Rynek finansowy -ogół transakcji papierami wartościowymi, będącymi instrumentami udzielania kredytów krótko- średnio- i długoterminowych
Instrumenty finansowe są to:
Funkcje rynku finansowego:
Przez instrument finansowy rozumie się określone zobowiązanie finansowe (stosunek kredytowy) lub inaczej roszczenie majątkowe kapitałodawcy w stosunku do kapitałobiorcy. Tak więc owe przemieszczenie nadwyżek na runku finansowym między określonymi grupami podmiotów dokonuje się za pośrednictwem papierów wartościowych, które stanowią dokument potwierdzający fakt odpłatnego udostępnienia kapitału. Oznacza to, że są one finansowymi aktywami dla ich posiadaczy i finansowym zobowiązaniem dla ich emitentów. Występuje wiele kryteriów ich podziału:
Papier wartościowy - dokument stwierdzający fakt dokonania transakcji odpłatnego udostępnienia kapitału, co daje kapitałodawcy określone prawa. Z tytułu jego posiadania właściciel może mieć jedno z następujących praw:
Rynek finansowy dzieli się na:
Instytucja finansowa - podmiot świadczący usługi związane z zawieraniem transakcji, których przedmiotem są instrumenty finansowe, i utrzymaniem ich w swoich aktywach. Instytucje te w sposób najbardziej ogólny można podzielić na:
Rynek depozytowo-kredytowy to rynek depozytów (lokat) i kredytów organizowany przez banki komercyjne System bankowy to zespół działających określonych instytucji, instrumentów, które te instytucje wykorzystują oraz przepisów prawnych na podstawie których one funkcjonują. Elementy systemu bankowego:
Zadania nadzoru bankowego: - stałe nadzorowanie bieżącej sytuacji banków - wydawanie odpowiednich przepisów odnoszących się w szczególności do bezpośredniego systemu bankowego - nakładanie sankcji na banki nieprzestrzegające odpowiednich przepisów KNF udziela także licencji na prowadzenie działalności bankowej.
Klasyczny model systemu bankowego jest 2-szczeblowy i składa się z banku centralnego (w Pl - NBP) i banków komercyjnych.
Nadzór bankowy spełnia w systemie bankowym niezwykle istotną rolę z uwagi na to, że banki określone są mianem instytucji zaufania publicznego. Stąd też najważniejszym zadaniem nadzoru jest zapewnie nie bezpieczeństwa banków. W tym zakresie szczególne znaczenie mają tzw. normy ostrożnościowe, które dotyczą głównie depozytów, kredytów i operacji walutowych. Zwykle część z norm zapisana jest w prawie bankowym oraz ustanawiana przez nadzór bankowy (zalecenia KNF). 1.01.2008 w Pl. wprowadzono zintegrowany nadzór nad rynkiem finansowym sprawowany przez KNF. W ramach KNF odpowiedni departament sprawuje nadzór nad systemem bankowym. Zadania nadzoru bankowego: - stałe nadzorowanie bieżącej sytuacji banków - wydawanie odpowiednich przepisów odnoszących się w szczególności do bezpośredniego systemu bankowego - nakładanie sankcji na banki nieprzestrzegające odpowiednich przepisów KNF udziela także licencji na prowadzenie działalności bankowej
Funkcja banku emisyjnego polega na emisji znaków pieniężnych (tj. banknotów, monet) oraz centralnego pieniądza rezerwowego; dzięki temu bank centralny zawsze jest wypłacalny, co oznacza że złożone w nim wkłady są zawsze całkowicie bezpieczne Funkcja banku banków oznacza, że bank centralny staje się bankiem dla banków komercyjnych, które mają w nim swoje rachunki, na których ewidencjonowane są zaciągnięte kredyty, lokowane wkłady oraz odprowadzane rezerwy obowiązkowe. Bank centralny jest dla banków komercyjnych bankiem rezerwowym, co oznacza, że może udzielać kredytów sektorowi bankowemu oraz stwarzać możliwości deponowania nadwyżek finansowych banków. NBP oddziaływuje na system bankowy przez instrumenty polityki pieniężno- kredytowej, czyli kształtowanie polityki w zakresie: - stóp procentowych - rezerw obowiązkowych banków komercyjnych - refinansowania banków komercyjnych Bank centralny organizuje także system informacyjny dla całego sektora bankowego Funkcja banku państwa wiąże się z wykonywaniem istotnych usług bankowych na rzecz rządu np.: prowadzenie rachunków jednostek budżetowych, bieżąca obsługa budżetu państwa. NBP będąc bankiem państwa prowadzi działalność dewizową, realizuje politykę państwa w odniesieniu do kursu walutowego oraz rezerw międzynarodowych środków pieniężnych.
Depozytem bankowym zwanym też lokatą nazywamy wkład pieniężny wniesiony do banku przez os. fizyczną lub prawną w celu otrzymania go w określonym terminie przyszłym wraz z odpowiednim oprocentowaniem. Z punktu widzenia banku depozyty są pasywami, czyli zaliczamy je do zobowiązań (kapitału obcego). Pieniądze uzyskiwane z depozytów bank przeznacz na prowadzenie akcji kredytowych. Aby móc złożyć depozyt w banku należy otworzyć w nim odpowiedni rachunek. Otwarcie rachunku odbywa się na podstawie odpowiedniej umowy między bankiem a klientem (deponentem). Umowa ma charakter cywilno-prawny i oznacz podjęcie zobowiązań wraz z oprocentowaniem. Wysokość oprocentowania depozytu jest suwerennie określona przez bank, ale może być przedmiotem negocjacji. Sposoby oprocentowania depozytu: - wg. stałej stopy - wg. zmiennej stopy
Z tytułu oprocentowania naliczane są odsetki, które deponent może podjąć lub kapitalizować, czyli dołączyć do złożonej kwoty kapitału. Możliwe jest także tzw. oprocentowanie dynamiczne, które oznacza, że stopa oprocentowania wzrasta wraz wydłużeniem się okresy trwania depozytu. Prawo bankowe w Pl. pozwala na tworzenie 3 rodzajów rachunków bankowych (pomijając rachunki pomocnicze): rach bieżące, rach lokat terminowych, rach oszczędnościowe
Rachunki bieżące nazywane również a vista charakteryzują się tym, że składane na nich lokaty nie mają określonego terminu trwania, co oznacza, że mogą być w każdej chwili wypłacone. Dla klientów indywidualnych rachunki te nazywają się rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe (ROR) i służę najczęściej do gromadzenia bieżących dochodów i regulacji bieżących zobowiązań, czyli operacji rozliczeniowych. Cechą charakterystyczną jest niskie oprocentowanie - 0,01% W przypadku przedsiębiorstw przepisy prawa nakazują posiadanie rachunku bieżącego i przeprowadzanie przez ten rachunek operacji, których kwota przekracza ustaloną przepisami wysokość. Pieniądze gromadzone na rachunkach bieżących przez bank nazywane są również lokatami bieżącymi. Na rachunkach lokat terminowych i rachunkach oszczędnościowych gromadzone są depozyty terminowe dla których zdefiniowany jest okres przetrzymywania ich na rach bankowym. Deponent jest zobowiązany tego terminu dotrzymać. Depozyt ten może być odnowiony, co oznacza automatyczne przedłużenie jego trwania o następny okres. W przypadku złamania terminu lokaty terminowej przez deponenta traci on część lub całość odsetek. W przypadku lokat dynamicznych deponent może wycofać swoje pieniądze w dowolnym terminie otrzymując oprocentowanie naliczone zgodnie z podpisaną umową lokaty. Oprocentowanie lokat terminowych jest zdeterminowane długością trwanie depozytu i wysokością jego kwoty. Do lokat terminowych zaliczmy także lokaty rentierskie. Polegają one na tym, że klient składa w banku depozyt o określonej wysokości i pobiera naliczone od niego odsetki w ustalynych terminach, zwane rentą. Do depozytów bankowych zalicz się także certyfikaty depozytowe.
Instrumenty kredytowe - instrumenty sprzedawane przez banki a uzyskiwane z tego tytułu prowizje i odsetki stanowią istotną część przychodów banku. Działalność kredytową może prowadzić wyłącznie bank. Inne podmioty zarówno os. fizyczne jak i prawne mogą udzielać tylko pożyczek, banki także mogą udzielać pożyczek. Kredyty udzielone są dla banku aktywami i są także najważniejszym źródłem jego zysku.
- Kredyty dla osób indywidualnych - kredyty dla ludności (gospodarstw domowych). Mogą to być kredyty zarówno krótkoterminowe, zwane czasami konsumpcyjnymi, jak również długoterminowe udzielane na cele inwestycyjne, np. zakup mieszkania, zakup czy budowę domu. Wśród kredytów dla ludności istotne miejsce odgrywają, wspomniane już, kredyty ratalne, z których część należy do grupy kredytów inwestycyjnych - Kredyty dla podmiotów gospodarczych:
Rynek pieniężny - segment rynku finansowego, przez który podmioty gospodarcze finansują swoją bieżącą działalność, a okres tego finansowania nie przekracza jednego roku. Na tym rynku mamy więc do czynienia z występowaniem podaży kapitału krótkoterminowego (chwilowo wolnych środków) w stosunku do których poszukuje się możliwości zagospodarowanie na nawet bardzo krótki okres, by uzyskać określony dochód. Rynek pieniężny to rynek najbardziej płynnych aktywów finansowych, służących jednostkom gospodarczym do pokrycia zapotrzebowania na kapitał obrotowy, a więc zapewniającym im utrzymanie płynności. Następuje to głównie przez zaciąganie kredytów i pożyczek krótkoterminowych.
Obie stopy są obliczane jako średnia arytmetyczna stóp kwotowanych przez banki będące dilerami rynku pieniężnego, czyli banki, które zostały dopuszczone do zawierania transakcji z NBP. Stawki te są obliczane z godz. 11 każdego dnia roboczego (tzw. fixing) po odrzuceniu dwóch kwotowa: najwyższego i najniższego.
Depozyty międzybankowe z punktu widzenia długości okresu na jaki zostały zawarte, dzielą się na krótko- i długoterminowe. Depozyty krótkoterminowe to depozyty trwające od jednego dnia do jednego miesiąca. Jednak wśród depozytów jednodniowych można wyróżnić:
Wszystkie pozostałe depozyty z tej grupy rozpoczynają się tak jak depozyt spot next. Depozyty długoterminowe to te, które trwają powyżej jednego miesiąca do jednego roku. Rozpoczynają się one zwyczajowo tak jak depozyty spot next (wyjątek: depozyt łamany - termin określony w umowie). Możliwe jest także rozpoczęcie depozytu od następnego dnia roboczego po zawarciu transakcji.
Wysokość stóp procentowych ustalanych przez bank centralny (stopy bazowe) są ceną pieniądze uzyskiwanego w banku centralnym, na ogół w wyniku refinansowania się banków komercyjnych. Ponieważ banki te refinansowania uważają za drogie, to stopy bazowe stanowią górną granicę ceny pieniądza na rynku międzybankowym.(gdy bank centralny ogranicza dostęp banków komercyjnych do kredytów refinansowych to stopy procentowe na rynkach międzybankowych mogą być wyższe niż stopy bazowe) Podaż i popyt na pieniądz w gospodarce bezpośrednio wpływają na podaż i popyt na pieniądz na rynku międzybankowym, która determinuje jago cenę. Nadwyżka popytu pieniądza powoduje wzrost stóp procentowych, a nadwyżka podaży ich spadek (gdy długotrwała nadwyżka podaży => interwencja banku centralnego przez operacje otwartego rynku, by zmniejszyć nadpłynność sektora bankowego) Wiarygodność kontrahenta transakcji na rynku międzybankowym mierzona jest jego ryzykiem kredytowym. Im stopień ryzyka większy, tym cena pieniądza wyższa.
Bon skarbowy (weksel skarbowy, dłużny papier wartościowy skarbu państwa) to krótkoterminowy papier wartościowy emitowany przez rząd w celu sfinansowania potrzeb budżetu państwa. Nony skarbowy emituje się by: -finansować deficyt budżetowy -pokryć ujemny handel zagraniczny -pokryć dług publiczny Jest to dogodny instrument krótkoterminowego kredytu, który zazwyczaj jest źródłem finansowania potrzeb skarbu państwa w długim okresie (rolowanie /roll over/ - uzyskiwanie środków z nowych emisji w celu wykupienia emisji wcześniejszych). Cech charakterystyczne bonów skarbowych to zerowy stopień ryzyka (risk free), niskie oprocentowanie oraz wysoki stopień płynności osiągany dzięki funkcjonowaniu rozwiniętego rynku wtórnego. Ponadto bony skarbowe są wykorzystywane przez banki centralne do regulowania obiegu pieniądza w gosp. Reprezentantem skarbu państwa jest Ministerstwo finansów, agentem emisji jest NBP odpowiedzialny za organizacje emisji i dokonywanie rozliczeń. Bony skarbowe w Pl. mają postać zdematerializowaną (elektroniczne zapisy w Rejestrze Papierów Wartościowych). Są to papiery wartościowe na okaziciela o nominałach po 10tys. zł na okres od 1 do 90 dni lub od 1 do 52 tygodni. List emisyjny zawiera inf. o wart nominalnej bonów i terminy ich emisji. Emitent może wykupić bony skarbowe przed okresem zapadalności w drodze przetargu. Na rynku wtórnym bony skarbowe mogą nabywać krajowe os. prawne, fizyczne i sp. nie mające osobowości prawnej oraz zagraniczne os. prawne i fizyczne.
Agent emisji (NBP) organizuje przetargi. Przed każdym przetargiem minister finansów ogłasza komunikat, w którym podaje: -przewidywalną wartość nominalną -okresy, na jakie bony są emitowane -minimalną wartość nominalną oferty Oferty przetargowe mogą składać jedynie podmioty mające status dilera skarbowych papierów wartościowych (DSPW) w imieniu własnym i na własny rachunek. Określają oni liczbę bonów, które chcieliby nabyć i cenę przetargową (wartość nominalna z określoną ceną przetargową nie może być niższa od podanej w komunikacie). Na przetargu przyjmuje się oferty z ceną wyższą, a oferty z ceną równą cenie najniższej mogą być redukowane. Warunkiem nabywania bonów skarbowych jest posiadanie konta depozytowego w Rejestrze Papierów Wartościowych NBP oraz rachunku bieżącego w centrali NBP. DSPW może zostać stabilny i bezpieczny finansowo bank krajowy lub zagraniczny(jeśli jest dilerem papierów skarbowych w co najmniej jednym kraju członkowskim OECD - Organizacja Współpracy Gosp. i Rozwoju)jeśli zobowiąże się do uczestnictwa we wszystkich przetargach skarbowych papierów wartościowych i do nabycia w ciągu kwartału papierów wartościowych o wartości nie mniejszej niż 5% wartości nominalnej bonów skarbowych sprzedanych w ciągu tego okresu.
Dyskonto bonu skarbowego - różnica między
po której go nabyto (w obrocie jest to jego bieżąca wartość rynkowa, czyli bieżąca cena) D = N - P D- kwota dyskonta Stopa dyskontowa - stopa procentowa, po której N- wartość nominalna (10 000zł) skarb państwa uzyskuje pożyczkę w skutek emisji P- wartość rynkowa bonów skarbowych n- liczba dni od dnia zakupu do dnia wykupu d = ( D / N ) * ( 360 / n ) * 100% d- roczna stopa dyskontowa Stopa rentowności (roczna stopa zwrotu) - roczna stopa zwrotu uzyskana przez inwestora z tytułu zakupu bonu skarbowego i przetrzymania go do momentu zapadalności r = ( D / P ) * ( 360 / n ) * 100% Stopa dyskontowa jest zawsze niższa od stopy rentowności.
Bon pieniężny to instrument dyskontowy, emitentem jest NBP. Bony pieniężne są wykorzystywane do polityki monetarnej przez operacje otwartego rynku. Bony te nabywają głównie banki komercyjne i inne instytucje finansowe posiadające rezerwy środków pieniężnych. Sprzedaż bonów odbywa się na przetargach w nieregularnych odstępach czasu. NBP wybiera najbardziej korzystna pod względem ceny ofertę. Bony pieniężne są papierami wartościowymi na okaziciela o wartości nominalnej 10tys zł i terminie wykupu od 1 do 7 dni lub 2, 4, 13, 26, 39, 52 tygodnie. Na rynku pierwotnym bony pieniężne mogą nabywać podmioty posiadające status banku-dilera NBP (bank krajowy lub oddział banku zagranicznego w Pl., który posiada rachunek bieżący w Departamencie Systemu Płatniczego NBP i podpisał z NBP odpowiednią umowę). Nabywca bonu pieniężnego może go przetrzymać do dnia wykupu lub odsprzedać go na rynku wtórnym innemu bankowi. NBP może dokonać wykupu bonów pieniężnych w drodze przetargu przed terminem zapadalności.
Krótkoterminowe papiery dłużne przedsiębiorstw = skrypty dłużne = papiery komercyjne = /commercial papers/ to instrument rynku pieniężnego zobowiązujący emitenta do wykupu papieru w określonym terminie według podanej na min wartości nominalnej (jest to krótkoterminowa pożyczka udzielona bez zabezpieczenia przez nabywcę). Są to z reguły papiery na okaziciela, oprocentowane wg stałej stopy, a nominały opiewają na duże, okrągłe kwoty (10, 100, 200, 500tys zł do1 mln. zł ) Zalety krótkoterminowych papierów dłużnych przedsiębiorstw z punktu widzenia emitenta: -niski koszt uzyskania środków (bank pełni tylko funkcje techniczną-nadzoruje emisje) np.: opłata na rzecz agencji ratingowej, opłata zabezpieczająca linie kredytową oraz koszty dystrybucji -większa elastyczność (emitent dopasowuje wielkość emisji do rzeczywistych potrzeb, a stopa procentowa jest całkowicie zdeterminowana mechanizmem rynkowym) -możliwość wykupu emitowanego papieru przed terminem zapadalności na rynku wtórnym -krótki czas pozyskiwania środków (zazwyczaj kilka dni) -zwiększa wiarygodność emitenta (poprzez emisje poddaje się on ocenie rynku)
Emisja papierów dłużnych przedsiębiorstw odbywa się najczęściej za pośrednictwem agenta (organizatora)emisji, którym jest biuro maklerskie banku. Agent wykupuje od firmy emitenta całą emisję po określonej cenie a następnie organizuje dalszy obrót tzn. odsprzedaje je innym inwestorom na rynku wtórnym. Agent może również zorganizować przetarg na emitowane papiery na rynku pierwotnym. Papiery te mają okres wykupu krótszy niż rok i w obrocie występują w formie zdematerializowanej, co oznacza, ze transakcje zawiera się i rozlicza w systemie elektronicznym.
Procedura emisyjna papierów dłużnych rozpoczyna się od tego, że przedsiębiorstwo składa zlecenie emisji u organizatora emisji (agenta), przedkładając zarazem preliminarz zapotrzebowania na kapitał i stosowne inf. o swojej sytuacji finansowej. Dokumenty te stanowią podstawę do przygotowania programu emisji oraz memorandum informacyjnego dla inwestorów, W programie emisji określa się: -nominalna kwotę emisji -termin wykupu -harmonogram przeprowadzania kolejnych emisji w przypadku emitowania papierów w transzach -umowę na linię kredytową w celu podtrzymania płynności papierów na rynku Po uruchomieniu emisji jej agent zajmuje się sprzedażą papierów, przechowywaniem rejestrów, obrotem na rynku wtórnym, wykupem papierów oraz rozliczeniami finansowymi związanymi z obsługą emisji. W celu zagwarantowania płynności papierów na rynku powołuje się gwaranta, którym najczęściej jest bank. Sprzedaż papierów dłużnych firm odbywa się na zasadzie dyskonta.
