GEOGRAFIA

ŚRODOWISKO I LUDNOŚĆ POLSKI

1. Położenie geograficzno-matematyczne Polski.

Matematyczne położenie polski określają współrzędne geograficzne skrajnych punktów. Wynoszą one:

2. Terytorium i granice Polski.

Terytorium Polski obejmuje obszar położony pomiędzy Bałtykiem na północy, a Sudetami Karpatami na południu w dorzeczu Odry i Wisły. Powierzchnia lądowa Polski wynosi 312 683 km², morskie wody wewnętrzne 1885 km², a morze terytorialne 8682 km².

Długość granic lądowych Polski 3021 km, a łącznie z granicami morskimi 3520 km (długość granicy państwowej).

Długość granic Polski:

1. granica zachodnia z Niemcami 461,6 km

2. granica południowa z Czechami 785,7 km i ze Słowacją 517,7 km

3. granica wschodnia i lądowo-północna:

• z Ukrainą 520 km

• z Białorusią 407,5 km

• z Litwą 102,4 km

• z Rosją 209,7 km

Pod względem zajmowanej powierzchni Polska znajduje się na 8 miejscu w Europie. Polskę zamieszkuje 39 mln mieszkańców.

3. Kształtowanie i rzeźba powierzchni Polski.

Ukształtowanie powierzchni ogólna forma terenu:

• niziny 91,3%

• wyżyny 5,6%

• góry 3,1%

Średnie wzniesienie - 173m n.p.m. Najwyższe wzniesienie - Rysy 2499m n.p.m. Najwyższy punkt 1,8m n.p.m. (Wieś Peczki Elb.).

Cechy ukształtowania powierzchni Polski:

1. ogromna przewaga nizin

2. nachylenie terenu w kierunku Pn-Zach

3. naprzemianległe ułożenie form wypukłych i wklęsłych

4. pasowość głównych form terenu

1. Pas nizin nadmorskich: Niż. Szczecińska, Pobrzeże Słowińskie, Żuławy Wiślane

2. Pas pojezierzy: Pomorskie, Mazurskie, Wielkopolskie

3. Pas nizin środkowopolskich: Niż. Wielkopolska, Śląska, Mazowiecka, Podlaska, Polesie Lubelskie

4. Pas wyżyn: a) Wyż. Śląska, b) Krakowsko-Częstochowska, c) Niecka-Niedziańska, d) Kielecko-Sandomierska z górami świętokrzyskimi; -Lubelska i Roztocze

5. Pas kotlin podgórskich: Oświęcimska, Sandomierska

6. Pas gór: -Sudety, -Karpaty, a) Tatry, b) Beskidy Zach, c) Beskidy Wsch (Bieszczady)

4. Klimat Polski.

Polska położona w centrum Europy, ma klimat umiarkowany ciepły, przejściowy między morskim a kontynentalnym. Średnie roczne temp. powietrza wynoszą 7-8,5^OC, średnia roczna suma opadów ck. 600mm. Przejściowość klimatu jest wynikiem położenia Polski w strefie ścierania się wpływu powietrza polarno-morskiego z polarno-kontynentalnym. Zróżnicowanie klimatyczne Polski zaznacza się zarówno z zachodu na wschód, wraz ze wzrostem kontynentalnym klimatu, jak i z północy na południe - w miarę oddalania się od wpływów Bałtyku i wzrostu wysokości bezwzględnych. Wraz ze zróżnicowaniem klimatycznym zmienia się długość okresu wegetacyjnego i średnio trwa on 200 dni, a północ-wschód Polsce spada do 180 dni, w górach trwa jeszcze krócej, a na Nizinie Śląskiej wydłuża się do 220 dni.

[Okres wegetacji]

5. Fizyczno-geograficzna charakterystyka Bałtyku.

Morze Bałtyckie - morze śródziemne o wydłużonym kształcie kierunku południowym. Posiada dobrze rozwiniętą linię brzegową. Morze płytkie średnio ok. 100m głębokości, najgłębsze miejsce to Głębia Lansort 459m głębokości. Średnie zasolenie 7,8% od wlewów słonej wody z Morza Północnego (przez Cieśniny Duńskie).

Bałtyk leży w strefie umiarkowanej chłodnej

1. średnia temperatura:

• sierpnia 18^O do 20^O na południu; do 12^O-14^O na północy

• luty od 2,5^O w części środkowej do 1^O na południowym wschodzie

Największe zatoki:

- Botnicka

- Fińska

- Ryska

Wyspy:

- Gotlandia

- Alandzkie

- Sarema

- Hiuma

- Olandia

- Bornholm

- Rugia

- Fionia

6. Zbiorowiska leśnie Polski i ich ukształtowanie (MAPKA).

Rozmieszczenie lasów w Polsce jest bardzo nierównomierne. Najbardziej zalesione są województwa zachodnie i północne oraz Karpackie. Najsłabiej zalesiona jest środkowa część kraju. Zbyt duży udział w zalesianiu mają drzewostany iglaste -82% w tym: sosna 72%, świerk 7,5%, jodła 2,5%, natomiast buk i dąb po ok. 4%. Sosna rośnie w całym kraju z wyjątkiem obszarów górskich i południowo-wschodnich krańców Polski. W górach rosną lasy bukowo-jodłowe, a w wyższych partiach także świerkowe. Świerk (inna odmiana niż w górach) tworzy także zwarte kompleksy leśne w północno-wschodniej części kraju. Wśród drzew liściastych najbardziej rozpowszechnione są: dąb, buk, grab i jesion. Lasy o znacznym udziale gatunków liściastych występują w zachodniej i północno-zachodniej części kraju.

Obecnie zalesienie kraju i struktura drzewostanów są rezultatem gospodarki człowieka i wydarzeń historycznych. Zalesienie zrębów głównie sosną i świerkiem spowodowało powstanie obszarów monokultur leśnych (około 80% powierzchni leśnych). Zapewniały one uzyskanie dużej masy drewna, ale są narażone na klęski żywiołowe i niszczenie przez szkodniki. Niepomyślna jest również struktura wieku drzewostanu (60-100 lat).

Lasy w Polsce:

a) Bory:

1. Dolnośląskie 11. Kurpiowska

2. Stobrawskie 12. Notecka

3. Tucholskie 13. Niepołomiecka

b) Puszcze 14. Piska

1. Augustowska 15. Romincka

2. Biała 16. Rzepińska

3. Białowieska 17. Sandomierska

4. Borecka 18. Solska

5. Bukowa 19. Świętokrzyska

6. Bydgoska 20. Ukrzańska

7. Goleniowska

8. Kampinowska

9. Knyszyńska

10. Kozienicka

7. Zanieczyszczenie środowiska w Polsce (obszary degradacji środowiska).

Zanieczyszczenie powietrza - w wyniku działalności gospodarczej powietrze atmosferyczne jest zanieczyszczone pyłami i gazami. Zarówno pyły jak i gazy oddziałują negatywnie na rośliny, zwierzęta oraz na zdrowie człowieka. Powodują również niszczenie budynków, maszyn, urządzeń, ubrań itp. Najwięcej zanieczyszczeń emitują zakłady spalające węgiel kamienny i brunatny, ewentualnie zakłady hutnicze. Największą toksycznością odznaczają się pyły hutnicze zawierające metale. Pyły i gazy zawarte w atmosferze powodują skażenie gleb i wód. Szczególnie groźna jest koncentracja metali w glebie, zwłaszcza w ołowiu, miedzi i kadmu (przekroczenie norm stężenia metali w glebie przybrało największe rozmiary w Legnicko-Głogowskim Okręgu Miedziowym). Wśród zanieczyszczeń gazowych najbardziej szkodliwe są tlenki siarki i tlenki azotu. Mogą osiadać w postaci suchej i mokrej (kwaśne deszcze). Jedną ze skutków skażenia atmosfery jest zagrożenie lasów. Zanieczyszczenie powietrza prowadzi do pogarszania jakości gleb. Głównym czynnikiem powodującym degradację gleb są kwaśne deszcze. Zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych powstają na skutek odprowadzania ścieków, zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego, rolniczych zmywów powierzchniowych, gromadzenia odpadów poprzemysłowych, wysypiska śmieci, przecieki paliw i innych substancji, odpady komunalne.

