnie antydemokratyczny. Lud był u niego tylko przedmiotem opieki.

22. J. Piłsudski wobec Rosji i Niemiec.

Przed rokiem 1918 Piłsudski był zwolennikiem ruchu proaustriackiego (grupa niepodległościowa), upatrującego drogę do niepodległości w oparciu o walkę zbrojną u boku państw centralnych.

W kwestii granic zachodnich wiedział, że pole manewru jest małe, granica z Niemcami zostanie ustalona w oparciu o czynniki zewnętrzne (sytuacja międzynarodowa, stosunek wielkich mocarstw). Większą przestrzeń do działania stanowiły dla niego granice wschodnie. Chciał stworzyć federacje na kresach wschodnich, utworzyć strefę buforową oddzielającą Polskę od Rosji. Państwa takie jak Ukraina, Białoruś czy Litwa miały być zależne od Polski na zasadach odwołujących się do idei I RP (idea jagiellońska).

Idea federacyjna - utworzenie federacji niepodległych narodów wschodnich w obrębie państwa polskiego, widział ich dążenia niepodległościowe, ale był przekonany, że nie będą w stanie samodzielnie utrzymać suwerenności. Z tego wywodzi się także:

Idea prometejska, w myśl której należy pomóc wszystkim oderwanym, bądź zamierzającym się oderwać od Rosji narodom

Mimo wszystko utrzymywał równoważne, stabilne stosunki zarówno z Rosją, jak i Niemcami, nawiązując układy bilateralne. Stosunki polsko-radzieckie i polsko-niemieckie traktował łącznie, zauważając zagrożenia z obu stron i przewidując ich porozumienie. Tak formułował swoją wizję zmian geopolitycznych w Europie:

"Rosja będzie pobita przez Austrię i Niemcy, a te zaś z kolei przez siły anglo-francuskie. Wschodnia Europa będzie pobita przez Europę Środkową, a ta z kolei przez Zachodnią. To wskazuje Polakom kierunek działania”.

23. R. Dmowski wobec Rosji i Niemiec.

Dmowski swoją wizję opierał na współpracy z Rosją. Zauważał, że Germanie ciągle napierają na wschód, a Polacy są dla nich przeszkodą w ekspansji, dlatego przewidywał sojusz Polski z Rosją - najsilniejszym narodem słowiańskim.

Jako zwolennik państwa w granicach jak najbardziej etnicznych, zdawał sobie sprawę z niskiego potencjału geopolitycznego Polski, zbyt małego by samodzielnie przeciwstawić się Niemcom, dlatego do 1914 roku snuł plany zjednoczenia ziem polskich pod autonomią rosyjską.

Po upadku caratu, Dmowski modyfikuje swoją myśl ładu przestrzennego Rzeczpospolitej opierając się na 3 kryteriach:

- historycznym, czyli ziemie przedrozbiorowe,

- kulturowym, czyli ziemie, na których Polacy stanowili mniejszość, ale dominowali kulturowo, przez co istniała szansa na spolonizowanie reszty populacji,

- geopolitycznym, czyli do Rzeczpospolitej należy włączyć także ziemie niepolskie, ale ważne ze względów strategicznych, komunikacyjnych czy gospodarczych.

W Niemcach widział największe zagrożenie, ze względu na różnice cywilizacyjne, kulturowe, zatargi historyczne i spory terytorialne.

Bagatelizował kwestie ustroju Rosji i niebezpieczeństwa z tym związane. Twierdził, że komunizm szybko osłabnie i upadnie.

24.

Ignacy Daszyński był przeciwnikiem dyktatury i zwolennikiem parlamentaryzmu. Pod koniec XIX wieku krytykował na przykład politykę silnej ręki jaką w Galicji prowadził namiestnik Badeni. Jednocześnie Daszyński będąc deputowanym do parlamentu wiedeńskiego, opowiadał się za zniesieniem kurialnego systemu głosowania i wprowadzeniem powszechnego prawa wyborczego co świadczy o jego przekonaniu o wyższości parlamentaryzmu i demokracji. Wiemy również, iż Daszyński zmieniał swoje poglądy względem Józefa Piłsudskiego. Początkowo mu przychylny, po zamachu majowym zmienił zdanie i stał się krytykiem marszałka. Jest to kolejny wyznacznik stosunku Daszyńskiego to dyktatury, rządów autorytarnych i umniejszania roli legislatywy. Należałoby dodatkowo zwrócić uwagę na manifest wydany przez rząd lubelski, na którego czele stał Daszyński. Mówił on o równouprawnienu wszystkich obywateli pod względem politycznym i obywatelskim. Niepodległą Polskę według tego dokumentu chciano powołać do życia jako demokratyczną republikę parlamentarną. Ostatecznie należy zwrócić uwagę na negatywny stosunek Daszyńskiego do ugrupowań konserwatywnych, które jak wiadomo głosiły konieczność umocnienia pozycji głowy państwa a nawet restauracji monarchii w Polsce co zdecydowanie odciągało państwo od parlamentaryzmu.

1


Wyszukiwarka