Psychologiczne aspekty relacji lekarz - pacjent
MODELE KONTAKTU LEKARZA Z PACJENTEM
Model aktywność-bierność
Lekarza aktywny, pacjent bierny odbiorca czynności lekarza.
Współczesne zastosowanie:
stan śpiączkowy
ogólne znieczulenie w zabiegach chirurgicznych
utrata przytomności w poważnych urazach
Prototyp modelu: relacja rodziców z niemowlęciem.
Model kierownictwo-współpraca
Lekarz i pacjent są aktywni, lecz relacja jest niesymetryczna - pacjent szuka pomocy kompetentnego, lecz posiadającego władzę lekarza, pacjent to posłuszny wykonawca jego poleceń; użyteczny w chorobach ostrych.
Prototyp modelu: relacja rodziców z dzieckiem lub nastolatkiem.
Model obustronnego uczestnictwa
Interakcja lekarza i pacjenta ma charakter symetryczny, lekarz to ekspert w zakresie zdrowia i choroby, pacjent zaś w zakresie indywidualnego przeżywania własnej choroby - partnerski udział lekarza i pacjenta w diagnozie i terapii; użyteczny w chorobach przewlekłych.
Prototyp modelu: relacja dorosły-dorosły. [lekarz, pacjent, inni specjaliści, psycholog, członek rodziny, inny lekarz, rehabilitant]
TYPY RELACJI LEKARZ-PACJENT
Podejście ogólne (holistyczne)
Pacjent to indywidualność.
Leczenie z perspektywy podejścia biopsychospołecznego.
Otwarty styl komunikacji: zainteresowanie i zaangażowanie, strukturalizowanie, uczestniczenie pacjenta w diagnozie i terapii.
Podejście somatyczne
Pacjent to organizm.
Leczenie z perspektywy podejścia biomedycznego.
Zamknięty styl komunikacji.
CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE RELACJĘ LEKARZ-PACJENT
Oczekiwania lekarza
Obraz idealnego pacjenta: stosuje się do zaleceń, czysty i dba o higienę, szczery, ma zaufanie do lekarza, akceptuje go, a nawet podziwia, odważny w działaniu, pogodny, oryginalny, cierpliwy, itp.
Oczekiwania pacjenta
Lekarz powinien:
dysponować bogatą i kompetentną wiedzą medyczną
postawić trafną diagnozę, sformułować program leczenia
pozwolić uczestniczyć w procesie diagnozy i terapii
Uznanie podmiotowości pacjenta
Przejawy podmiotowości:
tworzenie poznawczej reprezentacji swojej aktualnej sytuacji życiowej wraz z obrazem swojej choroby
konstruowanie planu działania w związku z pojawieniem się choroby
konkretne akty działania ukierunkowane na realizację zaplanowanych zadań
Trzy typy relacji ze względu na zakres podmiotowości:
relacja rzeczowa (przedmiotowa): lekarz nie identyfikuje się z pacjentem, główny cel to poznanie funkcjonowania somatycznego
relacja wychowawczo-opiekuńcza: lekarz poucza, pomaga rozwiązywać problemy, okazuje szacunek; duża zależność od lekarza
relacja psychoterapeutyczna: zaspokojenie medycznych i pozamedycznych potrzeb, współprac, utrzymanie równowagi
korzyści:
prawidłowa orientacja w sytuacji zdrowotnej i wzrost odpowiedzialności
zadowolenie z kontaktu i poprawa stanu emocjonalnego
bardziej trafne decyzje zdrowotne
Rozumienie empatyczne
Pozwala:
być życzliwym
akceptować pacjenta
rozumieć jego potrzeby
ułatwiać pacjentowi wypowiadanie się
dawać wsparcie
podtrzymywać nadzieję wyleczenia
Informowanie pacjenta
Choroba to zdarzenie stresowe o charakterze zagrożenia lub wyzwania z powodu:
doświadczanie bólu, ograniczeń aktywności fizycznej, ubocznych skutków działania leków
konieczności radzenia sobie z niejasnością znaczenia choroby jako zdarzenia o często nieprzewidywalnym i niekontrolowalnym przebiegu.
Skutki: pobudzenie emocjonalne i niepewność.
Dane empiryczne:
Rozbieżności sądów pacjentów i lekarzy: około 70% pacjentów chce znać diagnozę, zdaniem lekarzy pacjenci nie chcą znać do końca diagnozy (70-90%), zadowoleni z informacji - około 40%.
Założenia teoretyczne:
Dwa style radzenia sobie z informacjami o zagrożeniu
czujne obserwowanie: gotowość do poszukiwania, gromadzenia i wykorzystywania informacji (przecenianie)
wytłumianie ostrzeżeń: unikanie informacji poprzez wypieranie, intelektualizację, reinterpretację, itp. (niedocenianie)
Warunki: oczekiwania i właściwości psychologiczne.
25