Wstęp do nauki o państwie , prawie i polityce

Cechy wspólnoty lokalnej:

- przymus fizyczny - państwo może legalnie go stosować np. Wojsko, policja

- przymus ekonomiczny- podatki

- przymus psychologiczny- posiadanie środków masowego przekazu, posiadanie szkół

- suwerenność- państwo ma możliwość tworzenia nowego prawa, znoszenia starego, uczestnictwo w stosunkach międzynarodowych

- terytorium- ściśle określone granice ziemskie, morskie, powietrzne

- ludność

Powstanie państwa

Teorie teistyczne- widzą w państwie twór istoty nadprzyrodzonej. W starożytności władca był uznawany za boga. Św. Augustyn głosił, że każda władza pochodzi od Boga. Według św. Tomasza z Akwinu od Boga pochodziła sama zasada władzy, ale konkretne państwo było wynikiem działania ludzi.

Teorie podboju i przemocy- państwo ma być wynikiem podboju jednych plemion przez drugie. Podział na rządzących i rządzonych wynikał z odmienności pochodzenia i różnic ras. Państwo powstało w celu utrwalenia panowania zwycięzców nad pokonanymi.

Teoria umowy społecznej- państwo jako wynik porozumienia zawartego pomiędzy przedstawicielami róznych grup społecznych, w wyniku którego lud zdecydował sprawowanie władzy na suwerena0 jednostkę bądź wybraną grupę ludzi. Umowa o zjednoczeniu zawarta między jednostkami doprowadziła do powstania społeczeństwa, a umowa o podporządkowaniu społeczeństwa władzy umożliwiła powstanie państwa.

Teoria klasowa- podkreśla role konfliktu klas w powstaniu państwa i formułowaniu władzy politycznej. W wyniku podziałów w społecznościach rodowo- plemiennych, specjalizacji pracy i pojawienia się własności prywatnej doszło do wyodrębnienia dwóch klas antagonistycznych- posiadaczy środków produkcji oraz pozbawionych tych środków. W rezultacie wyodrębniła się elita władzy i aparat przymusu, a tym samym wspólnota rodowa przekształciła się w państwo.

Państwo narodziło się w pewnym etapie życia społecznego i zastąpiło dotychczas istniejące formy życia społecznego.

Legitymizacja władzy (dosłownie: upoważnienie do działania), uprawomocnienie władzy oparte na społecznej akceptacji, posłuszeństwo wobec władzy nie jest wymuszone. W państwach demokratycznych najbardziej rozpowszechniona forma legitymacji władzy są wolne wybory, łączy się to z przekonaniem, że źródłem władzy jest naród. Z kolei siły rządzące, nie wyłonione w drodze legalnych wyborów, szukają poparcia społecznego, powołując się najczęściej na: glos ludu, sprawiedliwość dziejową, potrzebę zaprowadzenia porządku w państwie czy też zagrożony interes narodowy.

Typy państwa:

- niewolnicze- praca w domu, usługi, państwo przymusowa potęga gospodarcza. Przyczyny niewolnictwa: ekonomiczne ( szybki zysk), społeczne ( różnice w wykształceniu). cywilizacyjne

- feudalne- ten rodzaj sprawowania władzy osłabiał władzę centralną a praktycznie obciążenia formalnie spadały na tych w najniższej hierarchii społecznej

- kapitalistyczne:

wczesnokapitalistyczne,- powstał o na przełomie XVII i XIX w. czynniki powstania wzrost demograficzny, migracje ze wsi do miasta, rewolucja przemysłowa( nowe źródło energii, rewolucja burzuazyjna.

kapitalizm monopolistyczny,- rodzi się konkurencja, tworzą się kartele, oligopole, spółki akcyjne, konkurencja międzynarodowa: interwencjonizm ( ochrona rynku narodowego), cła, subwencje; pomaganie w działalności gospodarczej.

kapitalizm państwowy,- wielki kryzys gospodarczy 1923-33, czyli nadprodukcje, I wojna światowa. Państwo funkcjonuje jako wyznacznik społeczny, gospodarczy, polityczny. Tworzy się administracja państwowa. Nacjonalizacja ( wypłata odszkodowań za utracony majątek. Stopień uzależnienia rozwoju gospodarki od państwa.

Kapitalizm liberalno-demokratyczny, - pojawienie się praw politycznych ( referendum), możliwość głosowania, udział kobiet , wolność słowa, zmiany struktury terytorialnej państwa. Skutki: zmiany w strukturze społecznej, zmiany w stosunkach pracy, sprawowanie władzy za pomocą swoich przedstawicieli, wybory, referenda.

faszystowskie,- ustawy norymberskie 1935r. przyczyny powstania: kurs po I wojnie światowej, niezadowolenie z rostrzygnięcia I wojny światowej, rola ZSRR obawiali się rozpowszechniania się bolszewizmu w Europie. Cechy: kult siły, odrzucenie trój podziału włądzy, koncentracja władzy w rękach wodza, idea sprawiedliwości społecznej, propaganda- rozpowszechnienie idei faszystowskiej przez wodza

socjalistyczne- były dwa nurty rewolucyjny - Marks, Engels kontynuatorem był Lenin nie ma możliwości reformowania kapitalizmu jedynie rewolucja może zmienić stosunki własnościowe; Lasal i Bersztajn - reformistyczny- zmiana ustroju, ale na drodze pokojowej, czyli reformy systemu kapitalistycznego wykluczając rewolucję ZSRR, Mongolia, Wietnam, Korea, Chiny, Kuba, Jugosławia.

Struktury terytorialne państwa:

Państwo unitarne ( proste)- jest formą państwa, w którym jednostki terytorialne ( województwa, gminy) są podporządkowane organom centralnym i nie posiadają politycznej samodzielności. Na całym terytorium występuje jednolity system prawa np. Polska, Węgry, Finlandia

Państwo złożone- to takie których jednostki terytorialne zachowują pewną autonomię np. mogą posiadać inny system prawny, odrębne przepisy, inne organy władzy wykonawczej . państwa złożone federacyjne : USA, Szwajcaria, Kanada

Pojęcie kultury politycznej

Kultura polityczna - całokształt indywidualnych postaw politycznych członków danego społeczeństwa. Postawy te są wyrazem uznawanych wartości, odnoszących się przede wszystkim do systemu władzy państwowej. Od kultury politycznej danego społeczeństwa zależy stopień i charakter jego zaangażowania w politykę, gdyż to właśnie kultura polityczna reguluje stosunki między rządzącymi a rządzonymi.

Typy kultury politycznej

Typ zaściankowy charakteryzuje się - ich zdaniem - małym zainteresowaniem zagadnieniami politycznymi, a w związku z tym małą aktywnością polityczną. Występuje on w społecznościach znajdujących się na niskim szczeblu rozwoju cywilizacyjnego, gdzie panuje model życia plemiennego, a rytuały magiczne dominują nad innymi formami aktywności publicznej. Wodzowie plemienni łączą w swych rękach funkcje polityczne, religijne i ekonomiczne. Społeczność taka nie jest zainteresowana utrzymywaniem stosunków ze światem zewnętrznym, a model życia plemiennego traktowany jest jako niezmienny.

Typ poddańczy cechuje się uległością rządzonych wobec rządzących. Ludność nie widzi potrzeby angażowania się w politykę, akceptując, iż to zadanie należy do elity władzy. Jednocześnie poszczególni członkowie społeczeństwa - jeśli w ogóle interesują się polityką - mogą mieć wyrobione własne poglądy polityczne, często krytyczne wobec przedstawicieli władzy. Taki rodzaj kultury politycznej jest charakterystyczny dla społeczeństw rządzonych autorytarnie i totalitarnie, bądź dla społeczeństw, które niedawno wyszły z któregoś z tych dwóch systemów i nie są jeszcze mentalnie przygotowane do funkcjonowania w państwie demokratycznym.

Typ uczestniczący oznacza gotowość do współudziału w życiu politycznym, w tym w sprawowaniu władzy. Ten rodzaj kultury jest charakterystyczny dla społeczności o ugruntowanej tradycji demokratycznej. W realnej rzeczywistości mamy do czynienia z kulturą polityczną zawierającą - w mniejszym lub większym stopniu - elementy różnych typów idealnych. Można więc mówić o przewadze pewnego typu kultury politycznej w danym społeczeństwie, a nie o jego wyłączności.

Psychologia społeczna

Mechanizmy oddziaływania grup niespołecznych na jednostkę

Facylitacja społeczna- napięcie wywołane obecnością innych i możliwością oceny naszego działania.

Próżniactwo społeczne- uspokojenie wynikające z przekonania, że przebywanie w grupie utrudnia ocenę indywidualnego działania.

Deindywidualizacja- utrata normalnej kontroli nad zachowaniem prowadząca do wzrostu impulsywności i patologiczności czynów.

Polaryzacja grupowa- tendencje grupy do podejmowania w porównaniu z jednostkami bardziej ryzykownych, niebezpiecznych i krańcowych decyzji..

Syndrom myślenia grupowego- rodzaj myślenia, w którym bardziej liczy się dążenie do zachowania spójności i solidarności grupy niż realistyczne uwzględnianie faktów.

Reguły wpływu społecznego

Reguła wzajemności ( „drzwiami w twarz”)- poprzedzenie małej istotnej prośby dużą prośbą na której nam tak naprawdę nie zależy, zwiększa szanse odzewu na nią około dwunastokrotnie.

Reguła zaangażowania ( stopa w drzwiach)- stosowanie szeregu próśb stopniowanych od mniejszych do większych, w którym to szeregu nawet małe ustępstwo na początku prowadzi do ustępstw kolejnych, mogących nieść prawdziwie poważne konsekwencje, aż do przekształceń światopoglądu czy zmian osobowości.

Reguła autorytetu- odwołujemy się do zjawiska uczenia się. Posłuszeństwo i naśladownictwo komuś uznanemu za silniejszego i mądrzejszego w początkowej fazie życia stanowi jeden z warunków przetrwania.

Reguła sympatii - chętniej spełniamy prośby osób, które darzymy sympatią.

Reguła kontrastu -żadnej rzeczy, osoby lub zjawiska nie postrzegamy w izolacji od innych, dlatego każdą z nich odbieramy w innym świetle zależnie od kontekstu. Ponadto zwiększa nam się skala postrzeganych różnic.

Reguła niedostępności - logika myślenia potocznego skłania nas do wiary, że im coś jest rzadsze, tym jest więcej warte. Dlatego najbardziej pożądamy tego, co niedostępne lub trudno dostępne.

Determinanty zachowań antyspołecznych i prospołecznych

Zachowanie antyspołeczne :silne dążenia do szkodzenia innym osobom, bezinteresowne okrucieństwo, brak wrażliwości moralnej, stosowanie przemocy w stosunkach interpersonalnych.

Zachowania prospołeczne:

Altruizm jest to działanie ukierunkowane na niesienie pomocy drugiej osobie z pominięciem własnego interesu.

Empatia- zdolność postawienia siebie na miejscu drugiej osoby, odbierania w podobny sposób wydarzeń i odczuwania emocji.

FILOZOFIA

Poglądy wybranych filozofów na naturę człowieka.

Hobbes człowiek wg Hobbesa to istota rządzona namiętnościami i egoistyczna. Człowiek to istota rozumna i to różni go od zwierząt. Ludzie kierują się w życiu pobudkami egoistycznymi. Człowiek jest z natury osoba samolubna, interesowną, jego naturalną skłonnością jest samozzachowanie. Głównym motywem ludzi jest zaspokajanie egoistycznej natury .zaspokajając swą egoistyczna naturę człowiek dąży do dominacji nad innym ludźmi , nieustannie zabiega o bogactwo i przyjemności, rozkosze i dobra. Człowiek z natury jest wrogo nastawiony do cnych ludzi, człowiek żyjący w naturze jest wolny, może czynić co chce, sam sobie ustala cele i sam dla siebie jest sędzia, brak obiektywnych kryteriów moralności.

Nietzsche

Proponuje dla jednostki wybitnej, która dzięki woli mocy kieruje się własnym instynktem życie między dobrem a złem, czyli społeczeństwem oferującym złudne bezpieczeństwo.

Zycie cielesne jest podstawa egzystencji ludzkiej, oceny moralne są wartością względną zależą od jednostki która się nią posługuje., nie jest możliwe obiektywne rozróżnienie dobra i zła.

Schopenhauer

świat jest wolą, wola jest osnową przyrody i człowieka., wola to nieprzerwany pęd, nieustanna chęć życia. Człowiek nieustannie szuka Szczęścia i zaspokojenia ale nigdy go nie osiąga. Ludzie dążą do zaspokojenia głodu i instynktu płciowego, czyli do podtrzymania gatunku. Człowiek utrzymuje swe istnienie kosztem innych, dlatego są konflikty. życiu ludzi towarzyszą: egoizm, chciwość, nieczułość i okrucieństwo.

Dwa wyjścia sytuacji: droga sztuki- kontemplacja estetyczna, droga ascezy- wyzbycie się pragnień i pożądań

Charakterystyka pojęć: racjonalizm, empiryzm

Kartezjusz twórca racjonalizmu, „cogito ergo sum”- myślę wiec jestem, wszystko można poddać wątpieniu, z wyjątkiem tego że wątpię , wątpię wiec myślę

Francis Bacon-twórca empiryzmu (empiryzm = doświadczenie), poszukiwanie i dochodzenie do prawdy o świecie jest najwyższym dobrem i celem człowieka. Nauka powinna ułatwić człowiekowi panowanie nad przyrodą. najskuteczniej można poznać przyrodę droga empiryczną, oparta na doświadczeniu, obserwacji, eksperymentach. empiryzm polega n rejestracji, opisie faktów, zbieraniu danych przez obserwacje i eksperymenty i ich uporządkowanie i analizowanie, oraz segregowanie, klasyfikacja, porównanie i wyciągnięcie wniosków.

Krytyka współczesnej cywilizacji w myśli filozoficznej XX wieku na przykładzie Szkoły Frankfurckiej

Przedstawiciele : Max Horkheimer,

Najważniejszą funkcją filozofii jest rozwój krytycznego i dialektycznego myślenia. Chciał aby nie przyjmować bezrefleksyjnie, z nawyku panujących idei, sposobów postępowania. Niedopuszczenie do zagubienia się ludzi w ideach i sposobach postępowania jakie oferuje społeczeństwo. Rozum współczesnego człowieka ma charakter narzędziowy, jest nastawiony na postęp wartości materialnych i technologicznych,

Herbert Marcuse

Motorem aktywności człowieka są wrodzone popędy, które działają wg zasady przyjemności

Społeczeństwo funkcjonujące wg zasady wydajności przypomina fabrykę kierowaną przez administrację, podporządkuje cale życie wydajnemu i skutecznemu działaniu. Zasada wydajność pogłębia zniewolenie i alienację jednostki, rozum ma charakter technologiczny, instrumentalny. Alienacyjna siła nadpresji wywiera wpływ na sposób odczuwania i myślenia człowieka, kształtuje jego sposób życia i hierarchie wartości, obraz takiego człowieka uznaje za fałszywy i sztuczny. , Zycie człowieka w takim społeczeństwie staje się uboższe, staje się jednowymiarowy, społeczeństwo tworzy sztuczną naturę człowieka, sztuczne pragnienia i potrzeby, które człowiek uznaje za potrzeby własne. Środki masowego przekazu narzucają człowiekowi wzory zachowań, odpoczynku, zabawy, kochania. Jednostka podlega ciągłej manipulacji. , panujący system ogranicza zdolność człowieka do krytycznej oceny rzeczywistości.,

Erich Fromm, Theodor Dorno, Ernst Bloch, Walter Benjamin, Jurgen Habermas.

Grupa filozofów I socjologów, przedmiotem ich zainteresowań była krytyka współczesnej cywilizacji we wszystkich jej przejawach, szukali źródła i przyczyny w samej naturze człowieka.

GEOGRAFIA POLITYCZNA

Zróżnicowanie ludności na świecie- kryteria i problemy

Kryteria

-rasowe (rasa biała(europeidalna), żółta (mongoloidalna), czarna (negroidalna)), prastare rasy: aborygeni(Australia), Papuasi (Nowa Gwinea), buszmeni (Afryka), Maorysi (Nowa Zelandia)

-większość państw jednolita etnicznie (duże kraje Europy Dania, Polska, Niemcy, Francja)

- najbardziej zróżnicowana struktura na Bałkanach

-religijne (monoteistyczne- chrześcijaństwo, judaizm, politeistyczne- buddyzm, hinduizm)

-językowe, istnieje ok.6000języków, najbardziej powszechne- chiński, angielski,

-jak zanika język, zanika naród

- niektóre kontynenty mają tylko 1 język- Am. PN- angielski, Am. Pd hiszpański, Afryka 1200 jeżyków w użyciu

- Belgia, Szwajcaria-, wyjątki etniczne i językowe

JĘZYKI W EUROPIE-

- w użyciu ponad 80 języków

- symboliczne: retoromański, lapoński

-

Granice państwowe - definicje, rodzaje, wybrane problemy

Granica- określa zasięg terytorialny zwierzchności poszczególnych państw i niedopuszczalność na tym terytorium władzy i praw drugiego państwa.