Przy emisji krótkoterminowych papierów dłużnych w formie weksla własnego następuje bezwarunkowe przyrzeczenie zapłaty sumy wekslowej przez wystawcę remitentowi. Wystawca weksla własnego odpowiada w charakterze dłużnika głównego (sam przyrzeka zapłacić). Przygotowuje się memorandum informacyjne, ale nie musi ono być publikowane w dzienniku ogólnopolskim. Memorandum inf. jest udostępniane tylko tym, którzy są zainteresowani kupnem weksla (prawo wekslowe nie precyzuje wymogów co do ujawnienia inf. o emitencie). W przypadku dokonywania transakcji inwestor stoi przed możliwością wyboru wykupu weksla własnego wystawcy (otrzymuje go do ręki) lub zakupu prawa własności do weksla globalnego (weksle w formie zdematerializowanej, każdy inwestor w ramach rachunku powierniczego posiada subrachunek). Pozytywną cechą jest fakt, że opłatę skarbową 0,1% uiszcza się tylko od wystawienia weksla (brak opłat od obrotu).
Certyfikaty depozytowe są to papiery wartościowe emitowane przez banki komercyjne w celu pozyskania środków pieniężnych. Certyfikaty depozytowe są zbywalne, co oznacza, że gdy inwestor chce wycofać środki, które ulokował w certyfikacie depozytowym, to może go zbyć wg ceny rynkowej, nie tracąc przy tym odsetek za okres od chwili jego zakupu do momentu sprzedaży. Stopa oprocentowania jest wyższa niż bonów skarbowych, bo ryzyko niewypłacalności banku jest wyższe niż rządu. Rodzaje certyfikatów depozytowych: 1. krótkoterminowe certyfikaty o stałym oprocentowaniu emitowane na okres od 1 miesiąca do 1 roku. Oprocentowanie jest stałe i najczęściej negocjowane między stronami w dniu emisji. Zazwyczaj są to papiery na okaziciela (łatwy zbyt na rynku wtórnym) 2. długoterminowe certyfikaty o stałym oprocentowaniu emitowane na okres od 1 roku do 5 lat. Wypłata odsetek występuje zwykle co 6 lub 12 miesięcy. (wyjątek: certyfikaty długoterminowe a rynek pieniężny) 3. dyskontowe certyfikaty depozytowe emitowane po cenie niższej od nominalnej 4. Certyfikaty depozytowe ze zmienna stopą procentową emitowane na okres od 3 miesięcy do 5 lat. Oprocentowanie jest zrelatywizowane do innej stopy rynku pieniężnego i zmienia się wraz z nią. Wypłata odsetek co 3, 6 lub 12 miesięcy.
Certyfikaty depozytowe emituje się: - w postaci zdematerializowanej - w dużych, okrągłych kwotach (głównie rynek hurtowy) - mogą być w walutach obcych (zabezpieczenie przed zmianą kursy w transakcjach importowych, a stopa oprocentowania powiązana ze stopą zmian kursu walut) Rynek pierwotny tworzą emitent, czyli bank i nabywcy. Cena papieru może być negocjowana (w zależności od wysokości głównych stóp procentowych rynku pieniężnego, kierunku ich zmian, popytu na pieniądz oraz ogólnej płynności sektora bankowego) lub ustalana w drodze przetargu, do którego przystępują inwestorzy (emitent wybiera najkorzystniejszą pod względem ceny ofertę, a certyfikaty niesprzedane na przetargu kieruje się do sprzedaży ciągłej, która odbywa się od daty emisji dodnia poprzedzającego datę wykupu) Przez Rynek wtórny rozumie się sprzedaż/kupno certyfikatów depozytowych między inwestorami. Jego organizacją zajmuje się emitent, który dokonuje kwotowa oraz zapewnia wykup w sytuacji, gdy jeden inwestor chce papier sprzedać, a nie ma w tym czasie inwestora, który chciałby go kupić. Rynek wtórny jest organizowany w okresie od emisji papieru do dnia jego zapadalności i ma zapewnić płynność tych papierów
Rynek kapitałowy to ogół transakcji kupna-sprzedaży, których przedmiotem są instrumenty finansowe o okresie wykupu dłuższym od roku; środki uzyskane z emisji tych instrumentów mogą być przekazane na działalność rozwojową emitenta. Rynek kapitałowy służy zatem mobilizacji wolnych funduszy w okresie średnio- i długoterminowym na cele modernizacyjno-inwestycyjne przedsiębiorstwa. Na tym rynku występują podmioty indywidualne i jedn. gosp. , które są zainteresowane ulokowaniem wolnych środków na dłuższe okresy, by uzyskać możliwie najwyższą stopę zwrotu; a także podmioty gosp. poszukujące wolnego kapitału do zagospodarowania, dążące do uzyskania stopy zwrotu wyższej od stopy oprocentowania wkładów oszczędnościowych, co podnosi opłacalność inwestycji. Na rynku występują także inwestorzy, którzy kierują się czysto spekulacyjnymi motywami.
Jedną z podstawowych cech rynku kapitałowego jest to, iż składa się on z wielu segmentów oraz występuje na nim znacznie większa liczba podmiotów niż na rynku pieniężnym. Stopień ryzyka na rynku kapitałowym jest znacznie wyższy niż na rynku pieniężnym, głównie ze względu na długie terminy zwrotu zainwestowanego kapitału. Rynek pieniężny jest powiązany z bankiem centralnym w sposób bezpośredni, co wynika z oddziaływania banku centralnego poprzez instrumenty polityki monetarnej, natomiast rynek kapitałowy tylko w sposób pośredni. Także przeciętna wartość transakcji zawieranych na rynku kapitałowym jest o wiele niższa od przeciętnej wartości transakcji dokonujących się na rynku pieniężnym. Jeszcze inną cechą odróżniającą rynek kapitałowy od rynku pieniężnego jest to, iż stopa zwrotu z zainwestowanych w walory rynku kapitałowego środków jest relatywnie wysoka, zwłaszcza w długich okresach.
Papiery wartościowe - określone dokumenty stwierdzające istnienie pewnego prawa własności (akcje) lub potwierdzające powstanie wierzytelności (obligacje). CECHY:
Część rynku kapitałowego, gdzie dokonuje się sprzedaży papierów wart. nowo wyemitowanych przez uprawnione podmioty gospodarcze, chcące powiększyć swoje zasoby kapitałowe. Inwestor inwestuje swoje środki pieniężne w przekonaniu, że zakup papierów wart jest korzystniejsza lokata niż inne możliwości oszczędzania .
Podmioty posiadające wolne środki finansowe inwestują w takie inwestycje rynku kapitałowego, które wg ich oceny są w stanie zapewnić zadowalającą stopę zwrotu. Inwestorzy sądzą że inwestują swój kapitał w najbardziej rentowne w punktu wyceny rynkowej przedsięwzięcia inwestycyjne. Przy podejmowaniu decyzji kierują się wynikami analizy fundamentalnej. Kapitał lokuje się w tych przedsiębiorstwach, które mają wysoką ocenę rynkową. Alokacja kapitału na rynku pierwotnym dokonuje się raczej w układzie długookresowym, gdyż większość inwestorów jest świadoma, tego że stopę zwrotu można oczekiwać po długim okresie.
W ramach dokonywanego obrotu papierami wart. następuje realokacja ulokowanego już w przedsięwzięciach kapitału. Jedni inwestorzy wychodzą z inwestycji a inni w nie wchodzą, a jeszcze inni dokonują zamiany na inną spodziewającą się większej stopy zwrotu. Kapitał przemieszcza się do tych inwestycji które zgodnie z wycena rynkowa są bardziej rentowne. Alokacja i realokacja na rynku wtórnym odbywa się najczęściej poprzez analizie porównawcza alternatywnych inwestycji
Emisja publiczna - proponowanie nabycia pap. w drodze oferty publicznej Oferta publiczna - udostępnienie co najmniej 100 osobom lub nieoznaczonemu adresatowi w dowolnej formie i sposobie inf o pap. wart i warunkach ich nabycia stanowiącym dostateczna podstawę do podjęcia decyzji o odpłatnym nabyciu tych pap.
Przygotowany w formie jednolitego dokumentu ważny przez okres 12 miesięcy od daty upublicznienia. Prospekt powinien:
Można z tego skorzystać tylko w ściśle ustalonych przez ustawę sytuacjach:
Emitent posiadający siedzibę w państwie członkowskim innym niż Polska, chcący przeprowadzić ofertę publiczną lub dopuścić swoje papiery wartościowe do obrotu na rynku regulowanym w Polsce, powinien poddać je notyfikacji. Polega ona na tym, że Komisja Nadzoru Finansowego od właściwego organu nadzoru w państwie macierzystym emitenta powinna otrzymać:
Wymogi ustawowe wprowadza się przede wszystkim po to, by chronić interesy drobnych inwestorów, stwarzając im możliwość minimalizacji ryzyka utraty środków pieniężnych. Wymogi te wynikają z dążenia ustawodawcy do maksymalnego ukrócenia praktyk gromadzenia przez emitentów kapitału bez konieczności przekazywania nabywcom papierów wartościowych niezbędnych informacji, na podstawie których mogliby oni podejmować decyzje inwestycyjne. Oznacza to, iż na podstawie odpowiednich uregulowań emitenci są zobowiązani do publikowania wiarygodnych danych finansowych, m.in. dotyczących wielkości sprzedaży, zysku, majątku produkcyjnego, przepływów finansowych, itp. a także innych informacji, np. o zmianach w składzie zarządu i rady nadzorczej, o mających znaczenie kontraktach, po to, by decyzje inwestorów mogły być podejmowane w oparciu o racjonalne przesłanki i chłodną kalkulację dotyczącą ryzyka.
Aby zbadać opłacalność planowanej emisji, potrzebne jest przede wszystkim porównanie z innymi możliwościami znalezienia źródeł finansowania (zwiększenia kapitału), np. przez kredyt bankowy czy ewentualnie połączenie z inną firmą. Analizie należy także poddać skutki zaniechania emisji, wynikające z utraty części udziału w rynku czy braku możliwości konkurowania na rynku. W takiej analizie powinno się również wykorzystać informacje o:
Przy emisji papierów wartościowych należy brać pod uwagę wiele różnorakich kwestii i tak ją organizować, aby minimalizować zagrożenia.
Rola pasywna - pełniąc rolę pasywną dom maklerski lub grupa domów maklerskich jedynie pośredniczy pomiędzy emitentem walorów a ich nabywcami (inwestorami) w rozprowadzaniu emisji, udostępniając w tym celu, za odpowiednią opłata, sieć swoich placówek. Widać stąd, że instytucje te (dystrybutorzy) nie biorą na siebie żadnego ryzyka za dojście do skutku danej emisji, przez co rozumie się jej rozprowadzenie w odpowiednim terminie; np. w przypadku akcji musi to nastąpić w ciągu trzech miesięcy od momentu rozpoczęcie emisji. Rola aktywna - dom maklerski pełniący rolę aktywną przy rozprowadzaniu emisji, bierze na siebie także ryzyko jej alokacji w odpowiednim terminie. Staje się więc gwarantem dojścia do skutku, co oznacza iż jeżeli cała pula wyemitowanych walorów nie zostanie wykupiona przez inwestorów w ustawowym terminie, to dom maklerski zakupi resztę, którą może zostawić w swoi portfelu przez dłuższy okres lub sprzedać po wprowadzeniu do obrotu giełdowego, zarabiając lub tracąc w zależności od tego, jak ukształtuje się ich cena rynkowa w porównaniu z ceną emisyjną. W przypadku pełnienia aktywnej funkcji przy rozprowadzaniu emisji dom maklerski pobiera jednak wyższą, niż w sytuacji jedynie pośrednictwa, opłatę od emitenta.
Polega na tym, że subemitent usługowy (którym mogą być wyłącznie: dom maklerski, bank, zagraniczna firma inwestycyjna lun konsorcjum tych podmiotów) podpisuje umowę z emitentem lub wprowadzającym, w ramach której zobowiązuje się nabyć na własny rachunek całość lub część papierów wartościowych danej emisji w celu ich dalszej odsprzedaży w pierwszej ofercie publicznej lub w obrocie pierwotnym.
Polega ona na nabyciu papierów wartościowych oferowanych w obrocie pierwotnym lub w pierwszej ofercie publicznej, na które inwestorzy nie złożyli zapisów w trakcie ich przyjmowania. W praktyce oznacza ona, że gdy zawiodą inwestorzy, subemitent inwestycyjny przejmuje emisję i sam decyduje, co będzie robił z przejętymi papierami. Subemitentem inwestycyjnym mogą być wyłącznie: dom maklerski, otwarty fundusz emerytalny, fundusz inwestycyjny, bank, zakład ubezpieczeń, zagraniczna instytucja finansowa mająca siedzibę w krajach należących do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) lub konsorcjum tych podmiotów.
Metoda stałej ceny - inwestorzy nabywają emitowane papiery wartościowe po stałej cenie, którą określa emitent, ewentualnie w porozumieniu ze swoim doradcą inwestycyjnym. Zapewnia on sobie w ten sposób uzyskanie pewnej stałej kwoty kapitału, pod warunkiem, że wszystkie akcje zostaną rozprowadzone. Metoda zmiennej ceny - inwestorzy, którzy chcą nabyć akcje spółki -emitenta muszą przystąpić do przetargu. Cena zostaje wówczas ustalona na podstawie ofert zgłoszonych przez inwestorów. Metoda ta jest szczególnie zalecana w sytuacji stosunkowo dużej nadwyżki popytu nad podażą na rynku kapitałowym, a także gdy spółka sama ma kłopoty z określeniem poziomu ceny emisyjnej waloru.
Book building - jest to metoda oparta na technice marketingowej (badaniach lub testach rynkowych), uważana za najbardziej właściwy sposób ustalania ceny emisyjnej papieru wartościowego. Podstawą tej metody jest proces tworzenia księgi popytu (potencjalnych zamówień) na emitowane akcje spółki. W tym celu powołuje się konsorcjum dystrybucyjne, będące zarazem gwarantem przyszłej emisji, które dodatkowo musi ściśle współpracować z zarządem spółki w celu wypracowania najbardziej efektywnego sposobu rozprowadzenia emisji. Metoda ta składa się z kilku faz:
Kwit depozytowy - jest dokumentem (papierem wartościowym) inkorporującym prawo własności do jednej lub wielu akcji spółki oraz prawa z nimi związane. Podstawą jego emisji jest określona liczba akcji spółki, która podlega zdeponowaniu. Kwity te są emitowane i stanowią przedmiot obrotu na zagranicznych rynkach kapitałowych. Różnica w nazwie kwitów nie jest związana z ich szczególnymi cechami, ale wynika z reguł rynku, któremu są podporządkowane:
Ze względu na rodzaj emisji kwitów depozytowych wyróżnia się emisje niesponsorowaną i sponsorowaną. Niesponsorowana emisja kwitów depozytowych odbywa się bez udziału emitenta akcji, na podstawie których emitowane są następnie kwity depozytowe. Jej mechanizm polega na tym, że inwestor zagraniczny, np. bank inwestycyjny lub inna instytucja finansowa, kupuje określony pakiet akcji danej spółki na rynku lokalnym. Akcje te są następnie składane w banku depozytowym, który na tej podstawie emituje kwity depozytowe, z których każdy odzwierciedla prawo do jednej lub kilku zdeponowanych akcji emitującej je spółki. Kwit ten staje się prawomocnym papierem wartościowym na rynku innego kraju, np. ADR na rynku amerykańskim, gdzie może być sprzedawany jak każdy inny papier wartościowy tam występujący.
Większą popularnością cieszą się emisje sponsorowane. Odbywają się one na podstawie formalnej umowy, którą spółka-emitent zawiera z bankiem depozytowym, którym na ogół jest znany bank działający w kraju, w którym kwity depozytowe mają być emitowane.
W programie emisji kwitów depozytowych, oprócz emitenta akcji i inwestorów nabywających kwity, uczestniczy także bank depozytowy i bank powierniczy.
Z kolei bank powierniczy, którym może być krajowa filia banku depozytowego w kraju emitenta lub wybrany bank krajowy, pełni wobec banku depozytowego właściwą usługę deponowania akcji emitenta. Otwiera on i prowadzi rachunek, na którym przechowywane są akcje będące podstawą wystawienia kwitów depozytowych.
Proces przygotowania programu emisji kwitów depozytowych jest dosyć pracochłonny i czasochłonny. Obejmuje on podjęcie uchwały przez walne zgromadzenie akcjonariuszy o emisji kwitów depozytowych, wybór podmiotów organizujących emisję, przygotowanie niezbędnej dokumentacji i uzyskanie pozwolenia Komisji Nadzoru Finansowego. Najprostszym sposobem wejścia spółki zagranicznej na rynek kapitałowy Stanów Zjednoczonych jest emisja ADR poziomu pierwszego. Podstawą emitowanych kwitów depozytowych są akcje już wyemitowane i nabyte przez bank depozytowy na rynku wtórnym. Mogą one być nabywane na rynku niepublicznym i notowane w obrocie pozagiełdowym.
Korzyścią emisji ADR poziomu pierwszego jest możliwość zwolnienia spółki z obowiązków informacyjnych. Ich emisję należy jedynie zarejestrować w komisji dopuszczeniowej, czego konsekwencją jest brak możliwości prowadzenia określonych działań marketingowych na rynku amerykańskim, by nie uznano ich za ofertę publicznej sprzedaży. Ten sposób emisji zwalnia także spółkę z obowiązku dostosowania rachunkowości do standardów amerykańskich (Generalny Accepted Accouting Princi ples - GAAP). Nabywcami kwitów depozytowych poziomu pierwszego mogą być inwestorzy Amerykańscy oraz podmioty z innych państw. a) wzrost zainteresowania akcjami spółki na giełdowym rynku w kraj spółki-emitenta wskutek wykupu ich przez bank depozytowy, b) wejście na rynek kapitałowy Stanów Zjednoczonych zwiększy uznanie dla spółki na rodzimym rynku giełdowym i może pozytywnie wpłynąć na notowania akcji, c) przejście fazy wstępnej do uruchomienia następnych stopni emisji kwitów depozytowych Emisja ADR poziomu drugiego jest już bardziej skomplikowana, bowiem są one przedmiotem obrotu publicznego na jednej z giełd amerykańskich lub w elektronicznym systemie notowań NASDAO (National Association of Securities Dealers Automated Quotations). Spółka emitująca ma obowiązek zarejestrowania emisji w amerykańskiej komisji dopuszczeniowej i musi podporządkować się jej wymogom informacyjnym. Musi także dostosować swoją księgowość do standardów amerykańskich (GAAP). Podstawą emisji kwitów depozytowych poziomu drugiego są wcześniej wyemitowane akcje, co oznacza, ż' spółka również nie pozyskuje dodatkowego kapitału. Wzrasta jedynie prestiż tej spółki wśród inwestorów, a więc traktuje ona tę emisję jako wstępny etap rzeczywistego gromadzenia środków na rynku amerykańskim. I Trzeci (najwyższy) poziom emisji kwitów depozytowych umożliwia wprowadzenie ich do obrotu publicznego i handel nimi na giełdach amerykańskich;.; Wymaga on uzyskania zgody tamtejszej komisji dopuszczeniowej, spełnienia jej wymogów informacyjnych oraz dostosowania wszelkiej sprawozdawczości i księgowości do standardów amerykańskich. Jest on realizowany na podstawie nowej emisji akcji spółki, czyli stanowi źródło pozyskiwania kapitału na rynku amerykańskim. Poza wyżej wymienionymi możliwościami emisji ADR istnieje jeszcze jedna ich odmiana, pod nazwą RADR (Restricted ADR). Są one oferowane w ramach oferty niepublicznej, kierowanej do określonej grupy inwestorów, którymi mogą być podmioty chcące nabyć takie papiery wartościowe. Mogą nimi być jedyni^ tzw. kwalifikowani inwestorzy instytucjonalni, do których zalicza się tych, którzy posiadają portfel papierów wartościowych wartości co najmniej 100 mln dol. składają oni zazwyczaj zamówienia do księgi popytu.
