Wypalenie zawodowe a poczucie koherencji u wychowawców. Cechy dobrego wychowawcy - ujęcie C.Rogersa

Wypalenie zawodowe (H. Sęk) to zespół objawów pojawiających się u osób wykonujących zawody, w których bliski kontakt interpersonalny pełen zaangażowania i cechy osobowości profesjonalisty stanowią podstawowe instrumenty czynności zawodowych decydujących o poziomie wykonywania zawodu i sukcesach zawodowych. Cechy osobowości profesjonalisty tzn., że oprócz kompetencji (studia, staż pracy, kursy) i zaangażowania ważne SA tez cechy osobowości, np. ważne jest aby pedagog był nie tylko wykształcony, ale tez lubiany; umiejętności kontaktu i cechy osobowości mogą mieć wpływ na osiągnięcie sukcesu w pracy. Ryzyko wypalenia zawodowego jest wpisane w strukturę zawodu, które ma dwie cechy występujące obok siebie, chodzi o zawody usługowe i społeczne jednocześnie:

Społeczne - nie wybiera się osób, z którymi trzeba pracować, należy zając się daną grupą, można wybrać tylko miejsce pracy np. pedagog może zdecydować czy chce pracować z dziećmi czy z dorosłymi, nie może jednak wybrać „przypadków”, z którymi ma pracować, musi pomóc każdemu.

Usługowe - wykonuje się coś dla kogoś, np. pedagog, psycholog, pielęgniarka, lekarz.

Im motywacja wyboru zawodu jest wyższa tym wyższe jest ryzyko wypalenia zawodowego.

Grupy objawów wypalenia zawodowego (etapy):

Emocjonalne wyczerpanie - osoba z coraz mniejszym zaangażowaniem wczuwa się w problemy spotykane w pracy, następuje wygaszanie emocji.

Obronne dystansowanie się poprzez depersonalizację podopiecznych - zwiększa się dystans do osób i ich problemów, coraz mniej czasu spędza się na kontakcie z podopiecznymi np.. chętniej wypełnia się papiery, chodzi na spotkania, szkolenia, nie rozmawia z podopiecznymi, szuka się sposobów na skrócenie czasu pracy poprzez spóźnienia, zwolnienia.

Depersonalizacja podopiecznych - na początku podchodzi się do podopiecznych w sposób indywidualny (pamięta się ich imiona, cechy) na tym etapie wszyscy zlewają się w jedną grupę (masę), którą trzeba się zająć, nie pamięta się imion.

Zmniejszanie zaangażowania i satysfakcji zawodowej - pojawiają się myśli, że ten zawód jest bez sensu, jest nieefektywny, nic nie udało się osiągnąć i pojawia się myśl, żeby porzucić ten zawód, zmienić miejsce pracy.

Wypalenie zawodowe nie dotyczy tylko pracy, z czasem pojawi się chłód emocjonalny w kontaktach intymnych, pojawią się problemy osobiste, wypalenie emocjonalne. Aby zapobiec wypaleniu zawodowemu można: zmienić rutynę, uczestniczyć w zajęciach z grupą wsparcia.

W profilaktyce i leczeniu wypalenia zawodowego oraz różnych trudnych sytuacja życiowych ważne jest poczucie koherencji.

Koherencja (poczucie spójności wewnętrznej) Nie jest to postawa wrodzona, można ją wypracować; nie jest to chwilowy nastrój, ma to być cos trwałego (trwała postawa do życia) Postawa koherencji pozwala przetrwać doświadczenia nie tylko ciężkie fizycznie ale też psychicznie; dzięki niej można wytłumaczyć sobie to co nas spotkało. A. Antonovsky to globalna prozdrowotna orientacja życiowa człowieka, wyrażająca stopień w jakim człowiek ten ma dominujące trwałe, choć dynamiczne poczucie pewności, że:

(zrozumiałość) Bodźce napływające w ciągu życia ze środowiska wewnętrznego i zewnętrznego mają charakter ustrukturyzowany, przewidywalny i wytłumaczalny; środowisko wewnętrzne to myśli, pragnienia, plany; środowisko zewnętrzne to sytuacja życiowa, np. praca, osoby z którymi przebywamy; ustrukturyzowany, przewidywalny, wytłumaczalny charakter bodźców, tzn. że człowiek rozumie co się dzieje w jego życiu i z czego to wynika, nie uważa, że to wpływ losu, że tak musi być;

(sterowność) Dostępne są zasady, które pozwolą sprostać wymaganiom stawianym przez te bodźce; Człowiek ma poczucie, że potrafi poradzić sobie z trudnościami; ma świadomość swoich słabych i mocnych stron, wie kiedy powinien poprosić o pomoc a kiedy poradzi sobie sam i pomoże innym;

(sensowność) Wymagania te są dla niego warte wysiłku i zaangażowania; Człowiek ma poczucie, że nawet jeśli coś układa się nie po jego myśli to warto podjąć trud aby poradzić sobie z przeciwnościami;

Cechy dobrego pedagoga wg Rogersa

Akceptacja - polega na bezwzględnym akceptowaniu osoby, ale nie jest zachowania np. gdy osoba jest sprawcą przestępstwa.