-oddziela terytorium jednego państwa od innych lub od obszarów nie podlegających niczyjej suwerenności

-granice czasami maja charakter sporny

-spór graniczny- różnice między krajami sąsiednimi w interpretacji przebiegu granicy ustalonej traktatem

-spor terytorialny- gdy jedna ze stron kwestionuje ważność traktatu ustanawiającego granice np. Indie, Pakistan

Rodzaje granic

- lądowe

-morskie

-naturalne

-sztuczne (konwencjonalne), astronomiczne, geometryczne np. Afryka

-traktatowe

-sformalizowane

-niesformalizowane

MYŚL POLITYCZNA

Instytucje polityczne w myśli społecznej XX wieku - system realnego socjalizmu

Realny socjalizm- termin wprowadzony przez oficjalna propagandę radziecką w latach 70. XX wieku, określający ustroje polityczne ukształtowane w krajach rządzonych przez [partie komunistyczne i robotnicze. Realny socjalizm początkowo został zastosowany w celu przeciwstawienia się krytyce stosunków panujących w tych krajach i miał dowodzić, zę system typu radzieckiego nie jest w stanie zrealizować idei socjalistycznej.

Ustrój socjalizmu charakteryzował się dominacja partii marksistowsko- leninowskiej we wszystkich sferach życia publicznego, które zawładnęły ustawodawstwem, prawem, i życiem prywatnym obywateli. Ustrój ten sprawował monopol w zakresie ideologii i upaństwowionej gospodarki. Zakazany był obieg publikacji poza cenzurą, oraz działalność polityczna i społeczna poza organizacjami ściśle kontrolowanymi przez władze.

. HISTORIA POLSKI XX WIEKU

Orientacje polityczne przed i w czasie I wojny światowej

Komplikująca się sytuacja polityczna w Europie, a zwłaszcza na Bałkanach gdzie krzyżowały się interesy dwóch zaborców Polski: Rosji i Austrii, obudziły w polskim społeczeństwie nadzieje na konflikt zbrojny miedzy nimi, a co za tym idzie powrót Polski na mapę polityczną Europy.

Główne partie polityczne:

- Narodowa Demokracja ( ENDECJA )- przywódca R. Dmowski snuł koncepcje współpracy z Rosją, mając nadzieję że jeżeli Rosja odniesie zwycięstwo w wojnie doceni lojalność Polaków wobec cara zaowocuje znacznym zakresem autonomii zjednoczonych w obrębie Rosji. Zwolenników tej koncepcji było niewielu. Próby tworzenia polskich formacji wojskowych w Rosji np. Legion Puławskiego nie przyniosły rezultatów. Car nie występował z żadnymi zobowiązaniami wobec Polaków.

- PPS Frakcja Rewolucyjna- przywódca - J. Piłsudski- uważał że aby Polacy mieli wpływ na swój los w nadchodzące j wojnie muszą zbudować własną siłę militarną. Z programem Piłsudskiego identyfikowała się działająca w Galicji Tymczasowa Komisja Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, jednocząca różne ugrupowania polityczne stawiające sobie za cel czynną walkę o wolność i niepodległość Polski.

- SDKPiL- Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy , i PPS -Lewica- zajmowali zupełnie inne stanowisko niż Piłsudski. Były to organizacje komunistyczne, sprzeciwiali się kategorycznie idei niepodległości, dowodząc że sprowadzi ona polski proletariat „ na grunt szowinizmu i walki narodowościowej”. Główni działacze: Warski, Tyszko, Marchlewski, R. Luksemburg,

Powstanie Legionów- 16.08.1914- powołane przez Naczelny Komitet Narodowy, który stanowił oddzielną frakcję Armii Austro -Węgierskiej. Skupiały polskie organizacje wojskowe min. Związek Strzelecki „ Strzelec „. Dowódcą był J. Piłsudski. Miały być one umundurowane i uzbrojone przez Austriaków i złożyć przysięgę na wierność cesarzowi. Piłsudski musiał przyjąć do wiadomości powzięte bez jego udziału decyzje. Ogólne dowództwo nad polskim wojskiem objął gen. Austriacki. Powziął decyzję odejścia z Legionów - 1916r.

POW- Polska Organizacja Wojskowa 1916- stworzona przez Piłsudskiego w Królestwie. Powstanie tej organizacji miało się stać znaczącą siłą przeciwko okupantom -Austrii i Niemiec. Piłsudski szukał poparcia wśród ludności polskiej w Królestwie. Aby takie poparcie uzyskać musiał się wyrzec jakiejkolwiek współpracy z Niemcami i Austrią bo ona była przyczyną niechęci jaką obdarzano jego żołnierzy. Postanowił doprowadzić do otwartego konfliktu Legionów z państwami centralnymi ( kryzys przysięgowy ) co doprowadziło do internowania żołnierzy do obozów, Piłsudski został aresztowany a następnie osadzony w twierdzy magdeburskiej.

Przejawy demokracji i autorytaryzmu w II RP

Dniem odzyskania niepodległości uznawany jest dzień 11.11.1918 roku. Data ta nie kończyła budowy II RP, młode państwo czekała długa walka o granice z sąsiadami, starcie polsko-bolszewickie zakończone zwycięstwem ( Bitwa Warszawska ). Mimo tych trudności, 17 marca 1921r. zostaje przyjęta konstytucja marcowa. Wraz z akceptacją granicy wschodniej Polski, możliwe stało się zajęcie sprawami wewnętrznymi kraju. Okres do 1926 roku obfitował w częste zmiany rządów, politykę często chaotycznie prowadzoną, co też doprowadziło do decyzji J. Piłsudskiego o dokonaniu zamachu stanu i wprowadzenia w Polsce systemu rządów autorytarnych. Sanacja miała oznaczać uzdrowienie sytuacji politycznej kraju. Władzę w Polsce przejął obóz skupiony wokół Piłsudskiego. Od 1928r. główną rolę odgrywa BBWR- Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem. Działania obozu ograniczyły wpływ na politykę opozycji i spowodowały przyjęcie w 1935 r. konstytucji kwietniowej. W tym samym roku umiera Piłsudski. Po jego śmierci następuje wyraźny rozłam w szeregach sanacji, rozpada się BBWR, w miejsce którego próbowano zbudować tzw. Ozon- Obóz Zjednoczenia Narodowego, który miał na celu kontynuowanie wdrażania postanowień konstytucji kwietniowej. Polska w pierwszych latach istnienia zdołała umocnić się w Europie i zaistnieć na arenie międzynarodowej. Ostatnie lata jej istnienia oznaczały jednak próbę lawirowania między nazistowską III Rzeszą, a komunistycznym ZSRR, co zakończyło się klęską wrześniową.

PRL w historii politycznej Polski.

Za początek Polski Ludowej powszechnie uważa się 22 lipca 1944 roku - dzień ogłoszenia Manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (tzw. Manifest Lipcowy). Oficjalnie PKWN, zwany również Komitetem Lubelskim, powołany został przez Krajową Radę Narodową (KRN) w Lublinie 21 lipca 1944 roku, w rzeczywistości jednak powstał dwa dni wcześniej w Moskwie - KRN chodziło o stworzenie wrażenia, że Polacy z własnej inicjatywy powołują rząd na ziemiach wyzwolonej Polski, położonych między frontem radziecko-niemieckim, a tzw. linią Curzona. Treść Manifestu PKWN miała nawiązywać do postulatów Manifestu (m. in. nacjonalizacja przemysłu ciężkiego i lasów, reforma rolna i uwłaszczenie chłopów, upowszechnienie oświaty i walka z analfabetyzmem, ochrona praw pracowniczych) Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej. Również na siedzibę PKWN wybrał Lublin, (tj. miasto gdzie w 1918 r. funkcjonował Rząd Ignacego Daszyńskiego) PKWN przystąpił do organizowania "władzy ludowej" na przejętym przez Sowietów obszarze Polski, na zachód od linii Curzona. Wyrażało się to m.in. w wprowadzeniu terroru policyjnego, wydawaniu dekretów, przewidujących karę śmierci za wiele czynów o charakterze politycznym. Równolegle istniał legalny z punktu widzenia prawa międzynarodowego Polski Rząd na Uchodźstwie, uznawany powszechnie w świecie do lipca 1945 uznawany również przez większość Polaków. 22 lipca 1952, w ósmą rocznicę powstania Polski Ludowej, uchwalono Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (konstytucję lipcową). Państwo polskie dopiero wówczas oficjalnie zmieniło nazwę na Polska Rzeczpospolita Ludowa. Jednocześnie wzmacniano totalitarny system rządów, nasiliła się represyjna działalność Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (teza o zaostrzaniu się walki klas), która przejawiała się m.in. w procesach przeciwko działaczom politycznym z okresu międzywojennego i wojny, generałom i oficerom Wojska Polskiego, byłym żołnierzom Armii Krajowej. Wzmogły się również ataki na Kościół i duchowieństwo (internowanie prymasa Stefana Wyszyńskiego w latach 1953-1956). W PRL łamane były prawa człowieka, m.in. prawo do wolności słowa, prasy, stowarzyszeń, poglądów, wyznania oraz prawo do emigracji.Władze PRL były odpowiedzialne za wiele zbrodni, szczególnie w czasach stalinowskich, kiedy przywódcą w PRL był Bierut oraz w czasie trwania stanu wojennego. Negatywnymi cechami ustroju socjalistycznego w PRL były: cenzura, tłumienie wolności wypowiedzi i kreacji twórczej, zmuszanie twórczych jednostek do emigracji lub "emigracji wewnętrznej", demoralizacja szerokich mas społecznych (homo sovieticus), zaprzepaszczenie szans rozwoju Polski, degradacja środowiska naturalnego, zapóźnienia cywilizacyjne i gospodarcze oraz zadłużenie (które na 1989 rok wynosiło 48 mld dolarów^[19]).

HISTORIA POWSZECHNA XX WIEKU

Konferencja w Jałcie i jej znaczenie dla układu sił na świecie w XX wieku

Od 4 do 11 II 1945 r. odbywała się w Jałcie druga, po teherańskiej, konferencja "Wielkiej Trójki" - przywódców trzech walczących z Niemcami i Japonią najpotężniejszych mocarstw świata - reprezentującego ZSRR Józefa Stalina, prezydenta USA Franklina Delano Roosvelta i premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla. Politycy ci spotkali się po to, by ustalić zasady nowego ładu geopolitycznego, jaki po pewnym już wówczas zwycięstwie nad hitlerowskimi Niemcami miał zapanować w Europie i na świecie. Konferencja regulowała 9 kwestii.

1. Deklaracja o Wyzwolonej Europie w sprawie pomocy państwom wyzwalanym z pęt niewoli. Deklaracja mówiła o prawie wyboru przez narody takiej formy rządów, jakiej sobie zażyczą.

2. Niemcy miały być podzielone na strefy okupacyjne. Wtedy swoją strefę otrzymała Francja (pod naciskiem Churchilla).

3. Strony postanowiły o powołaniu Sojuszniczej Rady Kontroli do kontroli sytuacji w Niemczech po wojnie.

4. Reparacje miały wychodzić z sumy 20 mld dolarów, w tym 10 mld dla ZSRR w postaci demontażu urządzeń, produkcji bieżącej, aktywów niemieckich za granicą, pracy niemieckich jeńców wojennych.

5. Likwidacja niemieckiego sztabu generalnego, ukaranie zbrodniarzy wojennych.

6. Powstanie w Jugosławii i Polsce rządów narodowych z udziałem przedstawicieli emigracji i innych autorytetów. Jak najszybciej w tych krajach miały się odbyć wolne wybory.

7. Granica Polski na wschodzie miała generalnie przebiegać z niewielkimi odchyleniami wzdłuż linii Curzona. Polska miała otrzymać rekompensatę na zachodzie. Ostateczne rozstrzygnięcie tej kwestii miało nastąpić na konferencji pokojowej.

8. Postanowiono zwołać na 25 czerwca 1945 do San Francisco konferencję założycielską ONZ.

9. Uzgodniono przystąpienie ZSRR do wojny z Japonią w okresie do 3 miesięcy po zakończeniu wojny w Europie.

Wielka Brytania i USA zgodziły się faktycznie na poszerzenie radzieckiej strefy wpływów na Europę Środkowo-Wschodnią. Świat, jaki znamy w okresie 1945-1990 - to w decydującym zakresie rezultat porozumień jałtańskich. Szczytne deklaracje (np. o prawie narodów do samostanowienia) nie znalazły zastosowania w radzieckiej strefie wpływów. Stalin nie krył, że wyzwalane kraje obdarzy „swoim” modelem stosunków społecznych. Przyjęty w Jałcie sposób podejmowania decyzji w sprawach Polski z pewnością mógł być uznany za rażące naruszenie suwerenności Polski jako państwa. Nie jest jednak oczywiste, że gdyby przywódcy zachodni mieli w Jałcie więcej odwagi i determinacji wobec Stalina, to powojenne losy Polski mogłyby potoczyć się inaczej. W momencie Konferencji Jałtańskiej rząd polski w Londynie nie miał w kraju żadnej realnej władzy. Niemal całe obecne terytorium Polski było opanowane przez Armię Czerwoną i współdziałające z nią odziały utworzonego w ZSRR Wojska Polskiego. Rządzącym w Polsce rządem był nie rząd polski na emigracji, lecz całkowicie zależny od sowietów Rząd Tymczasowy, będący prostą kontynuacją utworzonego pod auspicjami Stalina PKWN. Pomysł, by w powojennej Polsce władzę objął "legalny" rząd polski w Londynie, był już pomysłem nierealistycznym. Ponadto sprawa polska - choć istotna - nie była na Konferencji Jałtańskiej sprawą najważniejszą. Dla Roosvelta np. niezwykle ważne było skłonienie ZSRR do udziału w wojnie ze stawiającą wciąż potężny opór Japonią. Cel ten był dla niego tak istotny, że dla jego realizacji gotów był on iść na ustępstwa wobec Stalina w innych sprawach (jak choćby w kwestiach dotyczących Europy Wschodniej, w tym Polski), zaś Churchill zmuszony był popierać rozwiązania podjęte przez Roosvelta i Stalina z obawy przed polityczną izolacją.Rzadko pamięta się o tym, że kluczowe decyzje w sprawie Polski - takie jak oparcie wschodniej granicy o Linię Curzona - zostały podjęte ponad rok wcześniej, podczas konferencji "Wielkiej Trójki" w Teheranie w grudniu 1943 r. Wbrew obiegowym opiniom, to nie Jałta czy Poczdam, ale właśnie konferencja teherańska przesądziła o tym, jakie będą losy Polski po zakończeniu wojny. Tyle tylko, że o ile ustalenia Konferencji Jałtańskiej (a później poczdamskiej) znane były od momentu ich  zakończenia, to decyzje podjęte w Teheranie przez ponad rok były utrzymywane w najgłębszej tajemnicy i nikt z Polaków nie wiedział, że zachodni sojusznicy już wydali Polskę w ręce Sowietów. Decyzje jałtańskie były tylko konsekwencją ustaleń podjętych w Teheranie. O ustaleniach tych - zdaniem wielu historyków zajmujących się okresem II wojny światowej - wciąż nie wszystko wiadomo. Konferencja jałtańska była wielkim triumfem Józefa Stalina. Sowiecki dyktator odniósł zwycięstwo przede wszystkim w sprawach polskich: rozwiązania przyjęte przez Wielką Trójkę otwierały przed nim perspektywę całkowitego związania Polski z polityką Moskwy, bez czego realizacja idei sowieckiego przywództwa w Europie Wschodniej i Środkowej byłaby praktycznie niemożliwa.

Zimna Wojna

Zimna wojna - okres dwubiegunowej konfrontacji na pograniczu wojny pomiędzy USA, demokratycznymi niekomunistycznymi krajami Europy Zachodniej i pozaeuropejskimi sojusznikami krajów zachodnich a blokiem ZSRR i podporządkowanych ZSRR państw satelitarnych bloku komunistycznego. Zimna wojna trwała od roku 1946 - rozpadu koalicji antyhitlerowskiej lat 1941-1945 i ustanowienia w Europie środkowej wyłącznej strefy wpływów ZSRR, do rozpadu systemu państw satelitarnych ZSRR (Jesień Ludów) w 1989 i rozpadu samego ZSRR w sierpniu - grudniu 1991 roku. Rozpad bloku sowieckiego wyeliminował układ dwubiegunowy w polityce międzynarodowej i zakończył epokę zimnej wojny. W całym tym okresie konfrontacja między dwoma supermocarstwami toczyła się na płaszczyźnie: wojskowej, ideologicznej, psychologicznej, gospodarczej. Najistotniejszym elementem był technologiczny wyścig zbrojeń (w tym zbrojenia kosmiczne i rozwój technologii kosmicznych).Za początek "zimnej wojny" uważa się wystąpienie Winstona Churchilla w Fulton (USA) 5 maja 1946.W wystąpieniu Churchill stwierdził:

Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem zapadła żelazna kurtyna dzieląc nasz Kontynent. Poza tą linią pozostały stolice tego, co dawniej było Europą Środkową i Wschodnią. Warszawa, Berlin, Praga, Wiedeń, Budapeszt, Belgrad, Bukareszt i Sofia, wszystkie te miasta i wszyscy ich mieszkańcy leżą w czymś, co trzeba nazwać strefą sowiecką, są one wszystkie poddane, w takiej czy innej formie, wpływowi sowieckiemu, ale także - w wysokiej i rosnącej mierze - kontroli ze strony Moskwy

Rozpad ZSRR i jego konsekwencje

Po śmierci Breżniewa w listopadzie 1982 roku sekretarzem generalnym zostaje szef KGB Jurij Andropow. Jest stary i chory. Chciał on poprawić kondycję ZSRR poprzez zdyscyplinowanie pracy. Walczył z alkoholizmem. Jego pupilem był Michaił Gorbaczow. Próbował walczyć z korupcją i niekompetencją. Umarł w lutym 1984. Nie zdołał przed śmiercią zapewnić schedy dla Gorbaczowa. Wybrano również starego i chorego Konstantina Czernienkę. Umiera na początku 1985. Sekretarzem generalnym został Gorbaczow. Nowy sekretarz (ur. w 1931 roku) jest młody, zdrowy i energiczny. Głosi hasła pierestrojki (przebudowy), głasnosti (jawności) i uskorenija (przyśpieszenia). Wymienia stare kadry na nowe, młodsze. Sądził, że socjalizm jest w stanie wygrać wyścig (gospodarczy) z kapitalizmem. Gorbaczowowskie hasła dalekie były od urynkowienia gospodarki. Głasnost w warunkach gospodarki centralnie sterowanej obnażała absurdalność systemu. Pojawiły się nawet strajki ludzi żądających podwyżek płac. Liberalizacja życia wewnętrznego polegała m. in. na powrocie więźniów politycznych i zesłańców. Z zesłania do miasta Gorki wraca w 1986 Sacharow. Powstaje w miarę wolna prasa. Społeczeństwo dowiaduje się o tym, jak zbrodniczy był ich system polityczny i jak rzeczywiście funkcjonował marksizm-leninizm.

