PODSTAWOWE POJĘCIA KLASYCZNEJ ETOLOGII

ELEMENTY ZACHOWANIA

• składniki - wrodzone/nabyte o różnym stopniu złożoności, nie pełnią samodzielnej funkcji biolog.

• elementarne rodzaje zachowania - wrodzone, obejmują zazwyczaj cały organizm, pełnią samodzielną rolę biolog.

TONICZNE REAKCJE PRZYSTOSOWAWCZE

1. ODRUCHY POSTURALNE

• Wywoływane głównie przez bodźce proprioceptywne

• Mają często charakter odruchów tonicznych

• Np. odruch homostroficzny u wija, ułożenie kończyn u ptaków podczas lotu itp.

• Reakcja poziomego utrzymania głowy

2. ZNIERUCHOMIENIE

• Pełni funkcję ochronną

• Występuje u kręgowców i bezkręgowców

• Szczególną formą jest tanatoza [udawanie martwego] występująca głównie u bezkręgowców

3. REAKCJE ORIENTACYJNE I STARTOWE

• Po zadziałaniu nowego bodźca występuje przerwanie dotychczasowej działalności

• Pojawia się odruch celowniczy - zwrócenie głowy [telereceptorów] w stronę nowego bodźca

• Gdy bodziec jest bardzo silny może pojawić się reakcja startowa [odruch wzdrygnięcia]

4. ODRUCHY OCHRONNE

• Odruchy cofania [retrakcyjne] i odruchy czyszczące [repulsyjne] polegają na szybkich skurczach mięśni nie powodujących jednak ruchu osobnika

• Retrakcyjne wywołane przez ból i wstręt - szybka reakcja na silny bodziec

• Repulsyjne przez słabe bodźce działające na powierzchnie błon śluzowych lub skóry [kichanie, wypluwanie, kaszel, wymioty, drapanie się, otrząsanie, wicie się/trzepotanie, autotomia [odrzucenie ogona]] - słabe bodźce sumujące się i rozciągnięte w czasie

ELEMENTARNE RODZAJE ZACHOWANIA SIĘ NIE UKIERUNKOWANEGO

Są one wywołane przez bodźce zewnętrzne ale nie są względem nich ukierunkowane.

• NASTIE

• nie powodują ruchu osobnika w przestrzeni [skurcz polegający na zamknięciu się całego ciała np. jeż]

• głównie u organizmów o promienistej symetrii ciała (pierwotniaki, jamochłony)

• TAKSJE

• mechanizm reakcji prowadzących do przyjęcia i utrzymania właściwej pozycji ciała (kierunku ruchu)

• ruch zorientowany taktycznie nazywamy zachowaniem taktycznym albo elazją, przywrócenie pozycji ciała względem bodźca nazywamy obrotem taktycznym

Taksje dzielimy na 3 grupy:

• Bazotaksje

1. Diataksja [ustawienie prostopadłe do siły działania bodźca]

2. Tropotaksja [ustawienie równoległe do siły działania bodźca]

3. Telotaksja [zwierzę podąża do lub od bodźca]

Menotaksje [reakcja kompasowa]

Astrotaksje

Podział ze względu na sposób identyfikacji źródła bodźca: tropotaksja, telotaksja:

Tropotaksja [brak wyboru, zwierzę Telotaksja [zwierzę wybiera źródło

Podąża do światła. Światła]

Podział ze względu na rodzaj bodźca:

Podział ze względu na rodzaj bodźca:

1. Fototropotaksja [karaluchy]

2. Termotaksja [węże]

3. Wibrotaksja [pająki]

4. Fonotaksja [szarańczaki]

5. Skototaksja [bezkręgowce] - szukanie schronienia w ciemnym miejscu

6. Kinetotaksja [żaby]

7. Reotaksja [ryby]

8. Anemotaksja [organizmy latające]

9. Geotropotaksja [człowiek]

• KINEZY

• reakcje lokomocyjne np. u pierwotniaków i stawonogów, prowadzą do znalezienia optymalnych warunków środowiska - preferendum etologicznego

• ich intensywność zależy od siły bodźca

• podział ze względu na charakter ruchu: orto [losowe poruszanie] i klinokinezy [bardziej ukierunkowane].

• Podział ze względu na rodzaj bodźca - chemo-, foto-, higrokinezy

• TROPIZMY

• najczęściej u organizmów osiadłych, wydłużonych i giętkich - wygięcie osi ciała w stronę do lub od bodźca

• klasyfikacja opiera się na rodzaju bodźca i kierunku względem bodźca

• traumatotropizm [odruchowe ułożenie ciała tak, by rana się zasklepiła]

ELEMENTARNE RODZAJE ZACHOWANIA SIĘ UKIERUNKOWANEGO

• REAKCJA OPTOKINETYCZNA

Polega na podążaniu głową lub oczami za poruszającym się spójnym ruchem obiektem - u człowieka oczopląs kinetyczny lub kolejowy

• ZACHOWANIE SIĘ KOREKCYJNE

• Powrót na pierwotny tor ruchu po jego chwilowej zmianie

• Zachodzi bez udziału bodźców zewnętrznych, jest oparte na propriocepcji

---