PRAWO RZECZOWE
Prawa rzeczowe należą do grupy praw podmiotowych bezwzględnych, służą więc przeciwko wszystkim i dotyczą rzeczy, są prawami odnoszącymi się do określonej rzeczy ruchomej lub nieruchomej. POJĘCIE RZECZY
Rzeczami są przedmioty materialne, na tyle wyodrębnione, że w obrocie mogą być traktowane jako dobra samoistne. Częściami składowymi nazywamy te wszystkie elementy rzeczy, które nie mogą być odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo przedmiotu odłączonego. Przynależnościami nazywamy odrębne rzeczy potrzebne do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem. PODZIAŁ RZECZY. 1) Nieruchomość to część powierzchni ziemskiej stanowiąca przedmiot odrębnej własności (grunt) wraz ze wszystkim, co jest z nią trwale związane. Ruchomość to każda rzecz, która nie jest nieruchomością. 2) Podzielne to rzeczy, które dadzą się podzielić bez istotnej zmiany oraz utraty wartości. Niepodzielne to rzeczy, których nie da się podzielić bez zmiany oraz utraty wartości. 3) Rzeczą indywidualnie oznaczoną jest rzecz posiadająca własne cechy, jej tylko właściwe. Rzeczami gatunkowo oznaczonymi są rzeczy określane jedynie przez wskazanie gatunku oraz oznaczenie ilości, miary i ciężaru. 4) Znajdujące się w obrocie to takie, które mogą być swobodnie sprzedawane. Wyjęte z obrotu to takie, które nie mogą być swobodnie sprzedawane. Ograniczone w obrocie to takie, które mogą stanowić przedmiot obrotu tylko w ograniczonym zakresie. 5) Środki trwałe i środki obrotowe. 6) Zużywalne to te, których normalny użytek polega na zużyciu lub zbyciu, a pozostałe to niezużywalne.
PRAWO WŁASNOŚCI
Własność jest najszerszym prawem do rzeczy, pozwalającym właścicielowi korzystać z niej i rozporządzać nią z wyłączeniem innych osób. Korzystanie z rzeczy polega na faktycznym władaniu rzeczą, na możności jej używania i przetwarzania oraz pobierania wszelkich pożytków, jakie rzecz przynosi (naturalne: plony, cielęta, owoce; cywilne: czynsz). Rozporządzanie rzeczą polega na możności swobodnego dokonywania czynności prawnych, skutkiem których jest wyzbycie się własności. TRIADA UPRAWNIEŃ: prawo do władania rzeczą, prawo do korzystania z rzeczy, prawo do rozporządzania rzeczą (ius utendi, fruendi et disponendi). Roszczenie windykacyjne, czyli roszczenie o wydanie zagarniętej przez niepowołaną osobę rzeczy. Roszczenie negatoryjne, czyli roszczenie o zaprzestanie naruszania prawa własności, gdy ktoś systematycznie go narusza.
WSPÓŁWŁASNOŚĆ
O współwłasności mówimy wtedy, gdy rzecz stanowi jednocześnie własność kilku osób. Współwłasność łączna powstaje i może istnień tylko w przypadkach przewidzianych przepisami, w ramach szczególnego stosunku osobistego łżącego strony (małżonkowie, spółka cywilna). Współwłasność w częściach ułamkowych polega na tym, że własność tej samej rzeczy przysługuje niepodzielnie kilku osobom, z tym że każdy z podmiotów ma w niej ułamkowo określony udział. Żadnemu ze współwłaścicieli nie przysługuje fizycznie wydzielona część rzeczy na własność (powstaje na skutek umowy albo przez dziedziczenie). Współposiadanie - zasadą jest wspólne korzystanie z rzeczy, wyjątkowo można żądać wydzielenia części rzeczy do wyłącznego użytku. Każdy ze współwłaścicieli ma prawo i obowiązek brać udział w zarządzaniu rzeczą wspólną. Sposób sprawowania zarządu oraz korzystania z rzeczy może być uregulowany w umowie między współwłaścicielami, w przeciwnym razie mają zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego. Każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności. Współwłaściciel może domagać się, aby zniesienie współwłasności nastąpiło przez podział rzeczy wspólnej, chyba że podział taki byłby sprzeczny z prawem, lub ze społeczno - gosp. przeznaczeniem rzeczy, albo pociągałoby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości.