8. Charakterystyka geograficzna Tatr.

W budowie geologicznej Tatr można wyróżnić dwie główne jednostki tektoniczne:

• trzon krystaliczny (intruzja granitowa) jako najstarszy otwór zbudowany z granitów i łupków krystalicznych

• serce skał osadowych (płaszczowin)

W różnorodnej rzeźbie Tatr możemy wyróżnić:

• wysokie łańcuchy, grupy górskie i szczyty (powstałe na skutek wyniesień tektonicznych, a także wiele obniżeń i przełęczy)

• formy krasowe

• wysokie, strome (granitowe) turnie, granie (linia szczytów) i progi

• formy rzeźby wysokogórskiej, rzeźby polodowcowej, będące skutkiem:

1. niszczącej działalności lodowca:

• doliny lodowcowe U-kształtne

• urki (kary, kołty)

• żleby lodowcowe

• wygłady lodowcowe

• wynikłe z akumulacyjnej działalności lodowca:

• morena boczna

• morena środkowa

• morena denna

• formy powstałe po ustąpieniu lodowca będące wynikiem wietrzenia mrozowego gołoborza

• formy rzeźby współczesne

• małe doliny erozyjne U-kształtne

• stożki napływowe

Cechy klimatu Tatr:

1. piętrowy układ stref termicznych i opadowych

2. częste inwersje (odwrócenie) termiczne i opadowe

3. największy wpływ na klimat mają masy powietrza polarno-morskiego

4. najniższa w Polsce średnia roczna temperatura

5. najwyższa w Polsce ilość opadów

6. częste zmiany pogody

7. długo utrzymująca się śnieżna pokrywa

8. halny-suchy, porywisty i ciepły

9. częste mgły i zachmurzenia.

9. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Niziny Śląskiej.

rozległa równina między Przedgórzem Sudeckim i Sudetami na pd.-zach., Wałem Trzebnickim na pn. i Wyż. Śląsko-Krakowską na wsch.; wys. od ok. 100 m (na pn.-zach.) do 260 m (na pd.-wsch.); miejscami występują ostańce kemów, ozów i wzgórz morenowych; w pd. części Niziny Śląskiej lessowa równina — Płaskowyż Głubczycki; osią niziny jest dolina Odry (szer. 8-12 km), z symetrycznym układem dopływów: Mała Panew, Stobrawa, Widawa, Oleśnica (pr.), Osobłoga, Nysa Kłodzka, Oława, Ślęza, Bystrzyca (l.); region w większości bezleśny; kilka większych kompleksów leśnych leży w pd.-wsch. części Niziny Śląskiej, gł. na piaszczystych terasach rzecznych, np. Bory Stobrawskie, Bory Niemodlińskie; jeden z najcieplejszych regionów Polski; po lewej stronie Odry urodzajne gleby zbliżone do czarnoziemów; Nizina Śląska dzieli się na 11 mniejszych jednostek fizycznogeogr.; gł. m.: Wrocław, Opole.

10. Struktura demograficzna ludności Polski.

Pochodzenie ludności:

1. Polska w 97-98% jest państwem jednolitym narodowościowo

2. inne narodowości:

• Niemcy, Ukraińcy - 300 tys., Białorusini, Litwini - 20 tys., Żydzi, Rumunie - 30 tys.

Struktura wieku:

0-19 lat - 31%

20-39 lat - 29%

40-64 lat - 29%

65- więcej lat - 11%

Najliczniejszą grupą wiekową jest grupa 0-19 lat, która jest wtórnym wyżem demograficznym (społeczeństwo młode) z tendencją spadku 0-10 lat. Najwięcej jest młodych ludzi w Europie. Niski odsetek w wieku poprodukcyjnym. Mężczyźni żyją 67 lat, a kobiety 76 lat. Natomiast żyjemy 0 9-10 lat krócej niż Europie zachodniej.

Struktura wieku zależy od czynnika:

• ekonomicznego (główny)

• wojen

Struktura płci:

0-39 lat nadwyżka mężczyzn (na 100 chłopców rodzi się 96 dziewczynek).

11. Struktura społeczno-zawodowa ludności Polski.

Ze względu na stosunek do pracy ludność dzieli się na:

1. w wieku przedprodukcyjnym 0-18 lat (28,1%)

2. w wieku poprodukcyjnym (58,4%)

• kobiety 18-59 lat

• mężczyźni 18-64 lat

• poprodukcyjnym (13,5%)

12. Sieć miejska Polski.

Miasta w Polsce - 833 (23,8 mln ludności tj. 62% ludności kraju):

1. przewaga miast małych (do 20 tys. mieszkańców) - 607 (11% ludności)

2. miasta średnie (20-200 tys. mieszkańców) - 206

3. miasta duże (więcej niż 200 tys. mieszkańców) - 20

Warszawa - 1642 tys

Łódź - 831 tys

Kraków - 745 tys

Wrocław - 643 tys

Poznań - 582 tys

Funkcje miast:

• przemysłowa

• administracyjna (siedziba władz)

• handlowa

• transportowa

• kulturalna

• lecznico-uzdrowiskowa

• turystyczna

• naukowa i inne

Cechy miasta:

Jednostka osadnicza z:

• dużą intensywnością odbudowy

• wyposażenia kulturowe, usługowe, osadowe

• różnorodne zajęcia ludności

13. Warunki przyrodnicze Polski.

1. klimat - duże zróżnicowanie stanów pogody, zbyt mała suma opadów w czasie trwania okresu wegetacyjnego, przymrozki wiosną i jesienią, gradobicia.

2. wody - większość obszaru Polski odczuwa deficyty wody, jej nadmiar występuje jedynie w dolinach rzek, które są bardzo zanieczyszczone.

3. gleby - przewaga gleb średnich (39,8% ogółu użytków rolnych) i słabych (34,6% ogółu użytków rolnych), (są Żuławy Wiślane, Mady)

4. ukształtowanie powierzchni - przewaga nizin i powierzchni płaskich, co powoduje małe zagrożenie erozją gleb.

15. Uprawa zbóż w Polsce.

	Wymagania klimatyczne	Znaczenie	Obszar występowania
pszenica	- żyzne gleby - odpowiednia wilgoć - ciepło	chlebowe	Nizina Śląska, Lubelszczyzna, Podkarpacie
jęczmień	- łagodny klimat - urodzajne gleby	paszowe	Nizina Śląska, Kujawy, Żuławy Wiślane
owies	- niewielkie wymagania glebowe - dużo wilgoci	paszowe	góry i pojezierza
żyto	- słabe wymagania klimatyczno-glebowe	chlebowe	cała Polska
pszenżyto	- małe wymagania	chlebowe	cała Polska

16. Uprawa roślin przemysłowych w Polsce.

	Wymagania klimatyczne	Znaczenie	Obszar występowania
ziemniaki	- słabe wymagania glebowe i klimatyczne	pasze spożywcze, kosmetyczne, farmaceutyczne	cała Polska
buraki cukrowe	- dobre gleby - ciepły klimat - odpowiednia wilgotność	przemysłowe	w pobliżu cukrowni
warzywa	ciepłolubne	przemysłowe	południowo centralna Polska, wzdłuż dużych miast
tytoń	duże wymagania	przemysłowe	zachodnia Polska
len	duże wymagania	przemysłowe	zachodnia Polska
rzepak	duże wymagania	spożywcze pasze	zachodnia Polska

17. Zróżnicowanie chowu zwierząt gospodarskich w Polsce.

Znaczenie - produkcja mięs, mleka, jaj, wełny

Główne zwierzęta hodowlane:

1. bydło -spadek

• średnio 37 sztuk na 100 ha użytków rolnych

• Podlaskie 56 sztuk

• Małopolskie 50 sztuk

• Łąki, pastwiska, małe gospodarstwa rolne, długa reprodukcja (odnowienie); bydło mleczne bliżej miast, bydło opasowe na mięso, rasa polska czerwona, czarna, czarno-biała, holenderska, Polska 7 mln sztuk

• trzoda chlewna

• wszystkożerna, mała przestrzeń, pasza, szybka reprodukcja

• 103 mln sztuk na 100 ha użytków rolnych

• Wielkopolska 250 sztuk

• czynniki: wysoka kultura rolna (wysoka wydajność z ha)

• owce

• musi mieć przestrzeń (łąki, pastwiska), ogromny spadek, owce hoduje się na mięso

• konie

• ogromny spadek (w związku z mechanizacją)

• hodujemy dla zbytku

18/19. Węgiel kamienny i brunatny jako surowiec dla przemysłu energetycznego Polski.

Podstawowym źródłem energii pierwotnej w Polsce są paliwa stałe: węgiel kamienny i brunatny. Energetyka zużywa ponad 50% wydobytego węgla kamiennego. Mimo że po uruchomieniu Bełchatowskiego Okręgu Paliwowo-Energetycznego znacznie wzrósł udział węgla brunatnego w bilansie energetycznym, podstawę energetyki w dalszym ciągu stanowi węgiel kamienny. Ze względu na nieopłacalność transportu węgla brunatnego w pobliżu jego wydobycia budowano wielkie elektrownie spalające wydobyty węgiel w Turoszowie oraz Bełchatowie, która dostarcza kilkanaście procent energii (21%) wytwarzanej w Polsce. Ponad 60% wytwarzanej w Polsce energii elektrycznej w dalszym ciągu pochodzi z elektrowni opalanych węglem kamiennym. Większość z nich zlokalizowano w pobliżu źródeł zaopatrzenia w paliwo, dlatego produkcja energii elektrycznej w dalszym ciągu koncentruje się na terenie GOP, a województwo katowickie dostarcza około ¼ całej energii produkowanej w Polsce.