Autentyczność - czyli zgodność wewnętrzna, prezentowanie siebie w sposób spójny, nieudawanie kogoś kim się nie jest. (w przypadku zdenerwowania należy zakomunikować co się z nami dzieje, można powiedzieć, że „sposób w jaki rozmawiamy sprawia, że czuję się zdenerwowany, musimy przerwać rozmowę i przemyśleć to o czym mówimy” - Gordon).

Empatia - czyli zdolność wczuwania się w świat drugiej osoby, jej przeżyć, np. przemoc wobec dzieci (jeśli rozmawiamy z kimś kto krzywdzi dziecko empatię można wyrazić w następujący sposób - przyjmuję, że mogły być powody, które do tego dopuściły, ale nie akceptuję ich, nie usprawiedliwiam tego zachowania - przyjmuję, że dla tej osoby był to powód; nie można powiedzieć „rozumiem co pan/pani czuje” druga osoba może to odebrać jako objaw lekceważenia)

Psychologia wychowawcza - zagadnienia terminologiczne, rys historyczny, relacje z innymi dziedzinami nauk.

Rys historyczny: za początek psychologii wychowawczej uważa się rok 1902/1905 kiedy została wydana książka Thorndike :psychologia wychowawcza”; 2 podejścia:

Okres eklektyzmu i pragmatyzmu Z różnych dziedzin naukowych przyjmowano informacje (eklektyzm) i sprawdzano czy informacje te są użyteczne w psychologii wychowawczej (pragmatyzm).

Okres wyłaniania się statusu metodologicznego Określenie przedmiotu badań, celów badawczych, metod, którymi można badać dane zagadnienia (obserwacja, eksperyment, z akcentem na eksperyment naturalny).

Relacje z innymi naukami dziedzin społecznych

Psychologia wychowawcza a psychologia rozwojowa - dostosowanie naszego postępowania do wieku dziecka; psych. wychowawcza a psych. osobowości - różne metody postępowania z dziećmi z inną osobowością; psych wychowawcza a psychopatologia itd.

Komunikacja jako podstawowe narzędzie oddziaływań wychowawczych

Schemat komunikacyjny

Nadawca Odbiorca

Intencja Wiadomość Przekaz Odbiór Wiadomość Interpretacja

Idealna komunikacja jest wtedy, gdy wiadomość nadana jest równa wiadomości odkodowanej (gdy odbiorca dokładnie zrozumiał informację).

Zagrożenia komunikacji na poszczególnych etapach:

Intencja: gdy nadawca sam nie wie, o co mu chodzi; gdy nadawca manipuluje informacją - próbuje ukryć to co chce przekazać (manipulacja jest skuteczna w dwóch przypadkach: gdy konflikt jest bezosobowy, nie bezpośredni np. reklama telewizyjna oraz gdy konflikt jest bardzo ograniczony np. akwizytor działa pod presją czasu, aby jak najszybciej sprzedać produkt)

Wiadomość (nadana) - Dostosowanie komunikatu do wieku, możliwości intelektualnych, percepcyjnych. Wiadomość powinna być jasna, klarowna. Musimy upewnić się, ze odbiorca dobrze nas słyszy np. dziecko słabo słyszące należy zabrać do cichego pokoju, a nie rozmawiać z nim na szkolnym korytarzu.

Przekaz - odbiorca w pierwszej kolejności nasze gesty np. czy mówimy spokojnie a nie skupia się na tym co mówimy

Odbiór - człowiek wszystkimi zmysłami rejestruje to co usłyszał, zaobserwował. Zagrożenia: naturalna fluktuacja uwagi (nasza uwaga jest raz lepsza a raz gorsza, nie działa na jednym poziomie, koncentrujemy się na czymś przez chwilę, a po minucie dekoncentrujemy się - jest to proces naturalny. W czasie dekoncentracji coś może nam umknąć, bez naszej wiedzy); wpływ nastawienia pierwotnego (jeśli ktoś ma jakieś założenia odnośnie rozmowy (np. zagrożony uczeń, który myśli, że pedagog chce mu przekazać informację, że zostanie wydalony ze szkoły) będzie zniekształcał to co druga osoba mu przekazuje - dopasowywał to co słyszy, do nastawienia, z którym przyszedł na rozmowę)

Wiadomość (odkodowana) - czy dobrze zrozumieliśmy to co nadawca chciał nam przekazać.

