Polityka organizacyjna jednostek samorządu terytorialnego

Monika

Nowak

Politologia IV rok

Politykę jednostki samorządu terytorialnego określić można jako świadomą
i zorganizowaną działalność jej organów oraz jednostek organizacyjnych która polega na określeniu celów służących interesom społeczności lokalnej a także metod i instrumentów do realizacji tych celów. Polityka tak jak każde zjawisko i proces, ma swoją postać i budowę, układ wzajemnych powiązań i zależności, swoją morfologię. Układ morfologiczny polityki składa się z: podmiotów, przedmiotów, zasad, metod i narzędzi, celów, zadań oraz efektów.

Samorząd, jak sama nazwa wskazuje oznacza samodzielne kierowanie własnymi sprawami. Z prawnego punktu widzenia oznacza powierzenie przez państwo realizacji różnego rodzaju zadań z zakresu administracji publicznej (czasem także sądowniczej) zrzeszeniom osób, których dotyczą skutki wykonywania tych zadań.

Samorząd terytorialny jest organizacją mieszkańców jakiegoś obszaru, mających wspólne cele, potrzeby i interesy.

Samorząd terytorialny jest w przypadku Polski podstawową formą decentralizacji władzy państwowej, która umożliwia przeniesienie części zadań administracji państwowej na mniejsze jednostki takie jak: województwa, powiaty, czy gminy.

Podmiotem samorządu terytorialnego w Polsce jest społeczność zamieszkała na danym obszarze zorganizowana w związek samorządowy, który powołany jest przez państwo w celu realizacji jego zadań. Związek mieszkańca z daną jednostką samorządu terytorialnego oparty jest na stałym zamieszkaniu na danym terenie. Mieszkańcem więc nie jest tylko obywatel polski, ale także cudzoziemcy i bezpaństwowi, choć nie mają oni praw wyborczych. Na pojecie podmiotu samorządu składa się również osobowość prawna dzieląca się na publiczną i prywatną. Osobowość publicznoprawna umożliwia samorządowi nawiązywanie stosunków prawnych z organami Państwa a osobowość cywilnoprawna - swobodne dysponowanie mieniem we własnym imieniu, jako uczestnikowi obrotu gospodarczego.
Przedmiotem samorządu jest wykonywanie zadań publicznych. Gmina, powiat
i województwo nie ma charakteru pełnej niezależności władz lokalnych i regionalnych od władz centralnych ponieważ razem tworzą administracje publiczną.

Zadania samorządu terytorialnego polegają na zaspokajaniu potrzeb publicznych
i zapewnienie rozwoju danego terenu. Samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych. Wykonując. Samorządy gmin, powiatów i województw wykonują zadania publiczne we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność. Zadania które służą zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej, to zadania własne. Samorządy wykonują je samodzielnie. Samorządy terytorialne wykonują również zadania zlecone przez państwo. Samorządy wykonują je nie we własnym imieniu, lecz w imieniu administracji rządowej. Zadania zlecone mogą mieć charakter obligatoryjny (przymusowy, obowiązkowy) i nakładane są na samorząd w drodze ustawy. Trzy ustawy kształtują obecnie model samorządu terytorialnego w Polsce, są to:

- ustawa o samorządzie gminnym z 8 marca 1990 r.,

- ustawa o samorządzie powiatowym z 5 czerwca 1998 r.,

- ustawa o samorządzie województwa z 5 czerwca 1998 r.

Gmina jest to prawnie zorganizowany terytorialnie związek osób określony ustawowo jako wspólnota samorządowa. Ustrój i strukturę gminy regulują adresowane do niej normy prawne, przez co wyróżniona zostaje jako wyodrębniony podmiot prawa funkcjonujący w organizacyjnej strukturze państwa.

Podstawowym zadaniem gminy jest realizowanie lokalnych określonych ustawowo spraw publicznych oraz także tych nieprzekazanych przez ustawy żadnemu podmiotowi. Zadaniem własnym gminy jest zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty. Zadania własne są wykonywane przez gminę w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność w sposób określony w ustawach, korzystając przy tym z samodzielności, która jest chroniona na drodze sądowej. Wprowadzając zadania obowiązkowe ustawodawca zabezpiecza w ten sposób ich realizację i zapewnia konkretny poziom zaspokojenia potrzeb lokalno - publicznych mieszkańcom gminy.