Rynek wtórny (secondary market) można określić jako rynek transakcji w których nie bierze udziału emitent. Obrót walorami odbywa się między samymi inwestorami, z czego wynika, że emitent nie jest zasilany w kapitał. Nie może on bowiem, w myśl odpowiednich przepisów, odkupywać od inwestorów swoich akcji ( po za pewnymi przypadkami wynikającymi z umarzania akcji ). Na tym rynku poprzez obrót papierami wartościowymi proponuje się sprzedaż praw z wyemitowanych wcześniej walorów niż sprzedaż takich praw przez podmioty niebędące ich emitentem. Porównując go z rynkiem pierwotnym można powiedzieć, iż na rynku wtórnym występują te same podmioty, ale bez emitenta. Poprzez giełdę działa także underwriter, który stara się sprzedać nierozprowadzone na rynku pierwotnym walory, których emisję wykupił od emitenta. Główną cechą występowania na rynku wtórnym jest czekanie na uzyskanie większych korzyści w stosunku do tych, które przynoszą np. lokaty bankowe. Trzy funkcje rynku wtórnego: - mobilizacja kapitału + realokacja - transformacja kapitału - ocena kapitału
Transformacja kapitału jest domeną giełdy papierów wartościowych.
Funkcja mobilizacyjna Rynek wtórny mobilizuje kapitał, gdyż umożliwia jego przepływ od podmiotów posiadających go w nadmiarze (wolne środki pieniężne) do podmiotów zgłaszających na niego zapotrzebowanie. Chodzi przede wszystkim o umożliwienie emitentom zasilania w środki kapitałowe poprzez pojawienie się nowych emisji akcji lub obligacji. To z kolei zależy od wysokości cen papierów wartościowych i organizacji rynku wtórnego. Inwestorzy są bowiem z reguły bardziej skłonni do zakupu papierów wartościowych, jeżeli ich inwestycja nie łączy się z ryzykiem długoterminowego zamrożenia środków, czy istnieje możliwość ich łatwej sprzedaży w momencie, gdy sobie tego będą życzyć. Ponadto wzrost cen na giełdzie będzie przyciągać nowe kapitały, które zaczną nakręcać koniunkturę. Rynek wtórny dostarcza również wielu istotnych informacji, które można wykorzystać do oceny powodzenia planowanej emisji i określenia jej warunków. Funkcja oceny kapitału Rynek wtórny pozwala na dokonanie wyceny wartości firmy i oceny kapitału. Wycena firmy dokonuje się na giełdzie; jej wartość wynika z iloczynu ceny giełdowej akcji i ilości wyemitowanych akcji. Natomiast ocena kapitału odnosi się głównie do spółek emitujących papiery wartościowe będące w obrocie pozagiełdowym. Spółki te ustalając cenę emisyjną swojego waloru orientują się na ceny walorów notowanych na giełdzie. Są one dla tych spółek swego rodzaju punktem odniesienia. Ceny w obrocie pozagiełdowym w dużym stopniu oscylują wokół cen giełdowych. Pozwala to spółce emitującej walory zorientować się, jak dużo kapitału może ona zebrać.
Przejrzystość rynku jest postrzegana jako łatwość dostępu niezbędnych inwestorowi informacji o występujących na rynku walorach oraz o ich emitentach. Większa przejrzystość rynku wpływa pozytywnie na powiększenie się jego obrotów oraz oddziałuje mobilizująco na kapitał. Stąd też konieczność utrzymania określonego stopnia przejrzystości rynku wtórnego, co powoduje wprowadzanie formalnych uregulowań w zakresie dopuszczania i notowania papierów wartościowych, czego podstawą są odpowiednie wymogi w zakresie przekazywania potrzebnych informacji o działalności emitentów. Płynność rynku jest rozumiana jako stopień koncentracji wtórnej podaży i wtórnego popytu na określony papier wartościowy.
Rynek, na którym dokonała się znaczna koncentracja obrotów, określa się mianem stałego, taniego i bezkolizyjnego. Rynek jest stały wtedy gdy, występuje na nim duża liczba zleceń sprzedaży i zakupu. Kontrahenci mogą bowiem wówczas liczyć, iż w każdej chwili zrealizują zamierzone transakcje. Przy dużej ilości transakcji giełdowych ich koszt staje się niski, co powoduje, że taki rynek nazywa się tanim. Rynek bezkolizyjny rozumiany jest jako ten, na którym transformacja kapitału odbywa się zgodnie z określonymi przepisami lub zwyczajami i poprzez odpowiednią organizację rynku.
W Polsce przez rynek regulowany rozumie się stały system obrotu papierami wartościowymi dopuszczonymi do tego obrotu, zorganizowany w taki sposób, że przy kojarzeniu ofert nabycia i sprzedaży tych papierów zapewniony jest powszechny i równy dostęp do informacji rynkowej w tym samym czasie zachowane są jednakowe warunki nabywania i zbywania tych papierów. Rynek ten podlega nadzorowi Komisji Nadzoru Finansowego. Warunki, jakie musi spełniać rynek regulowany, określa w swoim rozporządzeniu minister właściwy do spraw instytucji finansowych. Obliguje ono spółkę prowadzącą rynek regulowany do zapewnienia warunków między innymi do prowadzenia sprawnego i bezpiecznego obrotu na tym rynku, w tym w zakresie przebiegu zawieranych transakcji i rozliczeń. Ponadto wtórny obrót papierami wartościowymi może być również prowadzony poprzez alternatywny system obrotu, którego organizatorem może być firma inwestycyjna lub spółka prowadząca rynek regulowany. Rynek regulowany oraz alternatywny system obrotu określany jest mianem rynku zorganizowanego. Przez alternatywny system obrotu rozumie się wielostronny system obrotu dokonywanego poza rynkiem regulowanym, którego przedmiotem są papiery wartościowe. Podstawowym warunkiem jego prowadzenia jest zapewnienie koncentracji podaży i popytu umożliwiających zawieranie transakcji pomiędzy uczestnikami tego systemu. Alternatywny system obrotu jest przede wszystkim szansą na pozyskanie kapitału na rozwój przez średnie i małe przedsiębiorstwa, których nie stać na poniesienie kosztów wejścia na rynek giełdowy. System ten tworzy ogniwo pośrednie pomiędzy rynkiem prywatnym (nieregulowanym) a rynkiem regulowanym (giełdowym). Może on być też wykorzystywany przez fundusze private equity w celu wprowadzania tam swoich spółek portfelowych. Regulacje dotyczące funkcjonowania alternatywnego systemu obrotu są tworzone przez instytucję organizującą go, ale muszą być przedstawione Komisji Nadzoru Finansowego do zatwierdzenia.
Polski rynek regulowany papierów wartościowych dzieli się na rynek giełdowym i rynek pozagiełdowy. Różnią się one stosowanymi wymogami informacyjnymi i zasadami dopuszczania do obrotu notowanych na nich walorów, natomiast podmioty je prowadzące są zobowiązane do zapewnienia: a) odpowiedniej koncentracji podaży i popytu na walory będące przedmiotem obrotu na danym rynku w celu kształtowania się powszechnego kursu b) bezpiecznego i sprawnego przebiegu transakcji, c) upowszechniania jednolitych informacji o kursach i wielkości obrotu papierami wartościowymi będącymi przedmiotem obrotu na danym rynku. Rozliczanie zawartych transakcji na rynku regulowanym oraz w alternatywnym systemie obrotu w zakresie zdematerializowanych papierów wartościowych dokonywane jest za pośrednictwem Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych.
Z kolei regulowany rynek pozagiełdowy w Polsce może być prowadzony wyłącznie przez spółkę akcyjną, której jedynym przedmiotem działalności jest prowadzenie rynku pozagiełdowego lub innej działalności w zakresie organizowania obrotu instrumentami finansowymi (np. alternatywny system obrotu). Ponadto spółka taka może organizować rynki wyodrębnione pod względem rodzaju papierów wartościowych lub innych instrumentów finansowych oraz rodzaju ich emitentów. Kapitał zakładowy spółki prowadzącej regulowany rynek pozagiełdowy nie powinien być mniejszy od 7,5 mln zł, a jej akcje mogą być, wyłącznie imienne. Spółka prowadząca regulowany rynek pozagiełdowy powinna uzyskać pozwolenie Komisji Nadzoru Finansowego. Komisja zatwierdza także statut spółki prowadzącej rynek pozagiełdowy oraz regulamin dokonywanego na nim obrotu.
Komisja Nadzory Finansowego w Polsce jest Komisją do spraw dopuszczeń, pełni nadzór nad rynkiem kapitałowym. Funkcjonuje jako centralny organ administracji rządowej, nad którą nadzór sprawuje Prezes Rady Ministrów. Do zadań Komisji należy:
Komisja wydaje także zezwolenie podmiotom gospodarczym na prowadzenie działalności maklerskiej oraz dokonuje wpisu na listę maklerów papierów wartościowych lub doradców inwestycyjnych osób, które w odpowiednim postępowaniu kwalifikacyjnym uzyskały wynik pozytywny. Wpis na listę oznacza przyznanie uprawnień do wykonywania zawodu maklera.
KDPW od listopada 1994r. jest instytucją wydzieloną z Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie, zorganizowany w formie spółki akcyjnej, a jego akcjonariuszami mogą być wyłącznie spółki prowadzące giełdę lub rynek pozagiełdowy, domy maklerskie, skarb państwa, NBP oraz banki. Nie może on mieć celu zarobkowego, a jego akcje są tylko imienne. DO głównych zadań tego organu należy m. in.:
KDPW jes także odpowiedzialny za utworzenie obowiązkowego systemu rekompensat w celu gromadzenia środków, przez odpowiednie opłaty wnoszone obligatoryjnie przez domy maklerskie, na zrekompensowanie inwestorom w środkach pieniężnych wartości utraconych papierów wartościowych i praw majątkowych z tytułu świadczonych na ich rzecz usług w przypadku ogłoszenia upadłości domu maklerskiego ze względu na to, iż jego majątek nie wystarczy nawet na opłacenie kosztów postępowania sądowego.
|
Przedmiotem obrotu na warszawskiej GPW mogą być wyłącznie papiery wartościowe oraz instrumenty finansowe dopuszczone do obrotu na giełdzie, o czym decyduje zarząd giełdy na pisemny wniosek emitenta. Dopuszczenie to wymaga uchwały zarządu giełdy. Przypadku odmowy dopuszczenia emitentowi przysługuje możliwość odwołania do rady giełdy. Rada giełdy, składającą się z 12 członków, jest organem władzy spółki akcyjnej GPR w Warszawie, sprawującym stały nadzór nad jej działalnością. Rozpoznając wniosek o dopuszczenie instrumentów finansowych do obrotu giełdowego zarząd giełdy bierze pod uwagę:
Instrumenty finansowe mogą być dopuszczone do obrotu giełdowego o ile:
Dodatkowo do obrotu giełdowego mogą być dopuszczone instrumenty finansowe, których obrót odbywa się wyłącznie pomiędzy inwestorami kwalifikowanymi. W przypadku dopuszczenia do obrotu giełdowego instrumentów finansowych innych niż akcje zarząd giełdy może określić szczegółowe warunki ich wprowadzenia do obrotu. Z kolei instrumenty finansowe emitowane przez skarbu państwa i NBP są dopuszczane na mocy definicji z chwilą złożenia przez ich emitenta wniosku o dopuszczenie i wprowadzenie do obrotu giełdowego.
Rynek na warszawskiej GPW dzieli się na dwa segmenty, którymi są: podstawowy rynek giełdowy i równoległy rynek giełdowy. Rynek podstawowy ma bardzo rygorystyczne warunki dopuszczania papierów wartościowych, natomiast rynek równoległy - łagodniejsze. Na rynku giełdowym podstawowym odbywa się zasadnicza część obrotu na warszawskiej giełdzie. Występują na nim akcje spółek dużych, o ustabilizowanej sytuacji finansowej i ugruntowanej pozycji na rynku. Wprowadzenie papierów wartościowych do obrotu na podstawowym rynku giełdowym dokonuje zarząd giełdy. Odbywać się ono może w trybie zwykłym lub w trybie publicznej sprzedaży. Wprowadzenie w trybie zwykłym odbywa się na wniosek emitenta, który w szczególności powinien podać nadany przez KDPW kod papieru wartościowego. W przypadku akcji powinien także wskazać czy ubiega się o obrót w segmencie Plus. Wprowadzenie papierów wartościowych w trybie zwykłym dotyczy tych papierów, które zostały objęte przed wprowadzeniem ich na rynek giełdowy. Z kolei wprowadzanie papierów wartościowych w trybie publicznej sprzedaży oznacza ich obejmowanie w czasie pierwszej sesji na rynku giełdowym. Odbywa się ono poprzez złożenie oferty sprzedaży przez członka giełdy, która powinna zawierać w szczególności:
Warunkiem jest także, aby oferta publicznej sprzedaży objęła co najmniej 10% papierów wartościowych objętych wnioskiem albo jej wartość przekroczyła 4mln zł.
Zadania członków specjalistów GPW wypełniają animatorzy, którzy dzielą się na dwie grupy: animatorów rynku i animatorów emitenta. Głównym zadaniem animatora jest wspomaganie płynności handlu określonym papierem wartościowym, czyli pełnienie roli „market makera”. Animatorem giełdowym może zostać członek giełdy lub inna instytucja finansowa niebędąca członkiem giełdy. W zawieranej umowie giełda określa zasady wspomagania płynności danego papieru wartościowego, wśród których może być m.in. minimalna wielkość lub wartość ofert kupna i sprzedaży, do zgłaszania których animator rynku jest zobowiązany, maksymalna różnica (spread) między najlepszymi cenami określonymi w tych ofertach. W umie tej określony jest także minimalny czas ważności zlecenia. Ponadto w zawieranej umowie znajduje się zobowiązanie animatora, aby w fazie interwencji na rynku zleceń rozbieżnych modyfikować wcześniej złożone własne zlecenia w celi doprowadzenia do ustalenia kursu jednolitego. Animator rynku nie może składać zleceń mających na celu zawarcie transakcji, w której występowałby on jednocześnie jako sprzedający i kupujący. O fakcie zawarcia umowy z animatorem rynku giełda powiadamia uczestników obrotu giełdowego oraz emitenta danego papieru wartościowego. Animator emitenta ma zadania podobne do animatora rynku. Może nim być członek giełdy lub inna instytucja finansowa, która zawrze odpowiednią umowę z emitentem danego papieru wartościowego, zobowiązując się do wspomagania płynności jego obrotu na giełdzie, z tym że instytucja finansowa może składać oferty jedynie za pośrednictwem członka giełdy.
Występujące na GPW w Warszawie zlecenia można podzielić na kilka rodzajów.
Zlecenia z limitem ceny : WiN, WuA Zlecenia bez limitu ceny: PCR, PCRO, PKC
W celu zobrazowania sytuacji na giełdzie oraz porównania z sytuacją na innych giełdach, każda giełda oblicza i podaje do publicznej wiadomości pewne syntetyczne mierniki, które wyrażają łączną zmianę kursów notowanych na niej walorów w czasie sesji giełdowej. Miernik taki nosi nazwę indeksu giełdy lub wskaźnika giełdy czy rynku. Obrazuje on zarazem rentowność inwestowania w określony portfel rynkowy, którego struktura w tym przypadku odpowiada strukturze portfela, na podstawie którego oblicza się dany indeks giełdowy. Z tego względu jest on traktowany jako swoisty instrument finansowy, na który są zawierane określone kontrakty. Funkcje:
Podział indeksów:
Indeksy polskiej giełdy:
Akcja-(stock, share) jest papierem wartościowym (dokumentem) oznaczającym prawo jej posiadacza do współwłasności firmy, która ją wyemitowała, czyli spółki akcyjnej. Dlatego akcję zalicza się do grupy papierów udziałowych — stwierdza ona udział w spółce akcyjnej. Z kolei z punktu widzenia przynoszonego posiadaczowi akcji dochodu kwalifikuje się ją w grupie papierów o zmiennym dochodzie, Osoba (podmiot) nabywająca(y) akcje danej spółki staje się jej akcjonariuszem, czyli współwłaścicielem jej majątku, co oznacza, że z tego tytułu ma określone prawo do uczestniczenia w podziale wypracowanego przez spółkę zysku oraz majątku w przypadku jej likwidacji. Każda nabyta akcja jest dowodem współwłasności jednakowej (równej) części majątku spółki. Kapitał wniesiony przez wszystkich akcjonariuszy z tytułu nabycia wyemitowanych przez spółkę akcji nazywa się kapitałem zakładowym; jest on równy iloczynowi ilości nabytych akcji i wartości nominalnej akcji. Tak więc posiadacz 5% pakietu akcji danej spółki ma prawo do współwłasności 5% jej aktywów netto, czyli majątku własnego będącego równowartością różnicy między aktywami ogółem a zadłużeniem (kapitałem obcym). Każda akcja musi mieć określoną wartość (cenę) nominalną, wyrażoną w jednostkach pieniężnych .Przez wartość nominalną akcji, która ma jedynie znaczenie księgowe, rozumie się równą (jednakową) w stosunku do innych część kapitału zakładowego spółki. Jest ona ustalana przez akcjonariuszy-założycieli spółki w przypadku jej powoływania do życia (zakładania od podstaw) lub też wynika z podzielenia wartości majątku spółki przez ustaloną liczbę emitowanych akcji w sytuacji zamiany jej formy organizacyjnej na spółkę akcyjną. Emitowane akcje spółki powinny mieć tę samą wartość nominalną. Zgodnie z kodeksem spółek handlowych obowiązującym W Polsce, wartość nominalna jednej akcji nie może być niższa od 1 grosza. Każda akcja oprócz wartości nominalnej ma cenę emisyjną (cena jej sprzedaży akcjonariuszom na rynku pierwotnym) oraz cenę rynkową (wartość rzeczywistą), która może się zmieniać zgodnie z prawem popytu i podaży. Wynika stąd, że ostatnia wielkość może się dowolnie różnić od ceny nominalnej akcji (może być większa lub mniejsza). Z kolei cena emisyjna akcji musi być równa lub wyższa od jej wartości nominalnej; różnica ze sprzedaży akcji po cenie emisyjnej wyższej od wartości nominalnej zasila kapitał zapasowy spółki.
Akcje można podzielić na wiele rodzajów ze względu na różne kryteria. Generalnie jednak, biorąc pod uwagę sposób przenoszenia własności, możemy wyróżnić akcje imienne i na okaziciela. Pierwsze (akcje imienne) tym różnią się od drugich, iż w treści zawierają także nazwisko właściciela (nabywcy). Musi ono być również wpisane do księgi akcyjnej prowadzonej przez zarząd spółki. Księga ta może mieć formę zapisu elektronicznego. Z posiadaniem akcji imiennych łączą się pewne ograniczenia związane ze zbywalnością. Na ogół ich zbycie wymaga oświadczenia woli posiadacza, zgłoszenia nowego właściciela do zarządu w celu wpisania go do księgi akcyjnej i zgody organów spółki. Toteż akcje imienne przed wprowadzeniem do obrotu giełdowego powinny być zamienione na akcje na okaziciela. Akcje imienne mogą być opłacone w części (minimum 25%) przed ich objęciem; następne wpłaty muszą być zgodne z terminarzem określonym w statucie. Jeżeli akcje imienne nie zostały opłacone w całości, to dywidendę spółka wypłaca proporcjonalnie do dokonanej wpłaty. Natomiast akcje na okaziciela muszą być opłacone w całości przed pobraniem.
Zdecydowana większość występujących w obrocie akcji to akcje na okaziciela. Ich zbywanie (przenoszenie praw współwłasności) odbywa się poprzez wręczenie dokumentu, jeżeli akcja występuje w formie materialnej, lub przez odpowiednie przeksięgowania na rachunkach inwestycyjnych posiadacza i nabywcy, jeżeli występuje w formie zdematerializowanej. W Polsce przedmiotem obrotu giełdowego są tylko akcje na okaziciela.