Interpretacja - naturalne nadawanie sensu i znaczeń temu, co usłyszeliśmy (dlaczego nadawca chciał nam to przekazać, co miał na celu) im więcej niedopowiedzeń an poszczególnych etapach komunikacji, tym większa dociekliwość i tym mniejsze osiągamy cele (odbiorca bardziej zastanawia się nad interpretacją, może zupełnie inaczej zinterpretować to, co mówimy)

Rozwój poznawczy człowieka (koncepcja Piageta i Brunera)

Koncepcja Piageta

Rozwój poznawczy ujmował w 4 stadiach od urodzenia do okresu adolescencji (dojrzewania):

Od urodzenia do drugiego roku życia: inteligencja sensoryczno - motoryczna - dziecko myśli o świecie i poznaje go swoimi zmysłami, ale ważny jest też ruch. Dziecko myśli o przedmiocie w chwili, gdy ma z nim bezpośredni kontakt. Nie ma tu pojęcia stałości przedmiotu (do 8 miesiąca, a potem zaczyna się rozwijać). Stałość przedmiotu - świadomość, że przedmiot istnieje nawet w chwili, gdy dziecko na niego nie patrzy, nie dotyka go itp. Od momentu, gdy dziecko ma rozwinięte pojęcie stałości przedmiotu zaczyna się myślenie dziecka. Początki rozwinięcia pojęcia czasu, przestrzeni, przyczyny - celu. Najlepiej, gdy dziecko coś odczuje, zaobserwuje (tak wychowywać). Sygnały zwrotne: dotyk za np. dobre zachowanie (przytulenie), ograniczenie motoryki za złe zachowanie. Dzieci nie rozumieją treści naszych wypowiedzi, gdy są wypowiadane jakiś czas po określonym wydarzeniu. Sądy SA oparte na ilościowych skutkach czynów. Dziecko ocenia osoby niezależnie od niego, ale ich zachowanie, tzn. opiera się na tym co się zmieniło, nie biorą pod uwagę intencji, spostrzegają ilość zła i ilość dobra, materialny efekt. Należy dawać dziecku sygnały, że zrobiło źle, że to ktoś zauważył, ze ktoś o tym wie np. w sytuacji kłamstwa. Kara arbitralna - wyznaczona przez kogoś, arbiter wyznacza karę. Kara ekspiacyjna - ma na celu naprawienie szkody (czasowa i tematyczna). Kary muszą być łączone czasowo, kara zaraz po dokonaniu czynu. Dziecko nie widzi związków w czasie, nie ma myślenia abstrakcyjnego. Dobrze też jeśli kara ma związek tematyczny ze złym zachowaniem. Obiecywanie nagrody na później nie ma żadnej mocy sprawczej w tym wieku.

Stadium przedoperacyjne 2r - 6/7r życia: dziecko nie jest w stanie dokonać pewnych operacji. Ma jakąś wiedzę, ale nie potrafi analizować. Cecha charakterystyczna myślenia, poprzez którą dziecko nie umie dokonać pewnych operacji: egocentryzm poznawczy - polega na tym, że dziecko początkowo nie przyjmuje do wiadomości, ze są inne punkty widzenia oprócz jego. Potem wie, że są inne punkty, ale tylko na poziomie świadomości. Później przyjmuje do świadomości, że SA inne punkty widzenia, a następnie je akceptuje. Dzieci w tym wieku maja specyficzny sposób widzenia świata (w moim domu jestem ja, moja mama, mój tata, moja siostra, mój pies…) zdominowanie myślenia dzieci przez percepcję. Dzieci bardzo ufają temu co widzą, nie przyjmują innej perspektywy. Eksperyment Piageta na niezmienniki (eksperyment objętości płynu w naczyniu: przelewanie wody z naczynia niższego i szerszego do naczynia węższego i wyższego dla dzieci więcej wody było w wyższym naczyniu = wyższy poziom wody w naczyniu).

Stadium operacji konkretnych 6/7 - 11r życia: myślenie formalne przy bezpośrednim kontakcie z obiektem, nie ma myślenia abstrakcyjnego, dziecko potrafi analizować jeśli ma z czymś bezpośredni kontakt. Dziecko jest już w stanie wejść w perspektywę innej osoby. Rozumie też konsekwencje swojego zachowania.