Można utworzyć kilka kategorii zadań własnych gminy, a mianowicie zadania z zakresu:

- infrastruktury technicznej gminy (dotyczące nadzorowania i tworzenia gminnych dróg, ulic, placów, mostów, kanalizacji, wodociągów, utrzy­mywanie czystości, tworzenie wysypisk oraz uty­lizacji odpadów komunalnych oczyszczania i usuwania ścieków komunalnych, utrzymywania urządzeń sanitarnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną; regulujące komunalne budownictwo mieszkaniowe, targo­wiska i hale targowe, lokalny transport zbiorowy, obiekty i urządzenia użyteczności publicznej a także obiekty administracyjne na terenie gminy ),

- infrastruktury społecznej ( dotyczące ochrony zdrowia, kultury, oświaty, kultury fizycznej
i pomocy społecznej ),

- bezpieczeństwa i porządku publicznego (realizowane przez organizację ruchu drogowego, porządek publiczny, ochronę przeciwpożarową, bezpieczeństwo sanitarne ),

- ładu przestrzennego i ekologicznego ( dotyczące planowania przestrzennego, gospo­darki terenami oraz ochrony środowiska ).

Zasadą jest wykonywanie przez gminę zadań własnych w imieniu własnym i na własną odpo­wiedzialność, w sposób wskazany w ustawach, przy korzystaniu z chronionej sądownie samo­dzielności. Ograniczenie samodzielności zadaniowej gminy następuje ustawowo przez wprowadzenie instytucji dotyczącej obowiązkowych zadań własnych. Jeśli ustawa tak stanowi, gmina nie ma prawa uchylić się od wykonania zadań. Zaspokojenie potrzeb publicznych nie może być uzależnione od swobodnej oceny danego składu osobowego organów gminy. Wprowadzając zadania obowiązkowe ustawodawca zabezpiecza w ten sposób ich realizację oraz gwarantuje mieszkańcom gminy dany poziom zaspokojenia potrzeb publicznych.

Oprócz zadań własnych gmina wykonuje także zadania zlecone z zakresu administracji rządo­wej. Zadania te są dla organów gminnych "obce" z uwagi na pochodzenie od innego organu administracji, w tym państwa. Środki finansowe na wykonanie tych zadań dostarczane są przez admi­nistrację rządową. Gmina jest zobowiązana do wyko­nywania tych zadań, gdy jest to wyraźnie wskazane w ustawie. Ponadto gmina może wykonywać także zadania zlecone dobrowolnie, w ramach porozumienia z właściwym organem administracji rządowej.

Wszystkie zadania z zakresu administracji publicznej wykonywane na podstawie tytułów przysługujących gminie realizowane są przede wszystkim w drodze wydawania decyzji administracyjnych.

Ustawa dopuszcza możliwość wprowadzenia pomocniczego podziału gminy na jednostki pomocnicze jak dzielnice i osiedla w miastach oraz sołectwa na obszarach wiejskich. Precyzyjne zasady tworzenia jednostek pomocniczych ustalone być powinny w statucie gminy. Każda jednostka pomocnicza - sołectwo, dzielnica, osiedle - powinna mieć także odrębny statut, określający jej organizację oraz zakres działania. Wykonywanie zadań publicznych może być realizowane w drodze współdziałania między jednostkami samorządu terytorialnego. Gminy, związki międzygminne oraz stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego mogą sobie wzajemnie bądź innym jednostkom samorządu terytorialnego udzielać pomocy, w tym pomocy finansowej. Organami gminy są: rada gminy, wójt (burmistrz, prezydent miasta).

Podstawową formą pracy rady są sesje. Na sesjach radni m.in. zatwierdzają akty prawa miejscowego zwane uchwałami. Organami doradczymi rady są komisje. Powoływać może je rada dla rozwiązania określonych problemów. Organem wykonawczym gminy jest wójt. Burmistrz jest organem wykonawczym w gminie, w której siedziba władz znajduje się w mieście położonym na terytorium tej gminy. W miastach powyżej 100 000 mieszkańców organem wykonawczym jest prezydent miasta. Gmina może ponadto wydawać akty prawa miejscowego, obowiązujące na jej obszarze. Na podstawie ustawy o samorządzie gminnym z 8 marca 1990 organy gminy mogą wydawać akty prawa miejscowego w zakresie:
-wewnętrznego ustroju gminy oraz jednostek pomocniczych
- organizacji urzędów i instytucji gminnych
- zasad zarządzania mieniem gminy
- zasad i trybu korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej

Akty prawa miejscowego stanowione są w formie uchwały przez radę gminy. W przypadku niecierpiącym zwłoki przepisy porządkowe może wydać wójt w formie zarządzenia. Zarządzenie podlega zatwierdzeniu na najbliższej sesji rady gminy.