NABYCIE I UTRATA PRAWA WŁASNOŚCI
Pierwotne nabycie prawa własności następuje w sposób niezależny od prawa poprzedniego właściciela i czyichkolwiek uprawnień. Prawo poprzedniego właściciela wygasa i powstaje nowe, niezależne. Osobie nabywającej własność przysługuje prawo własności w pełnym rozmiarze, chociażby prawo poprzedniego właściciela było obciążone lub ograniczone (nacjonalizacja, wywłaszczenie, zasiedzenie, znalezienie, zawłaszczenie rzeczy niczyjej, połączenie, pomieszanie, przeistoczenie). Pochodne - nowy właściciel uzysku prawo własności w takim rozmiarze, rozmiarze jakim posiadał je właściciel poprzedni (nemo plus iuris in album transferze potest, quam psie habet), a więc jeśli np. rzecz była obciążona ograniczonym prawem rzeczowym, to obciążenie takie przechodzi na nabywcę (umowa - sprzedaż, darowizna, zamiana; dziedziczenie, nabycie majątku przy łączeniu się osób prawnych.
NABYCIE I UTRATA WŁASNOŚCI. Przeniesienie własności - nabycie własności na podstawie umowy. Przeniesienie rzeczy indywidualnie oznaczonych następuje z mocy samej umowy. Własność przechodzi na nabywcę już w chwili zawarcia umowy, chociażby rzecz pozostała w rękach zbywającego lub osoby trzeciej. Przeniesienie własności rzeczy ruchomej nie wymaga nadania umowie żadnej szczególnej formy, natomiast do zawarcia umowy przenoszącej własność nieruchomości wymagana jest pod rygorem nieważności forma aktu notarialnego. Własność rzeczy gatunkowo oznaczonych i przyszłych nie przechodzi na nabywcę wraz z zawarciem umowy, lecz dopiero w chwili przeniesienia posiadania - wydania rzeczy wraz z potrzebnymi dokumentami. NABYCIE PRAWA WŁASNOŚCI OD OSOBY NIEUPRAWNIONEJ. Jeżeli osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą sprzeda rzecz lub zawrze inną umowę przenoszącą własność, nabywca staje się właścicielem w chwili wydania rzeczy, jeśli objął ją w posiadanie w dobrej wierze. Zasada ochrony nabywcy działającego w dobrej wierze ma ograniczone zastosowanie, gdy przedmiotem umowy jest rzecz skradziona, zgubiona lub w inny sposób utracona. Prawny właściciel takiej rzeczy może domagać się jej zwrotu w ciągu trzech lat od chwili utracenia. Dopiero po upływie tego okresu nabywca, działający w dobrej wierze, staje się właścicielem rzeczy (nie dotyczy pieniędzy i dokumentów na okaziciela oraz nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub w toku postępowania egzekucyjnego). ZASIEDZENIE jest sposobem nabycia własności rzeczy w drodze długotrwałego posiadania. Przez zasiedzenie może nabyć prawo własności tylko posiadacz samoistny, czyli taka osoba, która włada rzeczą w charakterze właściciela. Nie może nabyć własności posiadacz zależny, czyli ten, kto włada rzeczą na podstawie umowy zawartej z właścicielem (najemca, dzierżawca). Termin zasiedzenia własności nieruchomości wynosi 20 lat (przy dobrej wierze) lub 30 (przy złej wierze). Nabycie własności rzeczy ruchomej przez zasiedzenie następuje po upływie trzech lat posiadania w dobrej wierze, a przy złej wierze nie można nabyć żadnej rzeczy ruchomej. ZNALEZIENIE. Znalazca rzeczy powinien niezwłocznie zawiadomić o tym właściciel lub odpowiedni organ terenowy. Odpowiedniemu organowi należy oddać: pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności lub rzeczy mające wartość naukową lub artystyczną i przechodzą one na własność państwa, jeżeli nie zostaną odebrane przez osobę uprawnioną w ciągu roku od wezwania (dwóch lat od znalezienia). Inne rzeczy po upływie tych samych terminów stają się własnością znalazcy, ale musi on