21. Przemysł metalurgiczny w Polsce. (baza surowcowo-rozwojowa)

Baza surowcowa:

1. miedź - zasoby 2,7 mld ton, wydobywana w zagłębiu Legnicko Głogowskim, roczne wydobycie 26-30 mln ton

2. rudy cynku i ołowiu - występują w trzech obszarach: bytomskim, olkuskim, chrzanowskim

3. rudy żelaza - występują w Polsce w czterech obszarach: czestochowsko-wieluńskim, świętokrzyskim, łęczyckim i suwalskim, krajowe wydobycie żelaza ma niewielkie znaczenie gospodarcze.

22. Przemysł elektromaszynowy w Polsce.

Przemysł elektromaszynowy rozwinął się głównie w krajach wysokorozwiniętych gospodarczo. Związane są z nim duże nakłady finansowe na rozwój nauki i techniki. Gałęzią wiodącą, świadczącą o postępie jest elektronika.

Znaczenie przemysłu elektromaszynowego:

1. produkuje maszyny, narzędzia i urządzenia dla wszystkich gałęzi przemysłu i innych działów gospodarki (rolnictwa, budowy)

2. produkuje dobra konsumpcyjne zaspokajające potrzeby ludności

3. zatrudnia największą ilość pracowników oraz osiąga największą wartość produkcji

4. przemysł elektroniczny umożliwia przekazywanie i przetwarzanie informacji, zmienia sposoby organizowania produkcji przemysłowej

5. ułatwia kooperację wyspecjalizowanych zakładów położonych w odległych rejonach świata

Gałęzie przemysłu elektromaszynowego:

1. metalowy

2. środków transportu

• tabor kolejowy (Wrocław, Cegielski w Poznaniu)

• samochodowe (Warszawa, Bielsko Biała, Tychy, Poznań, Lublin, Jelcz pod Wrocławiem, Sanok, Starachowice, Nysa w Nysie)

• stoczniowy (Gdańsk, Gdynia, Szczecin)

• samolotowy (rolnicze w Mielcu, Świdnik)

• maszyny rolnicze (Płock, Poznań, Ursus)

• maszyny budowlane i inne

• przemysł elektroniczny (Warszawa, Wrocław, Rzeszów)

23. Przemysł chemiczny w Polsce.

Znaczenie:

• dostarcza surowce, półprodukty i gotowe wyroby

Działy - Surowce:

• sól kamienna, produkcja sody i chloru - Inowrocław

• siarka - Tarnobrzeg

• węgiel kamienny

• azotowe - Kędzierzyn, Puławy, Wrocław, Tarnów-Mościcz

• fosforowe - Gdańsk, Police

• chemiczne - Jaworzno, Brzeg Dolny

• farmaceutyczny - Jelenia Góra, Warszawa, Kraków

• produkcja włókien chemicznych:

• sztuczne „wiskoza” - Piotrków Trybunalski, „Elana” - Toruń, „Anilana” - Łódź, „Stilon” - Gorzów

• „Petrochemia” - Płock - transport ropa naftowa, rafineria Gdańsk

• gumowy - Grudziądz - „Stomil” Olsztyn, Poznań, Debice

• Oświęcim - chemia organiczna węgla

• kosmetyczna chemia i gospodarcza - Warszawa, Kraków, Wrocław

24. Przemysł włókienniczy w Polsce.

Czynniki lokalizacji:

• surowiec (sprowadzany)

• przemysł mało energochłonny

• woda jako surowiec i odprowadzanie ścieków

• niewykwalifikowana, tania siła robocza

• tradycja - czynnik historyczny

Surowce:

• naturalne: roślinne, zwierzęce

• sztuczne (jedwab sztuczny, stylon, elana, anilana)

• mineralne (włókna azbestowe używano do produkcji fartuchów hutniczych i kombinezonów strażackich; obecnie używa się do tego włókna szklanego)

Okręgi przemysłowe:

• Łódzki - wełna, bawełna, jedwab (Łódź, Pabianice, Zgierz, Konstantynów Łódzki)

• Sudecki - bawełna, len (Dzierżoniów, Bielawa)

• Bielski - wełna (Bielsko-Biała, Andrychów)

• Białostocki (Białystok)

Produkcja tkanin wełnianych i bawełnianych spada. Polska utrzymuje się w czołówce Europejskiej.

25. Warunki lokalizacji i charakterystyka Górnośląskiego Okręgu przemysłowego.

Okręg Górnośląski:

1. główne ośrodki przemysłowe

• Katowice

• Bytom

• Gliwice

• Chorzów

• Zawiercie

• Tarnowskie Góry

• Dąbrowa Górnicza

• Ruda Śląska

• surowiec i czynnik lokalizacji:

• węgiel kamienny

• górnictwo węgla

• energetyka

• hutnictwo stali

• przemysł metalowy

• ciężkie metale

• przemysł chemiczny

• koksownie - smoła gazowa

• przemysł lekki

• spożywczy

• odzieżowy (bo jest rynek zbytu)

• obuwniczy

26. Charakterystyka Warszawskiego Okręgu Przemysłowego.

Okrąg Warszawski:

1. główne ośrodki przemysłowe:

• Warszawa

• Ursus

• Piaseczno

• Pruszków

• Żyrardów

• Skierniewice

• Konstancin - Jeziorna

• baza surowcowa, korzyści aglomeracji:

• przemysł elektromaszynowy

• przemysł lekki

• przemysł chemiczny:

• chemia kosmetyczna

• chemia farmaceutyczna

• chemia gospodarcza

• przemysł odzieżowy

27. Charakterystyka LGOM-u (Legnicko Głogowskiego Okręgu Miedziowego).

1. główne ośrodki przemysłowe:

• Lubin

• Polkowice

• Głogów

• Rudna

• Legnica

Ruda miedzi - III miejsce na świecie

2. okręgi niewydobywanego surowca:

• sól kamienna - Sieroszowice

• węgiel brunatny - Ścinawa, Lubin

Legnica - II miejsce po Bełchatowie

3. przemysły:

• górnictwo miedzi:

• Lubin „Szyb Bolesław” - funkcjonuje 43 lata

• Polkowice

• Rudna

• Sieroszowice

• hutnictwo:

• * Głogów I i II

• Legnica

• Orsk - przetwórstwo drutów

28. Transport kolejowy w Polsce.

Transport kolejowy:

1. pierwsze linie kolejowe w Polsce 1841 Wrocław - Oława

2. cechy:

• tani w przewozach towarów masowych na dużą odległość

• tani w przewozach ludzi w aglomeratach ludzi

• mało wygodny, powolny - przeładunek

• struktura przewozu:

• węgiel kamienny

• rudy metali, metal

• ropa naftowa

• surowiec przemysłu mineralnego

• artykuły rolne, drewno

• ¼ pozostałe

• średnia gęstość zróżnicowania 7,1 km²/100km²

• najgęściejsza (Śląskie 14,7, Dolnośląskie 11,9)

• najrzadsza (Podlaskie, Podkarpackie)

• przyczyny zróżnicowania (historyczna - zabory); (ekonomiczna - surowce, przemysł, gęstość zaludnienia, turystyka, wypoczynek)

• linie kolejowe o największym natężeniu:

• GOP

• na Ukrainie

• do Niemiec

29. Żegluga morska (morskie porty handlowe).

Żegluga morska obsługuje głównie międzynarodowe przewozy Polski i innych krajów. Polska ma cztery duże porty morskie: Gdańsk, Gdynia, Szczecin i Świnoujście. Poszczególne porty wykazują specjalizację przeładunków:

• Gdańsk (węgiel, siarka, drewno)

• Gdynia (drobnica, zboże)

• Szczecin - Świnoujście (węgiel, rudy żelaza, surowce chemiczne)

Gdańsk i Świnoujście obsługują żeglugę promową do portów duńskich, szwedzkich i fińskich. Ładunki przewożone polskimi statkami to przeważnie towary przesyłane do odległych portów; przewozy do portów bałtyckich stanowią tylko kilka procent.