Katastrofa w Czernobylu (kwiecień 1986) przyczyniła się do obudzenia się świadomości narodowej na Ukrainie. Liczba członków partii komunistycznej maleje. Renesans przezywa religia, głównie prawosławie. Można stwierdzić - używając kategorii marksistowskich - Gorbaczow zaczął przekształcać nadbudowę, bez zasadniczych zmian w bazie (systemie ekonomicznym). Naruszał interesy aparatu partyjnego, wojskowego i gospodarczego.

Sam Gorbaczow to komunista, który chce „naprawić system”, uczynić go bardziej efektywnym. Otacza się ludźmi chcącymi zmian (Szewardnadze, Jakowlew).

Polityka Gorbaczowa musiała mieć konsekwencje w postaci odśrodkowych dążeń w republikach. Pamiętajmy, że kraj ten to olbrzymia ilość narodów i ich języków. Republiki nadbałtyckie (Litwa, Łotwa, Estonia) siłą zostały włączone w 1940 w skład ZSRR.Na Litwie najwcześniej Sajudis (ruch na rzecz pierestrojki) ogłosił w 1990 roku deklarację niepodległości Litwy, wiosną 1991 taką deklarację ogłosiła tez Gruzja. Mocarstwo zaczęło się rozpadać. Tendencje do „wyjścia” z ZSRR ujawniają się na Ukrainie (Leonid Krawczuk) i w samej Federacji Rosyjskiej (Borys Jelcyn). Gorbaczow próbował jeszcze przekształcić ZSRR w luźną federację republik. W nocy z 18 na 19 sierpnia 1991 roku mamy tzw. Pucz Janajewa. Grupa współpracowników Gorbaczowa próbuje przejąć władzę i nie dopuścić do rozpadu ZSRR. Nie jest do końca jasna rola samego Gorbaczowa. Jest on internowany. W obronie Gorbaczowa występuje prezydent Rosyjskiej Federacji - Jelcyn. Przejmuje za to prerogatywy ZSRR na terenie Rosji. Przejmuje też kontrolę nad radiem i telewizją. Gorbaczow staje się tylko figurantem. W czasie puczu Estonia i Łotwa proklamują niepodległość. Za nimi poszły: Ukraina, Białoruś, Azerbejdżan, Mołdawia, Uzbekistan, Tadzykistan, Kazachstan, Kirgizja, Turkmenia, Armenia. W niektórych republikach, zwłaszcza w Azji lokalni przywódcy partyjni przejęli pełnię władzy.8 grudnia 1991 w Puszczy Białowieskiej Krawczuk, Jelcyn, Szuszkiewicz (Białoruś) ogłosili rozwiązanie ZSRR. Na jego miejsce powołano Wspólnotę Niepodległych Państw (WNP). Przystąpiły doń także Kazachstan, Uzbekistan, Azerbejdżan, Kirgistan, Tadżykistan, Turkmenistan, Armenia, Mołdawia.25 grudnia 1991 roku oficjalnie ustępuje Michaił Gorbaczow.

MYŚL POLITYCZNA

Współczesna myśl polityczna na przykładzie myśli feministycznej i postmodernistycznej krytyki władzy

Feminizm jako społeczno-polityczny ruch protestu zapoczątkowany w XVIII wieku
w Anglii i z przerwami kontynuowany aż po dzień dzisiejszy przybierał różne formy. Obecnie trudno mówić o feminizmie jako o jednolitym nurcie, co nie zmienia faktu iż obok postmodernizmu i dekonstruktywizmu, ma on niewątpliwie ogromny wpływ na współczesną myśl społeczno-polityczną. Współcześnie, w oparciu o różnice dotyczące postrzegania przez ruchy kobiece elementów i metod zmiany sytuacji społecznej kobiet, wyróżnia się trzy rodzaje feminizmu: liberalny (definiując istniejące stosunki społeczno-polityczne jako niekorzystne i dyskryminujące kobiety, dąży do zrównania kobiet i mężczyzn w świetle prawa oraz stworzenia idealnego, neutralnego ustroju państwowego, w którym podejmowane przez człowieka role społeczne, pozbawione byłyby podziału na kategorie męskie i żeńskie), radykalny (postuluje potrzebę zmian społeczno-politycznych w oparciu o kobiecy sposób postrzegania rzeczywistości oraz potrzeby kobiet) i umiarkowany (za cel swojej działalności przyjmuje skuteczność działania, w perspektywie bliższej i dalszej, na rzecz poprawy jakości życia kobiet).

Postmodernizm (inaczej: ponowoczesność, pomo, po-mo) to prąd myślowy odwołujący się do poczucia końca historii i wielkich narracji. Centralnym zagadnieniem
i tematem w postmodernizmie jest opozycja pomiędzy pojęciem nowoczesności
i ponowoczesności. Postmodernistyczni teoretycy piszą o końcu człowieka, o zmianie jego kondycji, podają w wątpliwość wszelkie systemy wartości jako arbitralne i determinujące człowieka. Postmodernizm wiąże się z poczuciem lęku przed modernizmem utożsamianym
z systemami totalitarnymi. U podstaw postmodernizmu stoi psychoanaliza i dekonstrukcja. Estetyka postmodernistyczna łączy się z hiperrealizmem, pozbawianiem rzeczy ich rodzimego kontekstu i wystawianie na próbę w zmienionych realiach. W ten sposób konfrontuje się wizerunki świętych, uczonych, bohaterów narodowych ze współczesnym, karykaturalnie przedstawionym otoczeniem. Spójność nauki według postmodernistów nie jest wymagana. Postmodernizm nie wymaga, aby nauka była odbiciem rzeczywistości. Wystarczy samo przebywanie naukowców ze sobą i rozmawianie. Nazwa postmodernizmu odnosi się głównie do zjawisk, które wystąpiły w rozwoju kultury i myśli filozoficznej po modernizmie europejskim na przełomie XIX i XX wieku, które są nawiązaniem do niego oraz kontynuacją ujawniająca nowy kryzys u schyłku XX wieku. Jeśli modernizm wyrażał w niektórych swoich aspektach optymizm z powodu wzrostu technologicznego, czy porządku w odrębnej jednolitej całości, to postmodernizm kwestionuje tak pojmowaną jedność, prawo, ład, jak również sens, reguły i zasady powszechne.

Jest to kierunek charakterystyczny głównie dla krajów zachodnich, odznaczających się wysokim standardem życiowym, nieśmiało jeszcze zaznaczający się w krajach postkomunistycznych, nieznany zupełnie w krajach zacofanych i biednych. Jego zwolennicy głoszą schyłek i rozpad istniejących dotąd tradycji. Pod hasłem dekonstrukcji promują odrzucenie wszelkich struktur i schematów, proponując jednocześnie radykalny pluralizm. To znaczy, że chcą udowodnić, iż w tej dziedzinie rzeczywistości istnieje wiele niezależnych od siebie podstawowych czynników czy zasad. W przypadku postmodernizmu, pluralizm odnosi się do form wiedzy, sposobów myślenia i życia jak również wzorców postępowania. Biorąc pod uwagę demokrację i tolerancję, negują istnienie obiektywnej prawdy o rzeczywistości, uważając ją za środek przymusu. Natomiast, aby zachować tolerancję, należy porzucić tradycyjne kryteria oceny. Należy zatem usunąć poczucie filozoficznej pewności, które wynikało z założenia, że rzeczywistość ma jakąś istotę czy obiektywną prawdę narzucaną społeczeństwu. Postmodernizm stanowi biegunowe przeciwieństwo Oświecenia. Różnicę dzielącą te dwie skrajności można w skrócie ująć następująco: myśliciele Oświecenia sądzili, że możemy poznać wszystko, radykalni postmoderniści uważają, że wszelka wiedza jest niemożliwa.

Myśl polityczna.

3.Teoria sprawiedliwości Rawlsa.

Rawls zaproponował koncepcję sprawiedliwości jako bezstronności. Uważał, że dominujący wówczas utylitaryzm nie odpowiada intuicjom demokratycznego społeczeństwa. Jego koncepcja jest odmianą teorii umowy społecznej. W swojej teorii Rawls korzysta głównie z filozofii Kanta.

Zasady sprawiedliwości

Rawls sformułował dwie zasady sprawiedliwości. Według niego zostałyby one wybrane przez wolne i równe jednostki "za zasłoną niewiedzy" , tzn. w sytuacji gdyby nie wiedziały, jaką pozycję zajmą w społeczeństwie, jaką będą mieć płeć, wiek itd. Zasady są ułożone hierarchicznie, nie można np. ograniczenia wolności zrekompensować zwiększeniem przywilejów socjalnych. Zdaniem Rawlsa zasady te posłużyłyby do zbudowania dobrze urządzonego społeczeństwa.

Pierwsza zasada sprawiedliwości

Każda osoba ma mieć równe prawo do jak najszerszej podstawowej wolności możliwej do pogodzenia z podobną wolnością dla innych.

Podstawowymi wolnościami obywatelskimi są, mówiąc oględnie, bierne i czynne prawo wyborcze, wolność słowa, myśli, prawo do zgromadzeń, prawo do własności prywatnej, nietykalność osobista itd. Zasada wolności ma charakter absolutny i nie może być złamana, nawet ze względu na Drugą Zasadę. (Pierwsza Zasada ma zwykle prawo pierwszeństwa nad Drugą Zasadą). Jednakże wolności na różnych płaszczyznach mogą być ze sobą w konflikcie, dlatego może być konieczne rezygnowanie z ich części, w celu uzyskania jak najobszerniejszego systemu praw jednostki.

Druga zasada sprawiedliwości

Nierówności społeczne i ekonomiczne mają być tak ułożone, aby były z największą korzyścią dla najbardziej upośledzonych, pozostając w zgodzie z zasadą sprawiedliwego oszczędzania [zasada dyferencji]; i jednocześnie aby były związane z dostępnością urzędów i stanowisk dla wszystkich, w warunkach autentycznej równości szans.

System polityczny RP

1.Ewolucja systemu politycznego Polski od 1918 do 1989r.

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. i po okresie działań wojennych i powstań, gdy granice II Rzeczpospolitej zostały ustalone, nastąpił okres odbudowy kraju ze zniszczeń wojennych, a wraz z nim rozwój rodzimego przemysłu, który wszakże napotykał na trudności związane z uzyskaniem kapitału inwestycyjnego. Bez wątpienia przyjęta w marcu 1921 r. konstytucja była ważnym czynnikiem kształtującym polski nowoczesny system parlamentarny, choć niewolny od wad, które doprowadziły do zamachu majowego. Wprowadzone wcześniej demokratyczne prawo wyborcze, które objęło wszystkie osoby dorosłe wraz kobietami, miało istotne znaczenie dla budowania nowoczesnego poczucia obywatelskiego, nieograniczonego przez cenzus majątkowy, tożsamość etniczną, wyznanie czy płeć. W okresie międzywojennym, w trudnej sytuacji gospodarczej kraju, w otoczeniu nieprzyjaznych państw, ścierały się ze sobą dwie koncepcje modernizacji gospodarczej i związanej z nią modernizacji społecznej.

Okupacja niemiecka oznaczała eksploatację gospodarczą i społeczną Polski, zapewniający kontrolę okupantów nad gospodarką, wzmacniał tendencje etatystyczne, choć nie likwidował systemu gospodarczego opartego na własności prywatnej. Zakończenie wojny i nowa okupacja przez ZSRS, oznaczała wejście w fazę jeszcze bardziej wzmocnionego etatyzmu, a także rabunek majątku wywożonego z przydzielonych Polsce ziem do Rosji Sowieckiej, i gospodarcze uzależnienie od niej i mniej lub bardziej intensywną eksploatację.

Gospodarka w systemie totalitarnym ujawnia w sposób nie budzący wątpliwości swoją niewydolność. Jest ona wynikiem scentralizowanego sposobu podejmowania decyzji gospodarczych.

Śmierć Stalina i Bieruta, czerwcowy bunt w Poznaniu i październikowy kryzys, który wyniósł Władysława Gomułkę do władzy, stanowiły okoliczności, w których możliwe było złagodzenie wymogów ideologicznych („polska droga do socjalizmu”), likwidacja spółdzielni produkcyjnych i uzyskanie częściowych ulg, gdy idzie o serwituty spłacane Moskwie (np. ograniczenie nieopłacalnego eksportu węgla do Rosji, do którego Polska musiała dopłacać). Zniesienie kolektywizacji, pewna doza samodzielności w relacjach z Rosją, wprowadzenie w życie zasady samowystarczalności polskiej gospodarki, próby wprowadzenia elementów samorządu robotniczego do zakładów pracy, oszczędność w wydatkach inwestycyjnych i poprawa w dziedzinie produkcji towarów konsumpcyjnych, polepszenie stosunków z Kościołem katolickim, złagodzenie cenzury, były elementami korekty modernizacji ideologicznej. Wciąż jednak dominował ideologiczny dogmat o wprowadzeniu własności kolektywnej w rolnictwie jako warunku unowocześnienia polskiego społeczeństwa pod względem gospodarczym i mentalnościowym, choć jego realizację odsuwano w czasie, tym bardziej, że względnie dochodowe rolnictwo było wykorzystywane do uzyskiwania kapitału inwestycyjnego w przemyśle. Modernizacja gospodarcza i społeczna pasożytowała przede wszystkim na polskiej wsi, gdzie wciąż obowiązywały zasady racjonalnej kalkulacji ekonomicznej, pozwalające dostosować się do wysoce niekorzystnego otoczenia gospodarczego i administracyjnego.

Trzecia faza modernizacji komunistycznej - konsumpcyjna, rozpoczęła się po krwawych starciach na Wybrzeżu wywołanych podwyżkami cen artykułów konsumpcyjnych. Władysław Gomułka został odsunięty od władzy, a jego miejsce zajął Edward Gierek, który, uzyskawszy z łatwością kredyty na Zachodzie, rozpoczął modernizację przemysłu polskiego poprzez budowę w miarę nowoczesnych zakładów produkcyjnych, stosujących dość nowoczesne technologie, a także poprzez inwestycje w infrastrukturę komunikacyjną. Niewątpliwie ważną rolę w procesie modernizacji wywołało wzmocnienie oczekiwań konsumpcyjnych Polaków za sprawą importu dóbr konsumpcyjnych i rozpoczęcia produkcji samochodu dla każdego - Fiata 126p.

Modernizacja Gierkowska zawierała pewne nowe elementy: uwzględnienie w większym zakresie potrzeb konsumpcyjnych szerokich rzesz społecznych, wzrost sektora prywatnego i jego nieformalnych więzi z aparatem władzy.

Druga połowa lat 70. i początek 80., a zwłaszcza okres działania ruchu „Solidarność”, z jego hasłem Samorządnej Rzeczpospolitej, przyniosły szereg koncepcji zmian w Polsce, które można potraktować jako wizje wielowymiarowej modernizacji naszego kraju. Niezależnie od koncepcji politycznych ewolucyjnego dochodzenia do demokracji, pojawiały się diagnozy i propozycje wyjścia z sytuacji, którą powszechnie uważano za kryzysową.

Stan wojenny z punktu widzenia projektów modernizacyjnych, nie przedstawia się jednoznacznie. Z pewnością jego wprowadzenie zablokowało możliwość publicznej debaty na temat przezwyciężania kryzysu politycznego, społecznego i gospodarczego. Zahamowane zostały również rozpoczęte procesy zmian. W Polsce zmiany rynkowe musiały być powiązane z tworzeniem podwalin systemu demokratycznego, ze względu na tendencje do ich budowania, które ujawniły się wyraźnie w formie żądań ponownej legalizacji NSZZ „Solidarność

Gdy polskie władze komunistyczne zdecydowały się na rozmowy „okrągłego stołu” z częścią opozycji, zamierzały zezwolić na koncesjonowaną demokrację i zachować kontrolę polityczną, dając przy tym wolność gospodarczą.

Koncesjonowana demokracja rychło została zastąpiona wolnymi wyborami i powołaniem Sejmu na w pełni demokratycznych zasadach. Niezależnie od tego, jak będzie się oceniać polską demokrację, czy to jako fasadową, czy peryferyjną, mechanizmy demokratyczne zostały uruchomione.

 2.Transformacja polskiego systemu politycznego i kształtowanie się demokratyczno-liberalnych zasad ustrojowych.

Po roku 1989 r., gdy wprowadzono reformy Balcerowicza, opanowano i zduszono inflację, dokonano wielkim kosztem społecznym zmiany systemu gospodarczego.