Stadium operacji formalnych 11lat i wyżej: zdolność analizowania dedukowania bezpośredniego kontaktu z przedmiotem. Rozwija się pojęcie czasu historycznego i przestrzeni graficznej.

Koncepcja Brunera

W przeciwieństwie do koncepcji Piageta u Brunera nie ma podziału stadialnego. Sposoby reprezentowania świata w umyśle - musimy mieć pewną cechę w umyśle w następującej kolejności:

Poznanie/reprezentacje m-aktywne - czyli oparte na aktywności motorycznej. Rozwija się u małych dzieci, jest dominująca, ale ta forma nie zanika u dorosłych - jeśli ma już jakąś wiedzę o świecie, to jest kilka umiejętności, których nie zdobędzie bez aktywności motorycznej np. sporty, jazda samochodem, obsługa komputera, telefonu - trzeba samemu nauczyć się i wyćwiczyć pewne umiejętności.

Reprezentacje ikoniczne/fotograficzne - odnoszą się do wrażeń zmysłowych. Jest ich tyle rodzajów, ile mamy zmysłów. Dzięki tym zmysłom zapamiętujemy wrażenia zmysłowe np. ciepłe, zimne, przyjemne lub nie itp. Reprezentacje te nie podlegają zmianom i nie można nimi operować np. posmakować egzotycznej potrawy.

Reprezentacje symboliczne - jest jakiś system kodów i znaczeń, które SA nadawane i jeśli znamy ten system to możemy się posługiwać np. język (polski), notacja muzyczna, znaki graficzne. Jeśli nie zna się oznaczeń symbolicznych można być bezradnym.

Bruner nie wyznaczał granic wiekowych w tym reprezentacjach, ale ważna jest ich kolejność. W wieku dorosłym występuję wszystkie 3 reprezentacje.

Rozwój społeczno - emocjonalny i moralny człowieka. Psychospołeczne teoria rozwoju E.H Eriksona. Rozwój moralny człowieka wg L. Kohlberga. Prawidłowości rozwoju społeczno - emocjonalnego warunkujące oddziaływania wychowawcze.

Koncepcja Eriksona

Teoria psychospołecznego rozwoju. Rozwój rozumiał przez całe Zycie, od urodzenia do śmierci. Sytuacje kryzysowe mają pozytywne znaczenia dla naszego rozwoju. Ujęcie kryzysu przez Eriksona to szansa i zagrożenie w jednym. Kryzys w pewnych sytuacjach zmusza nas do działania, do tego, żeby iść dalej, ale zmiany mogą nam przynieść negatywne skutki.

0-12 lub 18 miesiąc życia - kryzys pomiędzy podstawowym zaufaniem a nieufnością. Kończy się, gdy dziecko nabywa umiejętność chodzenia. Czy osoba z tego kryzysu wyniesie zaufanie do siebie i innych czy nieufność zależy od otoczenia jak reaguje na potrzeby dziecka. Jeśli społeczeństwo reaguje szybko np. na płacz dziecka to wychodzi z zaufaniem. Jeśli potrzeby są niezaspokojone albo zaspokojone w niewłaściwy sposób to dziecko buduje nieufność do siebie i innych.

18 m. ż - 3r. życia - kryzys pomiędzy autonomią a wstydem i niepewnością. Dziecko uczy się w tym okresie funkcjonować w otoczeniu, uczy się kontrolować wiele rzeczy.

3-6r. życia - kryzys pomiędzy inicjatywą a poczuciem winy. Dziecko zaczyna być samodzielne, realizuje swoje własne cele.

6-12r życia - kryzys pomiędzy pracowitością a poczuciem niższości. Dziecko zaspokaja potrzeby, oczekiwania otoczenia, brak nagrody za pracę, motywowania. Po wyjściu z tego stadium dziecko czuje się kompetentne albo mało wartościowe.

12-18/25r życia - kryzys pomiędzy tożsamością a pomieszaniem ról; brak pomysłów na kierunek studiów, człowiek nie jest pewny swoich decyzji (uczeń nie identyfikuje się z grupą uczących się a widzi siebie w kontekście roli w danym zawodzie oraz w roli związanej z seksualnością, ma poczucie niższości, brak kompetencji). Seksualność - wybór dotyczący życia seksualnego. Każde z tych działań to podjęcie decyzji. Człowiek może być zagubiony, czuje stały niepokój. Czasem podejmuje raptowne decyzje, ale wciąż i tak nie jest pewny swoich wyborów. Pasmo różnych zaczętych niedokończonych decyzji. Od Sasa do Lasa - metoda podpowiadania w wyborze zawodu i pod względem seksualności.