30. Regiony i ośrodki turystyczne w Polsce.

W Polsce istnieje kilka obszarów turystyczno-wypoczynkowych:

1. region nadmorski

2. góry

• Tatry

• Karpaty (obszar tatrzańsko-podhalański, cieszyńsko-żywiecki, sądecki)

• Sudety i Pogórze Sudeckie (Kotlina Jeleniogórska, Kotlina Kłodzka, Masyw Śnieżnika)

• region pojezierzy (rejon Wielkich Jezior Mazurskich, pojezierza Iławskiego, w obszarze suwalsko-augustowskim, kościersko-karuskim oraz łagowskim)

• Wyżyna Małopolska (góry świętokrzyskie, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, Wyżyna Lubelska zachodnia część)

31. Struktura towarowa i kierunki handlu zagranicznego Polski.

Struktura towarowa:

1. surowce (paliwa, materiały)

2. towary przemysłowe (maszyny, urządzenia)

3. artykuły przemysłowe codziennego użytku (chemiczny, włókienniczy, odzieżowy, obuwniczy)

4. żywność i przetwory przemysłu spożywczego

Kierunki handlu zagranicznego:

1. Unia Europejska (około 90%)

2. Stany Zjednoczone, Japonia, Chiny (poważniejsza rola)

3. kraje Europy Wschodniej (zmalał udział w handlu zagranicznym)

GEOGRAFIA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA ŚWIATA

1. ONZ organizacją o charakterze pokojowym.

Organizacja Narodów Zjednoczonych skupia 184 spośród 191 suwerennych państw istniejących na świecie, a przyjęcie na jej członka jest dla nowo powstałych państw wyrazem międzynarodowego uznania ich suwerenności i niepodległości. Koncentruje się ona jednak przede wszystkim na bezpieczeństwie międzynarodowym, rozbrojenia, współpracy politycznej, kulturalnej, naukowej i społecznej narodów, jest forum dyskusji o najważniejszych sprawach współczesnego świata.

2. Unia Europejska (charakterystyka ogólna, rozwój, procesy integracyjne).

Unia Europejska dawna EWG powstała w 1957 roku. Skupia obecnie 15 państw. Tworzy ona wspólny zintegrowany system gospodarczy, społeczny i polityczny, który może być powiększony w najbliższych latach o państwa Europy Środkowej i Wschodniej. Na podstawie traktatu z Maastricht z 1993 roku zostały tu zniesione wszelkie bariery celne i przepisy prawne ograniczające swobodny przepływ towarów, usług i ludzi, a w najbliższych latach przewiduje się wprowadzenie wspólnej waluty - euro. Unia prowadzi też wspólną politykę handlową i rolną oraz dokonała ujednoczenia prawa obowiązującego na jej obszarze, a od państw starających się o członkostwo wymaga dostosowania się do jej standardów gospodarczych i prawnych.

3. Rozwój liczby ludności świata.

Wzrost liczby ludności świata:

7000 p.n.e. 10 mln

pocz. n.e. 160 mln

1850 r 1200 mln

1950 r 2500 mln

1992 r 5480 mln

Eksplozja demograficzna - nagły wzrost liczby ludności.

Ekumena - obszar stale zamieszkały.

Subekumena - obszar czasowo zamieszkały lub tylko wykorzystany przez człowieka.

Anekumena - obszar niezamieszkały przez człowieka.

Przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia ludności na ziemi:

1. warunki klimatyczne

2. woda - w dolinach rzek i na wybrzeżach

3. gleba

4. surowce mineralne

5. przemysł - transport

6. historyczny

4. Eksplozja demograficzna.

Eksplozja demograficzna - nagły wzrost liczby ludności.

Gwałtowny przyrost ludności rozpoczął się w XX wieku. W wyników poprawy warunków życia, postępu, medycyny oraz podniesienia poziomu higieny nastąpiło ograniczenie śmiertelności, utrzymał się natomiast wysoki wskaźnik urodzeń. Spowodowało to gwałtowny przyrost ludności (osiągnął wartość ok. 20% promili). Wysokie tempo przyrostu naturalnego utrzymuje się w większości krajów Afryki, w Azji Południowej oraz w Ameryce Łacińskiej (za 20-30 lat może nastąpić podwojenie liczby ludności świata przy utrzymaniu się tak wysokiej stopy urodzeń.

5. Klasyfikacja i kierunki migracji.

Migracje wewnętrzne - odbywają się w granicach poszczególnych krajów.

Migracje zewnętrzne - zachodzą w skali międzynarodowej, a nawet międzykontynentalnej:

• emigracja - wyjazd z kraju z powodu przeludnienia i trudnej sytuacji gospodarczej

• repatryjacja - powrót do kraju po przymusowym jego opuszczeniu

Rodzaje migracji wewnętrznych:

• stałe

• okresowe

• wahadłowe

6. Rozmieszczenie ludności na kuli ziemskiej.

Szacuje się że ekumena, tzn. obszar stale zamieszkany przez człowieka stanowi - około 91% wszystkich lądów. Zasiedlenie niektórych obszarów jest bardzo nierównomierne. Niezbędnym warunkiem życia jest woda. Przeszkodą dla gospodarki człowieka stanowi zbyt duża deniwelacja terenu, utrudniająca transport, budownictwo i uprawę roli. Na rozmieszczenie ludności wpływa ponadto rozmieszczenie surowców mineralnych, rozmieszczenie gleb oraz rozwój przemysłu i transportu.

Gęstość zaludnienia poszczególnych kontynentów w 1992 r:

• świat - 40 osób/km²

• Azja - 117 osób/km²

• Europa - 103 osoby/km²

• Afryka - 23 osoby/km²

• Ameryka PN - 18 osób/km²

• Ameryka PD - 17 osób/km²

• Australia i Oceania - 3 osoby/km²

• Związek Radziecki - 13 osób/km²

8. Zróżnicowanie rasowe ludności świata.

Odmiany i rasy ludzkie:

1. odmian biała:

• rasa europejska

• rasa hinduska

• odmiana żółta:

• rasa mongoloidealna

• rasa amerykańska

• odmiana czarna:

• rasa afrykańska

• rasa australijska

• rasa malenzyjska (Nowa Gwinea)

10. Urbanizacja w świecie - etapy urbanizacji.

1. urbanizacja formalna - oznaczająca posiadanie przez jednostkę osadniczą praw miejskich

2. urbanizacja demograficzna - polegająca na migracji ludności ze wsi do miast, co powoduje wzrost odsetka ludności miejskiej

3. urbanizacja ekonomiczna - odznaczająca się wzrostem odsetka ludności zawodowo-czynnej i zatrudnionej w zawodach pozarolniczych, zwłaszcza w przemyśle i usługach

4. urbanizacja społeczna - przejawiająca się w powiększaniu powierzchni miast istniejących lub budowaniu nowych albo nadawaniu osiedlom praw miejskich ze względu na ich funkcje poza rolnicze. Proces ten prowadzi do kształtowania się wielko przestrzennych układów, zespołów miast zwanych aglomeracjami i różnych ich forma takich jak: konurbacja, megalopolis, zespoły metropolitalne.

Aglomeracja miejska - jest zespołem jednostek osadniczych, ukształtowanych i zdominowanych przez jedno miasto np. aglomeracja Łodzi, Warszawy i Londynu.

Konurbacja - jest formą aglomeracji, która tworzy zespół równorzędnych miast pod względem pełnienia funkcji społeczno-gospodarczych np. miasta Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, Zagłębia Ruhry, Zagłębia Donieckiego.

Megalopolis - jest zespołem miejskim. Jest to wielki obszar zurbanizowany, powstały w wyniku łączenia się szeregu aglomeracji lub konurbacji np. Stany Zjednoczone wschodnie wybrzeże: Boston - Harfford - Nowy Jork - Filadelfię - Baltimore i Waszyngton; zachodnie wybrzeże: San Francisco - Los Angeles - San Diego.

Inne wielkie zespoły miejskie to np.:

• w Japonii: Jokohama, Osaka-Kioto-Kobe

• w kucjach Beneluksu: Bruksela-Antwerpia, Breda, Rotterdam-Utrecht-Amsterdam.

9. Zróżnicowanie wyznaniowe ludności świata.

Religie:

1. chrześcijaństwo

2. islam

3. judaizm

4. buddyzm

5. kofucjonizm (Chiny)

11. Pozytywne i negatywne skutki urbanizacji.

Pozytywne:

• możliwość lepszego wykorzystania infrastruktury technicznej

• większa możliwość wyboru pracy

• łatwość kooperacji sąsiadujących ze sobą zakładów przemysłowych

• łatwość kontaktu z placówkami naukowo-badawczymi

• dogodne warunki korzystania z wyspecjalizowanych placówek służby zdrowia, placówek handlowych, finansowych i kulturalnych

Negatywne:

• wysokie koszty zaopatrzenia w niezbędne surowce i materiały

• wysokie koszty usuwania zanieczyszczeń przemysłowych i komunalnych

• trudności w zaopatrzeniu ludności i zakładów przemysłowych w wodę

• przeciążenie komunikacji miejskiej

• pogorszenie się warunków środowiskowych

• wzrost kosztów budownictwa

• szerzenie się chorób związanych z przeciążeniem systemu nerwowego człowieka

• wzrost przestępczości i patologii społecznej

• obniżenie się bezpieczeństwa mieszkańców

12. Przyrodnicze warunki rozwoju rolnictwa.

1. Klimat - temperatura powietrza, jego wilgotność, ilość i rozkład opadów atmosferycznych w ciągu roku, układ wiatrów i długość trwania okresu wegetacyjnego

2. Żyzność gleby - poszczególne typy gleb, ich naturalna żyzność ukształtowały się w dawnej strefie klimatycznej pod wpływem podłoża, stosunków wodnych i szaty roślinnej, czasu trwania procesu glebotwórczego, a także i działalności człowieka

3. Ukształtowanie powierzchni - urozmaicone ukształtowanie powierzchni terenu nie sprzyja rozwojowi rolnictwa, najlepsze warunki rozwoju rolnictwa stwarzają tereny nizinne, lekko pofałdowane, przedgórza, stoki starych wyżyn i kotl;iny śródgórskie.