Generalnie można uznać, iż projekty modernizacyjne powstałe pod koniec lat 70. i w latach 80., wskazywały na konieczność wprowadzenia wolnego rynku (w mniej lub bardziej radykalnej formie) jako warunku gruntowych zmian systemowych, przy równoczesnym rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. Koncepcja samorządności - najpierw w ramach systemu komunistycznego (koncepcja samoorganizowania się Jacka Kuronia, a potem dziwaczna idea Leszka Moczulskiego, iż Polska już jest niepodległa, co wymaga od obywateli stosownych działań), następnie zwłaszcza w formie idei Samorządnej Rzeczpospolitej w okresie działania NSZZ „Solidarność”, będącego formą organizacyjną ruchu Solidarność, wreszcie, po wprowadzeniu stanu wojennego, w postaci odradzającego się ruchu związkowego pod koniec lat 80. - miała istotne znaczenie dla demokratycznego ograniczenia wpływów partii komunistycznej w wyniku wyborów 4 czerwca 1989 r

Zmiana nastąpiła szybko i w znacznej mierze w sposób nieoczekiwany, gdyż opozycja, która zdobyła wszystko, co było możliwe dzięki ograniczonym wyborom, była wyraźnie zaskoczona rozmiarami sukcesu i niepewna, jak ma postępować. Procesy modernizacyjne, choć obarczone rozmaitymi ograniczeniami, zostały jednak uruchomione i w tym sensie konstruktywistyczne tworzenie warunków zmian samorzutnych (ewolucyjnych) dokonało się.

3.Prawa i wolności człowieka.

Prawa człowieka to pojęcie reprezentujące koncepcję, według której każdemu człowiekowi przysługują pewne prawa, wynikające z godności człowieka, które są niezbywalne (nie można się ich zrzec) i nienaruszalne (istnieją niezależnie od władzy i nie mogą być przez nią regulowane). Państwu przypisuje się rolę instytucji, której zadaniem jest ochrona owych praw. Poszanowanie praw człowieka i godności ludzkiej bywa uznawane za podstawę sprawiedliwości i pokoju na świecie.

Prawa te nazywane są także "absolutną koncepcją praw człowieka", istnieje też druga koncepcja, mówiąca, że prawa człowieka są relatywne, jest ona nazywana także prawami obywatelskimi.

Prawa człowieka

• prawo do życia;

• prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania;

• prawo każdego człowieka do uznawania wszędzie jego podmiotowości prawnej;

• zakaz stosowania tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub karania;

• zakaz trzymania człowieka w niewolnictwie lub poddaństwie;

• zakaz skazywania człowieka za czyn, który nie stanowił przestępstwa w chwili jego popełnienia;

• zakaz pozbawiania wolności jedynie z powodu niemożności wywiązania się ze zobowiązań umownych.

Stosunki międzynarodowe.

- Regionalizacja- jest to pewne połączenie się państw wspólnych geograficznie w których panuje zasada współzależności: etniczne, kulturowe, historyczne, ideologiczne, polityczne.

Proces regionalizacji

1. pojawienie się świadomości regionalnej elit i warstw społecznych

2. ujawnienie wspólnych potrzeb wartości i interesów członków wspólnoty regionalnej

3. prowadzi do ilościowego i jakościowego wzrostu interakcji państwa.

4. integracja

Rodzaje regionalizmu:

- standardowy regionalizm- proces obejmujący wzrost nieformalnych powiązań i transakcji będący wynikiem głównie działalności gospodarczej, ale obejmujący także powiązania społeczne i polityczne.

- regionalna świadomość i tożsamość- jest to mieszanka kulturowych, historycznych i socjalnych tradycji prowadząca do wspólnego postrzegania przynależności do szczególnej wspólnoty.

- regionalna współpraca- mówi się o niej gdy państwa, czyli rządy popierają porozumienia i wspólnie rozwiązują pewne problemy.

- popierana przez państwa regionalna integracja grup- występuje wtedy kiedy rządy grupy interesów realizują integrację gospodarczą w celu liberalizacji handlu i wzrostu gospodarczego

- regionalna spójność- typ Unia Europejska.

Regionalna spójność= integracja np. UE

UE jest przykładem integracji ekonomicznej i politycznej. We spółczesnym świecie regionalizacja dotyczy integracji ekonomicznej.

Integracja ekonomiczna- unia celne, porozumienia o wolnym rynku, wspólne rynki

Integracja polityczna- obejmuje tworzenie instytucjonalnych mechanizmów i procesów podejmowania decyzji, wspólnych wartości, pokojowego rozwiązywania sporów oraz społecznej spójności

Integracja ekonomiczna fuzji:

- strefa wolnego handlu- nie ma żadnych ograniczeń

- unia celna ( strefa celna)- strefa wolnego handlu oraz wspólna taryfa celna

- jednolity rynek towarowy- unia celna oraz swobodny przepływ dóbr pomiędzy uczestnikami

- wspólny rynek- jednolity rynek towarowy oraz swobodny przepływ kapitału i pracy

- unia walutowa- wspólny rynek oraz jedna waluta

- unia ekonomiczna- unia walutowa oraz jednolita polityka ekonomiczna

Przykłady organizacji regionalnej we współczesnym świecie:

- Unia Europejska

- Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA)- państwa założycielskie Austria, Dania, Norwegia, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, W. Brytania, Islandia, Finlandia, Lihtensztain

- NATTA- Kanada, Meksyk, USA. Stopniowe usuwanie ograniczeń dobrami i usługami oraz w transporcie i inwestycjach

- CARICOM- Karaibska Wspólnota i Wspólny Rynek

- Wspólny rynek Ameryki Środkowej- Gwatemala, Salwador

- Andyjski wspólny rynek- Boliwia, Chile, Ekwador, Peru, Kolumbia

- Stowarzyszenie integracji latyno-amerykańskiej- Argentyna, Brazylia, Paragwaj, Urugwaj, Chile, Boliwia, Strefa wolnego handlu , unia celna

- Współpraca gospodarcza Azji i Pacyfiku- USA, Nowa Zelandia, Kanada, Meksyk, Chile, Peru, Wietnam, Rosja

- NATO - (Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego) -

jest międzynarodową organizacją międzyrządową opartą na sojuszniczym systemie bezpieczeństwa. Zgodnie z Traktatem Waszyngtońskim każde państwo członkowskie zobowiązuje się przyczyniać do rozwoju pokojowych i przyjaznych stosunków międzynarodowych. Głównym celem Sojuszu jest zagwarantowanie - środkami politycznymi i militarnymi - wolności i bezpieczeństwa wszystkim państwom członkowskim. Do osiągnięcia tego celu NATO wykonuje podstawowe zadania w zakresie bezpieczeństwa:

• zapewnia fundament trwałego bezpieczeństwa w Europie, opartego na rozwoju instytucji demokratycznych i pokojowym rozwiązywaniu konfliktów;

• zapewnia środki odstraszania i obrony przed jakąkolwiek formą ataku na terytorium każdego państwa członkowskiego;

• rozwija bezpieczeństwo międzynarodowe poprzez stałą i aktywną współpracę ze wszystkimi państwami partnerskimi należącymi do programu Partnerstwo dla Pokoju (PdP) oraz Euroatlantyckiej Rady Partnerstwa;

• wysyła swoje misje wojskowe do państw, na terytorium których toczy się konflikt zbrojny, celem zażegnania tego konfliktu.

- ONZ - Organizacja Narodów Zjednoczonych

1. Utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa za pomocą zbiorowych i pokojowych wysiłków.

2. Rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami na zasadach samostanowienia i równouprawnienia.

3. Rozwiązywanie konkretnych problemów międzynarodowych (gospodarczych, społecznych, kulturalnych, humanitarnych, czy dotyczących praw człowieka) na zasadzie współpracy międzynarodowej oraz uznania równości ras, płci, języków i wyznań

4. Stanowienie ośrodka uzgadniania działań narodów w imię wspólnych celów.

- Stosunki międzynarodowe są to pewnego rodzaju relacje i stosunki występujące pomiędzy uczestnikami życia politycznego na arenie ponadpaństwowej.

Uczestnicy stosunków międzynarodowych: państwo, naród, organizacje międzynarodowe, korporacje.

- Ład międzynarodowy- oznacza równowagę pewnych relacji w skali globalnej, zbieżność pewnych stanowisk państw, współżycie międzynarodowe.

- Polityka zagraniczna państw - rodzaj działalności państwa w środowisku międzynarodowym. Obejmuje działania intencjonalne, podejmowane do realizacji wyznaczonych celów i zaspakajania określonych interesów.

W zależności od relacji między środowiskiem międzynarodowym i wewnątrzpaństwowym możemy mówić o p.z. pasywnej lub aktywnej.

Pasywna p.z. to taka , która postrzega środowisko międzynarodowe jako zmienną i niezależną , zaś aktywna to taka, dla której zmienną niezależną są wewnętrzne potrzeby i interesy państwa.

Strategię państwa na arenie międzynarodowej można także sklasyfikować jako ofensywną oraz defensywną.

Ofensywna- zorientowana na tworzenie nowego ładu międzynarodowego, nowych wzorców zachowań w środowisku, poszerzania współpracy.

Defensywy typ strategii w p.z. oznacza preferencje dla zastanych modeli i wzorców zachowa, postrzeganie współpracy międzynarodowej jako działania niezbędnego do zabezpieczenia starego porządku, starych struktur.

SOCJOLOGIA - nauka o zbiorowościach ludzkich, której przedmiotem badania są:

a. zjawiska i procesy tworzenia się różnych form życia zbiorowego ludzi;

b. struktury tych zbiorowości;

c. zjawiska i procesy, zachodzące w tych zbiorowościach, wynikające ze wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie;

d. siły skupiające i siły rozbijające te zbiorowości;

e. zmiany i przekształcenia zachodzące w tych zbiorowościach.

Jan Szczepański tak definiuje pojęcie socjologii: „socjologia poszukuje praw zjawisk zachodzących między ludźmi, zajmuje się badaniem struktur, czyli wzajemnego przyporządkowania sobie ludzi w zbiorowościach”.

Według Zygmunta Baumana „socjologia to zazwyczaj spoglądanie na ludzkie czynności, jak na fragmenty większych całości. Owymi całościami są nieprzypadkowe grupy ludzi, które są powiązane siecią wzajemnych zależności”.

Socjologia zajmuje się zbiorowościami dużymi i małymi oraz procesami jakie w nich zachodzą. Duża zbiorowość to naród, mała to rodzina.

Trzy podstawowe działy socjologii

- działy badające instytucje społeczne: rodzina (socjologia rodzinna), instytucje polityczne (socjologia państwa, polityki), instytucje gospodarcze, instytucje religijne ( socjologia kościoła).

- działy badań nad procesami społecznymi np. procesy dezorganizacji społecznej (alkoholizm, przestępczość, narkomania) - socjologia patologii społecznej,

- działy badające różne typy zbiorowości grup ludzkich - np. małe grupy społeczne (socjologia małych grup społecznych), zbiorowości terytorialne jak np. wieś (socjologia wsi, miasta (socjologia miasta).

W/w działy nazywamy socjologią szczegółową, zadaniem socjologii szczegółowej jest systematyczny opis poszczególnych dziedzin wyjaśnienie zachodzących w nich zjawisk.

Socjologia ogólna- na podstawie materiałów i prawidłowości ustalonych w badaniach szczegółowych, tworzy teorię obejmującą zespoły zjawisk występujących w społeczeństwie. Jej zadaniem jest tworzenie pojęć i kategorii co oznacza, że jest nauką.

Spośród różnych koncepcji socjologii można wyodrębnić jej cztery podstawowe funkcje:

1. diagnostyczna - polega na dostarczaniu praktykom wiedzy o sytuacji, w obrębie której zamierzają działać; badacz dostarcza wiedzy o pewnym wycinku rzeczywistości społecznej celem:

- usunięcia niepożądanego stanu rzeczy,

- oceny skuteczności określonej akcji,

- zebrania danych ogólnych;

2. ideologiczna - uwidacznia się wpływem na cele, jakie sobie stawiają jednostki działające; polega na wprowadzaniu do prac naukowych terminów nacechowanych emocjonalnie i wartościująco lub ciągłym powtarzaniu określonych twierdzeń, co pośrednio wpływa na kształtowanie postaw czytelnika;

3. prognostyczna (prewidystyczna) - dostarcza wiedzy o tym, że określone warunki wywołują odpowiednie następstwa; niezbędne dla pełnienia tej funkcji jest jasne, jednoznaczne i udoskonalane (względem zmian rzeczywistości) formułowanie praw warunkowych; .

4. socjotechniczna - oznacza wykorzystanie teorii socjologicznych do formułowania zaleceń podsuwanych praktykom profesjonalnie zajmującym się kształtowaniem i modyfikacją postaw i zachowań.

SOCJOTECHNIKA - def. wg. Marka Milickiego - przez inżynierię społeczną lub socjotechnikę ( pojęcia zamienne) rozumie się zespół dyrektyw dotyczących dokonywania racjonalnych przemian życia społecznego. Dyrektywy te określają jak przy pomocy odpowiednich środków dokonywać celowych przemian społecznych opierając się przytomna ocenachiwartościachspołecznych.

Składniki Socjotechniki:

1. są podmioty (systemy oddziaływujące) i przedmioty (systemy na które się wpływa) działania socjotechnicznego,

2. podmioty działające zgodnie z racjonalnymi dyrektywami socjotechnicznymi (podmiot sięga po racjonalne dyrektywy i wpływa na przedmiot skutecznie)

3. podmioty osiągają zamierzone cele za pomocą określonych środków na podstawie społecznie akceptowanych wartości i norm,

4. podmioty powodują zmiany społeczne w przedmiotach na które wpływają (jeśli zachodzą zmiany w przedmiotach to podmiot osiągnął cel).

Dyrektywy socjotechniczne - Socjotechnika opierając się między innymi na prawidłowościach dot. społecznego zachowania ludzi może je przekształcić w praktyczne dyrektywy. Dyrektywy te w postaci usystematyzowanej mogą stać się zasobem wiedzy odnoszącym się do tego jak skutecznie wpływać na różnorakie postawy, zachowania, opinie występujące u ludzi. Dyrektywy te mogą dot. 3 zasadniczych sfer:

1 sfera perswazji - rozumie się przez nią te sposoby oddziaływania, które dążą do zmiany przekonań pinii i postaw innych ludzi przy pomocy argumentacji emocjonalnej bądź racjonalnej,

2 sfera - manipulacja - rozumie się przez nią te sposoby wpływania, których celem są zmiany przekonań, opinii, postaw innych ludzi bez ich wiedzy o tym ,a także wbrew ich woli (poza świadomością tych ludzi)

3 sfera -facylitacja - należy rozumieć przez nią oddziaływanie na postawy, opinie bądź poglądy ludzi poprzez rozmaite techniki wypracowane przez tradycyjne instytucje np. rodzinek, szkołę, władzę, środki masowego przekazu itp. (oddziaływanie poprzez instytucje działające zgodnie z prawem)

Kontrola społeczna to system nakazów, zakazów i sankcji które służą grupie lub społeczności do utrzymania konformizmu ich członków wobec przyjętych norm i wartości. Formy kontroli:

• formalna - spisana w regulaminach poszczególnych organizacji, stowarzyszeń, a tym bardziej w państwowych kodeksach prawnych,

• nieformalna - wszelkie wzory zachowań przekazywane w stosunkach osobistych i wszystke reakcje i sankcje stosowane spontanicznie i na zasadach zwyczaju,

• zewnętrzna - polega ona na przymusie stosowanym przez grupy społeczne, które przy użyciu systemu sankcji społecznych, a czasami również manipulacji, podtrzymują konformizm jednostek odczuwających swoje posłuszeństwo jako wymuszone i często niechciane.

• wewnętrzna - polega na internalizacji przez jednostkę norm, wartości i wzorów zachowań tak, iż ona odczuwa wewnętrzny nakaz postępowanie zgodnie z nimi, nie ma poczucia bezpośreniego zewnętrznego przymusu (jedna z najskuteczniejszych odmian kontroli społecznych)

Mechanizmy kontroli społecznej.

• psychospołeczny - wskazujący na posłuszeństwo wobec przyjętych norm i wartości (nakaz moralny)

• materialnospołeczny - przymus zewnętrzny stosowany przez otoczenie, środowisko, instytucje.

Na pograniczu mechanizmów kontroli społecznej funkcjonują zwyczaje i obyczaje.

Środki kontroli społecznej:

1) mechanizm psychospołeczny (samokontrola) (posłuszeństwo wobec norm i wartości nazywane inaczej sumieniem czy moralnym nakazem)

2) mechanizm materialno - społeczny (dotyczy stosowania przymusu zewnętrznego)

3) zwyczaje (powstają w wyniku przyzwyczajeń, nawyków, ustalają się drogą tradycji)

4) obyczaje (zakłada pewien przymus w uznawaniu wartości i definiowaniu sytuacji)

5) sankcje (negatywne, pozytywne, formalne, nieformalne, etyczne, prawne, satyryczne, religijne).

Zmiana społeczna to termin odnoszący się do szeroko rozumianej przemiany instytucji, norm, kultury, czy też struktury społecznej.

Jest to różnica pomiędzy stanem systemu społecznego w pewnej chwili a jego stanem po upływie określonego czasu. Zachodzi ona wtedy, gdy w pewnym systemie, organizacji lub grupie społecznej powstają nowe elementy lub zanikają elementy dotychczas występujące.

Typy zmian:

-zmiana regresywna - jest cofnięciem się systemu, sięga bowiem po rozwiązania z przeszłości, te sprawdzone, ale również zdezaktualizowane.

- zmiana adaptacyjna - dostanych rozwiązań dodaje się nowe bądź niektóre poprzednie struktury zastępuje się nowymi zmodernizowanymi, nie podważa się jednak podstaw systemu,

- zmiana innowacyjna - obejmuje podstawy systemu, oznacza reinterpretacje zarówno jego przeszłości jak teraźniejszości.