zawiadomić o tym właściciela lub organ. Znalazca, który wypełnił ciążące na nim obowiązki, może żądać znaleźnego (10% rzeczy). Żądanie znaleźnego powinno być zgłoszone najpóźniej w chwili wydania rzeczy osobie uprawnionej. Koszty znaleźnego ponosi osoba uprawniona do odbioru. Rzeczy znalezione w budynkach publicznych, wagonach kolejowych, statkach i innych środkach transportu publicznego powinno się oddać zarządcy budynku lub środka transportu i znalazcy nie przysługuje znaleźne. POŁĄCZENIE, POMIESZANIE I PRZEISTOCZENIE. W razie połączenia lub pomieszania rzeczy, albo dokonania w niej takich zmian, które powodują przekształcenie rzeczy w inną, staje się aktualnie zagadnienie własności nowej, powstałej w ten sposób rzeczy. W odniesieniu do nieruchomości decydujące znaczenie ma zasada, że własność nieruchomości rozciąga się na rzecz ruchomą, która została z nią trwale połączona. Połączenie lub pomieszanie rzeczy ruchomych w taki sposób, że przywrócenie stanu poprzedniego byłoby związane z nadmiernymi trudnościami lub kosztami, prowadzi do powstania współwłasności. Przeistoczenie polega na wytworzeniu nowej rzeczy ruchomej z cudzych materiałów. Ten kto wytworzył rzecz staje się jej właścicielem, chyba że nakład pracy jest mniejszy od wartości materiałów to wtedy właścicielem rzeczy staje się właściciel materiału.
UŻYTKOWANIE WIECZYSTE - forma wykorzystywania gruntów należących do Skarbu Państwa oraz gmin i ich związków. Ustanowić użytkowanie wieczyste poza obszarami gminnymi można tylko wtedy, gdy grunt jest włączony do planu zagospodarowania przestrzennego. Pomiędzy organem administracji państwowej lub samorządowej a użytkownikiem dochodzi do zawarcia umowy i wpisie do księgi wieczystej. Może on korzystać z gruntu w określony w umie sposób i w określonym czasie (od 40 do 99 lat). Po wygaśnięciu prawa teren wraca we władanie państwa lub gminy wraz z częściami składowymi wzniesionymi w tym okresie i może on dostać przewidziane w umowie wynagrodzenie. Wygaśniecie przed upływem terminu może nastąpić 1) przez rozwiązanie umowy, gdy użytkownik nie dotrzymuje jej warunków, 2) przez zrzeczenie się prawa, 3) przez wywłaszczenie. Za użytkowanie trzeba uiścić określoną w umowie opłatę, a na 5 lat przed upływem wygaśnięcia użytkowania wieczystego można żądać jego przedłużenia.
OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE
To prawa przysługujące osobie fizycznej lub prawnej względem rzeczy będących własnością innej osoby. Uprawnienia właściciela rzeczy ulegają pewnemu uszczupleniu na rzecz innej osoby, której to ograniczone prawo rzeczowe przysługuje. UŻYTKOWANIEM może być obciążona rzecz ruchoma lub prawo. W umowie można ściśle określić, jakie pożytki przysługują, a jakie ewentualnie nie przysługują użytkownikowi. Użytkowanie może być ustanowione darmowo lub odpłatnie. Użytkowanie jest prawem niezbywalnym, ściśle związanym z osobą, na rzecz której je ustanowiono, w związku z tym gaśnie ze śmiercią użytkownika, jeśli jest nim osoba fizyczna, oraz z chwilą likwidacji osoby prawnej. Ponadto użytkowanie wygasa, gdy użytkownik przez okres dziesięciu lat nie wykonuje swojego prawa. ZASTAW może być ustanowiony przez zawarcie odpowiedniej umowy miedzy stronami (zastaw umowny) lub powstaje w określonych okolicznościach z mocy samej ustawy (zastaw ustawowy). SŁUŻEBNOŚĆ jest ograniczonym prawem rzeczowym ustanawianym na nieruchomościach. Gruntowa polega na sprzęgnięciu interesem gosp. dwóch nieruchomości. Osobista jest niezbywalna i gaśnie ze śmiercią osoby uprawnionej.