4. Stosunki wodne -

13. Pozaprzyrodnicze uwarunkowania rozwoju rolnictwa.

1. stosunki społeczno-własnościowe

2. wielkość gospodarstw rolnych

3. sposoby gospodarowania

4. nakłady kapitałowe i nakłady pracy

5. oświata rolnicza

6. kadra specjalistów

7. nawożenie

8. melioracja

9. mechanizacja

14. Rozmieszczenie upraw, zbiory roślin bulwiastych.

1. Ziemniak - pożywienie dla ludzi, pasza dla zwierząt, surowiec do produkcji alkoholu, syropu i krochmalu

Występowanie:

• Europa

• Azja

• USA

• Maniok - pożywienie dla ludzi, pasza, surowiec do produkcji alkoholu

Występowanie:

• Brazylia

• Tajlandia

• Zair

• Indonezja

• Batat

• Jams

• Taro

16. Chów i produkcja zwierząt na świecie.

Na świecie hoduje się około 1,3 mld szt bydła, najwięcej w Indiach, Brazylii, ZSRR, USA, Chinach. Najintensywniejszą formę produkcji zwierzęcej stanowi chów pastwiskowo-oborowy, powiązany najczęściej z wytwarzaniem własnej paszy przez gospodarstwo rolne. Chów odbywa się w pomieszczeniach zamkniętych z częściową lub pełną mechanizacją wszystkich zabiegów hodowlanych i pozyskiwania zamierzonego produktu. Hoduje się bydło mleczne i mięsne.

Trzodę chlewną hoduje się w większych ilościach:

• Chiny

• ZSRR

• USA

• Polska

Na świecie hoduje się 1,1 mld szt owiec a w tym w:

• Australii ok. 150 mln

• ZSRR ok. 130 mln

• Chinach 110 mln

• Nowej zelandii 53 mln

Zwierzęta służą różnym celom, najpowszechniej hoduje się je dla uzyskania mięsa, mleka, jaj i tłuszczu tj. podstaw pokarmów.

Chów koni - w obecnych czasach jest prowadzony przede wszystkim dla celów sportowych. Nie wiadomo jakie jest pogłowie koni obecnie, ponieważ roczniki statystyczne o tym nie piszą.

17. Rybołówstwo (łowiska, połowy ryb na świecie, znaczenie w żywieniu ludności).

Łowiska: wybrzeża Kalifornii, Peru, Chile, Labradoru, Islandii, Grenlandii, Wyspy Niedźwiedziej, wody okalające Antarktydę.

Rybołówstwo - pozyskiwanie ryb i niektórych bezkręgowców oraz roślin wodnych.

Rybactwo - świadoma hodowla organizmów wodnych

Marikultura - wyspecjalizowana przybrzeżna hodowla ryb morskich, skorupiaków, małży i wodorostów

Światowe połowy:

• świat 97,2 mln ton

• Chiny 12,1 mln ton

• ZSRR 10,4 mln ton

• Japonia 10,4 mln ton

• Polska 0,48 mln ton

Najwięcej łowi się:

1. śledziowate

2. dorszowate

3. makrelowate

4. karmazyny

5. ostrobokowate

6. tuńczykowate

Średnie światowe spożycie ryb: 10 kg na osobę:

• Japonia 38kg/osobę

• Polska 6,4kg/osobę

15. Produkcja I rozmieszczenie upraw roślin oleistych.

1. Soja: USA, Ameryka Pd, Chiny

2. Słonecznik: Ukraina, Argentyna

3. Orzeszki ziemne: Chiny, Indie, USA, Afryka

4. Oliwkowe palmy: Europa, Azja, USA

5. Rzepak i rzepik: Chiny, Kanada, Europa

6. Palma kokosowa: kraje tropikalne

Palma Oleista: Afryka, Indonezja, Malezja

18. Problem wyżywienia ludności świata.

Jako wystarczającą w ciągu doby przyjmuje się taką ilość pożywienia, która może dostarczyć 2700 kcal i zawiera nie mniej niż 70g białka zwierzęcego. Poziom konsumpcji żywności zależy od kilku czynników. Wśród nich w długiej perspektywie najważniejsze jest zaludnienie, a ponadto poziom produkcji rolnej oraz poziom dochodów ludności. W krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo istnieje trwała nadwyżka produkcji żywności, natomiast w wielu krajach rozwijających się występuje słaby brak środków żywnościowych. Poziom zaspokojenia potrzeb żywnościowych jest bardzo zróżnicowany, tak pod względem ilościowym jak i jakościowym. W krajach wysoko rozwiniętych dzienna norma pożywienia często przekracza 3000 kcal, natomiast w wielu innych krajach nie osiąga nawet 2500. Podobnie przedstawia się sytuacja pod względem struktury spożywanych pokarmów.

19. Lasy i gospodarka leśna na świecie.

Rozmieszczenie zasobów drewna nie pokrywa się z rozmieszczeniem lasów:

OBSZAR	ZASÓB DREWNA W %	POWIERZCHNIA LEŚNA W %
ZSRR Ameryka PN i PD Azja Europa Pozostałe	54,5 20,8 17,4 6,9 0,4	22,7 40,9 14,7 3,7 18,0

Na świecie handluje się:

1. grubizną - drewno surowe z korą

2. tarcicą

3. papierówką

4. zelulozą

Najwięcej importują drewna kraje Europy Zachodniej i Japonia. W eksporcie drewna dominuje Kanada (45%), Szwecja, Rosja, USA, Austria.

20. Ropa naftowa (rejony występowania, producenci, ropa naftowa jako surowiec energetyczny).

Rejony występowania:

• Arabia Saudyjska (Zatoka Perska)

• Rosja

• Stany Zjednoczone

• Ameryka PD

• Afryka

Producenci:

• kraje Bliskiego i Środkowego Wschodu, Rosja , Norwegia.

21. Gaz ziemny jako surowiec energetyczny (rozmieszczenie zasobów, zróżnicowanie wydobycia).

Największe złoża:

• Rosja

• Zachodnia Syberia

• pod dnem Morza Kaspijskiego i Morza Borentsa

Wydobycie:

• Rosja 28%

• USA 24,5%

• Kanada 6,4%

• Holandia 3,7%

• Turkmenistan 3%

• Wielka Brytania 2,9%

Obecnie gaz ziemny obok ropy naftowej i węgla kamiennego należy do surowców energetycznych odgrywających coraz większą rolę w gospodarce światowej. W roku 1994 zużycie gazu ziemnego wynosiło 2,2 bln m³, co stanowiło około 24% produkowanej energii pierwotnej.

22. Niekonwencjonalne źródła energii.

1. budowa kolektorów przetwarzających energię słoneczną w ciepło

2. zjawiska fotowolftaniczne

3. elektrownie wykorzystujące energię promieniowania słonecznego

4. elektrownie wiatrowe (wykorzystujące siłę wiatru)

5. energia spływów morskich i fal morskich

6. elektrownie wykorzystujące energię geotermiczną

7. prądy morskie

23. Rozmieszczenie zasobów i zróżnicowanie wydobycia surowców hutniczych.

1. żelazo (USA, ZSRR, Australia, Szwecja, Norwegia)

2. metale uszlachetniające stal - mangan, chrom, nikiel, wolfram, kobalt i tytan

3. miedź (USA, Rosja, Kanada, Chile, Peru, Zair, Australia, Polska)

4. cynk (Kanada, USA)

5. ołów (Australia, USA, Kanada, Rosja, RPA, Nigeria)

6. cyna (Malezja, Tajlandia, Boliwia)

7. aluminium (Węgry, Grecja, Nowa Jugosławia, Rosja, Surinam, Gujana, Brazylia, Australia, Afryka Zachodnia)

8. metale szlachetne - złoto, srebro, platyna

9. metale promieniotwórcze - uran, tor, rad

25. Handel międzynarodowy, struktura, kierunki geograficzne.

Handel wynika z międzynarodowego podziału pracy, który niegdyś dokonywał się żywiołowo, samorzutnie, a z czasem stawał się coraz bardziej celowy i świadomie kształtowany przez politykę gospodarczą poszczególnych państw. Obecnie podział pracy stwarza krajom możliwość specjalizacji produkcji towarów, zapewnienie im wysokiej jakości i sprzedaż ich na rynku międzynarodowym. Dzięki wymianie społeczeństwa różnych krajów mogą konsumować znacznie większą rozmaitość dóbr np. Polska sprzedaje Niemcom artykuły rolno-spożywcze, Niemcy sprzedają Szwecji samochody, a Szwecja sprzedaje Polsce rudy żelaza.