18/25 - 40r życia - kryzys pomiędzy intymnością, bliskością a izolacją. Moment rozpoczęcia pracy, satysfakcja z życia to spełnienie na tle seksualnym. Czy człowiek żyje zgodnie ze swoimi preferencjami, czy docenia sferę seksualną, niezależnie czy związek jest stały czy tymczasowy. Izolacja powstaje wtedy, gdy człowiek izoluje się zaprzeczając, wypierając swoje potrzeby seksualne. (negują sferę seksualną, żyją z związku a izolują się od potrzeb intymnych).

40-60r życia - kryzys pomiędzy rozwojem, generatywnością a stagnacją. Pewne sprawy są dokonane, ograniczone modyfikacje. Generatywna postawa - angażowanie w przekazywanie wiedzy, kultury wychowanie wnuków. Metoda - angażowanie do aktywności społecznej.

65r życia i więcej - kryzys pomiędzy integracją ego a zwątpieniem rozpaczą. Subiektywne podsumowanie - zadowolenie ze swojej postawy, utożsamiam się ze swoją bibliografią a to oznacza zadowolenie z życia. Bądź negatywny bilans, nie ma możliwości choć jeszcze trochę lat życia.

Metody wychowawcze - pomóc dostrzec dobre strony życia.

Rozwój moralny wg Kohlberga

Konwencja - umowa społeczna pod względem stosunków pomiędzy ludźmi.

Poziom konwencjonalny - dzieci respektują tę zasadę ze względu na autorytet, kiedy ten znika motywacji nie ma.

Poziom postkonwencjonalny - osoba czyni wg swojego sumienia i nie potrzebuje nadzoru.

Kohlber wyróżnia 3 poziomy, a w każdym 2 stadia

Poziom przedkonwencjonalny - wiek przedszkolny i młodszy wiek szkolny. Brak wrażliwości na zasady ustanowione przez kulturę dotyczące dobra i zła, słuszności i niesłuszności.

Stadium 1: kary i posłuszeństwa: reguły są przestrzegane w celu uniknięcia kary. Skutki czynności określają, czy jest ona dobra czy zła. Interesy i punkt widzenia innych nie są brane pod uwagę - dziecko jest egocentryczne.

Stadium 2: relatywizmu instrumentalnego: działanie „dobre” to takie działanie, które ma na celu dobro własne, a nie innych. Potrzeby innych są uwzględnianie o ile rezultat działanie jest korzystny z punktu widzenia własnego dobra.

Poziom konwencjonalny - ok. 13-16 lat. Osoba identyfikuje się z grupą społeczną oraz z przyjętymi przez nią zasadami moralnymi. Oczekiwanie grupy uznawane są za słuszne i wartościowe bez względu na konsekwencje postępowania zgodnego z tymi oczekiwaniami.

Stadium 3: dobrego chłopca/dziewczyny: czynność jest oceniania jako dobra albo zła ze względu na intencje jednostki. Cenione są społecznie akceptowane standardy zachowania i ważne jest aby „być dobrym”.

Stadium 4: prawa i porządku: pojawia się głęboki szacunek dla autorytetów i przekonanie, że reguły społeczne muszą być przestrzegane. Zwraca się uwagę nie tylko na motywy działania jednostki, ale również na punkt widzenia systemu społecznego.

Poziom postkonwencjonalny albo zasad moralnych - ok. 16-20 lat. Osoba jest świadoma swojego prawa wyboru wartości moralnych, choćby to były wartości różne od powszechnie przyjętych wartości w społeczeństwie.

Stadium 5: mowy społecznej i legalizmu: to, co jest słuszne zależy od opinii większości w danej grupie społecznej „Jak najwięcej dobra dla jak największej liczby ludzi” to generalna zasada. Świadomość, że czasami moralny i prawny punkt widzenia mogą pozostawać w konflikcie.

Stadium 6: uniwersalnych zasad sumienia: regulatorem zachowania są wybrane przez jednostkę zasady etyczne: równość praw każdej jednostki oraz szacunek dla jej godności mają najwyższe znaczenie. Gdy obowiązujące prawo wchodzi w konflikt z tymi zasadami, człowiek postępuje zgodnie z tymi drugimi.

Instytucjonalne formy realizacji procesu wychowawczego-różne systemy (segregacyjny, integracyjny)

Kryterium funkcjonalne jak mimo trudności rozwojowych, edukacyjnych funkcjonuje w otoczeniu.