Wg. Sztompki żadna zmiana nie jest ani postępem ani regresem, natomiast może być uznana za postęp gdy w jakieś zbiorowości będzie przedmiotem pozytywnej oceny zgodnie z akceptowanymi przez nią kryteriami aksjologicznymi. Postępem bądź regresem jest to co za postęp lub regres uznawane jest przez społeczeństwo. Tak więc postępowość lub regresywność są zawsze zrelatywizowane - ma to wpływ na kilka czynników:

- zbiorowość która oceny formułuje- to co za postęp może uważać jedna grupa druga może używać za regres,

- historia - to co za postępowe jest uważane dziś, nie musiało być wcale uważane wcześniej, mogło być nawet postrzegane jako regresywne,

- uznawane wartości - to co za postępowe jest uznawane wg jednego kryterium wg. konkurencyjnego kryterium może być uznane jako regres.

POLITYKA SPOŁECZNA

Polityka społeczna - jest to działalność państwa i innych organizacji w dziedzinie kształtowania warunków życia i pracy ludności oraz stosunków społecznych mające na celu m. in. zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego, zaspokojenia potrzeb wyższego rzędu i zapewnienie ładu społecznego. Jako państwowa - polityka społeczna jest realizowana przez wiele polityk szczegółowych np. polityka emerytalno-rentowa, pomocy społecznej, ochrony zdrowia, zatrudnienia, rodziny, mieszkaniowa i socjalizacyjna.

Cele polityki społecznej

- bezpieczeństwo socjalne, które obejmuje zapewnienie dochodów i usług w sytuacji wystąpienia ryzyka socjalnego (choroba, inwalidztwo, starość, śmierć, bezrobocie)

- inwestycje w człowieka - tworzenie równych szans rozwoju ludzi, kształcenie młodego pokolenia (są czynnikiem rozwoju ekonomicznego sprawiając, że wartości socjalne uzależnione są od polityki gospodarczej)

- pokój społeczny - jest podstawą stabilizacji życiowej ludzi, współpracy w osiąganiu celów, tolerancji różnic między ludźmi. Wartość pokoju społecznego rośnie wraz z osiąganiem dobrobytu i stabilizacji politycznej

- życie rodzinne - akcentowanie życia rodzinnego oznacza powrót do wartości związków między ludźmi i poczucia bezpieczeństwa na podstawie więzi emocjonalnych i uczuciowych. Wychowanie przyszłych generacji wymaga wsparcia rodzin nie tylko ubogich i nie tylko materialnego ze strony osób i instytucji.

W zakres zainteresowań (dziedziny)polityki społecznej wchodzą zagadnienia prawne, polityczne, socjologiczne, ekonomiczne w następujących obszarach:

• polityka demograficzna (ludnościowa) i polityka rodzinna

• polityka edukacyjna (oświatowa)

• polityka kulturalna

• polityka ochrony zdrowia

• polityka mieszkaniowa

• polityka migracyjna

• polityka zatrudnienia (przeciwdziałanie bezrobociu, kształtowanie płac i warunków bezpieczeństwa pracy)

• polityka zabezpieczenia społecznego i pomocy społecznej

• polityka ochrony środowiska naturalnego

• polityka prewencji i zwalczania zjawisk patologii.

Polityka rodzinna - dająca się (względnie) wyodrębnić część polityki społecznej stanowiąca system długofalowych zamierzeń i towarzyszący mu system rozwiązań prawnych, przyjętych i realizowanych przez władzę publiczną na rzecz rodziny jako podstawowej komórki społecznej.

W drugim znaczeniu: Polityka rodzinna to specjalizacja w obrębie polityki społecznej (rozumianej jako dziedzina nauk społecznych), zajmująca się teorią polityki rodzinnej w pierwszym znaczeniu.

Na politykę rodzinną składa się w szczególności:

przyjęta przez daną władzę publiczną definicja rodziny , przykładowo;

definicja wąska: za rodzinę uważa się małżeństwo wraz z wstępnymi lub zstępnymi w linii prostej, o ile zamieszkują we wspólnym gospodarstwie domowym ;

definicja poszerzona: za rodzinę uważa się także (co najmniej niektóre) poniższe grupy społeczne:

rodziny niepełne (bez jednego z rodziców);

rodzina jednopokoleniowa (np. małżeństwo bezdzietne, rodzeństwo zamieszkujące wspólnie itp.);

rodzina nie prowadząca wspólnego gospodarstwa domowego (np. z powodu trudności mieszkaniowych, okoliczności losowych, pozostawania w separacji itp.);

prowadząca wspólne gospodarstwo domowe para nie będąca formalnym małżeństwem (konkubinat) wraz z wstępnymi lub zstępnymi;

prowadząca wspólne gospodarstwo domowe para osób tej samej płci (np. partnerstwo cywilne, kohabitacja, związek rejestrowany, małżeństwo homoseksualne) wraz z wstępnymi lub zstępnymi co najmniej jednej z tych osób;

uregulowania prawne dotyczące relacji między członkami rodziny (w polskim systemie prawa są to w szczególności przepisy Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego);

uregulowania ekonomiczne dotyczące relacji między członkami rodziny, przykładowo:

uregulowania fiskalne, np. możliwość wspólnego opodatkowania się określonych członków rodziny;

uregulowania prawa gospodarczego, prawa pracy itp. (np. ułatwienia dla firm rodzinnych ułatwienia zatrudniania członków rodziny itp);

uregulowania z dziedziny organizacji ubezpieczeń: ułatwienia w tej dziedzinie dla rodzin;

Oprócz przykładowo wymienionych dziedzin polityka rodzinna może przejawiać się w niemal każdej dziedzinie prawa i w sposobie organizacji niemal każdej dziedziny życia społecznego.

Polityka mieszkaniowa jest częścią polityki społecznej państwa. Jej zadaniem jest badanie, ocenianie problemu mieszkaniowego oraz wyrównywanie szans społecznych w dostępie do mieszkań.

Problem mieszkaniowy jest ważną kwestią społeczną gdyż [mieszkanie] jest podstawowym dobrem człowieka spełniającym funkcje: ekonomiczną, socjalizacyjną, społeczną.

Mieszkanie decyduje o materialnych i społecznych warunkach w których żyje człowiek. Cechy fizyczne mieszkania, powierzchnia, lokalizacja tworzą ramy egzystencji jednostki, rodziny i społeczeństwa. W procesie rozwoju społecznego nastąpiła ewolucja potrzeb mieszkaniowych od prostego schronienia do lepiej wyposażonych mieszkań. Budowa i utrzymanie zasobów mieszkaniowych pochłaniając znaczną część produktu krajowego i angażując duże zasoby pracy stanowi ważną dziedzinę gospodarki. Nakłady na pokrycie potrzeb mieszkaniowych mogą pochodzić z dochodów osobistych, ze środków publicznych, organów państwa, samorządów, organizacji o charakterze społecznym. Poczucie sprawiedliwości społecznej domaga się tworzenia godziwych warunków życia dla rodzin, które nie są w stanie własnym wysiłkiem ich sobie zapewnić. Niezbędne wydają się działania na rzecz zmniejszenia nierówności i tworzenia jednakowych szans rozwoju jednostkom i rodzinom. Wyróżniamy trzy podstawowe zasady polityki mieszkaniowej: - korzystanie z samodzielnego mieszkania jest prawem każdej jednostki i rodziny, - zagwarantowanie tego prawa jest powinnością państwa wobec obywateli, - koniecznością jest wspomaganie strefy mieszkaniowej z pomocą środków publicznych. Prawa do mieszkania nie można jednak rozumieć jako obowiązku dostarczenia mieszkania wszystkim potrzebującym, a jedynie jako powinność wkroczenia w sytuacjach wymagających pomocy w uzyskaniu i utrzymaniu mieszkania o standardzie uznanym w danych warunkach gospodarczych za wystarczający.

Polityka zatrudnienia - czynne oddziaływanie władz państwowych na rynek pracy pod kątem potrzeb gospodarki kraju oraz godzenia interesów pracodawców i pracowników. Jej początki wywodzą się ze znanych w XIX w. oddziaływań ustawodawczych w ramach tzw. polityki pracy, a jej rozwój to lata 30. We współczesnych systemach społeczno-gospodarczych nadrzędnym celem polityki zatrudnienia jest walka z bezrobociem i jego skutkami.

Wyróżnia się dwie podstawowe funkcje polityki zatrudnienia:

funkcję społeczną, związaną z warunkami rozwoju społecznego

funkcję ekonomiczną, związaną z rozwojem gospodarczym

Dodatkowo, wyróżnia się też:

funkcję poznawczo-normatywną, dotyczącą systemu kształcenia

funkcję dochodową, związaną z zapewnieniem uczestnictwa ludzi w tworzeniu i podziale dochodu narodowego.

Ponadto do zadań polityki zatrudnienia możemy zaliczyć:

- bilansowanie zatrudnienia w skali krajowej i lokalnej

- kształtowanie jego struktury zgodnie z potrzebami i profilem demograficznym ludności,

- dostosowanie kwalifikacji zasobów pracy do potrzeb gospodarczych,

- organizacja rynku pracy i związanego z nim pośrednictwa oraz poradnictwa zawodowego,

- udzielanie pomocy w znalezieniu zajęcia grupom społecznym mającym szczególne trudności w aktywizacji zawodowej (np. młodocianym, niepełnosprawnym, kobietom, zwalnianym z zakładów karnych itp.),

- motywowaniem do pracy.

Polityka oświatowa.

Polityka oświatowa jest integralną częścią polityki społecznej. Obejmuje ona całokształt problemów dotyczących ustroju szkolnictwa, organizacji procesu nauczania, metod kształcenia i wychowania. Zajmuje się ustalaniem optymalnych zasad upowszechniania oświaty wśród dzieci, młodzieży i dorosłych z punktu widzenia przygotowania ich do życia, zawodu i aktywnego uczestnictwa w kulturze. W praktyce polityka oświatowa oznacza działania państwa w dziedzinie szkolnictwa i wychowania, realizowanie celów kształcenia oraz podstawy materialno-techniczne funkcjonowania przyjętego systemu oświatowego jak i zarządzanie instytucjami zajmującymi się tą dziedziną. W temacie kształcenia zawodowego istotnym jest przygotowanie takiej liczby kadr w poszczególnych zawodach i specjalnościach, która będzie mogła być wykorzystana przez gospodarkę i odpowiadać jej potrzebom w celu ograniczenia bezrobocia .

Cele polityki oświatowej.

Polityka oświatowa ma za zadanie realizacje celów związanych z poprawą warunków bytu, poziomu życia ludności, usuwaniem nierówności społecznych jak i podnoszeniem kultury życia . Można tu wymienić takie zagadnienia, jak:

· organizowanie przedszkoli,

· zapewnienie możliwości umieszczenia dzieci w domach dziecka oraz rodzinach zastępczych,

· rozbudowa specjalnych szkół zawodowych dla dzieci z niedorozwojem fizycznym i umysłowym,

· zapewnienie dożywiania w szkołach,

· zabezpieczenie środków finansowych na rozwój zajęć pozalekcyjnych (świetlicowych) dla uczniów,

· prowadzenie internatów i domów studenckich,

· utworzenie funduszy stypendialnych,

· przywrócenie do szkól opieki medycznej,

· organizowanie dowożenia dzieci i młodzieży do szkół zbiorowych,

· doradztwo wychowawcze, szkolne i zawodowe .

Ochrona zdrowia - System opieki zdrowotnej w Polsce - zespół osób i instytucji mający za zadanie zapewnić opiekę zdrowotną ludności. Polski system opieki zdrowotnej oparty jest na modelu ubezpieczeniowym.

Zgodnie z artykułem 68 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, każdy obywatel Polski ma prawo do ochrony zdrowia. Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa.

Uczestników systemu można podzielić na następujące kategorie:

- świadczeniobiorców - czyli pacjentów,

- instytucję ubezpieczenia zdrowotnego pełniącą funkcję płatnika - czyli Narodowy Fundusz Zdrowia,

- świadczeniodawców:

• zakłady opieki zdrowotnej, które można podzielić ze względu na organ założycielski na publiczne (SPZOZ) oraz niepubliczne (NZOZ),

• - praktyki lekarskie, lekarsko-dentystyczne, pielęgniarskie oraz położnych,

• apteki,

• - innych świadczeniodawców,

- organy kontroli i nadzoru:

• Państwową Inspekcję Sanitarną ("Sanepid"),

• Inspekcję Farmaceutyczną,

• wojewodów i działające przy nich wojewódzkie centra zdrowia publicznego oraz konsultantów wojewódzkich w poszczególnych specjalnościach medycznych,

- Ministerstwo Zdrowia, które wytycza kierunki polityki zdrowotnej kraju oraz posiada uprawnienia kontrolne, a także działających przy nim konsultantów krajowych w poszczególnych specjalnościach medycznych.

A.Rajkiewicz definiuje zabezpieczenie społeczne jako „system świadczeń, do których obywatele mają prawo lub z których mają możliwość korzystania w wypadkach i na warunkach określanych odpowiednimi przepisami”. J. Piotrowski przez zabezpieczenia społeczne określa „całokształt środków i działania instytucji publicznych, za pomocą których społeczeństwo stara się zabezpieczyć swych obywateli przed niezawinionym przez nich niedostatkiem, przed groźbą niemożności zaspokojenia podstawowych, społecznie uznanych za ważne potrzeb”

Elementy składowe zabezpieczenia społecznego:

• ubezpieczenia społeczne

• ubezpieczenia osobowe i majątkowe

• pomoc społeczną

• ochronę zdrowia

• rehabilitację inwalidów,

• uzupełniające świadczenia socjalne,

• świadczenia dla bezrobotnych.

Wszystkie elementy składowe, mimo ich odmienności rodzajowej, łączy jedno wspólne zadanie. Jest to zapewnienie każdej osobie, każdej zbiorowości poczucia bezpieczeństwa w bardzo wielu okolicznościach i sytuacjach życiowych, które charakteryzuje to, że ich wystąpienie bez względu na przyczynę jest połączone z zagrożeniem materialnych warunków bytu. Przyczyny występowania zagrożeń mogą być różne np. mogą być następstwem choroby, kalectwa, bezrobocia, powiększenia rodziny czy też przeobrażeń systemu ekonomiczno-społecznego w kraju. Różnorodność sytuacji życiowych oraz złożoność struktury społecznej i zmiany w niej zachodzące możemy uznać za wyznaczniki przypadków, w których dochodzi do konieczności wsparcia świadczeniami zabezpieczenia społecznego. Podział świadczeń możemy podzielić na trzy podstawowe kategorie, które są ściśle związane z zasadami zabezpieczenia społecznego takimi jak:

• ubezpieczeniową,

• zaopatrzeniową,

• opiekuńczą.

POLITYKA GOSPODARCZA - to subdyscyplina ekonomii opisująca i wyjaśniająca sposoby świadomego oddziaływania państwa na gospodarkę, za pomocą określonych narzędzi (instrumentów) i środków, dla osiągnięcia celów założonych przez podmioty polityki gospodarczej (tj. władze), w otoczeniu uwarunkowań doktrynalnych (tj. w oparciu o daną teorię ekonomiczną), wewnętrznych (związanych z danym krajem) i zewnętrznych (poza nim).

Polityka gospodarcza jest jedną z kilku głównych polityk państwa, takich jak: polityka zagraniczna, polityka społeczna, polityka obronności, polityka ekologiczna.

Polityka gospodarcza dzieli się na: a) politykę makroekonomiczną b) politykę mikroekonomiczną

W zakres polityki makroekonomicznej wchodzą m.in.:

• polityka pieniężna

• polityka budżetowa, której częścią jest polityka fiskalna (finanse publiczne)

• polityka handlowa (handel zagraniczny), w tym m.in. polityka celna

Do polityk mikroekonomicznych najczęściej zalicza się:

• politykę przemysłową,

• politykę rolną.

Polityka gospodarcza operuje szeroką gamą ekonomicznych instrumentów. Taką rolę pełnią m.in. cła, podatki, subwencje, czy zmiana podaży pieniądza.

Do metod i nadrzędnej polityki gospodarczej zalicza się rożne sposoby, środki, instrumenty, przy pomocy których państwowe organy gospodarcze oddziałują na podmioty i procesy gospodarcze, w celu osiągnięcia zakładanych celów i zamierzeń gospodarczych i społecznych Przybierają one postać stosowanych systemów podatkowych, finansowych i kredytowych, wysokości bankowej stopy % i ceł, jak również ulg finansowych i podatkowych, subwencji i dofinansowań. W zakresie negatywnych motywacji i środków występują one w postaci podwyższonych kar, opłat i podatków, wysokich % od kredytów i ceł granicznych oraz środków administracyjnych w formie zezwoleń, zakazów, nakazów, pozwoleń. Należą do nich również te działania i elementy, które umożliwiają prowadzenie polityki ekonomicznej oraz tworzą rodzaj infrastruktury służącej do jej przygotowania i prowadzenia (kadry i ich kwalifikacje, metody badawcze i projekcyjne, systemy motywacyjne i informacyjne). Instrumenty władzy państwowej oddziałują na gospodarkę: ekonomiczną (cło, dotacje, stopy%, kredyty), administracyjną (zakazy, nakazy, normy, kontyngenty). Rodzaje instrumentów: bezpośrednie - określają okresowo zadania lub sposoby postępowania dla podmiotów gospodarczych przez organy centralne lub powierzchnie, które mają charakter wiążący i są przekazywane podmiotom gospodarczym w trybie administracyjnym; pośrednie - polegają na formułowaniu przez organy państwowych odpowiednich parametrów, np. w formie wysokości i struktury podatków, zwolnień i ulg podatkowych, wysokości ceł oraz zwolnień i licencji oraz innych parametrów, które obowiązują w całym kraju

Uwarunkowania zewnętrzne:

a) otoczenie międzynarodowe - ma ogromny wpływ na możliwości i ograniczenia polityki ekonomicznej. Położenie geograficzne wpływa na sytuację geopolityczną, a tym samym na możliwości współpracy z innymi krajami.

b) Przynależność do określonych ugrupowań militarnych - wiąże się to z przyjęciem określonych zobowiązań.

c) Międzynarodowa sytuacja gospodarcza

d) Restrykcje importowo - eksportowe

e) Warunki wymiany (terms of trade)

f) Zadłużenie wobec zagranicy oraz wynikające z nich warunki regulowania tychże zobowiązań

g) Stan i struktura zagospodarowania regionów przygranicznych krajów sąsiednich

Uwarunkowania wewnętrzne:

a) możliwości ekonomiczne kraju:

- środowisko naturalne - jego znaczenie stale wzrasta, co wiąże się z podejmowaniem działań w kierunku jego ochroną

- czynniki ludzkie - w tej grupie podstawowe znaczenie ma liczba i struktura ludności kraju

- czynniki materialne - wyposażenie kraju w majątek trwały

b) zagospodarowanie przestrzenne kraju i regionów

c) stosunki narodowościowe

d) układ sił politycznych w kraju

e) stosunek społeczeństwa do władzy

Cele polityki gospodarczej

Dzielimy na:

a) cele polityki systemowej - jest utrzymanie lub zmiana istniejącego systemu i porządku gospodarczego. Elementem systemu gospodarczego jest porządek konkurencji.

b) cele polityki procesowej: wzrost gospodarczy, pełne zatrudnienie, stabilizacji wartości pieniądza, zewnętrzna równowaga gospodarcza, sprawiedliwy podział dochodów i majątku.