Struktura Eksportu i importu:

1. w krajach wysoko rozwiniętych w strukturze towarowej eksportu i importu dominują towary w dużym stopniu przetworzone, przede wszystkim maszyny, środki transportu, paliwa, wyroby elektroniczne w tym farmaceutyczne

2. w krajach rozwijających się, struktura eksportu jest uzależniona od bazy surowców mineralnych i warunków uprawy płodów rolnych, znaczących w międzynarodowej wymianie handlowej. Kraje te są zmuszone importować towary przetworzone z krajów wysoko rozwiniętych

3. główni odbiorcy polskich towarów eksporcie są: Niemcy, Holandia, Rosja, Włochy, Wielka Brytania i Stany Zjednoczone

4. największą wartość importu odnotowujemy w handlu z Niemcami, Włochami, Rosją, Wielką Brytanią, Holandią i Francją.

24. Czynniki lokalizacji przemysłu elektromaszynowego i główni producenci środków transportu.

Czynniki lokalizacji:

1. dostępność ziemi pod budowę i rozbudowę zakładów

2. dostępność do surowców (energia elektryczna, woda itd.)

3. istnienie ewentualnych rynków zbytu

4. siła robocza

5. istnienie odpowiedniej infrastruktury transportowej, telekomunikacyjnej, technicznej

6. obecność innych zakładów przemysłowych - potencjalnych odbiorców produkcji lub kooperantów, dających tzw. korzyści koncentracji lub aglomeracji.

Główni producenci środków transportu:

1. samochody osobowe - Japonia, USA, Niemcy, Francja

2. samochody ciężarowe - USA, Japonia, Rosja, Białoruś, Kanada

26. Transport samochodowy, klasyfikacja transportu.

Rozwój transportu drogowego wymaga dużych nakładów finansowych. Stale wzrastające natężenie ruchu pojazdów i potrzeba zapewnienia szybkich, a jednocześnie bezpiecznych przewozów na dalekich trasach. Powinny być nowe autostrady omijające miasta i osiedla, bezkolizyjne skrzyżowania, dużo stacji benzynowych, stacje pomocy drogowej, telefony. Pod względem ilości autostrad w Europie przodują Niemcy, Belgia, Holandia, Francja i Wielka Brytania. Najdłuższą sieć dróg kołowych o utrwalonej nawierzchni posiadają Stany Zjednoczone, Japonia, Francja, Niemcy i Kanada.

Klasyfikacja transportu:

1. kolejowy

2. drogowy

3. wodny

4. lotniczy

5. specjalny (rurociągowy)

Klasyfikacja transportu samochodowego:

1. przewozy ładunków

2. przewozy pasażerów

27. Rozmieszczenie upraw, zbiory zbóż na świecie (pszenica, ryż, kukurydza).

1. pszenica - podstawowe zboże chlebowe

• Kanada

• USA

• Argentyna

• Europa (na półkuli północnej do południowych krańców)

• Australia

• ZSRR

• Chiny

• ryż - zboże jadalne

• Chiny

• Indie

• Bangladesz

• Indonezja

• Birma

• USA

• Australia

• Wietnam

• Tajlandia

• Filipiny

• Japonia

• Korea Południowa

• Brazylia

• kukurydza - zboże jadalne, paszowe

• USA

• Chiny

• Brazylia

• Argentyna

• Meksyk

• ZSRR

• Rumunia

• Jugosławia

Struktura zawodowa ludności świata:

Czynni zawodowo:

Europa 8,9%

Świat 46,1%

GEOGRAFIA FIZYCZNA

1. Geografia jako nauka?

Geografia - nauka o powłoce ziemskiej, jej przestrzennym zróżnicowaniu pod względem przyrodniczym i społeczno-gospodarczym oraz o związkach jakie zachodzą między poszczególnymi zjawiskami przyrodniczymi, a zjawiskami społeczno-gospodarczymi.

Podział nauk geograficznych:

a) geografia fizyczna

• geologia - nauka o budowie i dziejach Ziemi, a zwłaszcza skorupy ziemskiej oraz o procesach geologicznych, dzięki którym ulega ona przeobrażeniom

• geomorfologia - nauka o kształtowaniu powierzchni ziemi

• hydrologia - nauka o wodach występujących w przyrodzie

• pedologia - (gleboznawstwo) nauka o glebach

b) geografia społeczno-ekonomiczna

• geografia ludności

• geografia osadnictwa

• geografia przemysłu

• geografia rolnictwa

2. Składniki i cechy mapy?

Cechy mapy:

a) wymierność - każda mapa ma określoną podziałkę

b) czytelność treści poprzez:

• zastosowanie znaków umownych (symboli kartograficznych)

• generalizację - uogólnienie obrazu poprzez wybór treści

Składniki mapy:

• układ (równoleżników i południków)

• skala

• legenda

• tytuł mapy

• rok wydania

3. Klasyfikacja map ze względu na treść i skalę?

Na treść:

a) ogólno geograficzne

• mapy fizyczne

• mapy polityczno-administracyjne

b) tematyczne

• mapy zjawisk przyrodniczych (klimatyczne, geologiczne)

• mapy społeczno-gospodarcze (zaludnienia, gospodarcze, komunikacji)

c) inżynieryjne (urbanistyczne)

Na skalę:

1. topograficzne od 1:5000 do 1:200.000

2. przeglądowo topograficzne od 1:200.000 do 1:1000.000

3. przeglądowe od 1:1000.000

4. Kształt i wymiary Ziemi?

a) kształt - geoida

b) wymiary:

• promień równikowy Z 6378 km

• promień biegunowy Z 6357 km

• obwód Ziemi wzdłuż równika 40.076 km

• powierzchnia Ziemi 510 mln km²

• powierzchnia lądów 149 mln km²

• powierzchnia oceanów 361 mln km²

• długość południka (od bieguna do bieguna 20.004 km)

5. Ruch obrotowy Ziemi i jego następstwa?

Ruch obrotowy (wirowy) Ziemi - ruch Ziemi wokół własnej osi z zachodu na wschód (odwrotnie niż pozorny ruch słońca) o 360⁰ w ciągu 24 godzin (doba - okres czasu między dwoma kolejnymi górowaniami słońca).

Następstwa ruchu obrotowego:

a) zmiana dnia i nocy

b) zmiana czasu

c) pozorny ruch słońca i całej swery niebieskiej

d) spłaszczenie ziemi na biegunach (Izaak Niuton)

e) w skutek działania siły Coriolisa przedmioty poruszające się zbaczają w prawo na półkuli północnej i w lewo na półkuli południowej od nadanego im kierunku

f) zbaczanie to dotyczy również prądów powietrza (np. passaty) i wód płynących (wielkie rzeki, prądy morskie)

6. Ruch obiegowy Ziemi i jego konsekwencje?

Ruch obiegowy Ziemi - to ruch ziemi dookoła słońca w ciągu 365 dni 5h 49min. Po drodze zwanej orbitą w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara (średnia prędkość poruszania ziemi 30 km/h).

Następstwa ruchu obiegowego Ziemi:

1. zmiany oświetlenia ziemi

2. wystawienie astronomicznych pór roku

3. możliwość pomiaru czasu

7. Skład i budowa atmosfery?

Powietrze suche i czyste zawiera:

Azot (78%), Tlen (21%), Argon, Dwutlenek węgla, Neon, Hel, Krypton, Wodór.

Budowa atmosfery:

1. Troposfera (od powierzchni ziemi do wysokości 10 - 16 km) spadek temperatury wraz z wysokością do -55⁰C średnio 0,6⁰C na 100 metrów i ciśnienia o 1 hPa na 11 metrów, zjawiska pogodowe

2. Tropopauza - warstwa przejściowa rozdzielająca troposferę i rozciągającą się nad nią stratosferę

3. Stratosfera - temperatura najpierw stała (-55⁰) potem wzrost do 0⁰C na wysokości 50-55 km, koncentracja ozonu który tworzy tutaj tzw. warstwę ochronną 23-25 km

4. Stratopauza - krótka strefa przejściowa

5. Mezosfera - temperatura spada do -80⁰C na wysokości 80-85 km

6. Mezopauza - krótka strefa przejściowa

7. Termosfera - stały wzrost temperatury do 1500⁰C

• jonosfera - jonizowanie (świecenie) cząsteczek powietrza, odbicie fal radiowych

• egzosfera - bez graniczy łączy się z przestrzenią międzyplanetarną.