Akcje mogą występować w formie materialnej (fizyczny dokument) lub zdematerializowanej. Pierwsza forma (forma materialna )oznacza, że dokument akcji powinien być sporządzony na piśmie i zawierać m.in. następujące informacje: pełną nazwę emitenta, wartość nominalną akcji, serię i numer, siedzibę spółki, czy jest to akcja imienna, czy na okaziciela, a także podpisy przedstawicieli zarządu, datę emisji i zarejestrowania spółki, uprawnienia szczególne z akcji, ograniczenia co do rozporządzania akcją i wysokość dokonanej wpłaty w przypadku akcji imiennych. Do dokumentu akcji może być dołączony kupon dywidendowy, odcinany przy pobieraniu dywidendy. Akcjonariusze spółek publicznych mogą otrzymywać imienne świadectwa depozytowe, wystawiane przez podmioty prowadzące rachunki papierów wartościowych (rachunki inwestycyjne). Akcja w wymiarze zdematerializowanym to dokument w postaci zapisu elektronicznego w pamięci komputera. Obecnie zdecydowana większość istniejących na rynkach kapitałowych akcji ma formę zdematerializowaną. Jest to jeden z wymogów występowania ich w ofercie publicznej, a przede wszystkim w obrocie giełdowym. Ich zbiorowy odcinek powinien być przekazany przez emitenta do Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych, który prowadzi centralny rejestr akcji i obrotu nimi.
Prawa korporacyjne: 1. Prawo do uczestnictwa w spółce akcyjnej, które oznacza, że akcjonariusz nie może być z niej usunięty. 2. Prawo do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy i współdecydowania o sprawach będących przedmiotem jego obrad. Każdy akcjonariusz może uczestniczyć w zwoływanym na ogół raz w roku przez zarząd spółki walnym zgromadzeniu, na którym przedstawia się jej wyniki finansowe (ekonomiczne), poddając je ocenie akcjonariuszy, i dyskutuje kwestie mające istotne znaczenie dla rozwoju spółki. 3. Bierne prawo wyborcze do organów spółki, które oznacza, że akcjonariusz może zostać wybrany do zarządu lub rady nadzorczej spółki, której akcje posiada. Akcjonariusz ma także czynne prawo wyborcze, sprowadzające się do głosowania w wyborach członków władz spółki. 4. Prawo mniejszości, które pozwała na odpowiednie zabezpieczenie interesów tych akcjonariuszy, którzy nie dysponują większością akcji, ale posiadają ich pewną liczbę. Typowymi przykładami są: prawo żądania zwołania nadzwyczajnego zgromadzenia akcjonariuszy Prawa majątkowe: 1. Prawo do udziału w zysku rocznym (dywidendy), z czego wynika możliwość uzyskania części wypracowanego przez spółkę w danym okresie zysku, proporcjonalnie do ilości posiadanych akcji, ponieważ na jedną akcję zwykłą przypada równa część zysku przeznaczona na walnym zgromadzeniu do podziału wśród akcjonariuszy. Zysk przeznaczony do podziału wśród akcjonariuszy rozdzielany jest w stosunku do wartości nominalnej akcji, a nie do ceny jej nabycia przez akcjonariusza. 2. Prawo poboru akcji nowych emisji. Prawo to jest bardzo ważne dla akcjonariusza, ponieważ przez nowe emisje akcji do grona dotychczasowych akcjonariuszy dochodzą nowi, co powoduje tzw. rozwodnienie kapitału i może doprowadzić do pogorszenia pozycji tych poprzednich. Aby zapewnić dotychczasowym akcjonariuszom utrzymanie ich stanu posiadania praw do majątku spółki, prawo poboru uprawnia ich do subskrybowania określonej liczby nowych akcji, z reguły w określonym stosunku do ilości już posiadanych akcji. Oznacza to, że jeżeli statut spółki lub walne zgromadzenie akcjonariuszy zatwierdzające nową emisję nie postanowi inaczej, to dotychczasowi akcjonariusze będą mieli prawo pierwszeństwa objęcia nowych akcji w przyjętym stosunku. 3. Prawo do części wartości majątku w przypadku likwidacji spółki (części wpłaconego do spółki kapitału) po pokryciu jej zobowiązań. Oznacza ono, że akcjonariusze powinni otrzymać — odpowiednio do ilości posiadanych akcji spółki — część jej majątku z masy upadłościowej, ale po zaspokojeniu zobowiązań wobec innych wierzycieli. Należna kwota wpłacana jest zazwyczaj w gotówce i stanowi o wartości tego prawa.
Akcje uprzywilejowane (preferred stocks) od akcji zwykłych różnią się tym, że z ich posiadaniem związane są dodatkowe, poza ogólnymi w/w uprawnienia. W Polsce uprzywilejowanie akcji może dotyczyć wysokości wypłacanej na jedną akcję dywidendy, liczby głosów przypadających na jedną akcję na zgromadzeniu akcjonariuszy oraz prawa akcjonriusza do przypadającego na daną akcję majątku likwidowanej spółki. Rodzaje i sposób uprzywilejowania określa dokładnie statut spółki, natomiast kodeks spółek handlowych reguluje w niektórych przypadkach zakres uprzywilejowania, np. uprzywilejowanie odnośnie do liczby głosów przypadających na jedną akcję nie może przekroczyć 2 głosów. W Polsce akcje uprzywilejowane muszą być imienne. Uprzywilejowanie akcji co do głosu nie może być stosowane w spółkach publicznych, a także wygasa w przypadku zamiany takiej akcji na akcję na okaziciela lub jej zbycia wbrew zastrzeżonym w statucie warunkom. Akcja uprzywilejowana w zakresie dywidendy nie może upoważniać akcjonariusza do otrzymywania dywidendy przed jej wypłatą z tytułu akcji zwykłej. Dywidenda ta może być większa najwyżej o 50% od dywidendy wypłacanej Z tytułu posiadania akcji zwykłej.
Na giełdach (szczególnie w Wielkiej Brytanii) w coraz większej ilości zaczynają się pojawiać tzw. akcje milczące (nieme) (non-voting shares). Charakteryzują się one tym, że ich właściciel bez względu na to, ile ich posiada, nie ma prawa głosu na walnym zgromadzeniu, a zatem nie może wpływać na losy firmy. Naprawdę nie ma to większego znaczenia, ponieważ zdecydowana większość inwestorów uczestniczących w transakcjach giełdowych nie jest zainteresowana wpływaniem na losy firmy (współzarządzaniem). Akcje te są emitowane przez małe lub średnie firmy, o pewnie perspektywie rozwoju, które zabezpieczają się w ten sposób przed spekulacyjnym wykupywaniem pakietów kontrolnych przez ich konkurentów w celu przejęci nad nimi kontroli. Emisję akcji milczących dopuszczają także polskie przepisy. Tego typu akcje mogą być uprzywilejowane co do dywidendy bez ograniczania jej wysokości oraz mogą korzystać w danym roku dywidendowym z pierwszeństwa zaspokojenia przed pozostałymi akcjami. .Akcjonariuszowi uprawnionemu z akcji niemej, któremu nie wypłacono całej dywidendy albo jej części w danym roku obrotowym, przysługuje wyrównanie z zysku w latach następnych, nie później jednak niż w ciągu trzech kolejnych lat obrotowych, ale tylko pod warunkiem, że statut dopuszcza możliwość wyrównania z zysku
Prawo do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy i współdecydowania o sprawach będących przedmiotem jego obrad. Każdy akcjonariusz może uczestniczyć w zwoływanym na ogół raz w roku przez zarząd spółki walnym zgromadzeniu, na którym przedstawia się jej wyniki finansowe (ekonomiczne), poddając je ocenie akcjonariuszy, i dyskutuje kwestie mające istotne znaczenie dla rozwoju spółki. Korzystanie z prawa do głosowania przy udzielaniu absolutorium dla zarządu oraz wybieranej rady nadzorczej (organ kontrolujący zarząd) zapewnia akcjonariuszom możliwość kontrolowania zarządu i rady nadzorczej oraz możliwość wpływania na wyniki spółki. Każda akcja zwykła upoważnia jej właściciela do oddania jednego 1 głosu na walnym zgromadzeniu. Czasami statut spółki może zawierać pewne ograniczenia prawa głosu, sprowadzające się np. do tego, iż akcjonariusz mający większą liczbę akcji będzie mógł wykonywać prawo głosu tylko z ograniczonej ich liczby, albo też będzie mu przysługiwała zwykła ilość głosów do określonego limitu akcji, natomiast powyżej tego limitu będzie przypadał jeden głos na ustaloną ilość akcji. Z prawem do głosowania na walnym zgromadzeniu łączy się prawo akcjonariusza do informacji. Wynika z niego, iż akcjonariusz powinien mieć wgląd w dokumenty finansowe spółki przygotowywane na walne zgromadzenie, by móc na nim dyskutować o osiągniętych wynikach. Prawo to wykorzystywane jest szczególnie przy udzielaniu władzom spółki absolutorium oraz przy podejmowaniu decyzji o podziale wypracowanego zysku. Na rozwiniętych rynkach kapitałowych obecnie jest coraz więcej sytuacji, w których akcjonariusze cedują swoje prawo do głosowania na walnym zgromadzeniu na bank, którym najczęściej jest bank inwestycyjny. Akcjonariusze wychodzą z założenia, że bank ma lepsze rozeznanie na rynku niż oni, a także może dokonać pogłębionej analizy sytuacji finansowej spółki i jej możliwości rozwojowych. W związku z tym mogą przychylić się do jego stanowiska w głosowanych na zgromadzeniu kwestiach.
Prawo poboru akcji nowych emisji. Prawo to jest bardzo ważne dla akcjonariusza, ponieważ przez nowe emisje akcji do grona dotychczasowych akcjonariuszy dochodzą nowi, co powoduje tzw. rozwodnienie kapitału i może doprowadzić do pogorszenia pozycji tych poprzednich. Aby zapewnić dotychczasowym akcjonariuszom utrzymanie ich stanu posiadania praw do majątku spółki, prawo poboru uprawnia ich do subskrybowania określonej liczby nowych akcji, z reguły w określonym stosunku do ilości już posiadanych akcji. Oznacza to, że jeżeli statut spółki lub walne zgromadzenie akcjonariuszy zatwierdzające nową emisję nie postanowi inaczej, to dotychczasowi akcjonariusze będą mieli prawo pierwszeństwa objęcia nowych akcji w przyjętym stosunku. Przyjęcie relacji 5:3 będzie powodować, że akcjonariusz posiadający 5 akcji starych może dokupić 3 akcje nowej emisji albo, inaczej, za 5 pojedynczych praw zakupu (jedno takie prawo przypada na 1 starą akcję) może nabyć 3 nowe akcje. Wyłączenie tego prawa w Polsce jest możliwe za zgodą 4/5 oddanych głosów na walnym zgromadzeniu zatwierdzającym warunki nowej emisji. Jeżeli dotychczasowy akcjonariusz spółki nie chce korzystać z przysługującego mu prawa, może je odsprzedać, ponieważ prawa poboru są także przedmiotem obrotu giełdowego. Tak więc prawo zakupu nowych akcji w czasie oferty ich sprzedaży jest samodzielnym, zbywalnym i niezależnym od starej akcji prawem, które ma własną cenę. Kupowanie praw poboru daje możliwość nabycia akcji spółki bez konieczności zakupu starych akcji (niekiedy po wysokim kursie giełdowym) dla osób niebędących jej dotychczasowymi akcjonariuszami. Także jej obecni akcjonariusze mają szansę dokupienia praw poboru, jeżeli chcą zwiększyć stan posiadania akcji danej spółki w swoim portfelu. Osoby, które sprzedają swoje prawa poboru na giełdzie, uzyskują korzyść materialną w postaci ceny, którą jest zdeterminowana przede wszystkim grą podaży i popytu. Cena będzie wyższa, jeżeli kupujący w niedalekiej przyszłości spodziewają się zwyżki wartości rynkowej nowych akcji. Sprzedający z kolei uzyskuje wyższy realny zysk wynikający z lokaty w akcje.
Obligacja jest papierem wartościowym poświadczającym wierzytelność, czyli zobowiązanie dłużne emitenta wobec jej właściciela na określoną sumę wraz z zobowiązaniem do wypłaty oprocentowania w określonych terminach. Może także zawierać zobowiązanie emitenta do określonego świadczenia niepieniężnego. Z tego względu zaliczana jest do grupy papierów wartościowych wierzytelnościowych, w odróżnieniu od akcji, która jest papierem udziałowym.
Świadczenie z obligacji może mieć charakter:
Świadczenia pieniężne z obligacji to oprocentowanie wypłacane okresowo w postaci kuponów odsetkowych. Stanowi ono zysk dla posiadacza obligacji oraz koszt dla jej emitenta. Oprocentowanie może być stałe lub zmienne. Zmienne jest zwykle uzależnione od stóp rynkowych lub rentowności bonów skarbowych.
Świadczenie niepieniężne może w szczególności polegać na przyznaniu obligatariuszowi:
Pierwotny termin wykupu to okres, na który została wyemitowana akcja, np. obligacja wyemitowana 31 stycznia 1997 r. z terminem wykupu 1 lutego 2002 r. ma pierwotny okres zapadalności równy 5 lat. Rzeczywisty termin zapadalności - po upływie każdego roku okres zapadalności skraca się o rok. Powyższa obligacja 1 lutego 1998 r. będzie miała 4-letni rzeczywisty okres wykupu.
Ze względu na rodzaj emitenta wyróżniamy obligacje:
Obligacje skarbowe. Emitentem obligacji skarbowych jest skarb państwa ( rząd). Są one zazwyczaj długoterminowe (15-30 lat), ale mogą też być emitowane na okresy krótsze, np. od 1 roku do 10 lat, lub do 1 roku. W tym ostatnim przypadku chodzi zazwyczaj o bony skarbowe. Obligacje te są emitowane w celu pokrycia deficytu budżetowego, co łatwiej jest zrobić niż obcinać wydatki budżetowe lub podnosić wpływy do budżetu w drodze wzrostu podatków. Ze środków uzyskanych z emisji obligacji skarbowych rząd finansuje na ogół swoje wydatki inwestycyjne.
Obligacje komunalne. Są one na ogół długoterminowe, ale bywają też emitowane na okresy krótkie, np. rok lub poniżej roku, w celu zlikwidowania luki w kasie miejskiej. Ich emitentem są władze lokalne ( samorządowe) lub ich agencje. Mogą także być emitowane przez przedsiębiorstwa lokalne działające w sektorze publicznym, np. szpitale lub szkoły wyższe. Środki uzyskiwane z obligacji municypalnych przeznacza się głównie na finansowanie rozwoju infrastruktury drogowej, bazy transportowej, budownictwa mieszkaniowego, jak również na budowę szkół, szpitali, instytucji użyteczności publicznej itp.
Obligacje przedsiębiorstw. Wspólną cechą tych obligacji jest to, iż emitowane są w taki sposób, aby przemawiały do masowego klienta. Ścierają się tutaj interesy nabywców obligacji, którzy chcieliby wysokiego oprocentowania i gwarancji zwrotu pożyczonego kapitału, z interesami emitentów, którzy z kolei chcą płacić niskie odsetki i jak najdłużej przetrzymywać uzyskane środki.
Przedsiębiorstwa emitują obligacje z reguły z 2 powodów:
Wśród najważniejszych emitentów obligacji wymienia się:
Obligacje przedsiębiorstw charakteryzują się bardzo zróżnicowanym stopniem ryzyka, ale na ogół jest ono wyższe niż w przypadku obligacji skarbowych i municypalnych.
Biorąc pod uwagę sposób oprocentowania możemy wyróżnić obligacje:
Obligacje oprocentowane wg stałej stopy nazywa się papierami wartościowymi o stałym dochodzie. Współcześnie na rynkach kapitałowych występują one w przeważającej ilości. Charakteryzują się tym, iż ich posiadacze otrzymują stały kupon odsetkowy przez cały czas życia obligacji. Obligacje oprocentowane wg stałej stopy można podzielić na:
Obligacje o zmiennej stopie oprocentowania pojawiły się na rynkach kapitałowych w latach siedemdziesiątych. Nazywane są papierami o zmiennym dochodzie, ponieważ przynoszony przez nie dochód nie jest z góry określony. Jego wielkość waha się w zależności od zachowania się parametru, w stosunku, do którego naliczane jest oprocentowanie tych obligacji. Takim parametrem może być np. stawka LIBOR. Wśród obligacji ze zmiennym oprocentowaniem bywają również takie, których oprocentowanie składa się z dwóch części:
Obligacje zerokuponowe, czyli bez kuponów odsetkowych. Pojawiły się one w latach osiemdziesiątych XX w. I mają tę cechę, iż są emitowane od razu z dyskontem do ich wartości nominalnej. Oznacza to, iż nabywca takiej obligacji kupuje ją w momencie emisji znacznie poniżej wartości nominalnej i musi czekać na zwrot jej równowartości do terminu wykupu. Różnica między wartością nominalną tej obligacji a ceną zakupu przez inwestora stanowi kwotę skumulowanych odsetek, ale otrzymanych jednorazowa w momencie wykupu.
Z punktu widzenia sposobu zabezpieczenia obligacji wyróżnić można następujące ich rodzaje:
Emisja obligacji może być zabezpieczona lub niezabezpieczona. Współcześnie na rynku kapitałowym przeważają obligacje niezabezpieczone. Wynika to z faktu, iż w większości przypadków są one emitowane przez przedsiębiorstwa i instytucje, które mają ugruntowaną pozycję na rynku i ich sytuacja finansowa nie budzi zastrzeżeń. Emisja tych obligacji jest na ogół tańsza od emisji obligacji zabezpieczonych, z którymi łączą się określone koszty wynikające z wyceny zabezpieczającego majątku, wpisami notarialnymi, otrzymaną gwarancją itp. Zabezpieczeniem może być całość lub część majątku emitenta; może nim być też gwarancja innego podmiotu. W przypadku obligacji emitowanych przez niektóre instytucje finansowe mogą one być zabezpieczone majątkiem dłużników tych instytucji.
Ze względu na prawa lub przywileje związane z zakupem wyróżnia się obligacje:
Obligacje zamienne są instrumentem łączącym cechy długu i akcji. Są one skonstruowane w taki sposób, iż początkowo jest to dług, od którego płaci się odsetki, który w określonym terminie, zwanym okresem konwersji, może być wykupiony albo zamieniony na akcje i wtedy staje się kapitałem własnym. Korzyści, które może odnieść emitent obligacji zamiennych:
W gospodarkach o rozwiniętych rynkach obligacji w celu zwiększenia bezpieczeństwa inwestujących w obligacje, w szczególności drobnych inwestorów, wprowadza się także instytucje powiernika emisji.
Z mocy ustawy powiernik, którym może być bank, reprezentuje posiadaczy obligacji, a emitent zostaje zobowiązany do podpisania z nim umowy powierniczej, która obejmuje:
Do istotnych obowiązków powiernika należy monitorowanie i nadzorowanie wykonania warunków umowy emisyjnej. W razie niewypłacalności emitenta powiernik w imieniu obligatoriuszy zajmuje się ściąganiem należności, włącznie z przyspieszeniem spłaty długu, zbyciem i ściągnięciem należności z zabezpieczenia. Powiernik może zająć majątek upadłego emitenta lub podjąć się jego sanacji.
Rozdział 6.3. str 246-252
Emitent obligacji w ich treści może ograniczyć swoją odpowiedzialność za zobowiązania z nich wynikające do kwoty przychodów lub do wartości majątku przedsięwzięcia, do których obligatariuszowi służy prawo pierwszeństwa. Są to obligacje przychodowe, które mogą przyznawać obligatariuszowi prawo do zaspokojenia swoich roszczeń z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami emitenta z całości przychodów albo majątku przedsięwzięć, które są efektem wykorzystania środków uzyskanych z emisji obligacji. Pierwszeństwo to może także dotyczyć przychodów z innych przedsięwzięć określonych przez emitenta.