Powiat jest kolejnym, obok gminy, szczeblem samorządu terytorialnego w Polsce, powstałym na podstawie ustawy o samorządzie powiatu. Jest to lokalna wspólnota samorządową zajmująca odpowiedni, wskazany granicami obszar o zasięgu większym niż gmina, na którą składają się podstawowe jednostki samorządu terytorialnego - gminy. Powiat podobnie jak gmina ma wymiar społeczny. Powiatowa wspólnota mieszkańców kwalifikowana jest z mocy prawa. Przynależność do niej jest zatem niezależna od rozstrzygnięcia organów powiatu czy od woli jej mieszkańców.

Powiat jako podmiot ma charakter terytorialny, drugim jego elementem jest więc wyznaczony obszar. W ustawie o samorządzie powiatowym określone są dwie kategorie powiatów. Podstawową jednostką jest powiat, który obejmuje całe terytoria graniczących z sobą gmin
( tzw. powiat ziemski ). Drugim rodzajem powiatu jest jednostka obejmująca cały obszar miasta ( tzw. miasto na prawach powiatu ). Zasada jednorodności obszaru powiatu określa, iż przy tworzeniu, znoszeniu, łączeniu, podziale powiatów oraz ustalaniu ich granic powinno dążyć do stworzenia jednostki jednorodnej pod względem układu osadniczego
i przestrzennego a także więzi społeczno - gospodarczych, które zapewniają zdolność wykonywania zadań publicznych.

Zadania publiczne wykonywane w powiecie mają charakter ponadgminny, dotyczą
w szczególności:

- infrastruktury społecznej (promocja i ochrona zdrowia, edukacja publiczna, polityka prorodzinna, pomoc społeczna, przeciwdziałanie bezrobociu, aktywizacja lokalnego rynku pracy, pomoc osobom niepełnosprawnym, kultura, ochrona dóbr kultury, kultura fizyczna
i turystyka, ochrona praw konsumenta, współpraca z organizacjami pozarządowymi, promocja powiatu ),

- bezpieczeństwa i porządku publicznego ( porządek publiczny, bezpieczeństwo obywateli, obronność, ochrona przeciwpożarowa, przeciwpowodziowa, zapobieganie innym nadzwyczajnym stanom zagrożenia życia i zdrowia ludzi, wykonywanie zadań powiatowych służb, inspekcji i straży ),

- infrastruktury technicznej ( gospodarka nieruchomościami, transport i drogi publiczne, utrzymanie powiatowych urządzeń i obiektów użyteczności publiczne j ),

- ładu przestrzennego i ekologicznego (zagospodarowanie przestrzenne, nadzór budowlany, geodezja, kartografia i kataster, gospodarka wodna, ochrona środowiska, rolnictwo, leśnictwo i rybactwo śródlądowe ).

Do zadań publicznych powiatu należy również zapewnienie wykonywania określonych w ustawach zadań i kompetencji kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży. Zadania powiatu nie mogą naruszać zakresu działania gmin. W celu wykonywania zadań powiat może tworzyć jednostki organizacyjne i zawierać umowy z innymi podmiotami. Powiat nie może prowadzić działalności gospodarczej wykraczającej poza zadania o charakterze użyteczności publicznej. Powiaty, związki i stowarzyszenia powiatów mogą sobie wzajemnie bądź innym jednostkom samorządu terytorialnego udzielać pomocy, w tym pomocy finansowej.

Ustawa przewiduje także możliwość wykonywania przez organy powiatu zadań z zakresu administracji rządowej, na których wykonanie dostaje odpowiednie środki finansowe. Zadania własne na podstawie ustawy powiat wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.

Pierwotnym adresatem norm kompetencyjnych jest w powiecie wspólnota samorządowa, którą z mocy prawa tworzą mieszkańcy powiatu. Podejmuje ona rozstrzygnięcia
w głosowaniu powszechnym, poprzez wybory i referendum lub za pośrednictwem organów powiatu. Organami powiatu są: rada powiatu i zarząd powiatu. Mieszkańcy powiatu podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym - poprzez wybory i referendum powiatowe - lub za pośrednictwem organów powiatu.