8. Czynniki wpływające ne temperaturę powietrza w troposferze?

1. kąt padania promieni słonecznych (zależy od szerokości geograficznej)

2. ukształtowanie terenu (czasem występuje inwersja czyli odwrócenie temperatur)

3. pokrycie terenu

4. zachmurzenie

5. odległość od morza

6. prądy morskie

9. Krążenie passatowe (mechanizm powstawania, kierunku)?

Silne ogrzane powietrze strefy okołorównikowej unosi się ku górze. Tworzy się tam przy powierzchni ziemi pas niskiego ciśnienia (niż baryczny). Unoszące się gorące powietrze odpływa następnie górą ku zwrotnikom. W szerokościach geograficznych 25⁰-30⁰ obu półkul przybiera kierunek zbliżony do zachodniego. Powietrze to, przy mniejszym obwodzie globu ziemskiego w tych szerokościach geograficznych, powoduje powstanie w tych okolicach obszarów wysokich ciśnień. Różnica ciśnień między strefami dwóch wyżów podzwrotnikowych a okołorównikowym niżem powoduje stały silny ruch powietrza od zwrotników ku równikowi. Wiatry te nazywamy passatami. Wskutek ruchu obrotowego Ziemi są to wiatry na półkuli północnej, północno-wschodnie, a na półkuli południowej południowo wschodnie.

10. Monsuny (mechanizm powstawania, kierunki, występowanie)?

Monsuny - wiatry sezonowe, powstałe na skutek sezonowych zmian temperatury powietrza i ciśnienia nad lądami i oceanami:

1. monsun letni wiejący znad oceanu na ląd, przynoszący opady (pora deszczowa)

2. monsun zimowy suchy z lądu na ocean (pora sucha)

Występowanie: wschodnie wybrzeża wielkich kontynentów.

11. Rozkład opadów na kuli ziemskiej?

1. strefa równikowa - najwięcej opadów z powodu występowania dwóch pór deszczowych trwających około 8 miesięcy daje w konsekwencji opady przekraczające 2000 mm

2. strefa umiarkowana - opady są zróżnicowane. Związane są głównie z wędrownymi niżami. Rocznie ich sumy wahają się około 250-1000 mm. Na ich wysokość ma wpływ ukształtowanie terenu, układ form rzeźby oraz odległość od mórz i oceanów.

3. strefa okołobiegunowa - opady głównie w postaci śniegu, są skąpe

4. obszary leżące między 20⁰, a 30⁰ szerokości geograficznej północnej, południowej są skrajnie suche, jest to rejon występowania największych pustyń na kuli ziemskiej, ponieważ zastępujące prądy powietrza uniemożliwiają rozwój chmur opadowych.

12. Czynniki klimatotwórcze (pojęcie co to jest klimat)?

Klimat - normalny przebieg pogody na danym obszarze ustalany na podstawie wieloletnich obserwacji.

Czynniki klimatotwórcze:

1. szerokość geograficzna

2. ukształtowanie terenu

3. pokrycie terenu

4. odległość od morza

5. prądy morskie

13. Strefy klimatyczne (typy klimatów w strefie zwrotnikowej)?

Typy klimatów w strefie zwrotnikowej:

1. zwrotnikowy suchy - duże dobowe amplitudy temperatury, brak opadów lub opady pojawiające się sporadycznie latem w postaci gwałtownych ulew, występowanie: Sahara Kalahari, Półwysep Arabski, zachodnia i środkowa Australia, Wielka Kotlina w Ameryce Północnej

2. zwrotnikowy morski - małe wahania temperatury, znaczna ilość opadów przez cały rok, występowanie: wybrzeża Zatoki Meksykańskiej, południowo-wschodnia Australia, Floryda

3. monsunowy gorący - małe wahania temperatury, duże opady w czasie monsunu letniego, występowanie: Indie, Półwysep Indochiński.

14. Obieg wody w przyrodzie (duży i mały)?

Zasoby wodne na Ziemi (w %):

• oceany 97,2%

• lodowe, lądolody 2,1%

• wody podziemne i glebowe 0,6%

• powierzchniowe wody lądowe 0,02%

• wilgoć atmosferyczna 0,0001%

• wody w biosferze 0,00004%

Obieg wody w przyrodzie odbywa się pod wpływem energii słonecznej oraz siły ciężkości. Na obieg składają się procesy:

1. na lądzie - parowanie kondensacja opad wsiąkanie spływ parowanie

2. na oceanie - parowanie odpływ pary na ląd kondensacja opad parowanie

Retencja - czasowe wyłączenie wody z obiegu np. lodowce.

Bilans wody - zestawienie zysków i strat wody w ciągu roku na określonym obszarze.

15. Charakterystyka wód wszechoceanu?

Powierzchnia oceanów wraz z morzami wynosi 361 mln km², co stanowi 71% powierzchni globu ziemskiego. Ocean Spokojny, Ocean Indyjski czy Ocean

Atlantydzki są częściami jednego oceanu zwanego Wszechoceanem lub Oceanem Światowym. Do Oceanu Światowego nalerzą również morza i zatoki będące często (lecz nie zawsze) częściami mórz. Wyróżnia się morza:

1. otwarte np. Morze Północne

2. śródziemne np. Morze Śródziemne, Morze Bałtyckie

3. przybrzeżne np. Morze Norweskie

4. międzywyspowe np. Morze Koralowe

Właściwości wody morskiej:

1. jest roztworem soli, średnie zasolenie wynosi 35 promila np. Morze Czerwone 43 promile, Morze Bałtyckie 7,8 promila

2. woda zimna jest gęstsza (układa się warstwami nie mieszając się)

3. średnia temperatura wód powierzchniowych 3,5⁰C (od 2⁰ koło biegunów do 30⁰ w okolicach zwrotników)

4. ruchy wody

• prądy

• falowanie

• pływy

16. Klasyfikacja wód podziemnych ze względu na głębokość. Zaleganie i ich wynurzanie oraz stopień mineralizacji i stężenie pierwiastków?

1. wody zaskórne

• występują blisko pod powierzchnią ziemi

• są zanieczyszczone

• ulegają dobowym zmianom temperatury

• zasilane są przez opady deszczu

2. wody gruntowe

• występują głębiej od zaskórnych

• są wodami czystymi, gdyż ulegają filtracji

• ulegają sezonowym zmianom temperatury

• zasilane są przez opady deszczu

3. wody głębinowe

• występują bardzo głęboko pod powierzchnią ziemi

• są to wody bardzo czyste, gdyż nie mają kontaktu z powierzchnią ziemi

• mogą mieć podwyższoną temperaturę, nazywane są wówczas termami lub cieplicami

• mogą być zmineralizowane, dzieli się je na:

• solanki (dużo soli kamiennej i magnezu)

• szczawy

• żelaziste

• siarkowe

• radoczynne

Źródło - to miejsce wypływu wody podziemnej na powierzchnię.

Rodzaje źródeł:

• dolinne

• warstwowe

• szczelinowe

Gejzery - to gorące źródła znajdujące się w pobliżu ogniska magmowego.

17. Klasyfikacja reżimów rzecznych?

Typy ustrojów rzecznych (reżim):

1. ustrój deszczowy

• oceaniczny

• monsunowy

• międzyzwrotnikowy

• równikowy

2. ustrój lodowcowy

3. ustrój śnieżny

4. ustrój złożony

18. Klasyfikacja genetyczna jezior?

a) polodowcowe

• morenowe np. Śniardwy, Mamry

• rynnowe np. Jezioro Raduńskie, Jeziorak, Tałty, Nidzkie

• oczka

• cyrkowe (karowe) np. Czarny Staw, Morskie Oko

b) tektoniczno-lodowcowe np. Ontario, Łodoga, Onega

c) tektoniczne np. Tanganika, Titicaca, Bajkał

d) reliktowe np. Morze Kaspijskie i Jezioro Aralskie

e) wulkaniczne np. Albano

f) kosmiczne np. Crater Lake w Ameryce Północnej

g) krasowe np. zespół jezior na Polesiu Lubelskim

h) nadbrzeżne np. Łebsko, Gardno

i) przyrzeczne (starorzecza)

19. Warunki powstania i typy lodowców?

Powstanie lodowców i lądolodów powodują przede wszystkim obfite opady atmosferyczne w postaci śniegu i ujemna temperatura powietrza. Warunki takie panują na obszarach wysokich gór i w wysokich szerokościach geograficznych kuli ziemskiej. Na terenach tych przez większą część roku więcej śniegu przybywa, niż ubywa wskutek tajania. Masy śniegu pod wpływem niskiej temperatury i dużej wilgotności powietrza i ciśnienia przekształcają się w firn, a następnie w zbity lód lodowcowy. Granica powyżej której panują takie warunki, nazywa się granicą wiecznego śniegu.