Dziecko niesłyszące lub niedowidzące - nie powinno się posyłać tych dzieci do szkół specjalnych.

W szkole masowej pojawia się integracja: łączenie dzieci zdrowych i niepełnosprawnych (ok. 20 osób); dwóch nauczycieli - wiodący i wspomagający; indywidualizacja programów nauczania; ocenianie opisowe; pomoc specjalistów: pedagogów specjalnych, psychologów, logopedów; zajęcia terapeutyczne, korekcyjno - kompensacyjne, dydaktyczno - wyrównawcze, socjoterapeutyczne.

Pozycja socjometryczna - dzieci niepełnosprawne tez służą pomocą dzieciom sprawnym, niepełnosprawne też są skłócone między sobą…

oddzielenie

pozorna integracja

integracja

Metody aktywizujące - cele: akcent na ucznia i jego umiejętności, rozwój sfery poznawczej, emocjonalnej i społecznej w równym stopniu, nacisk na ekspresję twórczą, rozwijanie samodzielnego myślenia, autonomii wewnętrznej; nauczyciel - wychowawca: jako aranżujący sytuację uczenia się, osoba wspierająca; uczeń: aktywny, pobudzanie motywacji wewnętrznej, zainteresowań, nagrody i kary zewnętrzne są konieczne; program nauczania: integracja treści przedmiotowych, łączenie teorii z praktyką, udział uczniów w planowaniu programu; metody-techniki nauczania: dominacja technik „odkrywczych”, eksperymentalnych, uczenie się przez doświadczenie, praca grupowa i indywidualna, często z indywidualnymi zadaniami, zasady pracy mogą być negocjowane, elastyczna aranżacja przestrzeni, mało testowania; grupa: akcent na współpracę, komunikacja każdego z każdym, wykorzystanie elementów treningu grupowego;

Metody tradycyjne - cele: akcent na realizację programu, rozwój sfery poznawczej, małe znaczenie ekspresji twórczej; nauczyciel-wychowawca: jako dystrybutor i źródło wiedzy, akcent na zasób wiedzy teoretycznej nauczyciela; uczeń: bierna rola ucznia, motywacja zewnętrzna przez kary i nagrody; program nauczania: separacja treści przedmiotowych, wiedza głównie teoretyczna, uczniowie nie mają nic do powiedzenia w planowaniu programu; metody nauczania: dominacja wkładu pracy z podręcznikiem, technik pamięciowych, praca frontalna nad zadaniami takimi samymi dla każdego ucznia, zasady pracy określone przez nauczyciela, sztywna aranżacja przestrzeni (rzędy ławek), regularne testowanie; grupa: akcent na rywalizację, komunikacja jednokanałowa nauczyciel-uczeń, zdominowana przez nauczyciela, akcent na utrzymanie ciszy;

Psychologiczne mechanizmy wychowania i nauczania (warunkowanie klasyczne, instrumentalne, modelowanie, interioryzacja, internalizacja)

Modelowanie - wykracza poza zewnętrzne upodobnianie się, ponieważ powoduje przejęcie zachowań stanowiących symboliczne równoważniki zachowania modela. Czynności modelowe powinny mieć ten sam charakter, klimat lub nastrój; mają zmierzać do tego samego celu, co czynności modela;

2 fazy procesu modelowania:

-przyswajanie-polega na zrozumieniu sensu danego zachowania i utrwaleniu go w pamięci;

-wykonanie-wymaga sprawności i umiejętności bądź zaistnienia odpowiednich warunków lub silnej motywacji dla wprowadzenia w czyn tego, co zostało zaobserwowane i przyswojone;

Na skuteczność modelowania wpływają czynniki:

-właściwości podmiotu - indywidualna podatność na modelowanie, uwarunkowana doświadczeniem podmiotu, poziomem jego sprawności, stopniem rozwoju umysłowego, motywacją;

-cechy czynności-bodźce - organizacja czynności polega na stopniowym, zgodnym z poziomem rozwoju jednostki, komplikowaniu czynności i zachowań, jakie podmiot ma zauważyć i naśladować;

-właściwości modela - dotyczą pożądanych cech modela, tj. kompetencja, prestiż, autorytet, czynny udział w procesie wychowania, pozytywne następstwa zachowania się modela;

Interioryzacja - jest procesem rozwojowym, polegającym na przekształceniu zewnętrznych czynności podmiotu w jego czynności wewnętrzne, psychiczne;

Internalizacja - jest pojęciem używanym przede wszystkim w psychologii społecznej na oznaczenie procesu asymilacji przez jednostkę norm, wartości i postaw reprezentowanych przez grupę społeczną;

Zdolność do interioryzacji czynności zewnętrznych, ich przekształcenia w czynności umysłowe jest warunkiem internalizacji norm społecznych oraz przepisów ról (zbiór przywilejów, wymagań i reguł składających się na koncepcję roli). Interioryzowanie czynności przez podmiot nie wyznacza jednak automatycznie możliwości internalizacji norm, zasad itp. Zdolność internalizacji pojawia się dopiero na określonym etapie rozwoju cech moralnych.