Kolejną jednostką samorządu terytorialnego jest województwo. Województwem jest jednostka samorządu terytorialnego będąca regionalną wspólnotą samorządową,
o największym spośród jednostek zasadniczego podziału terytorialnego kraju zasięgu, powołaną w celu wykonywania zadań administracji publicznej. Mieszkańcy województwa tworzą z mocy prawa regionalną wspólnotę samorządową. Organy samorządu województwa działają na podstawie i w granicach określonych przez ustawy.

Organami samorządu województwa są: sejmik województwa, zarząd województwa. Mieszkańcy województwa podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym

(w drodze wyborów i referendum) lub za pośrednictwem organów samorządu województwa.

Do zakresu działania samorządu województwa należy wykonywanie zadań publicznych
o charakterze wojewódzkim, nie zastrzeżonych ustawami na rzecz organów

administracji rządowej. Zakres działania samorządu województwa nie narusza samodzielności powiatu i gminy. Organy samorządu województwa nie stanowią wobec powiatu i gminy organów nadzoru lub kontroli oraz nie są organami wyższego stopnia w postępowaniu

administracyjnym. Samorząd województwa:

1) wykonuje określone ustawami zadania publiczne w imieniu własnym i na

własną odpowiedzialność,

2) dysponuje mieniem wojewódzkim,

3) prowadzi samodzielnie gospodarkę finansową na podstawie budżetu.

Województwo ma osobowość prawną. Samodzielność województwa podlega ochronie sądowej. W celu wykonywania zadań województwo tworzy wojewódzkie samorządowe

jednostki organizacyjne oraz może zawierać umowy z innymi podmiotami.

Województwo może zawierać z innymi województwami oraz jednostkami lokalnego

samorządu terytorialnego z obszaru województwa porozumienia w sprawie

powierzenia prowadzenia zadań publicznych. Samorząd województwa określa strategię rozwoju województwa, uwzględniającą w szczególności następujące cele:

1) pielęgnowanie polskości oraz rozwój i kształtowanie świadomości narodowej,

obywatelskiej i kulturowej mieszkańców, a także pielęgnowanie i rozwijanie

tożsamości lokalnej,

2) pobudzanie aktywności gospodarczej,

3) podnoszenie poziomu konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa,

4) zachowanie wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego przy

uwzględnieniu potrzeb przyszłych pokoleń,

5) kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego.

Samorząd województwa prowadzi politykę rozwoju województwa, na którą

składa się:

1) tworzenie warunków rozwoju gospodarczego, w tym kreowanie rynku pracy,

2) utrzymanie i rozbudowa infrastruktury społecznej i technicznej o znaczeniu

wojewódzkim,

3) pozyskiwanie i łączenie środków finansowych: publicznych i prywatnych, w

celu realizacji zadań z zakresu użyteczności publicznej,

4) wspieranie i prowadzenie działań na rzecz podnoszenia poziomu wykształcenia

obywateli,

5) racjonalne korzystanie z zasobów przyrody oraz kształtowanie środowiska

naturalnego, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju,

6) wspieranie rozwoju nauki i współpracy między sferą nauki i gospodarki, popieranie

postępu technologicznego oraz innowacji,

7) wspieranie rozwoju kultury oraz sprawowanie opieki nad dziedzictwem kulturowym

i jego racjonalne wykorzystywanie,

8) promocja walorów i możliwości rozwojowych województwa.

Samorząd województwa wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim określone

ustawami, w szczególności w zakresie:

1) edukacji publicznej, w tym szkolnictwa wyższego,

2) promocji i ochrony zdrowia,

3) kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami,

4) pomocy społecznej,

5) polityki prorodzinnej,

6) modernizacji terenów wiejskich,

7) zagospodarowania przestrzennego,

8) ochrony środowiska,

9) gospodarki wodnej, w tym ochrony przeciwpowodziowej, a w szczególności wyposażenia i utrzymania wojewódzkich magazynów przeciwpowodziowych,

10) transportu zbiorowego i dróg publicznych,

11) kultury fizycznej i turystyki,

12) ochrony praw konsumentów,

13) obronności,

14) bezpieczeństwa publicznego,

15) przeciwdziałania bezrobociu i aktywizacji lokalnego rynku pracy.

---