Obligacje przychodowe są wygodną formą finansowania różnorodnych przedsięwzięć użyteczności publicznej, służących rozbudowie infrastruktury lokalnej, gdyż ich emitentami mogą być:
Emitenci obligacji przychodowych są zobowiązani do szeregu działań, które mają na celu zapewnienie obligatariuszom wypłacalność świadczeń. Między innymi są zobowiązani do:
Dodatkowo środki zgromadzone na wskazanym wyżej rachunku emitenta do wysokości kwoty zobowiązania emitenta wobec obligatariuszy, a także są wyłączone z masy upadłościowej emitenta. Z chwilą otwarcia postępowania upadłościowego lub likwidacyjnego emitenta obligacji przychodowych, wynikające z nich zobowiązania stają się natychmiast wymagalne i zaspokojenie roszczeń obligatariuszy ma pierwszeństwo przed innymi wierzycielami tego emitenta
W celu ochrony interesów obligatariuszy ustawa o obligacjach wprowadza instytucję banku-reprezentanta, który pełni funkcję ich przedstawiciela ustawowego (ubezpiecza posiadaczy obligacji).Umowę z bankiem-reprezentantem emitent może - a przypadku emisji obligacji poręczanych przez skarb państwa powinien - zawrzeć przed rozpoczęciem emisji obligacji, a jej istotne postanowienia muszą być zamieszczone w prospekcie emisyjnym, memorandum informacyjnym lub propozycji nabycia. Funkcję banku-emitenta może pełnić wyłącznie bank mający kapitał własny w wysokości nie niższej niż równowartość 10 mln euro w walucie polskiej, będący spółką akcyjną lub bankiem państwowym. Takiej funkcji nie może m.in. pełnić bank, jeśli członkowie organów jego nadzoru lub zarządu są dłużnikami emitenta. Ustawa nakłada na emitenta obligacji obowiązek przekazywania bankowi-reprezentantowi informacji bieżących i okresowych zgodnie z ustawą - prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi w przypadku emisji publicznej oraz składania bankowi przynajmniej co 3 miesiące sprawozdania z wypełnienia zadań wynikających z warunków emisji oraz zawiadamiania o wszelkich zmianach dotyczących ustanowionych zabezpieczeń. Bank z kolei zobowiązany jest do:
Gdy bank-reprezentant stwierdzi naruszenie przez emitenta obowiązków wynikających z warunków emisji, to powinien:
Bank-reprezentant udostępnia obligatariuszom powyższe informacje przez ich publikację, w co najmniej dwóch dziennikach wskazanych w prospekcie emisyjnym lub memorandum informacyjnym. Reasumując można stwierdzić, iż instytucja banku-reprezentanta spełnia w Polsce wiele podobnych funkcji, co instytucja powiernika w rozwiniętych gospodarkach. Polska ustawa o obligacjach wprowadza także kary za nieprzestrzeganie jej przepisów
Biorąc pod uwagę kryterium czasu dostawy i rozliczenia transakcji zawieranych na giełdzie, transakcje te możemy podzielić na:
Przez transakcję kasową rozumie się zawarcie umowy kupna lub sprzedaży określonego dobra po wyznaczonej cenie, przy czym jego dostawa oraz zapłata następują natychmiast. Oznacza to, iż kupujący otrzymuje dobro, a sprzedający gotówkę w momencie zawierania transakcji ( w handlu giełdowym odpowiednie zapisy na kontach kontrahentów czasami mogą się pojawić w terminie do 2 dni od chwili zawarcia transakcji, ze względu na system rozliczeniowy). W transakcji kasowej praktycznie eliminuje się ryzyko, że jedna ze stron nie wywiąże się z warunków zawartej umowy, bowiem w momencie dojścia jej do skutku następuje dostawa dobra oraz zapłata za nie.
Transakcja terminowa polega na zawarciu umowy zobowiązującej sprzedającego do dostarczenia określonego co do ilości i jakości dobra, będącego jej przedmiotem, a kupującego - do jego odebrania w wyznaczonym terminie, po cenie ustalonej w momencie zawierania umowy. Zamiast dostarczenia i odebrania przedmiotu transakcji, jej umowa może zobowiązywać strony do dokonania równoważnego z tymi czynnościami rozliczenia pieniężnego. Zawarcie kontraktu terminowego oznacza oddzielenie w czasie momentu zawarcia umowy od momentu dostarczenia dobra i zapłaty za nie, zazwyczaj na dłuższy okres niż przysłowiowe 2 dni giełdowe, służące do rozliczenia transakcji natychmiastowych. Przedmiotem kontraktu terminowego może być bardzo wiele towarów, takich jak np. produkty rolne, surowce, metale, a także waluty, papiery wartościowe czy stopy procentowe lub indeksy giełdowe. Charakterystyczną cechą kontraktu terminowego jest więc fakt, że jego strony, wyznaczając określoną cenę dobra będącego jego przedmiotem, uwzględniają między sobą, że jego realizacja nastąpi w ustalonym późniejszym terminie. Kontrakty terminowe nie stanowią w miarę jednorodnej grupy. Ich trzy podstawowe rodzaje to:
Innym podziałem transakcji terminowych jest ich podział na:
Typowym przykładem transakcji rzeczywistych są kontrakty forwards, a transakcji nierzeczywistych kontrakty futures, w których w zdecydowanej większości nie występuje efektywna dostawa instrumentu bazowego w przewidzianym terminie.
Transakcja natychmiastowa (kasowa) - zawarcie umowy kupna lub sprzedaży określonego dobra po wyznaczonej cenie, przy czym jego dostawa oraz zapłata następują natychmiast. Oznacza to, iż kupujący otrzymuje dobro, a sprzedający gotówkę w momencie zawarcia transakcji. W transakcji tej praktycznie eliminuje się ryzyko, że jedna ze stron nie wywiążę się z warunków zawartej umowy, bowiem w momencie dojścia jej do skutku następuje dostawa dobra oraz zapłata za nie. Transakcja terminowa - polega na zawarciu umowy zobowiązującej sprzedającego do dostarczenia określonego co do ilości i jakości dobra, a kupującego - do jego odebrania w wyznaczonym przyszłym terminie, po cenie ustalonej w momencie zawierania umowy.
Transakcje bezwarunkowe - do których należą kontrakty forwards i futures, to takie w których kontrahenci w dniu realizacji transakcji bezwarunkowo muszą wykonać zobowiązania wynikające z zawartej umowy. Transakcje warunkowe - do których zalicza się opcje, nabywca może odstąpić od jej wykonania, jeżeli uzna, iż z punktu widzenia osiągnięcia zysku jest to nieopłacalne.
Transakcje rzeczywiste - to fizyczne dostarczenie instrumentu bazowego w momencie realizacji transakcji, przykładem są kontrakty forwards. Transakcje nierzeczywiste - dokonywanie rozliczenia gotówkowego kontraktu w stosunku do ostatecznego kursu rozliczeniowego, przykładem są kontrakty futures.
Rynek finansowy:
- transakcje forwards - transakcje fututres
- opcje
Kontrakt terminowy forward jest umową zobowiązująca jedną ze stron do dostawy, a drugą do przyjęcia określonego dobra w ustalonym terminie, w określonej ilości oraz o określonej jakości, a także po cenie wyznaczonej w momencie zawierania umowy. Przedmiotem kontraktów są najczęściej produkty rolne, metal szlachetne, ropa naftowa, waluty, akcje itp. W transakcji biorą udział 2 strony oraz niekiedy pośrednik (diler). Wszystkie warunki kontraktu są ustalane przez strony w procesie negocjacji, co oznacza, że jest to kontrakt niestandaryzowany albo inaczej na zamówienie. Zawarcie kontraktu nie wymaga wniesienia depozytu, a płatność następuje dopiero po dostawie dobra. Cechą charakterystyczną kontraktu jest zobowiązanie się stron do jego realizacji niezależnie od skutków finansowych, które muszą ponieść strony.
Kontrakty forwards 1. prywatna umowa między 2 stronami 2. brak standaryzacji 3. zwykle określona jedna data dostawy 4. rozliczany na zakończenie ważności kontraktu 5. zwykle dochodzi do dostawy lub końcowego rozliczenia gotówkowego
Kontrakty futures 1.przedmiot obrotu giełdowego 2. kontrakty standaryzowane 3. przedział dat, w których możliwa jest dostawa 4. rozliczany codziennie 5. zwykle zamknięcie pozycji przed nadejściem terminu realizacji
Kontrakt futures - to umowa zawarta pomiędzy stronami, zobowiązująca jedną z nich do zakupu, a drugą do sprzedaży określonej ilości przedmiotu transakcji, po wyznaczonej cenie, w ustalonym dniu przyszłym lub do dokonania rozliczenia pieniężnego mającego na celu wyrównanie różnicy cen. Kontrakt ten jest umową dwustronnie zobowiązującą, tyle tylko, że nienazwaną. Nie można bowiem powiedzieć, że jest to typowa umowa kupna-sprzedaży, gdyż w momencie jej zawierania nie wiadomo kto jest dłużnikiem ,a kto wierzycielem. Będzie to wiadomo dopiero w momencie jej wykonania.
Standaryzacja kontraktu jest podstawowym warunkiem jego występowania na zorganizowanym rynku wtórnym. Polega ona na tym, że wszystkie warunki kontraktu poza ceną są ustalane przez giełdę, czyli standardowe. Nie mogą być dowolnie zmieniane przez strony kontraktu. Strony zawierające transakcje nie znają się i tak naprawdę nie mają zobowiązań względem siebie, ale mają je wobec swoich biur maklerskich. Podstawową korzyścią jest możliwość wyjścia z niego bez potrzeby uzyskania zgody drugiej strony. Przykładem standaryzacji walutowych jest określenie przez giełdę, na której występują, rodzaju walut, na które mogą być zawierane. Innym standaryzowanym parametrem kontraktu jest jego rozmiar jak również wysokość zmiany ceny kontraktu futures. Standaryzacji podlegają także terminy, na jakie zawierane mogą być kontrakty futures.
Depozyt zabezpieczający jest kaucją, którą musi wpłacić każdy inwestor chcący dokonać transakcji futures. Depozyt jest gwarancją jej wykonania. Jego funkcja polega na tym, że wysokość depozytu zależy od stopnia ryzyka ocenianego z dnia na dzień. Depozyt wnoszony przed otwarciem pozycji może mieć formę gotówki lub powszechnie akceptowanych papierów wartościowych. Depozyt na rachunkach izby rozrachunkowej jest oprocentowany, wysokość depozytu zabezpieczającego może być różna na różnych giełdach.
Wyróżnia się depozyty: - początkowy - zwany tez wstępnym lub wstępnym depozytem rozliczeniowym, to pewna suma, którą muszą wpłacić do izby rozrachunkowej obie strony kontraktu w momencie otwierania swoich pozycji. Powinien być wniesiony w momencie składania przez inwestora zlecenia w biurze maklerskim, a jego celem jest pokrycie ewentualnej straty z 1 dnia notowań. Wysokość depozytu może być zróżnicowana dla różnych rodzajów kontraktów futures. - uzupełniający - w procesie codziennych rozrachunków rynkowych izba rozrachunkowa codziennie porównuje aktualną cenę giełdową kontraktu z wyznaczoną jego wartością w dniu zawarcia, przy czym za aktualną cenę giełdową przyjmuje się oficjalny kurs zamknięcia dla danej sesji giełdowej. Przy niekorzystnej dla inwestora zmianie ceny instrumentu bazowego ponosi on stratę, która powoduje, że złożony na jego rachunku depozyt staje się niewystarczający do zabezpieczenia otwartych pozycji i niezwłocznie musi zostać uzupełniony. Depozyt uzupełniający powinien być wniesiony przed rozpoczęciem następnej sesji giełdowej w takiej wysokości, aby była zachowana stała relacja między wysokością depozytu zabezpieczającego, a aktualną wartością rynkową kontraktu.
Proces codziennych rozrachunków rynkowych zawartych kontraktów fututes lub ich równania do rynku polega na codziennym ustalaniu i dokonywaniu odpowiedniego przelewu środków z rachunku członka izby tracącego w wyniku niekorzystnego ukształtowania się ceny instrumentu bazowego na rachunek członka izby osiągającego zysk z powodu korzystnej zmiany kursu. W procesie codziennych rozrachunków rynkowych izba rozrachunkowa codziennie porównuje aktualną cenę giełdową kontraktu z wyznaczoną jego wartością w dniu zawarcia, przy czym za aktualną cenę giełdową przyjmuje się oficjalny kurs zamknięcia dla danej sesji giełdowej.
Każdy kontrakt zawarty na giełdzie musi być zgłoszony do Izby Rozrachunkowej, zweryfikowany przez nią pod względem ustalonych standardów i zarejestrowany. Izba staje się z jednej strony sprzedawcą dla kupującego i nabywcą dla sprzedającego, a obaj kontrahenci nie mają zobowiązań względem siebie tylko względem izby, która gwarantuje ich wykonanie. Najważniejszym zadaniem izby rozrachunkowej jest gwarantowanie wykonania każdej zarejestrowanej przez jej członków transakcji. Izba przejmuje ryzyko niewypłacalności stron kontraktu. Inne zasadnicze funkcje izby rozrachunkowej to: określanie wysokości depozytów zabezpieczających oraz dokonywanie codziennego rozliczenia każdego zarejestrowanego kontraktu futures. Ponadto izba przeprowadza księgowanie transakcji zawartych między jej członkami. Izba rozrachunkowa również zobowiązuje uczestników obrotu giełdowego kontraktami futures do wniesienia depozytu zabezpieczającego, który jest istotną cechą tych kontraktów.
Kontrakt opcyjny jest umową zawartą między nabywcą (posiadaczem) kontraktu a jego sprzedawcą (wystawcą) dającą nabywcy prawo, lecz nie stwarzającą zarazem zobowiązania, zakupu od wystawcy określonej ilości wyspecyfikowanego instrumentu finansowego według z góry ustalonej ceny i w ciągu oznaczonego okresu lub w umówionym terminie. Cenę tę nazywamy cenę wykonania opcji, natomiast termin wykonania opcji, określa się jako termin rozliczenia, wygaśnięcia opcji. Stroną aktywną w kontrakcje opcyjnym jest jego nabywca. Decyduje on bowiem, czy kontrakt będzie wykonany czy też nie. Za prawo decydowania o tym posiadacz kontraktu płaci premię. Nabywca może pozwolić na samoistne wygaśnięcie ważności kontraktu opcyjnego. Na wystawcy kontraktu opcyjnego ciąży obowiązek dostarczenia jego posiadaczowi lub odebrania od niego takiej ilości wyspecyfikowanego instrumentu finansowego, na jaką ten kontrakt opiewa. Zobowiązanie sprzedawcy opcji ma charakter warunkowy, a zatem wystawca kontraktu jest stroną pasywną, gdyż jego rola sprowadza się do oczekiwania na decyzję posiadacza. Przy kontraktach opcyjnych występuje wariantowość terminu wykonania opcji, która powoduje podział opcji na amerykańskie i europejskie. Opcja amerykańska może być rozliczana zgodnie z życzeniem nabywcy w dowolnym momencie od daty jej zakupu do dnia jej wygaśnięcia. Opcja europejska może być rozliczona tylko w ściśle oznaczonym terminie przypadającym w dniu wygaśnięcia jej ważności. Mamy również opcje kupna i sprzedaży.
Opcja kupna jest kontraktem dającym jego nabywcy prawo , przy jednoczesnym niestwarzaniu zobowiązania , do zakupu od sprzedającego wyspecyfikowanego instrumentu finansowego, którego ten kontrakt dotyczy, po z góry ustalonej cenie i w z góry określonym lub wcześniejszym terminie oraz zobowiązującym kupującego do zapłacenia sprzedającemu wymaganej premii. Wystawca kontraktu ma obowiązek dostarczenia posiadaczowi na jego żądanie wymienionego instrumentu zgodnie z zapisanymi warunkami. Opcja kupna przebiega wg schematu : Cena wykonania + premia za strony nabywcy w zamian za instrument pierwotny ze strony wystawcy.
Opcja sprzedaży jest to kontrakt dający jego nabywcy prawo przy jednoczesnym niestwarzaniu zobowiązania do sprzedaży wystawiającemu ten kontrakt wyspecyfikowanego instrumentu finansowego, którego kontrakt ten dotyczy, po z góry ustalonej cenie i w określonym z góry terminie oraz zobowiązującym kupującego do zapłacenia sprzedającemu wymaganej premii. Wystawca kontraktu ma obowiązek odebrania od posiadacza opcji na jego żądanie wymienionego instrumentu zgodnie z zapisanymi warunkami. Opcja sprzedaży przebiega wg schematu: Instrument pierwotny + premia ze strony nabywcy w zamian za cenę wykonania ze strony wystawcy.
Waluta to pojęcie używane zamiennie w stosunku do pieniądza. Jednakże nazwę waluta stosuje się przede wszystkim w kontekście wymiany międzynarodowej. Jest ona wtedy środkiem rozliczeniowym (miernikiem wartości) oraz środkiem regulowania płatności (należności i zobowiązań) w transakcjach międzynarodowych. Każde państwo dysponuje własną walutą, którą można określić jako waluta narodowa (krajowa). Rozumie się przez to jednostkę monetarną danego kraju. Jak wiadomo jest ona: miernikiem wartości (wyraża cenę dóbr i usług), środkiem płatniczym (służy do regulowania zobowiązań płatniczych), środkiem cyrkulacji i środkiem tezauryzacji (przechowywania wartości). Z kolei przez walutę zagraniczną rozumiemy zagraniczny środek płatniczy (jednostkę monetarną innego kraju) służącą do dokonywania płatności i transferów pieniężnych z jednego kraju (obszaru walutowego) do drugiego. Jednakże aby jednostka monetarna danego kraju stała się walutą musi być wymienialna na inne waluty. Przez wymienialność waluty rozumie się gwarantowaną prawem możliwość swobodnej wymiany waluty krajowej na dowolną walutę innego kraju lub odwrotnie. O tym jaki jest stosunek wymiany waluty zagranicznej na walutę krajową informuje kurs walutowy. Spośród obecnie istniejących walut największe znaczenie mają: dolar amerykański, euro, frank szwajcarski, funt sterling (brytyjski) i jen japoński. Waluta międzynarodowa to waluta narodowa powszechnie akceptowaną przez kraje zewnętrzne, które nie są jej emitentami. Cechą waluty międzynarodowej jest bowiem pełnienie funkcji pieniądza nie tylko w obrocie krajowym, ale również międzynarodowym. Dewizy to określony instrument finansowy (weksel, czek, akredytywę) dający tytuł do otrzymania zapłaty od zagranicy, a także wkłady (salda) w bankach zagranicą. Inaczej mówiąc dewizy to termin określający należności pieniężne (wierzytelności) możliwe do zrealizowania natychmiast lub w krótkim terminie, które ze względu na swoją formę mogą być użyte w płatnościach międzynarodowych. Stąd też operowano pojęciem „rynek dewizowy”, przez który rozumiano rynek takich właśnie należności. Jednakże rozróżnianie pomiędzy pieniądzem (walutą) i tytułem do jego otrzymania (dewizami) straciło obecnie ostrość, a także i sens. Termin „waluta” zaczęto stosować w szerszym znaczeniu. Obejmuje on obecnie dewizy oraz pieniądz (walutę) zagraniczny. Dlatego też przez rynek dewizowy (foreign exchange market lub krótko forex market) rozumie się w gruncie rzeczy to samo, co przez lokalny rynek walutowy (local currency market), gdzie dewizy, czyli waluty obce wymienia się na pieniądz lokalny. A więc termin „rynek dewizowy” stał się obecnie synonimem terminu „lokalny rynek walutowy” i tak też będzie to w niniejszym wykładzie traktowane
Kurs wymienny walut (lub krótko kurs walutowy albo kurs dewizowy) definiuje się jako ilościowy stosunek, w jakim jedna waluta wymienia się na inną walutę lub inaczej jest to cena jednej waluty wyrażona w drugiej walucie. Może to być cena płacona w walucie krajowej za jednostkę waluty obcej lub cena jednostki waluty krajowej wyrażona w jednostce waluty obcej. W praktyce stosowany jest kurs widełkowy, tzn. podawany jest zarówno kurs kupna jak i kurs sprzedaży walut. Dla przykładu notowanie (kwotowanie) 1 USD = 2,3456 - 2,3876 PLN oznacza, iż pierwszy kurs (2,3456) jest kursem kupna 1 dolara amerykańskiego za polskie złote przez podmiot podający notowanie i jednocześnie kursem sprzedaży dla odbiorcy, natomiast drugi (2,3876) jest kursem sprzedaży 1 dolara amerykańskiego za polskie złote przez podmiot podający notowanie i jednocześnie kursem kupna dla odbiorcy. W przedstawionym notowaniu USD jest walutą bazową (referencyjną), tzn. jest przedmiotem transakcji kupna - sprzedaży, natomiast polski złoty jest walutą notowaną, tzn. tą, za którą kupuje się lub sprzedaje walutę bazową. Taki zapis nosi nazwę notowania bezpośredniego (normalnego), gdyż waluta zagraniczna jest walutą bazową. Z kolei wyrażenie jednostki waluty krajowej w walucie zagranicznej nosi nazwę notowania pośredniego (odwrotnego). W naszym przypadku kurs kupna 1 złotego wyrażonego w dolarze amerykańskim wyniósłby 0,4263 (1 / 2,3456) a kurs sprzedaży 0,4188 (1 / 2,3876). Różnica pomiędzy kursem sprzedaży i kupna jest marżą podmiotu podającego notowanie (np. banku). Jej wysokość zależy od ryzyka kursowego oraz od częstotliwości dokonywania transakcji daną walutą (im rzadziej, tym wyższa marża). W praktyce bankowej przeważają notowania bezpośrednie (są one także stosowane w Polsce), natomiast notowania pośrednie są stosowane w Wielkiej Brytanii. Kursy walut zagranicznych należą bez wątpienia do najważniejszych parametrów gospodarki narodowej wpływając na opłacalność gospodarowania (są istotnym parametrem polityki gospodarczej), zwłaszcza w zakresie transakcji eksportowo - importowych. Decydują one bowiem o wynikach transakcji zagranicznych, opłatach celnych, wycenie aktywów i pasywów walutowych w bilansach podmiotów gospodarczych. Tak więc gospodarka nie może funkcjonować bez ogłaszania przez władze monetarne oficjalnych kursów pieniądza krajowego w stosunku do głównych walut świata. Stąd też w większości krajów świata bank centralny podaje oficjalne kursy dzienne złotego w stosunku do najważniejszych walut zagranicznych (notowania kursów). W Polsce Narodowy Bank Polski ogłasza dwa rodzaje notowań złotego: bieżące kursy średnie walut obcych i kursy walutowe NBP (na ich podstawie decyzją ministra finansów są ogłaszane kursy celne). Najważniejszą rolę odgrywają bieżące kursy średnie. Są one bardzo ważne dla rynków finansowych oraz dla celów statystycznych, a także używane są przez organy skarbowe i do wyceny aktywów oraz pasywów w walutach obcych na dzień bilansowy. Jednakże współcześnie zastosowanie oficjalnych notowań kursów walutowych podawanych przez banki centralne ulega stopniowemu ograniczaniu, a podstawowym parametrem rynku walutowego stają się kwotowania walut, czyli podawanie ich cen, dokonywane w bankach komercyjnych.