Instrumenty polityki gospodarczej - IPG:

1. Instrumenty polityki systemowej

- powszechnie obowiązujące normy prawne

- normy organizujące gospodarkę

2. Instrumenty polityki procesowej

- instrumenty władcze

- instrumenty oddziaływania bezpośredniego

- instrumenty oddziaływania pośredniego

3. instrumenty informacyjne (aktywa, pasywa)

Aktywna i pasywna polityka - Instrument polityki - przy pomocy niego podmiot polityki stara się wpłynąć na zachowanie układu. Poprzez rozpowszechnianie informacji można wpłynąć na zachowanie podmiotów gospodarczych.

Pasywna polityka informacyjna - polega na tym, że podmiot polityki podaje informacje w dobrej wierze. Prowadząc taką politykę, podmiot polityki chce osiągnąć jeden cel: zwiększyć efektywność gospodarowania zakładając, że im większa jest wiedza o stanie istnienia tym trafniejsze będą ich decyzje ekonomiczne i lepsze wykorzystanie zasobów

Aktywna polityka informacyjne - polega na tym, że podmiot polityki stara się wpływać na zachowanie układu i polega to już wtedy na manipulowaniu informacją w bardzo różny sposób

SAMORZĄD ZAWODOWY -- powołana przez ustawę organizacja skupiająca osoby fizyczne wykonujące określony zawód zaufania publicznego bądź pełniące szczególnie odpowiedzialną służbę oraz realizująca zadania określone w przepisach prawa i/lub w statucie danego samorządu zawodowego. Samorząd zawodowy nazywany jest także izbą zawodową, a potocznie korporacją zawodową.

Istnienie samorządów zawodowych ma swoją podstawę w Konstytucji RP, której art. 17 ust. 1 stanowi: w drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów.

Przynależność do samorządu zawodowego jest obligatoryjna dla osób chcących wykonywać dany zawód, bądź powstaje z mocy prawa w związku z mianowaniem na dane stanowisko.

Jednostki organizacyjne samorządu (izby) z reguły posiadają osobowość prawną, bądź na szczeblu centralnym, bądź na szczeblu terenowym, bądź wreszcie na obu szczeblach. Nie dotyczy to samorządów sędziowskich, prokuratorów, zawodowych kuratorów sądowych i referendarzy sądowych.

Poszczególne samorządy różnią się między sobą sposobem zorganizowania i zakresem powierzonych zadań. Z reguły do samorządów należy sądownictwo dyscyplinarne, piecza nad rejestracją osób wykonujących zawód, nad przestrzeganiem obowiązków zawodowych (etyki zawodowej, obowiązku szkolenia, obowiązku ubezpieczenia itp.), działalność socjalna na rzecz członków. W tym celu ich organy są wyposażone w kompetencje do stanowienia norm generalnych i abstrakcyjnych, które bywają nazywane prawem korporacyjnym albo wewnątrzkorporacyjnym, mimo że prawny charakter tych norm bywa często kwestionowany[potrzebny przypis]. Wśród tego typu aktów wyróżniają się swoją specyfiką kodeksy etyki zawodowej (zwane też zbiorami zasad), stosowane przez sądy dyscyplinarne.

W Polsce istnieją następujące samorządy zawodów zaufania publicznego:

• adwokatów,

• aptekarzy,

• architektów,

• biegłych rewidentów,

• doradców podatkowych,

• diagnostów laboratoryjnych,

• inżynierów budownictwa,

• komorników,

• zawodowych kuratorów sądowych,

• lekarzy i lekarzy dentystów,

• lekarzy weterynarii,

• notariuszy,

• pielęgniarek i położnych,

• prokuratorów,

• psychologów (izby jeszcze się nie uformowały),

• radców prawnych,

• referendarzy sądowych,

• rzeczników patentowych,

• sędziów,

• urbanistów.

SAMORZĄD GOSPODARCZY - jest organizacyjną formą zrzeszania się przedsiębiorców i podmiotów gospodarczych w celu reprezentowania ich interesów wobec władz państwowych i samorządu terytorialnego. Jego zadaniem jest także organizowanie działań sprzyjających rozwojowi przedsiębiorczości.

W przeciwieństwie do samorządu zawodowego przynależność do samorządu gospodarczego jest dobrowolna, a samorząd nie realizuje żadnych uprawnień władczych w stosunku do osób zrzeszonych.

W Polsce jedyną obligatoryjną formą samorządu gospodarczego są Izby Rolnicze.

Członkami samorządu rolniczego na mocy prawa są:

• osoby fizyczne i prawne, będące podatnikami podatku rolnego w rozumieniu przepisów o podatku rolnym,

• osoby fizyczne i prawne, będące podatnikami podatku dochodowego z działów specjalnych produkcji rolnej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych,

• członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych posiadający w tych spółdzielniach wkłady gruntowe.

Samorząd gospodarczy reprezentuje środowiska przedsiębiorców i poprzez działania na rzecz przedsiębiorczości wspiera rozwój gospodarczy kraju.

Zadania

• wspieranie rozwoju przedsiębiorczości

• decentralizacja zadań administracji

• odciążenie administracji rządowej i samorządu terytorialnego

• promowanie gospodarki

• reprezentacja interesów przedsiębiorców

• wspieranie rozwoju gospodarczego kraju

Podstawowe instytucje

• samorząd gospodarczy rzemiosła

• samorząd zawodowy niektórych przedsiębiorstw

• izby gospodarcze

SAMORZĄD SPÓŁDZIELCZY

Najwyższym organem samorządu spółdzielczego jest Kongres Spółdzielczości zwoływany co 4 lata.

Kongres Spółdzielczości zwołuje Krajowa Rada Spółdzielcza, która określa liczbę, zasady i tryb wyboru delegatów na Kongres.

Kongres Spółdzielczości dokonuje oceny stanu spółdzielczości w Rzeczypospolitej Polskiej oraz warunków i możliwości jej rozwoju, uchwala statut Krajowej Rady Spółdzielczej, zasady finansowania jej działalności przez organizacje spółdzielcze, dokonuje wyboru członków Rady oraz określa zasady odwoływania jej członków.

Krajowa Rada Spółdzielcza - naczelny organ samorządu spółdzielczego, do którego należy reprezentowanie polskiego ruchu spółdzielczego w kraju i za granicą, inicjowanie i opiniowanie aktów prawnych dotyczących spółdzielczości i mających dla niej istotne znaczenie czy inicjowanie i rozwijanie współpracy międzyspółdzielczej i szerzenie idei spółdzielczego współdziałania. Rada przyznaje odznaczenia dla aktywistów ruchu spółdzielczego tj: "odznaka Zasłużony Działacz Ruchu Spółdzielczego" i "odznaka Zasługi dla Spółdzielczości

Do zadań Krajowej Rady Spółdzielczej zgodnie z Ustawą z dnia 16 września 1982 r należy:

1. reprezentowanie polskiego ruchu spółdzielczego w kraju i za granicą,

2. współdziałanie z naczelnymi organami państwowymi w sprawach dotyczących ruchu spółdzielczego,

3. inicjowanie i opiniowanie aktów prawnych dotyczących spółdzielczości i mających dla niej istotne znaczenie,

4. badanie i ocena form, warunków, kierunków oraz wyników działalności ruchu spółdzielczego i przedstawianie informacji i wniosków naczelnym organom państwowym,

5. organizowanie działalności naukowo-badawczej, szkoleniowej i informacyjnej, propagowanie działalności kulturalno-oświatowej członków, podejmowanie inicjatyw związanych z rozwojem ruchu spółdzielczego w Rzeczypospolitej Polskiej, w tym rozwoju spółdzielczości uczniowskiej, oraz kształtowanie sprzyjających warunków dla rozwoju ruchu spółdzielczego,

6. inicjowanie i rozwijanie współpracy międzyspółdzielczej i szerzenie idei spółdzielczego współdziałania,

7. organizowanie postępowania rozjemczego w sporach między organizacjami spółdzielczymi,

8. współdziałanie ze związkami rewizyjnymi w realizacji zadań wynikających z niniejszej ustawy,

9. wykonywanie innych zadań przewidzianych w niniejszej ustawie i innych ustawach oraz zleconych przez Kongres.

MODELE SAMORZĄDU LOKALNEGO

Brytyjski: WIELKA BRYTANIA

Samorząd lokalny w Wielkiej Brytanii posiada wiele cech specjalnych, jak choćby fakt niewystępowania wyodrębnionego organu wykonawczego typu, np. Zarząd. Kompetencje nieistniejącego Zarządu sprawują Rady (a we Władzy Wielkiego Londynu - Burmistrz) .

Kolejną cechą szczególną są bardzo ograniczone uprawnienia brytyjskiego Burmistrza (Przewodniczącego lub Burmistrza w miastach). W odróżnieniu od znanego nam polskiego modelu, gdzie stojący na czele Zarządu Wójt/Burmistrz lub Prezydent sprawuje władzę na terenie gminy, brytyjski Burmistrz pełni funkcje wyłącznie reprezentacyjne.

Kolejnym wyróżnikiem brytyjskiego modelu samorządu jest brak jego jednolitości na terenie całego Zjednoczonego Królestwa. Po reformach, jakie miały miejsce w latach 1996-2000 związanych z kształtowaniem się niezależnych regionów na terenie Wielkiej Brytanii mamy obecnie trójszczeblowy samorząd w Anglii, dwuszczeblowy w autonomicznej Szkocji, jednoszczeblowy w autonomicznej Walii (choć rozróżnia się hrabstwa i hrabstwa-miasta), jednoszczeblowy w pół-autonomicznej Irlandii Północnej, a dodatkowo jeszcze wydzielone jest Metropolitarne Hrabstwo Wielkiego Londynu.

Rząd Wielkiej Brytanii dąży do wprowadzenia jednoszczeblowego modelu na terenie całego kraju. Zmiany te jednak nie są przyjmowane chętnie i szybko przez konserwatywnych Brytyjczyków, którzy jako nieliczni w Europie cieszyli się stosunkowo stabilnym samorządem lokalnym przez ponad 150 lat.

Model północnoeuropejski na przykładzie Szwecji i Danii:

SZWECJA

Samorząd terytorialny w Szwecji posiada kilka charakterystycznych dla siebie cech, które pozwalają wyróżniać go spośród samorządów w innych krajach europejskich. Występuje tu dwuszczeblowy samorząd lokalny - na poziomie gminy, których dziś łączna liczba wynosi 284 oraz na poziomie prowincji, których liczba wynosi 24. Samorząd szwedzki realizuje większość zadań publicznych oraz maj bardzo duży udział w wydatkach publicznych - ok. 80%. Gminy charakteryzują się dużym zróżnicowaniem co do wielkości i liczebności. Generalnie panuje w Szwecji tendencja do tworzenia gmin dużych w celu możności przekazania im zadań, które w innych krajach należą do obowiązków

DANIA

Duńska Konstytucja gwarantuje podstawowym jednostkom samorządu terytorialnego, jakimi są gminy, dużą samodzielność w zarządzaniu własnymi sprawami. Samorządność gminy jest jednym z filarów duńskiej samorządności społecznej. Gminy stosunkowo swobodnie wydatkują swoje zasoby finansowe.
Dania jest jednym z krajów na świecie, gdzie decentralizacja postąpiła najdalej, gdzie większość zadań przekazywana jest do rozwiązania najniżej, do gmin i powiatów.
Na mocy ustawy z dnia 1 kwietnia 1970 r. zmniejszyła się liczba gmin: aż z 1388 do 273 gmin, 14 powiatów oraz 2 gmin będących jednocześnie powiatami (Kopenhaga oraz Frederiksberg).
Oprócz powiatów istnieje 14 regionów, jednakże większość ich funkcji została przejęta przez powiaty. Najważniejszym zadaniem regionów jest przewodniczenie radzie nadzorczej kontrolującej gminy.

Model samorządu południowoeuropejskiego na przykładzie Włoch,Belgii,Francji i Hiszpanii

WŁOCHY

We Włoszech wyróżniamy trzy poziomy administracji samorządowej: regiony (15 + 5 o specjalnym statusie), prowincje (100) i gminy (8100), wynikające z podziału terytorialnego państwa.

Pierwsze akty prawne, dotyczące władz samorządowych, pojawiły się we Włoszech już w XIX wieku, w cztery lata po zjednoczeniu tego państwa, tj. w 1865 roku. Nie uznawały one jeszcze wtedy autonomii regionów, która została im nadana dopiero w 1953 roku. Obecny kształt samorządu włoskiego wywodzi się natomiast z lat 90-tych oraz początku XXI wieku, kiedy to przeprowadzano liczne zmiany, istotne z punktu widzenia funkcjonowania samorządu

BELGIA

System samorządowy Belgii, w odróżnieniu od systemu administracji państwowej tego kraju, jest mało skomplikowany i jednolity we wszystkich regionach oraz wspólnotach, na jakie podzielona jest Belgia. Wystarczy odwiedzić Brukselę raz, by zauważyć, że stolica jest dwujęzyczna. Bruksela jest wydzielonym regionem (dwujęzycznym) z wyodrębnionym rządem stanowiącym władzę wykonawczą w stolicy Unii Europejskiej. Poza Brukselą, są jeszcze 2 regiony: flamandzki (gdzie językiem urzędowym jest flamandzki) i waloński (gdzie mówi się po francusku). Obok trzech regionów funkcjonują trzy wspólnoty, na zasadach federacji, a mianowicie: flamandzka, francuska oraz niemieckojęzyczna. Upraszczając można przypisać czuwanie nad prawidłowym rozwojem gospodarczym regionom, a dbanie o ochronę dorobku kulturowego i naukę dzieci w języku francuskim, flamandzkim lub niemieckim - wspólnotom.

Cechą charakterystyczną belgijskiego samorządu, jak przystało na członka-założyciela Unii Europejskiej i polityczne serce Europy, jest jedna z podstawowych zasad funkcjonowania Unii Europejskiej - transparentność, czyli jawność, przejrzystość, czytelność dla mieszkańców. Sesje Rad Gmin dotyczące budżetu są zawsze jawne. W Belgii popularne i efektywne są związki międzygminne - zrzeszenia kilku gmin, które lepiej niż pojedyncze gminy radzą sobie z gospodarką wodną, ściekową, dostawami gazu, energii, telekomunikacją, ale także i kulturą czy turystyką.

FRANCJA

Długoletnia tradycja samorządu lokalnego we Francji sięga XIX wieku, kiedy to na poziomie gminy stopniowo wprowadzano samorząd, a na szczeblu departamentu i regionu reforma samorządowa przeprowadzona została w 1982 r.

Wyróżnia się trzy szczeble władzy lokalnej: gmina, departament i region. Podstawową jednostkę samorządu terytorialnego stanowi gmina.

Charakterystyczna dla tego kraju jest duża liczba gmin - 36.7631 (na kontynencie i na terytoriach zamorskich). Departamentów jest 100 (96 w Europie + 4 na terytoriach zamorskich), a regionów 26 (22 w Europie oraz Martynika, Gwadelupa, Gujana, Reunion).

Charakterystycznym dla Francji jest również pełnienie przez organy wykonawcze samorządu terytorialnego w gminach i departamentach jednocześnie funkcji samorządowych i rządowych.

HISZPANIA

Ustrój terytorialny Hiszpanii jako państwa regionalnego, w którym regiony cieszą się dużą autonomią, znajduje swoje odzwierciedlenie w polityce Rządu zapobiegającej podziałowi kraju.

Charakterystycznym dla Hiszpanii rozwiązaniem jest przekazanie gminom różnych kompetencji w zależności od ich wielkości, i tak większość zadań wykonywana jest przez wszystkie gminy, ale gminy liczące więcej niż 5 tysięcy, 20 tysięcy i 50 tysięcy mieszkańców zobligowane są do świadczenia dodatkowych usług na rzecz swoich mieszkańców, np. transport publiczny w gminach pow. 50 tys. mieszkańców.