Typy lodowców:

1. lodowce kontynentalne (lądolody)

2. lodowce górskie

20. Budowa wnętrza Ziemi?

Budowa wnętrza Ziemi - ułożenie materii o różnych właściwościach fizycznych wewnątrz bryły ziemskiej:

1. litosfera (skorupa ziemska 5-80 km)

• warstwa granitowa (pod lądami) _krzemSi Al_glin

• powierzchnia nieciągłości Conrada

• warstwa bazaltowa Si Ma_magnez

• powierzchnia nieciągłości MoHo

2. płaszcz Ziemi

• astenosfera (ciało plastyczne) od 80 do 350 km

• płaszcz górny LR_chromO FE_żelazo SI MA od 350 do 700 km

• płaszcz dolny NI_nikiel FE SI MA od 700 do 2900 km

3. jądro NI FE

• jądro zewnętrzne 2900-5100 km

• jądro wewnętrzne 5100-6371 km

21. Skały magmowe?

1. głębinowe (granit, sjenit)

2. wylewne (bazalt, porfir)

22. Skały osadowe?

1. okruchowe (piaski, żwiry)

2. pochodzenia organicznego (węgiel, kreda, ropa, nafta)

3. pochodzenia chemicznego (sól, gips)

23. Trzęsienia Ziemi?

Trzęsienia Ziemi - gwałtowne ruchy skorupy ziemskiej; to naturalny wstrząs lub seria wstrząsów zrodzonych po powierzchnią Ziemi rozchodzących się w postaci fal sejsmicznych.

HIPOCENTRUM - ognisko trzęsienia ziemi, czyli miejsce rozchodzenia się fal sejsmicznych

EPICENTRUM - miejsce znajdujące się bezpośrednio nad hipocentrum

Rodzaje trzęsień ziemi:

1. tektoniczne - związane z przemieszczeniem płyt

2. wulkaniczne - powodują je erupcje wulkaniczne

3. zapadliskowe - puste przestrzenie w skorupie ziemskiej

4. zawałowe - w kopalniach

Podział trzęsień ziemi ze względu na częstotliwość występowania:

1. sejsmiczne - bardzo częste i bardzo silne

2. pensejsmiczne - bardzo rzadkie i słabe lub sporadyczne nieco silniejsze

3. asejsmiczne - nie występują trzęsienia

Skala Richtera - 9 stopniowa

Skala Mercallego - 12 stopniowa

24. Zjawiska wulkaniczne?

ERUPCJA - wydobywanie się magmy na powierzchnię

Podział wulkanów ze względu na lawę:

1. tarczowe - o łagodnych stokach tworzą je lawy zasadowe, bozultowe o małej lekkości

2. stożkowe - o stromych zboczach, kwaśne, gęste, wolno spływające

Podział wulkanów ze względu na rodzaj produktów:

1. efazywne - podczas erupcji wydobywa się tylko lawa, Islandia niektóre na Hawajach

2. eksplozywne - podczas erupcji wydobywają się gazy i utwory piroklastyczne

3. stratowulkany (mieszane) podczas erupcji wydobywa się zarówno lawa jak i gazy i utwory piroklastyczne

Produkty wulkaniczne:

• lawa

• gazy

• popioły wulkaniczne (pyły, piaski)

• bomby, bryła zastygłej lawy

Podział wulkanów ze względu na aktywność:

1. czynne (Etna, Stromboli, Wezuwiusz)

2. drzemiące (Tambera, Fudżijama)

3. wygasłe (stożki wulkaniczne we Francji, Niemczech i w Polsce Ślęża)

25. Dzieje Ziemi (era paleozoiczna)?

Era paleozoiczna:

1. szeroko rozpowszechnione skały osadowe, a w nich liczne ślady życia w postaci skamieniałości i odcisków

2. skamieniałości przewodne

• trylobity

• gruptolity

3. zmiany klimatyczne spowodowały rozwój drzewiastych skrzypów, paproci i widłaków (Karbon) powstanie węgla kamiennego

4. dwukrotnie wystąpiły ruchy górotwórcze (orogenezy)

• KALEDOŃSKA sylur | Sudety

• HERCYŃSKA karbon, perm | Góry Świętokrzyskie

26. Dzieje Ziemi (era kenozoiczna)?

Era kenozoiczna:

1. w trzeciorzędzie orogeneza alpejska

• powstanie gór nowych (Alpy i Karpaty) odmłodzenie gór starych

2. ukształtowanie współczesnego układu lądów i oceanów oraz ich rzeźby

3. w czwartorzędzie cztery okresy znacznych ochłodzeń, powstanie lądolodów (półkula północna)

4. w świecie organicznym dominacja ssaków, pojawienie się naczelnych, a potem człowieka

27. Wietrzenie skał?

Rodzaje wietrzeń:

1. fizyczno-mechaniczne - jest to rozpad skał, bez zmiany jej składu chemicznego

2. chemiczne - przy rozkładzie skały zmienia się jej skład chemiczny

3. biologiczne - zapuszczenie korzeni przez drzewa, spulchnianie ziemi przez zwierzęta, działanie kwasów wydzielanych przez rośliny

28. Zjawiska krasowe?

1. formy krasowe powierzchniowe to:

• żłobki, żebra i lejki powstałe w skutek rozpuszczenia skał

• kotły zapadliskowe - powstałe w skutek ich zapadania się

• polja powstałe z połączenia się wielu lejów krasowych

• wody rzek i potoków wpływają pod ziemię ponorami a wypływają wywierzyskami (źródła krasowe)

2. formy krasowe podziemne to:

• jaskinie, groty i pieczary

• studnie i kominy krasowe

W jaskiniach tworzą się stalaktyty i stalagmity.

Krasowanie to proces powodujący powstanie różnych form na powierzchni i pod powierzchnią Ziemi.

29. Działalność wiatru?

Czynniki wpływające na rozmiary i tempo erozji eolicznej (wiatrowej):

1. prędkość wiatru

• silniejsza działalność erozyjna przypisuje się wiatrom o zmiennej prędkości

2. głębokość zalegania poziomów wód gruntowych

3. pokrycie terenu - działalność niszcząca wiatru najsilniej zaznacza się w terenach pozbawionych szaty roślinnej

Rodzaje działalności erozyjnej wiatru:

1. deflacja - wywiewanie materiału skalnego

2. korozja - niszczenie powierzchni skalnych przez materiał skalny niesiony przez wiatr

Skutki deflacji:

1. kieszenie i jamy skalne

2. zagłębienia bezopływowe

3. ostańce deflakcyjne

4. brak deflakcyjny

30. Wielkość i rozmieszczenie lądów i mórz?

Oceany:

1. Spokojny (Pacyfik Wielki) 180 mln km²

2. Atlantycki 106 mln km²

3. Indyjski 75 mln km²

4. razem to 361 mln km²

Lądy:

1. Azja 44 mln km²

2. Afryka 30 mln km²

3. Ameryka Pn 24 mln km²

4. Ameryka Pd 18 mln km²

5. Antarktyda 14 mln km²

6. Europa 10 mln km²

7. Australia z Oceanią 9 mln km² (7,7 Australia)

31. Roślinność sawanny i stepy?

Formacje trawiaste - stepy - występują w Ameryce Północnej (prerie), w Ameryce Południowej (pampasy) i w środkowej części Eurazji. Bujny rozwój roślinności przypada na wiosnę i wczesne lato. Roślinność stepów tworzą głównie trawy, rośliny cebulkowate i bulwowe (tulipan, kosaciec, piwonia) oraz ogromna różnorodność roślin kwiatowych.

Największe naturalne ekosystemy trawiaste to afrykańskie sawanny formacja pośrednia między drzewiastą a trawiastą.

Charakterystyczne rośliny sawanny to: trawy, pojedyncze drzewa (baobaby i akacje) i kolczaste zarośla. Sawanna występuje głównie w Afryce. Roślinność tej formacji zanika, zupełnie w porze suchej, natomiast w porze deszczowej wysokość traw sięga do 5 metrów.

32. Proces i profil glebowy?

Proces glebotwórczy - prowadzi do powstania gleby.

Obficie rozmnażające się drobnoustroje (bakteria i grzyby) powodują rozkład obumarłych szczątków roślinnych i zwierzęcych w konsekwencji prowadząc do powstania próchnicy. W skład każdej gleby wchodzi materiał nieograniczony, próchnica, woda, powietrze i organizmy żywe. Proporcje tych składników zmieniają się w zależności od rodzaju gleby.

Profil glebowy - przekrój pionowy przez glebę, wykazujący ułożenie poszczególnych poziomów od powierzchni gleby aż po skałę macierzystą, wyjaśnia on genezę i stopień wykształcenia gleby. Podczas analizy profilu glebowego widać wyraźnie w wykształconej glebie (bielicowej) cztery poziomy:

I próchniczny

II wymywania

III wmywania

IV skała macierzysta

---