Warunkowanie klasyczne - zastępowanie bodźca naturalnego przez sztuczny

Warunkowanie instrumentalne - wzmacnia nie za pomocą kar i nagród;

-Prawo efektu Thorndike - skojarzenia bodźca z reakcją utrwalają się wtedy, gdy towarzyszy im stan przyjemności a osłabione zostają związki wywołujące stan przykrości

Analiza podstawowych metod wychowawczych

Kary i nagrody - wzmocnienia negatywne bądź pozytywne, następujące po reakcji jednostki

Kary powinny przyczyniać się do eliminowania zachowań niepożądanych, niezgodnych z celami wychowania. Kara, informując o porażce, skłania do skorygowania czynności i zmiany ich programu, choć może też obniżać siłę dążenia do osiągnięć;

Nagrody informują o sukcesie: jednostka nie ma powodu do zmiany programu swego działania; jej dążenie do odnoszenia dalszych sukcesów wzrasta;

Najlepsze efekty daje łączne stosowanie kar i nagród, nieco gorsze uzyskuje się, gdy wprowadza się tylko nagrody, najgorsze w przypadku stosowania samych kar;

Skuteczność oddziaływania za pomocą nagród i kar zależy od czynników, tj. kolejność ich występowania, proporcje ilościowe i częstość stosowania, nasilenie, czynniki wewnętrzne (indywidualna potrzeba osiągnięć), zewnętrzne okoliczności (czy kara została wymierzona w sposób dyskretny)

Time out - wykluczenie, wyłączenie, zerwanie kontaktu; pozbawienie doznań pozytywnych, przerwanie wzmocnienia pozytywnego oznacza przerwę w mającym miejsce programie wzmocnienia pozytywnego w celu uzyskania pożądanej reakcji, np. odwrócenie się tyłem do dziecka i umieszczenie nagród poza jego zasięgiem;

10 słów-10 sekund - po złym zachowaniu, po 10 sekundach rodzic w 10 słowach mówi dziecku co źle zrobiło;

Grupa rówieśnicza. Relacje interpersonalne i dynamika grupowa.

Klasa szkolna jest jednocześnie grupą:

-formalną-dobierana według określonego kryterium, np. wiek, miejsce zamieszkania;

-nieformalną-rozbudowa związków nieformalnych w obrębie danej grupy formalnej, np. pary dzieci, które siedzą razem w ławce, osoby kolegujące się ze sobą;

W klasie szkolnej panują jednocześnie następujące stosunki:

-rzeczowe-oparte na współdziałaniu, wspólnym celu, np. nauka;

-osobowe-koleżeńskie i przyjacielskie;

Grupa rówieśnicza: jest pierwszą grupą, z którą dziecko łączy wspólna aktywność (zabawa, nauka); jest pierwszą grupą, w której dziecko jest akceptowane warunkowo (na sympatię trzeba sobie zasłużyć); zaspokaja potrzebę przynależności do zespołu, którego członkowie pełnią równorzędne cele; posiada restrykcyjne normy grupowe (dzieci nieświadomie formułują kodeks grupowy, np. jakie warunki trzeba spełnić żeby należeć do grupy); jest grupą odniesienia (grupą z którą człowiek się identyfikuje, porównuje);

Socjometria klasy: Badanie klasy szkolnej jako grupy dokonuje się najczęściej w oparciu o techniki socjometryczne, które dają wskaźnik popularności lub obojętności i obrazują wzajemne stosunki. Pokazują pozycję każdego ucznia w klasie, która zależy np. od koleżeńskości, aktywności, przejawiania inicjatywy w grupie, umiejętności kontaktu międzyosobowego;

Skala Akceptacji Marka Pilkiewicza: to badanie jest wstępem do pracy z grupą, np. w celu poprawienia relacji między dziećmi; stosuje się pytania wskazujące, tj. z kim chciałbyś siedzieć w ławce, być w pokoju na wycieczce, itp.; metoda ta pokazuje 5 pozycji uczniów w klasie:

-osoby akceptowane

-osoby akceptowane przeciętnie

-osoby polaryzujące akceptację - mające grono zagorzałych zwolenników (narzucają style zachowania, modę) i przeciwników co tworzy sztywne granice w podgrupach w klasie

-osoby izolowane-tzw. Dziecko niewidoczne, nie ma ani pozytywnych ani negatywnych odniesień

-osoby odrzucone-negatywne odniesienia do tych osób (szykanowane, ośmieszane)

Rodzina jako środowisko wychowawcze. Postawy rodzicielskie.