Trzyszczeblowy samorząd terytorialny w Hiszpanii to:

1. 8078 gmin, w tym dwie gminy o szczególnym statusie metropolii - Madryt i Barcelona

2. 50 prowincji

3. 17 autonomicznych regionów zwanych często wspólnotami autonomicznym

Amerykański model samorządu

W większości współczesnych państw demokratycznych ustrój władzy lokalnej opiera się na zasadzie dualizmu, ale w Stanach Zjednoczonych Ameryki zamiast owego dualizmu obowiązuje znacznie większy wachlarz rozwiązań - od autonomii (home rule) po szczegółowe wyznaczanie kompetencji władz lokalnych w ustawach stanowych (Dillon rule). Zawsze jednak amerykański samorząd lokalny wywodzi swą legitymację z konstytucji lub ustawy stanowej , co w dużym uproszczeniu odpowiada polskiej zasadzie praworządności z tą jednak poprawką, że nie towarzyszy temu dualizm w znanej nam w Polsce postaci.

SAMORZĄD TERYTORIALNY W POLSCE

„Podziałem terytorialnym nazywać będziemy względnie trwałe rozczłonkowanie przestrzeni państwa dokonywane dla lokalnych jednostek (organów) państwa lub podmiotów wykonujących funkcje administracji publicznej.”

We współczesnym państwie nie wystarcza zwykle jeden rodzaj podziału terytorialnego. Z różnych przyczyn wyodrębnia się poszczególne jego typy czy rodzaje. Zwykle przyjęło się uznawać się trojaki rodzaj podziału terytorialnego:

• zasadniczy podział terytorialny -zwany też podziałem podstawowym. W naszym kraju jest to podział dokonywany z myślą o organach samorządu terytorialnego i terenowych organach administracji zespolonej. Jest podział na województwa powiaty i gminy,

• pomocniczy podział terytorialny to taki podział, który jest stworzony dla organów o charakterze niesamodzielnym, pomocniczym w stosunku do podstawowych organów terenowych. Podziałem takim jest podział gminy na sołectwa, osiedla, dzielnice, a także podział województw dla celów delegatur urzędu wojewódzkiego,

• podział dla celów specjalnych co oznacza, że czasem tworzy się podziały niepokrywające się z zakresem podziałów podstawowych. Są to np. podziały dla administracji morskiej, wojska, urzędów górniczych.

O aktualnym podziale terytorialnym państwa mówi ustawa z dnia 24 lipca 1998 r o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (Dz.U. nr 96, poz. 603 z późn. zm), ustala, że jednostkami wprowadzonego 1 stycznia 1999 r zasadniczego podziału są:

- samorząd gminny

- samorząd powiatowy

- samorząd województwa

Obecnie w Polsce jest 16 województw, 314 powiatów i 2478 gmin.

Uwarunkowania prawne funkcjonowania samorządu terytorialnego

Konstytucja RP z 1997 r stwierdza, że istnieje zasadniczy podział terytorialny (art. 16 ust. 1). Obowiązująca Konstytucja reguluje sprawy samorządu terytorialnego głównie w rozdziale VII, materii tej dotyczą jednak także inne jej przepisy (np. art. 16, art.94), Artykuł 163 Konstytucji RP stanowi, że "Samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych."

Ustawa z 24 lipca 1998 r o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa ustala, że jednostkami wprowadzonego 1 stycznia 1999 r zasadniczego podziału są gminy, powiaty, województwa.

Podstawowe znaczenie w naszym ustroju terytorialnym ma gmina, działa ona na podstawie ustawy z dnia 08 marca 1990 r o samorządzie terytorialnym, która była wielokrotnie nowelizowana. Nosi ona obecnie nazwę ustawy o samorządzie gminnym. Kolejnym ważnym aktem prawnym jest ustawa z 5 czerwca 1998 r o samorządzie powiatowym oraz ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa.

W sprawach ustrojowego prawa samorządowego należy określić w jakim stopniu organy samorządu terytorialnego mogą same regulować sprawy ustrojowe. Konstytucja RP z 1997 r. w art. 169 ust. 4 mówi, że „Ustrój wewnętrzny samorządu terytorialnego określają, w granicach ustaw, ich organy stanowiące”. Z zasady konstytucyjnej wynika , że statuty samorządowe, oprócz ustawy konstytucyjnej i ustaw samorządowych stanowią ważne źródło prawa samorządowego .

Lokalna regulacja ustrojowa przejawia się w formie statutu. Procedurę jego uchwalania przewiduje ustawa samorządowa z 8 marca 1990 r. Uchwalenie statutu należy do wyłącznej właściwości rady gminy. W przypadku statutu gminy liczącej powyżej 300 tys. mieszkańców samodzielność rady gminy jest ograniczona przez wymóg uzgodnienia projektu statutu z Prezesem rady Ministrów. Jest to rodzaj środka nadzoru. Uchwały rady gminy w sprawach dotyczących statutu, jeśli nie są zgodne z prawem także mogą być zakwestionowane w trybie nadzoru. Istnieje obowiązek publikowania w wojewódzkim dzienniku urzędowym statutów zarejestrowanych związków międzygminnych, statutów gmin i powiatów oraz województw, statutów związków międzygminnych i związków powiatowych.

Bardzo ważnym aktem w funkcjonowaniu samorządu terytorialnego jest Europejska Karta Samorządu Terytorialnego podpisana w Strasburgu 27 czerwca 1985 r. przez członków Rady Europejskiej.

Polska ratyfikowała Europejską Kartę Samorządu Terytorialnego 26 kwietnia 1993 r. W odniesieniu do samorządu terytorialnego regulacje konstytucyjne są w pełni zgodne z przedstawionymi wyżej założeniami doktrynalnymi.

Myśl polityczna

Konserwatyzm (z łaciny conservare - zachowywać, dochować zmian), orientacja polityczna, która bazuje na hasłach obrony istniejącego porządku społeczno-gospodarczego oraz zachowywania i umacniania tradycyjnych wartości, takich jak: religia, naród, państwo, rodzina, hierarchia, autorytet, własność prywatna. Konserwatyści chcą obronić stary porządek ze względu na przekonanie o ewolucyjnym charakterze zmian społecznych. Konserwatyzm zrodził się na przełomie XVIII i XIX w., był próbą przeciwstawienia się racjonalistycznej myśli oświeceniowej. Nowoczesny konserwatyzm stanowił reakcję na wydarzenia rewolucji francuskiej. Za twórcę podstaw ideologicznych nurtu uważany jest E. Burke. Pojęcie rozpowszechnione zostało przez R. de Chateaubrianda (1768-1848), który wydawał pismo Konserwatysta.

W znaczeniu politycznym konserwatyzm to termin odnoszący się do jednej z wielu filozofii lub ideologii politycznych, także na określenie opcji politycznej reprezentowanej przez wiele współczesnych partii politycznych (zwykle kojarzonych z prawicą).

Faszyzm (wł. fascismo, od łac. fasces - wiązki, rózgi liktorskie oraz wł. fascio - wiązka, związek) - doktryna polityczna powstała w okresie międzywojennym we Włoszech, sprzeciwiająca się demokracji parlamentarnej, głosząca kult państwa (statolatrię, silne przywództwo oraz solidaryzm społeczny). Faszyzm podkreślał niechęć wobec zarówno liberalizmu, jak i komunizmu. Początkowo nazwa odnosiła się tylko do włoskiego pierwowzoru, później była stosowana wobec pokrewnych ruchów w latach 20. i 30. XX wieku, zwłaszcza narodowego socjalizmu w Niemczech, oraz współczesnych ruchów wywodzących się z partii faszystowskich (neofaszyzm).

Powstało wiele definicji faszyzmu. Jedna z nich mówi, że faszyzm jest formą dyktatury nacjonalistycznej, która opiera się na kilku zasadach. Najważniejszym dobrem w państwie faszystowskim jest wspólnota, to znaczy naród (rozumiany jako ogół obywateli państwa) lub grupa etniczna rozumiana jako tożsama z narodem[potrzebne źródło]. Prawa jednostki są podporządkowane prawom narodu, który zyskuje tym samym realną osobowość, nie tylko jako pojęcie abstrakcyjne. Każde działanie dla jej dobra i na jej korzyść jest działaniem moralnie usprawiedliwionym. Jest to przede wszystkim zasada wodzostwa. Charyzmatyczny wódz, który "ma zawsze rację", jak głosiły włoskie plakaty na cześć Benito Mussoliniego, to osoba, która doskonale umie zdobywać sobie posłuch wśród ludzi. W stosunku do państwa faszyści wyznają etatyzm i statolatrię. Historyczne przypadki faszyzmu wiązały wspólnotę z grupą etniczną, i nie miały charakteru "obywatelskiego" a ściśle narodowy. Samo istotowe pojęcie faszyzmu, łączy idee zarówno lewicowe (socjalizm, syndykalizm) jak i prawicowe (konserwatyzm, nacjonalizm). Poprzez połączenie wyrwanych z całości części różnych doktryn, faszyzm stał się nową ideologią nie dającą pomieścić się w tradycyjnych podziałach na prawicę i lewicę.

Faszyzm, jak większość totalitaryzmów, zrodził się z frustracji i niezadowolenia społecznego, np. szeregi SA w Niemczech zasilane były przez rosnące rzesze bezrobotnych.

Faszyzm powstał we Włoszech. Niemiecka forma faszyzmu to nazizm.

Metodologia badań politologicznych

Metody badań społecznych:

Kwestionariuszowa- polega na uzyskiwaniu danych poprzez zadawanie pytań na podstawie specjalnie przygotowanego kwestionariusza uzyskiwanie odpowiedzi przez ankietera od wybieranych na podstawie odpowiednio dobieranych prób badawczych respondentów. Metoda ta jest najbardziej powszechną w socjologii. Badacz ma zaplanowane pytania, kolejność pytań, formę i stylistykę i według tego dokonuje badania.

Biograficzna- (Z. Znaniecki, J. Chałasiński): Analiza życia jednostek ludzkich, opis ich sytuacji rodzinnej, szkolnej, życiowej, mogącej mieć związek z naszym przedmiotem badania. Jest zbliżona do studium indywidualnego przypadku. Różni się tym, że nie musimy projektować działalności jej w życie. Stosujemy technikę wywiadu, obserwacji i analizy dokumentów. Rodzaje:

* Autobiografia - jednostka sama opisuje swoje losy.

* Biografia tematyczna - analiza losów jednostki pod kątem związanym z naszym przedmiotem badań.

* Socjobiografia - analiza losów ludzkich w danych warunkach społeczno - kulturowych.

Monograficzna- polega na wszechstronnym opisie i szczegółowej analizie pojedynczej jednostki lub niewielkiej liczby charakterystycznych jednostek badanej zbiorowości statystycznej.

Socjometryczna- * polega na uzyskaniu od członków grupy społecznej odpowiedzi na pytania wymagające podania jednej lub kilku osób, z którymi chcieliby się kontaktować lub współdziałać w określonych sytuacjach. Dane uzyskane za pomocą socjometrycznej metody służą do opracowania socjogramu. Twórcą socjometrycznej metody był J.L. Moreno (1934).

* A. Bjerstedt-a: ilościowe badanie stosunków międzyludzkich w aspekcie faworyzowania, obojętności i odrzucenia w określonej sytuacji wyboru. Polega ona głównie na dokonywaniu wyborów pozytywnych lub negatywnych, a najczęściej jednych i drugich spośród członków jakiejś grupy ze względu na ściśle określone kryterium wyboru lub kilka kryteriów. Kryteria te precyzuje się w formie specjalnie sformułowanych pytań, na które osoby badane podają imiona i nazwiska wybranych przez siebie osób z grupy, której pytania dotyczą. Taką grupą w badaniach pedagogicznych może być klasa szkolna, grupa wychowawcza jakiejś placówki jak dom dziecka i rodzina. Drugą charakterystyczną cechą jest to, że dotyczy głównie stosunków interpersonalnych, w tym zwłaszcza żywionych przez badanych uczuć sympatii i antypatii, a także obojętności wobec członków określonej grupy. Z reguły metodę socjometryczną stosuje się do grup zamkniętych, tzn do jej stałych członków. Innym warunkiem jest poznanie względne członków badanej grupy. Ważne jest także to, że im mniejsza grupa tym bardziej wiarygodne badania.

Eksperymentalna- metoda badania relacji przyczynowo-skutkowych; badacz losowo przydziela uczestników eksperymentu do różnych sytuacji i upewnia się, że sytuacje te są identyczne pod wszystkimi względami z wyjątkiem jednego, zidentyfikowanego przez zmienną niezależną (badacz oczekuje, że tenże jedyny warunek będzie miał przyczynowy wpływ na reakcje ludzi).

Studium przypadku- polega na jednoczesnym stosowaniu wielu metod w celu jak najdokładniejszej diagnozy psychologicznej. Metody wykorzystywane w studium przypadku, to, np. wywiad, test psychologiczny, kwestionariusz osobowości, genogram, obserwacja, test projekcyjny. Studium przypadku jest przede wszystkim metodą diagnozy klinicznej. Wybór studium przypadku jako jakościowej metody badawczej oznacza idiograficzne stanowisko teoriopoznawcze badacza, czyli wiąże się z założeniem, że wartościowe jest badanie każdego pojedynczego przypadku, a nie poszukiwanie praw ogólnych. Chcąc wszechstronnie scharakteryzować człowieka, tak by zupełnie niezależna osoba była w stanie sobie wyobrazić jego specyficzność i niepowtarzalność, szukamy odpowiedniej metody. Nie istnieje pojedyncza metoda, która opisuje jednostkę w sposób doskonały. Filozofia i inne nauki humanistyczne kierują swoje wysiłki ku zrozumieniu i opisaniu indywidualności ludzkiej. Studium przypadku jest metodą, którą badacz sam kreuje, na podstawie celu diagnozy (sytuacji, powiązania, przyczyn, potrzeb).

Zasady programowania, organizowania i realizowania badań empirycznych:

Badania empiryczne polegają na starannej obserwacji obserwowalnych zdarzeń czy zjawisk; typ badania oparty na zbieraniu danych.

Dekalog badacza rzeczywistości społecznej:

I. Przy podejmowaniu badań bierz pod uwagę nie tylko spodziewane pożytki lub zyski, ale także koszty i straty.

II. Przyjmij osobistą odpowiedzialność za prowadzone badania i ich skutki.

III. Bądź otwarty i uczciwy wobec uczestników badań.

IV. Informuj uczestników badań o celach i założeniach badań na tyle, na ile jest to możliwe ze względu na dobro badań.

V. Staraj się jak najlepiej współpracować z dobrowolnymi uczestnikami badań, ponieważ od tego zależy wiele przy realizacji twoich zamierzeń badawczych.

VI. Nie wykorzystuj badanych pod żadnym względem. Szanuj także ich czas i cierpliwość.

VII. Zapewnij badanym ochronę przed wszelkimi szkodami możliwymi do przewidzenia. Jeżeli zaś dostrzeżesz, że badanym zagrażają jakieś nieprzewidziane skutki negatywne, to staraj się temu natychmiast przeciwdziałać.

VIII. Bądź zawsze gotowy do uczciwego wyjaśnienia badanym wszelkich wątpliwości, jakie mogą się u nich pojawić.

IX. Dbaj o to usilnie, aby uczestnicy badań darzyli ciebie zaufaniem.

X. Pamiętaj, że zasadniczym celem badań powinno być uzyskanie danych zebranych w sposób metodologicznie zasadny, solidny i sine ira et studio, które mają przyczynić się do rozwijania nauki, a nie do zaspokajania niegodziwych zamierzeń.

Tomkowe:

- I FILAR UNII EUROPEJSKIEJ - INTEGRACJA GOSPODARCZA-

Cele i zasady ogólne integracji gospodarczej.

Cele Wspólnoty obejmują całość szeroko rozumianej polityki gospodarczej i społecZTl?j. Realizacja tych celów następuje przy użyciu określonych instrumentów prawnych, do których zalicza się przede wszystkim utworzenie jednolitego rynku wevroętrznego oraz UGiP (Unia Gospodarcza i'Pieniężna). Urzeczywistnieniu tych celów mają służyć cztery swobody (przepływu towarów, osób, usług i kapitału) oraz kilkanaście wspólnych polityk.

Zasady:

--> Zasada n iedyskryminacj i ze względu na obywatelstwo.

Zakaz dyskryminacji jest związany z faktem, że działalność gospodarcza w obrębie Wspólnoty jest prowadzona przezjednostki na podstawie przepisów obowiązujących w poszczególnych państwach członkowskich.

Dyskryminacja - polega na niejednakowym traktowaniu jednakowych sytuacji bez obiektywnego uzasadnienia. -+ Zasada subsydiarności i związana z nią zasada propor~jonalności.

Zasada subsydiamości - polega na przeniesieniu podejmowania decyzji na możliwie niski szczebel administracji. W sprawach nie należących do jej \vyłącznej kompetencji Wspólnota może podejmować działania tylko wtedy, jeśli planowany skutek nie może być osiągnięty bardziej efektywnie przez działanie na niższym szczeblu.

Zgodnie z zasadą proporcjonalności - instytucje wspólnotowe w ramach swych kompetencji mogą podejmować tylko takie działania, k-tóre są konieczne i niezbędne dla osiągnięcia zamierzonych celów określonych w prawie wspólnotowym.

--> Zasada lojalności.

Ma ona dwa aspekty. W aspekcie pozytywnym oznacza, że pańsrwa członkowskie zobowiązane są do podjęcia wszelkich działań w celu zapewnienia skuteczności prawa wspólnotowego w ich wewnętrznej przestrzeni prawnej. W aspekcie negatywnym nakazuje państwom członkowskim powstrzymanie się od jakichkolwiek działm'1 mogących podważyć skuteczność prawa wspólnotowego w prawie krajowym. -+ Zasada równowagi instytucjonalnej.