Funkcja informacyjna - kurs walutowy bezpłatnie informuje osoby fizyczne i prawne w danym kraju o cenie walut zagranicznych. Jest to bardzo ważna informacja wykorzystywana w decyzjach podmiotów gospodarczych prowadzących wymianę dóbr i usług z podmiotami zagranicznymi (transakcje eksportowo - importowe), a także przez podmioty indywidualne, np. w turystyce czy w decyzjach inwestycyjnych oraz państwo, np. przy dokonywaniu różnego rodzaju transferów. Jest to również ważna informacja dla rynku finansowego, w szczególności wykorzystywana przez analityków finansowych. Funkcja cenotwórcza kursu walutowego polega na przenoszeniu do danego kraju zagranicznego układu cen (zagranicznych relacji cenowych) wraz ze wszystkimi jego ekonomicznymi konsekwencjami dla gospodarki krajowej. Ewidentnym tego przykładem mogą być zmiany cen surowców, np. ropy naftowej, miedzi, itp. Zmiany ich cen natychmiast wpływają na ceny krajowe w krajach o gospodarce rynkowej i w krajach o pełnej wymienialności walut. Funkcja ta może być ograniczana poprzez określone bariery handlowe, np. cła i podatki importowe.
|
Dewaluacja polega na urzędowym obniżeniu kursu waluty krajowej wobec walut obcych, co oznacza, iż więcej jednostek waluty krajowej płaci się za jednostkę waluty obcej. Rewaluacja oznacza urzędowe podwyższenie kursu waluty krajowej w stosunku do walut obcych, czyli płaci się wówczas mniej jednostek waluty krajowej za jednostkę waluty obcej. Decyzję o dewaluacji bądź rewaluacji podejmują władze walutowe, z reguły bank centralny. Przed dewaluacją waluty występuje zazwyczaj zjawisko jej deprecjacji, czyli spadek kursu w wyniku oddziaływania mechanizmu rynkowego, natomiast przed rewaluacją następuje na ogół aprecjacja kursu, czyli jego zwyżka na skutek oddziaływania czynników rynkowych. Zjawisko aprecjacji lub deprecjacji waluty następuje często przy płynnym mechanizmie ustalania kursu. Aprecjacja to inaczej zwiększanie siły nabywczej waluty krajowej, czyli jej wartości względem innych walut, co jest charakterystyczne w sytuacji większego popytu na daną walutę od jej podaży. W sytuacji odwrotnej, czyli większej podaży danej waluty w stosunku do popytu na nią waluta ta zmniejsza swoją wartość względem innych walut, co oznacza spadek jej siły nabywczej, czyli ulega deprecjacji.
Rynek walutowy (dewizowy) to rynek, na którym dochodzi do konfrontacji popytu na waluty z ich podażą, czyli ogół dokonywanych transakcji kupna - sprzedaży walut. Bardziej precyzyjna definicja mówi (K. Zabielski), iż „przez rynek walutowy rozumie się całokształt transakcji wymiany walut wraz z instytucjami pomagającymi je przeprowadzać (są to głównie banki komercyjne) oraz zespół reguł, według których zawierane są transakcje walutowe, a także ogół urządzeń i czynności prowadzących do zawierania transakcji”. Współczesny rynek walutowy to przede wszystkim rynek typu Over - the Counter - Market (OTC), czyli rynek pozagiełdowy, co oznacza, iż jest on rynkiem zdecentralizowanym pod względem technicznym i ekonomicznym. W istocie rzeczy jest on rynkiem wirtualnym, gdyż funkcjonuje poprzez sieć łączy telekomunikacyjnych i informatycznych (terminali komputerowych) zainstalowanych w bankach, instytucjach niebankowych oraz firmach brokerskich (pośrednicy rynku). Istotą tego rynku jest to, iż uczestnicy zawierający na nim transakcje w ogóle się nie widzą, a coraz częściej się nie słyszą. Specyficzną cechą rynku walutowego jest natomiast to, iż obroty walutowe są fizycznie przeprowadzane w konkretnych krajach, jednakże międzynarodowy rynek walutowy nie jest sumą rynków narodowych, lecz jednym wielkim rynkiem pracującym 24 godziny na dobę (round the clock) w skali światowej. Część transakcji walutowych odbywa się na rynku giełdowym.
Transfer siły nabywczej w formie pieniężnej między różnymi krajami, w których funkcjonują odrębne systemy pieniężne. Rynek walutowy poprzez wymianę walut (krajowych i zagranicznych pieniędzy) umożliwia zmianę formy nabywczej pieniądza zgodnie z wymogami międzynarodowego obrotu gospodarczego. Wynika to z gry popytu i podaży na rynku. Zakupywane przez dany kraj pieniądze zagraniczne stanowią popyt na walutę zagraniczną, który zarazem oznacza podaż waluty krajowej. Waluta krajowa przekazywana jest jako równowartość (przy danym kursie) nabywanej waluty zagranicznej. Część zakupywanej waluty zagranicznej dany kraj może przechowywać w postaci rezerw walutowych w banku centralnym lub rezerw transakcyjnych w bankach komercyjnych czy przedsiębiorstwach. Rezerwy te (lub ich wzrost) oznaczają dodatkowy wzrost popytu na walutę zagraniczną czy to ze względu na jej zastosowanie w międzynarodowym obrocie płatniczym (jako waluta transakcyjna lub lokacyjna), czy też ze względu na jej przeznaczenie w krajowym systemie monetarnym (np. pokrycie niedoboru masy pieniężnej). Tworzenie możliwości niewyrównywania obrotów zagranicznych - chodzi tutaj o zapewnienie transferu dodatkowej masy towarów i usług, która nie zostanie zrekompensowana wzajemnymi równowartościowymi dostawami towarów i usług. Przykładem tego jest możliwość uzyskania dodatkowych zagranicznych środków pieniężnych dla sfinansowania nadwyżki importu nad eksportem (ujemnego salda handlu zagranicznego). Mogą to też być przypadki zakupów importowych na kredyt. Dany kraj, który chce dokonać importu ponad przewidywaną wartość swego eksportu, może sprzedać na rynku walutowym określone walory finansowe (np. akcje, obligacje) dla uzyskania dodatkowych środków finansowych od innego kraju. W ten sposób przy udziale rynku walutowego możliwe jest niewyrównywanie międzynarodowych obrotów towarowych. Zabezpieczenie pewnej części zagranicznego majątku finansowego przed jego zmniejszeniem w wyniku zmian kursów walut - ta ochrona ze strony rynku walutowego odnosi się tylko do części majątku lokowanego w zagranicznych walorach finansowych na krótkie okresy. Chodzi głównie o zabezpieczenie się przed ryzykiem wahań kursów walut w okresie od ich nabycia do momentu ich sprzedaży.
Pozycja walutowa to zestawienie wszystkich należności i zobowiązań w walutach obcych bez względu na termin ich realizacji. Inaczej mówiąc stan posiadania albo zadłużenia danego podmiotu w jakiejś walucie przyjęto nazywać jego „pozycją” w tej walucie. Jeżeli należności w danej walucie są równe zobowiązaniom, to mamy do czynienia z pozycją zamkniętą, natomiast jeżeli takiej równowagi nie ma mamy do czynienia z pozycją otwartą. Pozycja otwarta ma dwa przypadki, którymi są: (1) pozycja długa (long position), w której należności przeważają nad zobowiązaniami i (2) pozycja krótka (short position), w której zobowiązania są wyższe od należności. Ilość pozycji walutowych zależy od liczby walut, w których są utrzymywane należności i zobowiązania. Zajmowanie pozycji długiej rodzi ryzyko utraty części majątku w sytuacji spadku kursu waluty zagranicznej (uzyskuje się wówczas mniejszą ilość waluty krajowej), natomiast przy zajmowaniu pozycji krótkiej niekorzystny jest wzrost kursu waluty zagranicznej (trzeba wydatkować większą ilość waluty krajowej). Otwarta pozycja walutowa prowadzi do powstania ryzyka związanego z wahaniami kursów walutowych (ryzyka kursowego). Podmioty gospodarcze mają w tym zakresie dwie możliwości: 1) zabezpieczenia się przed ryzykiem kursowym dokonując odpowiednich transakcji zabezpieczających (hedgingowych) w celu zamknięcia pozycji, 2) świadomego podjęcia ryzyka kursowego otwartej pozycji w nadziei osiągnięcia zysku spekulacyjnego. Pozycja płynności różni się od pozycji walutowej tym, że należności i zobowiązania są zestawiane w walucie obcej na konkretny czas 24, 48 lub 72 godziny. Podobnie jak pozycja walutowa, pozycja płynności może być zamknięta lub otwarta.
Głównymi uczestnikami rynku walutowego są duże banki komercyjne, zawierające między sobą transakcje walutowe o znacznych sumach, np. w wysokości setek tysięcy lub setek milionów dolarów, euro lub innych walut wymienialnych. Banki te dokonują jednocześnie transakcji detalicznych kupna - sprzedaży walut ze swymi klientami (podmiotami gospodarczymi, osobami fizycznymi). Wśród uczestników rynku walutowego można wyróżnić: 1. Bankowych i niebankowych dealerów. Działają oni zarówno na rynku detalicznym jak i międzybankowym. Kupują oni waluty po cenie kupna a sprzedają po wyższej cenie sprzedaży, zarabiając na marży kursowej. Konkurencja między dealerami w skali międzynarodowej powoduje, iż różnice pomiędzy cenami nie są duże. Dealerzy zatrudnieni w dużych bankach komercyjnych najczęściej podtrzymują płynność na rynku walutowym. W każdym bowiem czasie są oni gotowi kupić lub sprzedać odpowiednio dużą ilość danej waluty zagranicznej, w której także się specjalizują. Utrzymują oni stale pewne niezbędne zapasy gotówki danej waluty, na ogół w granicach przyjętych przez banki limitów dziennych obrotów, w celu płynnego funkcjonowania rynku. Natomiast małe i średnie banki, które ze względu na koszty nie są w stanie utrzymywać stałych zapasów walut zagranicznych na bieżąco kupują lub sprzedają małe ilości walut zawierając transakcje ze swoimi klientami. 2. Osoby fizyczne i firmy profesjonalne, prowadzące działalność handlową. Wykorzystują oni rynek walutowy jako instrument ułatwiający wywiązywanie się z podjętych zobowiązań finansowych, handlowych lub inwestycyjnych. Do tej grupy uczestników należą głównie: importerzy, eksporterzy, inwestorzy operujący na giełdach międzynarodowych, firmy międzynarodowe, turyści zagraniczni itp. Cechą charakterystyczną dokonywanych przez uczestników tej grupy transakcji jest ich zróżnicowanie ze względu na charakter prowadzonej działalności oraz brak systematyczności. Wiele z tych transakcji ma charakter zabezpieczenia prowadzonej działalności przed ryzykiem zmiany kursu walutowego. 3. Spekulantów i arbitrażystów. Wykorzystują oni rynki walutowe wyłącznie do zwiększenia swoich dochodów. Spekulanci prowadzą swego rodzaju grę na rynku walutowym oczekując określonej zmiany kursu waluty. Zawierają transakcje kupna grając na zwyżkę kursu (zarobią jeżeli kurs kasowy danej waluty w momencie rozliczenia transakcji będzie wyższy od przyjętego kursu wykonania) oraz transakcje sprzedaży grając na zniżkę kursu (zarobią jeżeli kurs kasowy danej waluty w momencie rozliczenia transakcji będzie niższy od przyjętego kursu wykonania). Z kolei arbitrażyści zarabiają na dokonywaniu jednoczesnych transakcji kupna waluty na tańszym rynku i natychmiastowej odsprzedaży na rynku droższym. Ich zarobkiem jest więc różnica ceny pomiędzy tymi rynkami. Transakcje arbitrażowe podejmowane są również przez banki komercyjne. 4. Banki centralne i administrację skarbu państwa. Wykorzystują oni rynek walutowy do nabycia potrzebnych walut zagranicznych lub sprzedaży części rezerw bądź wywarcia pożądanego wpływu na zmianę kursu walutowego. W tym ostatnim przypadku motywem ich działania nie jest osiągnięcie zysku (efektu komercyjnego), ale osiągnięcie określonego efektu związanego z realizacją polityki gospodarczej. 5. Brokerów walutowych. Działają oni głównie jako pośrednicy ułatwiający jedynie nawiązywanie bezpośrednich kontaktów z dealerami walutowymi, za co pobierają stosunkowo niewielkie prowizje. Sami nie zawierają natomiast transakcji walutowych. Brokerzy utrzymują stały kontakt z jak największą liczbą dealerów na całym świecie za pośrednictwem łączy teleinformatycznych. Kluczową funkcją brokera jest pozyskanie bieżących informacji, dotyczących zakupu bądź sprzedaży dowolnej ilości waluty zagranicznej w każdym momencie. Informacje te pozwalają brokerowi na natychmiastowe znalezienie odpowiedniego dostawcy bądź odbiorcy waluty, bez konieczności ujawniania tożsamości swych partnerów przed zawarciem transakcji walutowej.
Nieodłącznym elementem rynku walutowego jest ryzyko zmiany kursu. Wywoływane jest ono czynnikami, o których pisaliśmy wcześniej (ekonomicznymi, psychologicznymi) i ma ono znaczenie jeżeli transakcja walutowa jest rozciągnięta w czasie, tzn. moment jej rozliczenia oraz dostawy lub odebrania waluty jest oddalony w czasie w stosunku do momentu jej zawarcia. Ryzyko to powoduje potrzebę wcześniejszego nabywania lub sprzedawania walut na rynku walutowym w zależności od zajmowania przez podmioty gospodarcze pozycji krótkiej lub długiej i terminów przeprowadzania odpowiednich operacji finansowych. Powoduje ono także sytuację, iż na rynku walutowym obok bieżącego popytu na waluty i ich podaży występuje również ich przyszły popyt i przyszła podaż. Taka sytuacja dla podmiotów gospodarczych stwarza możliwość ochrony przed ryzykiem kursowym pomiędzy momentem zawarcia transakcji a momentem dostawy lub odbioru waluty i jej rozliczeniem, czyli między bieżącym i przyszłym okresem. Dlatego rynek walutowy funkcjonuje w postaci kilku rynków cząstkowych (segmentów), z których najważniejszym jest bieżący (kasowy) rynek walutowy (spot market) i terminowy rynek walutowy (forward market). Na kasowym rynku walutowym dokonuje się bieżących transakcji walutowych związanych z wymianą towarów, usług oraz przepływem kapitałów, np. zakup dolarów za euro lub franki szwajcarskie. Obejmuje on transakcje kupna - sprzedaży waluty zagranicznej, które muszą być zrealizowane w ciągu maksymalnie dwu następnych dni roboczych (mówi się wówczas z datą waluty spot). Odbywają się one po kursie kasowym (bieżącym). Transakcje kasowe na rynku walutowym stanowią około 60% ogółu zawieranych tam transakcji. Typowa transakcja kasowa za pośrednictwem banku komercyjnego obejmuje trzy podstawowe etapy, którymi są: 1) uzyskanie informacji z banku o bieżącym kursie waluty stanowiącej przedmiot zakupu oraz jego zaakceptowanie przez klienta, 2) otwarcie przez klienta dwóch rachunków w banku, tzn. rachunku debetowego, na który klient przeleje w walucie krajowej równowartość zamówionej kwoty waluty zagranicznej po zaakceptowanym kursie i rachunek kredytowy, na który wpłynie zamówiona kwota waluty zagranicznej w określonym dniu roboczym, 3) przesłanie przez bank noty kontraktowej do banku korespondenta (bank w kraju waluty zagranicznej), potwierdzającej zamówienie klienta na dostawę określonej kwoty waluty zagranicznej, wysokość wpłaty kwoty waluty krajowej oraz zlecenie instrukcji płatniczej. Z chwilą nadejścia terminu wykonania transakcji (drugi dzień roboczy od momentu zawarcia) bank poleca bankowi korespondentowi dokonać transferu (ze swego rachunku nostro) uzgodnionej kwoty waluty zagranicznej na otwarty wcześniej przez klienta banku rachunek kredytowy. Z tego rachunku następnie bank dokonuje płatności w walucie zagranicznej na rzecz wskazanego beneficjenta. Współcześnie większość banków komercyjnych na świecie posiada całkowicie skomputeryzowany system obsługi walutowych transakcji kasowych, co oznacza, iż jest on bardzo sprawny i jest całkowicie kontrolowany przez wewnętrzny system informacyjny oddziału rozliczeń dewizowych. Z kolei rynek terminowy obejmuje transakcje kupna - sprzedaży walut zagranicznych, których dostawa ma nastąpić w ściśle określonym terminie przyszłym. Termin tej dostawy, podobnie jak kurs walutowy, musi być zdefiniowany w zawartym pomiędzy stronami tej transakcji kontrakcie walutowym. Walutowy rynek terminowy jest współcześnie dobrze rozwinięty dla takich kluczowych walut świata jak dolar amerykański, euro, funt brytyjski, frank szwajcarski oraz jen japoński. Kursy terminowe (cena waluty zagranicznej z dostawą w terminie późniejszym) mogą być podawane w dwojaki sposób. Pierwszy, podobnie jak przy kursach kasowych, polega na ustaleniu liczby jednostek waluty krajowej na jednostkę waluty zagranicznej (notowanie bezpośrednie) lub odwrotnie (notowanie pośrednie). Ten sposób notowania nazywany jest też notowaniem pełnym, ponieważ wymaga określenia kursu terminowego z dokładnością do czterech miejsc po przecinku. Jest on też najczęściej stosowany w tabelach notowań kursów banków. Drugi sposób notowania kursów terminowych to notowanie w formie tzw. punktów terminowych, które wyznaczają zróżnicowanie stóp procentowych pomiędzy dwiema różnymi walutami. Mierzą one specyficzny dyferencjał, który określa tzw. premię terminową lub dyskonto terminowe terminowej waluty zagranicznej lub krajowej. Ten dyferencjał jest nazywany także kursem swapowym lub punktem swapowym (wartość 1 punktu jest równa 0,0001 części kursu danej waluty). Aby więc otrzymać pełne notowanie kursu terminowego waluty zagranicznej w formie bezpośredniej należy dodać punkty terminowe premii lub odjąć punkty terminowe dyskonta od kursu kasowego. Notowania kursu terminowego podlegają wolniejszym zmianom w porównaniu do kursu kasowego na skutek wolniejszej fluktuacji stóp procentowych na danym rynku pieniężnym. Jeżeli więc kurs terminowy waluty zagranicznej jest wyższy od jej kursu kasowego mówimy, iż jest ona sprzedawana z premią, natomiast w przypadku gdy jej kurs terminowy jest niższy od kursu kasowego jest ona sprzedawana z dyskontem. Terminy rozliczeń kontraktów terminowych wiążą się ściśle z terminami dostaw notowanych walut na rynku forward. Powszechnie dostępne notowania kursów walutowych na rynkach terminowych dotyczą z reguły standardowych terminów dostaw, a więc kontraktów na 1, 2, 3, 6 i 12 miesięcy. Jednakże większość banków komercyjnych jest gotowa obecnie do przyjęcia innego terminu dostawy i dostosowania go do potrzeb indywidualnego klienta. Z kontraktem terminowym, podobnie jak z kasowym, wiąże się odpowiednia marża kursowa (spread), której wysokość wzrasta w miarę wydłużania się terminu dostawy waluty (rośnie ryzyko zmiany kursu). W przypadku podstawowych walut rynków terminowych marża kursowa kształtuje się najczęściej w przedziale od 0,1% do 1%.