Grupa pierwotna - charakteryzuje się wzajemnym, ścisłym i bezpośrednim kontaktem; jej członkowie nawiązują ze sobą bliskie stosunki emocjonalne, łączą ich trwałe i osobiste więzi oparte na współdziałaniu i solidarności, np.. rodzina (nawet w sytuacji gdy nie ma jednego z członków - śmierć, rozwód - to brak ten mocno oddziałuje na dziecka; tak jak brak rodzeństwa lub jego posiadanie też wpływa na dziecko;

Grupa wtórna - stosunek pomiędzy członkami tych grup są konwencjonalne i formalne, a nawet chłodne i bezosobowe;

Style wychowania w rodzinie:

Wychowanie niekonsekwentne - zmienność i przypadkowość oddziaływań na dziecko utrudnia dziecku przyswajanie norm społecznych, wywołując poczucie niesprawiedliwości i krzywdy (wbrew temu, że rodzice rzadko dziecko karają, dziecko nie rozumie, ze wiele razy zawiniło a rodzic mu wybaczył, myśli że zachowuje się najlepiej a to rodzice niesprawiedliwie je karają)

Wychowanie autorytarne - oparte na autorytecie przemocy; wymaga od dziecka karności i posłuszeństwa, podporządkowania; decyzje odnośnie spraw rodziny, w tym i dziecka podejmowane są przez rodziców; dziecko dobrze zna swoje prawa i obowiązki; kary i nagrody są stosowane bardzo konsekwentnie i skrupulatnie; rodzice kontrolują postępowanie dziecka (dziecko nie ma prawa usprawiedliwiać się, a kary i nagrody są stosowane rygorystycznie); dziecko uzależnia się od autorytetu, mimo że go nie akceptuje, ktoś musi nim cały czas kierować; jeśli nie ma się komu podporządkować nie umie się odnaleźć;

Wychowanie demokratyczne - dopuszczanie dziecka do współdziałania w życiu rodziny (rozwija inicjatywę i kształtuje postawy prospołeczne); dziecko zna zakres swoich obowiązków i zadań, których sens i rolę rozumie, ponieważ zostało mu to wyjaśnione; rodzice posługują się metodami perswazji, argumentacji (nie tylko kary i nagrody) dziecko jest zaradne, powie co mu dolega, czy czegoś potrzebuje; ma poczucie odpowiedzialności za swoje czyny; w życiu dorosłym radzi sobie z problemami, jest odpowiedzialne za podejmowane decyzje

Wychowanie liberalne - zakłada pozostawienie dziecku całkowitej swobody (założenie, ze nie należy hamować naturalnej aktywności i spontanicznego rozwoju) wystarczy dziecku stworzyć odpowiednie warunki do zabawy, nauki, zaspokoić potrzeby materialne i uczuciowe; interwencja w zachowanie dziecka następuje w wyjątkowych sytuacjach; wbrew pozorom w wychowaniu bezstresowym poziom stresu jest gigantyczny (w sytuacji gdy dziecko idzie pierwszy raz do szkoły nie rozumie, że jego zachowanie może się komuś nie podobać)

Psychologia zaleca sensowne ustalenie granic.

Typy postaw rodzicielskich wg. L.Kraner:

-akceptacja i miłość

-jawne odrzucenie - nie zwraca się uwagi na aktywność dziecka, nie interesuje się jego osiągnięciami

-perfekcjonizm - wymagania są nieadekwatne do rozwoju dziecka

-przesadna opiekuńczość - nadopiekuńczość rodziców uniemożliwia rozwój aktywności dziecka, np. karmienie dziecka, ubieranie

Typy postaw rodzicielskich wg. M.Ziemskiej: postawy te są ze sobą spolaryzowane przez co powstają 4 postawy pozytywne i 4 negatywne:

-unikanie - współdziałanie

-odtrącenie - akceptacja

-nadmierne wymagania - uznanie praw

-nadmierna ochrona - rozumna swoboda

---