Składa się na nią kilka elementów:

- Instytucje wspólnotowe mogą działać tylko i wyłącznie w ramach przyznanych im kompetencji

- Żadna instytucja nie może zastępować innych w działaniu

_ Należy bezv,zględnie przestrzegać procedur określonych przez TWE (Traktat Wspólnoty Europejskiej)

_ Wszystkie instytucje mają również obowiązek współdziałania w celu realizacji zadań wyznaczonych przez prawo wspólnotowe.

Rynek wewnętrzny - przestrzeń bez granic wewnętrznych, w której zgodnie z przepisami Traktatu jest zapewniony swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitałów.

Swoboda przepływu towarów.

Unia celna opiera się na trzech zasadniczych przesłankach:

--> Zakaz wprowadzania ceł i opłat o stosunku podobnym do ceł pomiędzy państwami członkowskimi. Zakaz wprowadzania nowych ceł jest oczywistą konsekwencją unii celnej.

Opłaty o skutku podobnym do cła - opłaty nakładane na towar w związku z przekroczeniem przezeń granicy, na podstawie przepisów innych niż taryfa celna.

-+ Zakaz opodatkowania dyskryminacyjnego towarów i produktów pochodzących z innych państw członkowskich.

Zakaz dyskryminacyjnego opodatkowania polega na tym, że określone towary krajowe i zagraniczne powinny być opodatkowane w jednakowym stadium produkcji lub dystrybucji ..

-> Zakaz wprowadzenia ograniczeń ilościowych oraz środków o skutku zbliżonym do ograniczeń ilościowych.

Środkami o skutku podobnym są wszelkie regulacje dotyczące handlu, które mogą bezpośrednio lub pośrednio, rzeczywiście lub potencjalnie, stanowić przeszkodę w handlu między państwami członkowskimi.

Swoboda przepływu osób.

Swoboda ta dotyczyła przede wszystkim pracowników; stopniowo rozciągnięto jąjednak na emerytów i rencistów, studentów i pozostałe osoby, nie należące do żadnej z wymienionych wyżej kategorii.

Pojęcie pracownika oznacza osobę, która wykonuje pewne, uzasadnione gospodarczo i mające wymierną wartość ekonomiczną czynności na rachunek i pod kierunkiem innej osoby, otrzymując za to wynagrodzenie.

Swoboda świadczenia usług.

Pojęcie usługi w rozumieniu TWE obejmuje wszelkie formy działalności gospodarczej, które nie są objęte przepisami traktatu dotyczącymi innych swobód.

Swoboda przepływu kapitału.

Zakazuje się wprowadzenia jakichkolwiek ograniczeń swobody przepływu kapitału pomiędzy państwami członkowskimi, a także w stosunkach pomiędzy państwami członkowskimi, a także w stosunkach pomiędzy państwami członkowskimi i państwami trzecimi.

Wspólna polityka handlowa - Reguluje ona stosunki handlowe między WE i paAstwami nie członkowskimi w szczególności politykę celną i eksportową, kontyngenty, środki antydopingowe oraz środki, mające na celu zapobieganie subwencjonowaniu przez państwa trzecie eksportu do Wspólnoty.

Wspólna polityka ochrony środowiska - Opiera się ona na zasadach unikania zagrożenia ekologicznego oraz odpowiedzialności sprawców zanieczyszczeń za spowodowanie szkody .

.,

Wspólna polityka rolna - Wspólne organizacje rynku opierąją się na zorganizowanym systemie zbytu produkowanych towarów rolnych po gwarantowanych cenach, uzupełnionym przez bariery wwozowe oraz dopłaty importowe.

Wspólna polityka transportowa - podstawowąjej cechąjest brak systemowej regulacji prawnej w tej dziedzinie. Państwa członkowskie mają obowiązek powstrzymania się od wydawania regulacji krajowych utrudniających integrację w zakresie transportu.

Europejska Wspólnota Węgla i Stali ..

Utworzenie EWWiS stanowiło pierwszy krok w kierunku integracji gospodarczej Europy. Celem Wspólnoty było utworzenie wewnętrznego rynku węgla i stali, natomiast zewnętrzne taryfy celne pozostawiono regulacji państw członkowskich.

Europejska Wspólnota Energii Atomowej.

Kompetencje EWEA, działającej na podstawie Traktatu podpisanego w Rzymie z 25 marca 1957r. mają - podobnie jak w przypadku EWWiS - charakter sektorowy. Celem organizacji jest zapewnienie pokojowego wykorzystania energii atomowej oraz przyczynianie się do pozyskania dodatkowego źródła energii.

- II FILAR UNII EUROPEJSKIEJ - WSPÓLNA POLITYKA ZAGRANICZNA I BEZPIECZEŃSTWA -

Europejska Wspólnota Obronna.

W 1950 r. został przedstawiony plan Pleven'a, stosownie, dó którego miała zostać utworzona armia europejska pod wspólnym dowództwem. Na podstawie tego plany państwa członkowskie EWWiS podpisały w maju 1952r. układ o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty obronnej (EWO). Równolegle trwały prace nad utworzeniem Europejskiej Wspólnoty Politycznej, (EWP), która miała objąć m.in. EWWiS oraz EWO. Oba te projekiy nie zostały zrealizowane z powodu sprzeciwu w 1954r. francuskiego Zgromadzenia Narodowego.

Plan Fouchet'a.

Ponowną próbę podjęto na początku lat sześćdziesiątych. Specjalny komitet przedłożył w latach J 961- J 962 plany, postulujące zacieśnienie współpracy w dziedzinie polityki zagranicznej i polityki obrony. Ze względu na rozbieżności polityczne między Francją a pozostałymi państwami członkowskimi plany te nie zostały zrealizowane ..

Europejska Współpraca Polityczna.

Szefowie państw i rządów podczas spotkania w grudniu 1969 r. w Hadze zobowiązali ministrów spraw zagranicznych do podjęcia prac w celu osiągnięcia postępu w dziedzinie ,jedności politycznej". Na podstawie tzw. Raportu Davignon'a ministrowie spraw zagranicznych przyjęli podczas spotkania w Luksemburgu w październiku 1970 r. postanowienia, w których określono cele i metody praktycznej

współpracy w dziedzinie polityki zagranicznej, określonej mianem Europejskiej Współpracy Politycznej (EWP). Miała ona charakter pragmatyczny. Z pewnego punktu widzenia nie została włączona do prawa wspólnotowego.

Następnym etapem był raport kopenhaski z lipca 1973 r. Wprowadził on wiele pragmatycznych rozwiązań, konkretyzujących działanie EWP. Ustanowiono także grupę tzw. korespondentów europejskich do utrzymywania bieżących kontaktów między państwami członkowskimi oraz stworzono specjalną sieć połączeń teleksowych, (COREU).

Szczyt paryski z grudnia 1974r. wprowadził istotną zmianę w strukturze EWP - szefowie państw i rządów postanowili utworzyć podczas tego szczytu Radę Europejską, która regularnie - wraz z ministrami spraw zagranicznych - dyskutowała nad problemami Europy "jako całości".

Dalsze umocnienie EWP nastąpiło pod wpływem radzieckiej inwazji w Afganistanie i rewolucji islamskiej w Iraku. Znalazło to wyraz w raporcie londyńskim z października, 1981r., kióry nie zmieniał struktury EWP, zawierał jednak wiele istotnych postanowień poprawiających jej funkcjonowanie oraz - włączał kwestię polityki bezpieczeństwa do przedmiotu prac EWP.

Jednolity Akt Europejski.

Znaczenie lAE polegało przede wszystkim na tym, że pragmatycznej współpracy w ramach EWP nadawał podstawę prawno międzynarodową. EWP pozostawała formalnie "poza Wspólnotami", zyskiwałajednak - jako współpraca międzYrządowa - podstawę prawną.

lAE określał trzy grupy zadań EWP:

-> Wspólne formułowanie i realizowanie polityki zagraniczn~i przez państwa członkowskie

-> Potwierdzenie włączenia do EWP polityki bezpieczeństwa

-> Zacieśnienie współpracy między państwami członkowskimi na forum międzynarodowym

TUE wskazując na:

-> Ochronę wspólnych wartości, podstawowych interesów, niezawisłości i integralności UE, zgodnie z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych

-> Umacnianie bezpieczeń;stwa UE we wszystkich formach

-> Utrzymanie pokoju i umacnianie bezpieczeństwa międzynarodowego zgodnie z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych oraz zasadami

Aktu końcowego z Helsinek i celami Karty Paryskiej, w tym z zasadami dotyczącymi granic zewnętrznych -> Popieranie współpracy międzynarodowej

-> Rozwijanie'oraz umacnianie demokracji i państwa prawnego oraz poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności.

Instrumenty działania WPZiB (Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa) obejmują: -> Zasady i ogólne wytyczne; ustalaje Rada Europejska. Nie mają one mocy wiążącej.

-'-> Wspólne strategie; ustalaje Rada Europejska. Dotyczą one spraw, w których państwa członkowskie UE "mają ważne wspólne interesy".

Ustaląjąc wspólne strategie RE określa w każdym przypadku ich cel, czas trwania i niezbędne środki, jakie muszą być przekazane do dyspozycji przez Unię i przez jej państwa członkowskie.

-> Wspólne działania; mają one charakter wiążący dla państw członkowskich UE. Rada przyjmuje wspólne działa w pewnych sytuacjach, "w kiórych niezbędne jest podjęcie operatywnych działań"

-> Wspólne stanowiska; mają one charakter wiążący dla państw członkowskich UE. Określają one "podejście" UE w odniesieniu do "danego problemu o charakterze geograficznym lub przedmiotowym".

-> Umacnianie współpracy paJlstw członkowskich; pallstwa członkowskie działają w ramach WPZiB spójnie i solidarnie, w szczególności zaś:

l) Dokonują "w ramach Rady" v,rymiany informacji i uzgodnień, w celu "zapewnienia możliwie najslcuteczniejszego wpływu Unii poprzez zgodne i zbieżne działania"

2) Koordynują działania w organizacjach międzynarodowych i podczas międzynarodowych konferencji, podtrzymując na forum międzynarodowym wspólne stanowiska;

3) Mogą zwracać się do rady ze wszelkimi pytaniami dotyczącymi WPZiB oraz przedkładać Radzie propozycje

- UNIA GOSPODARCZA 1 PIENIĘŻNA -

UGiP jako etap integracji gospodarczej.

Wszystkie postaci integracji gospodarczej można scharakteryzować następująco:

-> Obszar wolnego handlu; charakteryzuje się usunięciem wszelkich ceł i ograniczeń ilościowych w handlu pomiędzy pm'!stwami objętymi jego zasięgiem. Państwa uczestniczące w nim nie prowadząjednak wspólnej polityki handlowej.

-> Unia celna; charakteryzuje się nie tylko usunięciem wszelkich ceł i ograniczeń ilościowych w handlu pomiędzy państwal11i w niej uczestniczącymi, ale również tym, że stosują one wspólną politykę handlową wobec państw trzecich.

-> WS'pólny rynek; w którym funkcjonuje nie tylko unia celna, ale, w którym państwa uczestniczące w tym przedsięwzięciu integracyjnym przyjęły wiele wspólnych polityk: w dziedzinie rolnictwa, transportu, prawa konkurencji, opodatkowania oraz polityki regionalnej.

-> Unia gospodarcza; w której zapewniony swobodny przepływ kapitalu, zniesione są wszelkie bariery w ś\'liadczeniu w którymkolwiek z pm'1stw uczestniczących w nim uslug, jak również może występować pewna koordynacja polityk makroekonomicznych państw członkowskich. W europejskiej wersji unii gospodarczej obejmuje ona jednolity rynek, wspólne polityki w dziedzinie konkurencji oraz stymulowania rozwoju strukturalnego i regionalnego, jak również znacznej koordynacj i polityk makroekonomicznych.

-> Unia pieniężna; charakteryzująca się pelną liberalizacją przepływu kapitalu pomiędzy państwami członkowskimi, pełną integracją rynków usług bankowych i finansowych, nieodwołalnym zamrożeniem kursów walutowych tych państw, zaprowadzeniem jednolitej polityki pieniężnej iwalutowej, a nawet - wprowadzeniem jednolitej waluty.

Zmiany prawa WE istotne dla tworzenia UGiP.

Scenariusz tworzenia UGiP wynikał w pewnej mierze z tzw. "Białej Księgi" z 1985 r. oraz JAE, a zwłaszcza z Traktatu z Maastricht, jak również z dokumentu przyjętego przez Radę Europejską w grudniu 1995 r. zwanego "Scenariuszem Madryckim". "Biała Księga była swoistego rodząju planem stworzenia niezbędnych warunków późniejszego funkcjonowania UGiP.

Podstawowe znaczenie JAE dla przyszłej UGiP wyrażało się w następujących okolicznościach:

-> W zasadzie przyjął on program budovvy rynku wewnętrznego zarysowany w "Białej Księdze"

-> W sprawach dotyczących jednolitego rynku wewnętrznego wprowadził procedurę przyjmowania aktów kwalifikowaną większością

głosów

-> Zawierał szczególny przepis dotyczący UGiP, który zobowiązywał kraje członkowskie do zacieśnienia współpracy w celu zwiększenia

zbieżności polityk gospodarczych i pieniężnych.

Etapy utworzenia UGiP:

~ Pierwszy etap, trwający do końca, 1993 r. zakończył proces tworzenia wspólnego rynku oraz wiązał się ze zniesieniem ostatnich przeszkód w swobodnym przepływie kapitału;

~ Drugi etap, trwający od l stycznia 1994 r. do 31 grudnia 1998 r., wiązał się z powstaniem infrastruktury instytUcjonalnej UGiP, sformułowaniem ranl prawnych jednolitej polityki pieniężnej oraz podjęciem przez Radę decyzji kwalifikującej poszczególne państwa

członkowskie UE do trzeciego etapu UGiP; .

~ Trzeci etap, który trwa od l stycznia 1999 r., charakteryzuje się przyjęciem przez państwa członkowskie zakwalifikowane do tej fazy jednolitej waluty euro oraz zaprowadzeniem wspólnej polityki pieniężnej i walutowej;

Kryteria konwergencji.

l. Pozabudżetowe kryteria konwergencji gospodarczej sąnastępujące:

~ Inflacyjne; wymagające, by stopa inflacji była w danym państwie zbliżona do notowanej w trzech krajach UE o najmniejszym w całej Unii wzroście cen;

~ Kursu walutowego; wymagające, by dane państwo UE było uczestnikiem ESW (Europejski System Walutowy) oraz przestrzegało normalnych granic wahań kursu waluty narodowej w tym Systemie obowiązujących;

~ Stóp procentowych; wyrażające się odpowiednio niskimi długoterminowymi stopami procentowymi odzwierciedlającymi tTWałość zbieżności oraz stabilność kursu walutowego danego kraju.

Rada przyjęła następujące wartości trzech wspomnianych pozabudżetoVO'ch kryteriów konwergencji: ~ Dla kryterium inflacyjnego - 3% w stosunku rocznym

~ Dla kryterium walutowego - +/- 15% wahań kursu w stosunku do kursu centralnego

~ Dla kryterium stóp procentowych - 7,8 % dla dziesięcioletnich obligacji Skarbu Państwa lub instrumentów im bardziej podobnych. 2. Budżetowe kryteria zbieżności odnoszą się do długu publicznego oraz deficytu budżetowego. Państwa członkowskie spełniają tego

rodzaju kryteria zbieżności, jeśli: .

~ Stosunek planowanego lub rzeczywistego deficytu do produktu krajowego brutto (PKB) nie przekracza wartości referencyjnej ~ Stosunek długu publicznego do produktu krajowego brutto(PKB) nie przekracza wartości referencyjnej.

3. Prawne kryterium konwergencji; nakazuje państwom członkowskim zapewnić zgodność krajowych regulacji z przepisami tego aktu oraz statutu ESBC (Europejski System Banków Centralnych). Oznacza to w szczególności zagwarantowanie odpowiedniego zakresu niezależności tych banków centralnych od jakichkolwiek dyrektyw, pochodzących szczególnie od rządu oraz od instytucji WE w odniesieniu do ich funkcji dotyczących polityki pieniężnej.

Zagadnienia prawne dotyczące wprowadzenia eum do obrotu i do obiegu. Wprowadzenie euro w 12 krajach, UE stanowi samo w sobie istotne zagadnienie prawne.

Po pierwsze - euro nie jest walutą koszykową, ale funkcjonuje "na własnych prawach", niezależnie od jakiejkolwiek innej waluty.

Po drugie - trzeba zauważyć, iż wprowadzenie tak pojmowanej waluty wpłynęło na stosunki publicznoprawne, a także, że operacja ta ma istotne aspeJ.,,1:y w zakresie prawa prywatnego.

Najważniejsze zasady są następujące:

~ Zasada zachowania ciągłości stosunków prawnych; wyraża się w tym, iż wprowadzenie euro nie może powodować automatycznego zwolnienia którejkolwiek strony ze zobowiązania oraz nie może być podstawą jednostronnego wypowiedzenia umowy w całości bądź w części, jak również żądania modyfikacji jakiegokolwiek istotnego składnika łączącego strony stosunku prawnego;

~ Zasada zachowania pierwotnie uzgodnionej waluty świadczenia w okresie przejściowym od wprowadzenia euro jedynie w postaci bezgotówkowej do Wycofania z obiegu monet i banknotów krajowych;

~ Zasada poszanowania swobody umów, w myśl, której strony mogą inaczej niż to wskazano w powyższych rozporządzeniach kształtować swoje zobowiązania względem waluty świadczenia oraz każdego innego postanowienia kształtującego ich stosunek prawny, jeśli tnka jest ich zgodna wola;

opracowania na egzamin

Strona 1 z 19

---