Oprócz powszechnie przyjętego podziału rynków walutowych na kasowe i terminowe w literaturze ekonomicznej wyróżnia się również podział rynku walutowego na rynek wolny, reglamentowany i pośredni. Walutowy rynek wolny w danym kraju funkcjonuje wówczas, gdy dla podmiotów gospodarczych państwo nie stwarza żadnych ograniczeń w wymianie waluty krajowej na waluty zagraniczne, co oznacza zarazem, iż kursy walutowe kształtują się pod wpływem mechanizmu popytu i podaży. Wolny rynek walutowy występuje w krajach o pełnej wymienialności walut. Reglamentowany rynek walutowy to taki, na którym podmioty gospodarcze danego kraju nie mogą swobodnie wymieniać waluty krajowej na waluty zagraniczne. Państwo ma wówczas tzw. monopol walutowy, który oznacza przymus odsprzedaży określonej instytucji finansowej (najczęściej jakiemuś bankowi dewizowemu) zarobionych walut obcych. Podmioty gospodarcze następnie kupują w tej instytucji potrzebne im waluty obce. Waluta kraju, w którym działa rynek reglamentowany jest walutą niewymienialną. Z kolei pośredni rynek walutowy występuje wtedy, gdy w danym kraju pewna część obrotu dewizowego podlega reglamentacji przez państwo, a inna nie podlega takiej reglamentacji. Najczęściej reglamentacji podlegają transakcje walutowe przeprowadzane przez rezydentów, natomiast na nierezydentów nie nakłada się żadnych ograniczeń w wymianie walut. Mówi się wówczas, iż dany kraj ma tzw. zewnętrzną wymienialność walut.
Międzynarodowe transakcje walutowe można podzielić na dwie następujące kategorie: 1) transakcje rzeczywiste, w skład których wchodzą transakcje kasowe, terminowe typu forward i transakcje swapowe, 2) transakcje walutowe instrumentami pochodnymi, w skład których wchodzą kontrakty futures i opcje (wśród tych ostatnich z kolei można wyróżnić kontrakty opcyjnie kasowe i terminowe - jest to opcja zbudowana na bazie kontraktu futures). Rynek transakcji rzeczywistych jest nazywany rynkiem tradycyjnym a rynek walutowych instrumentów pochodnych rynkiem nowoczesnym. Istnieją trzy zasadnicze różnice pomiędzy wyróżnionymi wyżej rodzajami transakcji. Sprowadzają się one do tego, iż: a) transakcje rzeczywiste wymagają realnej dostawy waluty ustalonej w kontrakcie, natomiast w transakcjach pochodnych nie zawsze musi dochodzić do fizycznej dostawy przedmiotu kontraktu, co oznacza, iż mogą być one też rozliczane pieniężnie (różnicowo), b) prawa i obowiązki stron kontraktu instrumentami pochodnymi mogą być asymetryczne, czego przykładem są opcje, c) transakcje rzeczywiste są zawierane na rynku pozagiełdowym (OTC), natomiast większość transakcji instrumentami pochodnymi jest zawierana na giełdzie (zazwyczaj są to giełdy terminowe - futures lub opcyjnie).
Rynek walutowych transakcji rzeczywistych (foreign exchange market, w skrócie forex lub FX) jest pod względem wolumenu jednym z największych rynków na świecie. Rynek ten dzieli się na dwie następujące podstawowe kategorie: 1) transakcje kasowe - a vista, 2) transakcje terminowe. Transakcje kasowe, zwane także spot, są to operacje kupna - sprzedaży walut, w których dostawa następuje najpóźniej w drugim dniu roboczym po ich zawarciu. W transakcjach tych jest stosowany kurs kasowy (spot rate). Dwa dni potrzebne do zrealizowania transakcji (dostawa oraz zapłata) wynikają z istnienia różnych stref czasowych i procedur księgowych (także banki pracują w różne dni tygodnia, np. banki w krajach Bliskiego Wschodu nie pracują w piątek a są czynne w sobotę). Wyróżnia się cztery podstawowe motywy zawierania transakcji kasowych: a) obsługa klientów banków prowadzących działalność na rynkach międzynarodowych, b) operacje o charakterze spekulacyjnym, c) operacje służące utrzymaniu właściwej struktury walutowej aktywów i pasywów, d) arbitraże walutowe. Wiadomo, iż klienci banków prowadzący działalność na rynkach międzynarodowych codziennie zawierają transakcje. Wiele wynikających z nich płatności musi być realizowanych natychmiast, co wymaga zakupu walut po kursie kasowym. Ten segment rynku kasowego określany jest mianem rynku klientowskiego. Na bazie tego rynku rozwijają się inne segmenty rynku kasowego. Szacuje się, że transakcje na rynku klientowskim multiplikują się od 3 do 5 razy na pozostałych segmentach rynku walutowego. Zawarcie transakcji kupna - sprzedaży walut otwiera pozycję walutową podmiotu dokonującego operacji. Część z nich świadomie ma charakter spekulacyjny, tzn. pozostają otwarte w nadziei na osiągnięcie zysku wskutek korzystnych zmian kursu walutowego. W przypadku gdy bank nie jest zainteresowany ryzykiem otwartej pozycji (ekspozycją na ryzyko zmiany kursu), przeprowadza transakcje, które umożliwiają zamknięcie pozycji lub osiągniecie odpowiedniej struktury walutowej należności i zobowiązań (aktywów i pasywów). Transakcje arbitrażowe polegają na zakupie waluty na jednym rynku i równoczesnej jej odsprzedaży na drugim rynku (może to być również operacja trójstronna, tzn. z udziałem trzeciej waluty). W operacjach tych wykorzystuje się drobne różnice cen walut występujące na rynkach, na których dokonuje się transakcji. Transakcje terminowe (forward) są transakcjami kupna - sprzedaży walut, w których dostawa następuje w terminie późniejszym, najczęściej 1, 3, 6 i 12 miesięcy. Kurs transakcji jest ustalany w dniu jej zawierania i jest to tzw. kurs terminowy (forward rate). Transakcje forward charakteryzują się następującymi cechami: a) są negocjowane indywidualnie przez strony transakcji, b) ich realizacja następuje poprzez fizyczną dostawę waluty, c) są zawierane na rynku pozagiełdowym, d) nie mają płynności, co oznacza brak możliwości wyjścia przed okresem zapadalności, e) są zawierane na ogół przez duże podmioty rynkowe. Wyodrębnia się trzy motywy zawierania transakcji forward: a) zabezpieczający przed ryzykiem kursowym, b) spekulację, c) operacje służące utrzymaniu właściwej struktury walutowej aktywów i pasywów. Podstawą zawierania transakcji zabezpieczających jest niepewność ukształtowania się kursu walutowego w przyszłości. Gdyby kurs spot był np. za 12 miesięcy taki sam jak kurs forward nie byłoby potrzeby zawierania transakcji terminowych. Przedsiębiorca, który kupił za granicą towar na warunkach kredytu, np. 3-miesięcznego, jest narażony na ryzyko, że w wypadku obniżki kursu waluty krajowej do waluty zagranicznej będzie musiał zapłacić więcej w walucie krajowej. Najprostszą formą zabezpieczenia się przed tym ryzykiem jest kupno dziś waluty, którą trzeba będzie uregulować zobowiązanie za 3 miesiące. Oznacza to oczywiście wcześniejsze zaangażowanie środków potrzebnych do zakupu waluty. Ten sam problem dotyczy również banków i instytucji finansowych. Motyw spekulacyjny wynika z przewidywania określonej zmiany kursu walutowego w przyszłości i chęci zarobku na tej zmianie. Z kolei przesłanki zawierania transakcji terminowych w celu osiągnięcia odpowiedniej struktury należności i zobowiązań (aktywów i pasywów) są na rynku terminowym takie same jak na rynku kasowym. Transakcje typu swap (foreign exchange swap) są operacjami złożonymi, które łączą w sobie transakcje spot i forward. Transakcja swap jest to równoczesne zawarcie transakcji kasowej i odwrócenie jej transakcją terminową na tę samą kwotę. W operacji występują dwa rodzaje kursów: kasowy dla transakcji pierwszej i terminowy dla transakcji drugiej. Dokładniej rzecz ujmując tradycyjny swap walutowy to transakcja, która zobowiązuje strony kontraktu do dokonania początkowej wymiany walut w wyznaczonym dniu i po określonym kursie oraz zwrotnej wymiany tych walut w określonym w przyszłości dniu i po kursie uzgodnionym w momencie zawarcia transakcji. Operacje swap są wyjątkowo chętnie wykorzystywane przez banki centralne we współpracy międzynarodowej, np. w celu dokonania interwencji na rynku walutowym. Istnieje wiele transakcji swap, np. typu forward - forward, w której w odróżnieniu od klasycznej transakcji swap występują dwie transakcje terminowe z różnymi okresami realizacji, np. 3 i 6 miesięcy. Transakcje swap ogólnie są nazywane transakcjami zamiany. Transakcje swap charakteryzują się następującymi cechami: a) nie są to transakcje standaryzowane, co oznacza, iż strony każdorazowo ustalają walutę, termin i kursy realizacji, b) są zawierane na rynku pozagiełdowym, c) prawa i obowiązki stron transakcji są symetryczne, d) jest to instrument o niskim stopniu płynności, wcześniejsze rozliczenie transakcji wymaga zgody obu stron. Transakcje swap są doskonałym instrumentem zwiększającym efektywność zarządzania ryzykiem kursowym. Umożliwiają one zamykanie pozycji walutowych, a także dostosowanie operacji do wymaganej struktury zobowiązań. Swap walutowy jest też dobrym instrumentem zmian w proporcjach zadłużenia w różnych walutach. Zmiany kursów walutowych i oprocentowania wymagają dostosowania struktury długu do zmieniających się warunków, aby osiągnąć strukturę zbliżoną do optymalnej, co można zrobić poprzez transakcje swapowe. Łatwość zamiany walut w transakcjach swapowych zwiększa również możliwość korzystania przez banki z różnych rynków finansowych.
Rynek walutowych instrumentów pochodnych (derywatów) dzieli się na dwie części, którymi są: 1) rynek giełdowy, nazywany rynkiem instrumentów standaryzowanych, 2) rynek pozagiełdowy (OTC), nazywany rynkiem instrumentów niestandaryzowanych. Podstawowe transakcje zawierane na rynku instrumentów pochodnych dotyczą opcji i kontraktów futures, z tym że na giełdach handluje się opcjami i kontraktami futures, a na rynku pozagiełdowym opcjami i instrumentami hybrydowymi, do których należą między innymi swap kursowy i opcja swap, ale ich w niniejszym wykładzie nie będziemy omawiać. Opcja walutowa jest to kontrakt dający nabywcy prawo, lecz nie stwarzający obowiązku zakupu lub sprzedaży określonej ilości waluty po określonym kursie z ustalonym terminem wykonania (wygaśnięcia), z tym że kontrakt ten może być zrealizowany w tym terminie (opcja europejska) lub w dowolnym dniu do tego terminu (opcja amerykańska). Nabywca opcji płaci jej wystawcy premię (cenę opcji). Wystawca opcji ma obowiązek wywiązania się z kontraktu (dostarczenia waluty - opcja kupna lub odebrania waluty - opcja sprzedaży), jeżeli nabywca zażąda jego wykonania. Transakcje opcyjnie charakteryzują się następującymi cechami: 1) w przypadku transakcji zawieranych na rynku pozagiełdowym wszystkie elementy kontraktu są ustalane w drodze indywidualnych uzgodnień pomiędzy stronami kontraktu, 2) opcje giełdowe są standaryzowane i gwarantem ich wykonania jest izba rozrachunkowa, 3) premia jest ceną za nabycie prawa do wykonania kontraktu (nabywca nie musi jednakże realizować opcji, jeżeli mu się to nie opłaca - w opcji kupna jeżeli bieżący kurs waluty będzie niższy od kursu wykonania, a w opcji sprzedaży jeżeli bieżący kurs waluty będzie wyższy od kursu wykonania) i nabywca opcji nie musi wpłacać depozytu zabezpieczającego, 4) nabywca opcji ma do wyboru cztery następujące możliwości: a) fizyczną realizację kontraktu (kupno lub sprzedaż waluty), b) rozliczenie gotówkowe (różnicowe), czyli wyrównanie pozycji wobec izby rozrachunkowej, c) sprzedaż opcji przed terminem jej wygaśnięcia na rynku wtórnym, d) zamknięcie kontraktu, czyli pozwolenie na jej samoistne wygaśnięcie. Podstawowymi motywami zawierania transakcji opcyjnych są: 1) zabezpieczanie przed ryzykiem zmiany kursu walutowego (ryzykiem kursowym) płatności zagranicznych z tytułu potencjalnych należności lub zobowiązań (przedsiębiorca, który nie ma pewności co do realizacji transakcji eksportowej lub importowej zabezpieczy ją kontraktem opcyjnym), 2) traktowanie opcji jako instrumentu handlowego dla osiągnięcia zysku z przewidywanej zmiany kursu waluty (spekulacja). Walutowy kontrakt futures (currency futures) jest instrumentem, w którym strony zobowiązują się do zawarcia w ustalonym terminie przyszłym transakcji na warunkach przyjętych w kontrakcie. Stronami kontraktu są wystawca i nabywca. Wystawca kontraktu zobowiązuje się dostarczyć określoną w kontrakcie ilość waluty w ustalonym terminie - jest to zajęcie pozycji krótkiej. Natomiast nabywca zobowiązuje się do zapłaty za ustaloną ilość waluty po uzgodnionej cenie - jest to zajęcie pozycji długiej. Jest to kontrakt kupna, natomiast w kontrakcie sprzedaży wystawca zajmuje pozycję długą a nabywca pozycję krótką. Walutowe kontrakty futures są instrumentami standaryzowanymi będącymi przedmiotem obrotu tylko na rynku giełdowym. W ich standardzie określona jest wielkość kontraktu (ilość waluty), termin wygaśnięcia oraz rodzaj waluty (z reguły jest to kilka głównych walut na świecie). Zawarcie kontraktu wymaga pośrednictwa domu maklerskiego, w którym składa się zlecenie giełdowe. Kontrakt futures w odróżnieniu od opcji musi być wykonany lub rozliczony gotówkowo. Można też wyjść z tego kontraktu, czyli go zamknąć, co odbywa się przez zawarcie kontraktu przeciwnego (zajęcie przeciwstawnej pozycji). Kontrakty futures charakteryzują się następującymi cechami: 1) ceny transakcji są jednolite dla wszystkich uczestników rynku, 2) jednostką obrotu jest kontrakt lub jego wielokrotność, 3) partnerem dla stron transakcji jest izba rozrachunkowa, która zabezpiecza wykonanie kontraktu, 4) warunkiem zawarcia kontraktu jest wpłacenie przez obie strony do izby rozrachunkowej odpowiedniej kaucji, zwanej depozytem zabezpieczającym, 5) rynek transakcji futures cechuje duża płynność. Wyróżnia się trzy następujące motywy zawierania kontraktów futures: a) zabezpieczający przed ryzykiem zmiany kursu walutowego, b) spekulacyjny - są popularnym instrumentem wykorzystywanym do gry rynkowej w celu osiągania zysku z przewidywanej zmiany kursu, c) arbitrażowy - służą do zarabiania na różnicach kursowych pomiędzy rynkami walutowymi. Obrót giełdowy walutowymi instrumentami pochodnymi dokonuje się na około 30 uznawanych w świecie giełdach instrumentów pochodnych. Największymi z nich są: Chicago Board of Trade (CBT), Chicago Mercantile Exchange (CME), London International Financial Futures Exchange (LIFFE), Singapore International Monetary Exchange (SIMEX). Cechą szczególną obrotu giełdowego jest to, że większość giełd handluje nie tylko kontraktami własnymi, lecz także innych giełd. Stosują one tradycyjny sposób zawierania transakcji, czyli system aukcyjny (open outcry). Rynek pozagiełdowy walutowych kontraktów pochodnych zaczął się rozwijać w szczególności od połowy lat 80 XX wieku. Wystawcami kontraktów są banki, instytucje finansowe i duże przedsiębiorstwa. W odróżnieniu od rynku giełdowego instrumenty na rynku pozagiełdowym nie są standaryzowane, czyli mają różne daty zapadalności i różne wielkości kontraktu. Są one dopasowane do indywidualnych potrzeb klienta. Rozwój tego rynku w latach 90 sprawił, iż poprawiła się jego płynność, natomiast negatywną stroną jest to, iż ryzyko kredytowe (ryzyko niewywiązania się z transakcji) obciąża jedną ze stron.
Rola i znaczenie współczesnego rynku walutowego Podstawowym celem działania rynku walutowego w gospodarce rynkowej jest zagwarantowanie podmiotom gospodarczym, jak również osobom fizycznym możliwości swobodnej wymiany walut obcych na pieniądz krajowy po kursie ustalonym według zasad obowiązujących w danym państwie. Inaczej mówiąc zasadniczym celem tego rynku jest zaspokajanie potrzeb klientów w zakresie wymiany walut. Jednakże instytucje stanowiące organizacyjny fundament tego rynku, głównie banki, angażują się w transakcje wymiany walut z klientami jak i między sobą nie tylko dlatego, aby mieć zdolność stałego odpowiadania na potrzeby innych klientów. Na tym rynku banki także realizują swoje własne cele związane z ich strategią maksymalizowania zysku, traktują więc rynek walutowy jako miejsce do zarabiania pieniędzy. Z tego powodu łączna wartość obrotów na rynku walutowym w jego zasadniczym segmencie, jakim jest rynek międzybankowy, wielokrotnie przewyższa skalę obrotów na rynku detalicznym (rynek transakcji pomiędzy bankiem a jego klientami). Rynek międzybankowy jest tym segmentem, na którym ustala się kurs walutowy w wyniku gry podaży i popytu, natomiast rynek detaliczny otrzymuje ten kurs dany z zewnątrz, tzn. z rynku międzybankowego. Jeżeli waluta danego kraju jest walutą w pełni wymienialną to banki (w granicach obowiązującego w tym krajuprawa) mogą dokonywać transakcji kupna - sprzedaży walut w bankach zagranicznych (dokonują ich na wielką skalę) w sposób ciągły lub jednorazowy. Kiedy tak się dzieje, instytucje te stają się uczestnikami międzynarodowego rynku walutowego, w odróżnieniu od lokalnego rynku walutowego, na którym transakcje są zawierane z podmiotami krajowymi. Od zakresu wymienialności danej waluty na inne oraz instytucjonalno - prawnej swobody działania instytucji finansowych w tym obszarze zależy, w jakim stopniu lokalny rynek walutowy jest zintegrowany z międzynarodowym rynkiem walutowym. W przypadku pełnej wymienialności waluty i braku jakiegokolwiek skrępowania obrotu możemy mówić o pełnej integracji obu rynków, a więc wręcz o „zlaniu się” rynku lokalnego z rynkiem międzynarodowym.
Lokalne rynki walutowe działają w dwu luźno związanych ze sobą obszarach. Po pierwsze jest to rynek detaliczny, czyli ogół transakcji zawieranych przez banki ze swoimi klientami. Jest to obszar na styku finansowego i realnego sektora gospodarki. Drugim segmentem jest rynek międzybankowy, zwany też hurtowym, który działa wewnątrz samego sektora finansowego. Ten obszar rynku zazębia się z analogicznymi rynkami hurtowymi innych krajów, tworząc ponadnarodową strukturę wzajemnych powiązań o zasięgu globalnym. Dzięki temu ten segment rynku, będąc częścią rynku lokalnego, jest równocześnie integralną częścią międzynarodowego rynku walutowego i świadczy o otwartości danej gospodarki na światowy rynek finansowy. Rynek hurtowy rynku walutowego nie jest dostępny dla klientów detalicznych (podmiotów gospodarczych i osób fizycznych). Na tym rynku instytucje finansowe, głównie banki komercyjne, wchodzą w kontakty wzajemne i zawierają transakcje kupna - sprzedaży walut w kraju i za granicą. Transakcje dokonywane są w standaryzowanych, dużych okrągłych kwotach, na łączną kwotę wielokrotnie przekraczającą wolumen obrotów na rynku detalicznym. Instytucje finansowe, stanowiąc zarazem strukturę organizacyjną rynku walutowego, działają na obu jego segmentach, tzn. rynku detalicznym i hurtowym. Zarówno jeden jak i drugi rynek daje kontrahentom okazję do zawierania transakcji kasowych, jak również terminowych. Organizacyjną strukturę lokalnego rynku walutowego tworzą przeważnie duże banki komercyjne. Natomiast decydujące znaczenie na międzynarodowym rynku walutowym mają przede wszystkim oddziały wielkich, ponadnarodowych korporacji bankowych. Dominują one przede wszystkim na rynkach krajów wysoko rozwiniętych, ale są również obecne na rynkach innych krajów. Globalna sieć tych korporacji bankowych z ich rozsianymi po całym świecie oddziałami tworzy fundament organizacyjno - instytucjonalny międzynarodowego rynku walutowego. Oddziały uznanych banków komercyjnych i współpracujące z nimi mniej znane banki działające na lokalnym rynku walutowym są powiązane systemami łączności umożliwiającymi zarówno szybkie porozumiewanie się, jak i tani transfer walut przez granice państw.
Do polowy lat 80. ubiegłego wieku praktycznie nie było na świecie rynku walutowego zorganizowanego w formie giełdy, a więc zinstytucjonalizowanego. Zarówno lokalne rynki walutowe, jak również rynek międzynarodowy działały w formie OTC (pozagiełdowego). Obecnie działają giełdy kontraktów walutowych futures i opcji. W znaczeniu techniczno - organizacyjnym rynek ten tworzą przede wszystkim banki (instytucje finansowe) powiązane systemami informatyczno - telekomunikacyjnymi. Jednakże funkcjonują jeszcze tradycyjne systemy łączności. Dlatego też funkcjonują obok siebie równocześnie dwa systemy zawierania transakcji na rynku walutowym, którymi są: system tradycyjny (z wykorzystaniem telefonów) i system elektroniczny (nowoczesny). Na czołowych rynkach walutowych świata, jakimi są rynek nowojorski i londyński podstawowa część transakcji dokonuje się bezpośrednio pomiędzy bankami, zwanymi także dealerami. Pewna część transakcji dokonuje się za pośrednictwem agentów zwanych brokerami. Handel odbywa się w ten sposób, iż klient zainteresowany zawarciem transakcji na rynku walutowym przesyła przez Internet odpowiednią informację brokerowi, a ten z kolei poszukuje najodpowiedniejszego partnera dla zawarcia tej transakcji, zarabiając na tym prowizję. Firmy brokerskie na rynku walutowym intensywnie zbierają informacje na całym jego obszarze, w kraju jak i za granicą, po to aby informacje te odpłatnie przekazać zainteresowanym uczestnikom rynku. Uwalniają przez to dealerów bankowych od samodzielnego rozpoznawania sytuacji na rynku walutowym. Dealerzy z kolei zwracają się do brokerów po informację albo sami kierują do nich odpowiednie zlecenia najlepszego skojarzenia transakcji. Korzystanie z pośrednictwa brokera jest bardzo wygodne w przypadku gdy strony transakcji pragną pozostać anonimowymi, co jest praktykowane przy bardzo wysokich kwotach transakcji. Należy jednak podkreślić, iż brokerzy - w odróżnieniu od dealerów - nie działają na własny rachunek i we własnym imieniu. Brokerzy funkcjonują tylko jako pośrednicy (nie angażując w transakcje własnego kapitału) i ich zyskiem są prowizje, natomiast dealerzy angażują w zawierane transakcje swój kapitał i ich zarobkiem jest marża (spread) pomiędzy kursem sprzedaży i kupna waluty. W handlu walutami na międzynarodowych rynkach walutowych zauważa się również coraz bardziej aktywny udział dużych i znanych w świecie banków inwestycyjnych. Od połowy lat 80. ubiegłego wieku nastąpił szczególny wzrost wolumenu obrotów na rynku walutowym świata. Jest to związane z ogromną ekspansją przepływów kapitałowych w świecie. Ten rozwój rynku walutowego przyciągnął także nowych, poza bankami i brokerami, uczestników. Są nimi niebankowe instytucje finansowe, a mianowicie fundusze inwestycyjne, w tym także fundusze hedgingowe (hedge funds), fundusze emerytalne, a nawet departamenty finansowe firm produkcyjno - usługowych (wielkich korporacji ponadnarodowych). Niektóre z tych instytucji, np. fundusze inwestycyjne typu hedge funds zaczynają mieć w obrotach na rynku walutowym udziały nieproporcjonalnie wysokie w stosunku do swoich aktywów. Prowadzą one dosyć niebezpieczną grę na tym rynku stosując w swych strategiach wysoką dźwignię finansową, wspierając się dodatkowo kredytem. Stosują również tzw. day trading polegający na zakupie i odsprzedaży danej waluty kilkakrotnie w ciągu tego samego dnia zarabiając na wahaniach kursu. Ogólnie w ich postępowaniu przejawia się skłonność do wysoce ryzykownych zachowań (highly leveraged positions). Ryzykownym zachowaniom tych funduszy jest przychylna elitarna klientela oraz fakt, iż nie podlegają one tak ściśle nadzorowi rynkowemu jak inne rodzaje funduszy inwestycyjnych. Dodatkowo niektóre z nich stosują strategię tzw. krótkiej sprzedaży (short selling) polegającą na sprzedaży dużej ilości pożyczonej waluty i odkupywaniu jej po odpowiednio niższym kursie w celu oddania. Transakcje tego typu wpływają bardzo destabilizująco na rynek walutowy. Generalnie w ostatnich latach na międzynarodowym rynku walutowym zwiększył się bardzo znacznie ten składnik obrotu, który jest związany z transgranicznym przepływem kapitału, między innymi realnych składników majątkowych wartości nabywanych za granicą, w tym inwestycji bezpośrednich, ale w szczególności aktywów finansowych takich jak: jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych, papierów wartościowych (akcji, kwitów depozytowych, obligacji, bonów skarbowych) oraz wkładów i lokat bankowych, a także i to na bardzo dużą skalę instrumentów pochodnych. Podmioty obracające na rynkach walutowych wymienionymi wyżej instrumentami finansowymi występują na rynku w roli dealerów, czyli systematycznie handlujących walutami na własny rachunek (dla realizacji własnych celów). Szczególnie ważnymi wśród tych dealerów są tzw. market makers. Tym terminem określa się tych uczestników rynku, którzy profesjonalnie i ciągle kupują oraz sprzedają pewne aktywa finansowe (mogą być nimi także waluty). Są oni w każdej chwili do dyspozycji dla innych uczestników rynku za pośrednictwem tradycyjnych łączy bądź w systemie elektronicznym. Ich zarobkiem jest różnica pomiędzy ceną sprzedaży a ceną kupna (marża), a ich kwotowania kursów są traktowane przez odbierających te informacje jako wiążące. Na rynku nazywa ich się obecnie filarami rynku, gdyż ich działania zwiększają tzw. głębokość rynku, czyli wpływają na jego płynność i stabilność kwotowań.
Podstawowym rodzajem aktywności banków komercyjnych jest udzielanie kredytów podmiotom gospodarczm i osobom indywidualnym. Ich domeną jest także działalność na rynku pieniężnym, gdzie lukują swoje nadwyżki finansowe ponad obowiązkowe rezerwy i z którego pożyczają pieniądze na działalność kredytową w razie niedoboru środków pieniężnych. Działania banków komercyjnych na rynku kapitałowym:
Bardzo znaczący udział w rynku kapitałowym ma sektor ubezpieczeniowy i emerytalno rentowy. Podstawową rolą instytucji działających w tych sektorach gospodarki jest zbieranie składek, co ma przynieść określone korzyści w przyszłości. Instytucje te są zatem zainteresowane możliwością zagospodarowania zebranych funduszy w długich okresach np. dwudziesto- czy trzydziestoletnich. Taką szansę stwarza im rynek kapitałowy. Instytucje ubezpieczeniowe możemy podzielić na 2 grupy:
Instytucje ubezpieczeniowe prowadzące ubezpieczenia na życie zbierają składki od osób fizycznych, głównie by zabezpieczyć je pod względem finansowm na starość, w razie kalectwa, niezdolności do pracy czy też wesprzeć rodzinę w razie śmierci ubezpieczonego. Często firmy te proponują swoim klientom przeznaczenie pewnych środków w ramach zawartego ubezpieczenia na cele inwestycyjne (czyli tzw. ubezpieczenie z fnduszem kapitałowym). Instytucje ubezpieczeniowy podejmują ryzyko w stosunku do swojego klienta, przyjmując od niego składkę przez pewien okres, aby w razie realizacji tego ryzyka (np. śmierci) lub po upływie określonej liczby lat (np. dożycie do wieku emerytalnego) wypłacić mu pewną kwotę pieniędzy wynikającą z polisy lub z sumy wpłaconych, ale urealnionych składek. Instytucje te muszą więc być zainteresowane długookresowym lokowaniem zgromadzonych środków finansowych. Istota ubezpieczeń na życie z funduszem kapitałowym polega na tym, iż wpłaconą do towarzystwa ubezpieczeniowego składkę dzieli się na części przeznaczone na:
Przyrost wartości polisy ubezpieczeniowej zależy między innymi od:
Obok banków i instytucji ubezpieczeniowych na rynkach finansowych funkcjonują fundusze emerytalne. Są one na ogół silnie związane z polityką socjalną państwa i często są promowane oraz wspomagane przez instrumenty polityki gospodarczeja państwa. Fundusze te należą do największych uczestników rynku kapitałowego, wpływając pozytywnie na jego rozwój i stabilizację oraz wywołując wzrost inwestycji. Celem tworzenia funduszy emerytalnych (pension funds) jest tworzenie dodatkowego zabezpieczenia osób indywidualnych na starość, niezależnie od państwowego (bazowego) systemu ubezpieczeń społecznych. Uczestnictwo w fubduszu emerytalny opiera się na indywidualnych umowach, zgodnie z którymi uczestnik takiego funduszu dokonuje periodycznych wpłat (lub dokonuje jednorazowej wpłaty całej sumy) by uzyskać periodyczne świadczenie lub otrzymać całą należną sumę w uzgodnionym terminie po przejściu na emeryturę. W przeciwienstwie do polis ubezpieczeniowych, na ogół konto wpłat pracownika (uczestnika funduszu emerytalnego) w pewnej części jest również zasilane ze środków pracodawcy. Zatem ogolna pula środków to składki zebrane od pracownika i pracodawcy. Środki te powinny być tak inwestowane, by zagwarantować wymagane świadczenia emerytalne. Dodatkowo pula ta jest powiększana przez kapitalizację. W celu uatrakcyjnienia uczestnictwa w funduszach emerytalnych państwo na ogół stwarza osobom do nich należącym możliwość pewnych odpisów podatkowych. Z regóły rownowartość wpłat na konto emetytalne odejmowana jest od podstawy odopodatkowania, a podatek dochodowy odroczony jest do momentu pobierania świadczenia emerytalnego. Dochody są więc niższe i z uwagi na stosowany zazwyczaj progresywny system opodatkowania dochodów, płaci się mniejszy podatek. Powyższe ulgi mają jednak zastosowanie tylko wtedy, gdy środki przetrzymano przez określony czas. Wcześniejsze podjęcie środków z funduszu powoduje konieczność uregulowania nieplaconych zobowiązań podatkowych. Moywacja podatkowa powoduje wzrost popularności funduszy emerytalnych w społeczenstwie i zwiększa skłonność do oszczędzania. Celem działalnośći funduszy emerytalnych nie jest pomnażanie pieniędzy klientów a ich zabezpieczenie na przyszłość. Zatem nie mogą one zbyt agrresywnie inwestować powiększonych środków. Inwestuą więc w instrumenty bezpieczne z punktu widzenia ryzyka, czyli takie jak akcje i obligacje renomowanych firm lub w rządowe i municypalne papiery wartościowe.
Główną koncepcją funduszy inwestycyjnych jest połączenie środków finansowych inwestorów indywidualnych w celu ich wspólnego inwestowania na rynku kapitałowym (szerzej na finansowym). Wspólne inwestowanie oznacza, że środki finansowe poszczególnych inwestorów są gromadzone a następnie inwestowane w papiery wartościowe. Wynikające z tego korzyści lub straty dzieli się między wszystkich inwestorów zgodnie z ich udziałem. Fundusze te mogą inwestować w różnego rodzaju instrumenty finansowe np. akcje, obligacje, derywaty, także inwestycje na rynku pieniężnym i towarowym. Taka dywersyfikacja ma zminimalizować ryzyko inwestycyjne i możliwe do poniesienia straty. Podstawowe zalety funduszu inwestycyjnego to to, że:
W przypadku wszystkich funduszy inwestycyjnych występuje przymus zarządzania nimi przez specjalistyczne firmy menedżerskie, mające wykwalifikowany personel i niezbędne doświadczenie w zakesie funkcjonowania rynku finansowego. Istnieje też obowiązek zatrudnienia licencjonowanych doradców w zakresie obrotu papierami wartościowymi.
Do głównych zalet współnego inwestowania środków poprzez fundusze inwestycyjne można zaliczyć:
Fundusze oferują też swoim uczestnikom dodatkowe usługi jak:
Zwiększa się także dostępność samych jednostek uczestnictwa. Można je nabyć w placówkach bankowych, pocztowych czy osób fizycznych pełniących rolę pośrednika
Do najważniejszych rodzajów ryzyka towarzyszącego inwstowaniu za pośrednictwem funduszy inwestycyjnych należą:
Spadek kursu akcji może wynikać także z psychologii rynku. Może byc związany również z ogólnymi tendencjami cen na rynku (ryzyko systematyczne) lub z informacjami płynącymi na rynek od emitenta (ryzyko specyficzne).
Z uczestnikiem funduszu (prywatnym inwestorem) kotaktuje się dystrybutor. Dystrybutor organizuje, przez swoje placówki kub korzystając z pośredników, ktorymi są na ogół biura maklerskie i banki, sprzedaż jednostek uczestnictwa funduszy (udziałów) oraz ich umarzanie. Powiernikiem zazwyczaj jest bank. Jego podstawową funkcją jest bezpieczne przechowywanie aktywów funduszu. Dokonuje on płatności za zakupione do portfela walory oraz przyjmuje pieniądze za sprzedane papiery. Dba również o to, aby sprzedaż i wykup, emisja i umarzanie lub wycofywanie jednostek dokonywane bylo zgodnie z prawem i regulaminem funduszu lub statutem spółki inwestycyjnej. Do podstawowych obowiązków agenta obsługującego uczestników funduszu należy:
Funduszamie różnego ryzyka danego towarzystwa inwestycyjnego zarządzają specjaliści - firmy zarządzające. Organizatorem funduszy inwestycyjnych często jest również bank, który albo sam tworzy fundusz, albo współpracuje z innymi podmiotami, przede wszytkim w celu zwiększenia swoich możliwości ustawicznego pozyskiwania środków i wyjścia naprzeciw oczekiwaniom klientów. Występują także sytuacje w których towarzystwo inwestycyjne wchodzi w skład holdingu finansowego, który został stworzony w celu kumulowania kapitału. Zakup jednostek uczestnictwa funduszu przez inwestora pociąga za sobą opłatę dystrybucyjną, ponieważ w tym działaniu uczestniczą jeszcze maklerzy, doradcy lub agenci. Prowizja ta w świecie waha się od 4% do 8% i może być pobierana w momencie zakupu, umorzenia lub w obu tych momentach. Czasami wymagana jest dodatkowa opłata, gdy inwestor umarza swoje udziały w krótkim czasie od momentu ich nabycia. Fundusze mogą otrzymywać od swoich uczestników regularne wpłatey bankowe lub z funduszu wynagrodzeń. Te systematyczne wpłaty obniżają średni koszt inwestycji wynikający ze zmian cen na rynku kapitałowym. Fundusze mogą reinwestować zyski inwestora z tytułu uczestnictwa w funduszu; niektóre zyski reinwestują automatycznie w celu podwyższania swych aktywów netto.
Biorąc pod uwagę formę organizacji funduszu inwestycyjnego, wyróżnia się dwa ich typy:
W Stanach Zjednoczonych firma inwestycyjna może przyjąć jedną z następujących form:
Spółka inwestycyjna będąca funduszem otwartym emituje wyłącznie akcje zwykłe, które jednak nie są przedmiotem obrotu. Inwestor zawsze może zakupić nowo emitowane akcje, a gdy zamierza się wycofać z funduszu, może to zrobić przez ich umorzenie (wykupienie) za sumę równą jego procentowemu udziałowi w całej wartości aktywów netto funduszy (Net Asset Value per share). Natomiast cena zakupu (Public Offering Price) odpowiada wartości NAV powiększonej o opłatę manipulacyjną z tytułu kosztów dystrybucji. Określenie funduszu jako otwartego bierze się stąd, że ustawicznie przyjmuje on nowych uczestników, których środki służą do powiększania portfela inwestycyjnego, a więc ruchomy jest także kapitał funduszu.
Spółka inwestycyjna typu zamkniętego funkcjonuje podobnie, jak spółka publiczna, z tą jednak różnicą, iż zebrane od inwestorów środki z emisji wykorzystuje wyłącznie do nabywania innych papierów wartościowych. Akcji tego funduszu nie umarza się, podlegają one normalnemu obrotowi (na rynku wtórnym). Akcje funduszy zamkniętych zazwyczaj sprzedaje się za pośrednictwem banków inwestycyjnych występujących w roli gwaranta emisji w ofercie dotyczącej ściśle określonej liczby akcji. Ponieważ oferta taka na rynku pierwotnym może być jednorazowa lub wielokrotna, oznacza to, że akcje funduszy zamkniętych nie są oferowane w sprzedaży ciągłej, tak jak w przypadku funduszy otwartych. Wyjście z funduszu zamkniętego wiąże się z koniecznością zbycia akcji. Korzyści dla inwestora wynikają z wypłaconej przez fundusz dywidendy i zwyżki cen akcji. Fundusz zamknięty ma ograniczony czyli zamknięty kapitał, wynikający z określonej liczby akcji.
|
Fundusz
Agent obsługujący uczestnika funduszu
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
sciaaaaaaa3333, 1)
sciaaaaga !!!, Toksykologia, toksyki
sciaaaaga !!!, Toksykologia pestycydów
więcej podobnych podstron