PODSTAWOWE ZASADY, KTÓRE POWINNY BYÆ RESPEKTOWANE PRZEZ PSYCHOLOGA

I. Cechy zawodu zaufania publicznego

1. Cechy zawodu zaufania publicznego wg. Paw³a Sarneckiego:

• uzyskiwanie od klienta informacji dotycz¹cych prywatnych, intymnych spraw

• obowi¹zek zachowania tajemnicy zawodowej

• kierowanie siê w relacjach z klientem zasadami etyki zawodowej

• posiadanie specjalistycznego wykszta³cenia, przygotowuj¹cego do wykonywania tego zawodu

• Zawody spe³niaj¹ce te wymagania maj¹ prawo, zgodnie z Konsytytucj¹ RP tworzyæ samorz¹dy zawodowe

2. Ustawa o zawodzie psychologa i samorz¹dzie zawodowym psychologów potwierdza prawnie status zawodu psychologa jako zawodu zaufania publicznego. Ustawa ta okreœla:

• kto jest psychologiem

• jakie zadania wykonuje psycholog

• g³ówne zasady wykonywania zawodu psychologa

• zadady nadzoru merytorycznego i organizacyjnego nad wykonywaniem zawodu, czyli jak funkcjonuje samorz¹d zawodowy psychologów

• odpowiedzialnoœæ dyscyplinarn¹ psychologa

II. Podstawowe zasady etyczne w zawodzie psychologa

1. Zasada dzia³ania na rzecz dobra klienta i nieszkodzenie mu

• zasada wywodzi sie z medycznej formu³y primum non nocere (po pierwsze nie szkodziæ)

• psycholog powienien dbaæ o dobrostan klienta oraz chroniæ go czy minimalizowaæ cierpienie

• wa¿ne jest dbanie psychologa o w³asne kompetencje zawodowe oraz o stan psychiczny i fizyczny w trakcie wykonywania zawodu

• istotny element refleksji etycznej psychologa to samoœwiadomoœæ (okreœlenie granic w³asnych kompetencji)

• w wielu dziedzinach praktycznej dzia³alnoœci psychologa niezbêdna jest wiedza z obszaru innych profesji (np. psycholog s¹dowy)

2. Odpowiedzialoœæ wobec klientów i spo³ecznoœci, wiernoœæ standardom zawodowym

• psycholog tworzy z klientem wiêŸ opart¹ na zaufaniu

• œwiadomoœæ odpowiedzialnoœci= œcis³e przestrzeganie roli zawodowej i unikanie konfliktu ról spo³ecznych

• konflikt mo¿e dotyczyæ kilku ról podejmowanych przez psychologa w relacji z klientem

• konflikt mo¿e pojawiæ siê tak¿e wewn¹trz roli zawodowej i jej ró¿nych, czêsto sprzecznych wymagañ

• odpowiedzialnoœæ psychologa to tak¿e dbanie o to, by klient mia³ w³aœciwe warunki, w których pracuje z psychologiem

• z³amaniem zasady odpowiedzialnoœci jest przerwanie relacji bez wyraŸnych powodów i bez zapewnienia dalszej opieki innego psychologa

3. IntegralnoϾ i uczciwoϾ zawodowa

• psycholog powinien uwzglêdniaæ swój fizyczny i psychiczny stan

• psycholog powinien poddawaæ refleksji swój system wartoœci

• uczciwoœæ oznacza te¿, to ¿e z nie ka¿dym klientem psycholog mo¿e pracowaæ

• inny aspekt poczucia integralnoœci to okreœlenie to¿samoœci zawodowej psychologa (koniecznoœæ odró¿niania zadañ zawodowych psychologa od innych zawodów)

• 4. Zasada sprawiedliwoœæi

• ka¿dy klient niezale¿nie od swoich specyficznych cech, takich jak: pochodzenie rasowe czy etniczne, pogl¹dy polityczne, przekonania religijne, wyznanie, stan zdrowia, preferencje seksualne itp. ma prawo do jednakowego traktowania w relacji z psychologiem

• zasada ta oznacza jednakowy dostêp do wszystkich us³ug psychologicznych

• sprawiedliwoœæ to tak¿e otwartoœæ na now¹ wiedzê i doœwiadczenia oraz dystansowanie siê wobec utrwalonych stereotypów

5. Zasada respektowania praw cz³owieka i poszanowanie jego godnoœci

a) szanowanie prawa do autonomii, podmiotowoœci klienta

• wg. Kitchner autonomia to wolnoœæ dzia³ania i wyboru w³asnych s¹dów i przekonañ

• wyrazem uznania autonomii klienta jest uzyskanie od niego dobrowolnej zgody na wspó³pracê

• klient ma prawo dostêpu do informacji zwrotnych o wyniku diagnoz, postêpach terapii oraz wynikach uzyskanych w badaniach naukowych (przekazanie informacji zwrotnych= podkreœlenie podmiotowoœci klienta)

• badania Danuty Kuleszy=> wraz ze sta¿em pracy wzrasta tendencja do ³agodniejszej oceny przedmiotowego traktowania klienta przez psychologa (im d³u¿szy sta¿ tym psychologowie bardziej aprobowali zachowania ³ami¹ce autonomiê klienta)

• ród³a traktowania przedmiotowego klientów: tradycja medyczna oraz tradycja zwi¹zana z systemem wychowawczym i oœwiatowym (uczniowie traktowani jako bierni odbiorcy wiedzy)

• Inny problem to postawy rodziców wobec dzieci i ich sposób rozumienia w³adzy rodzicielskiej

b) poszanowanie godnoœci

• godnoœæ cz³owieka jest bezwarunkowa i niezbywalna

• problemy respektowania godnoœci klienta pojawiaj¹ sie w sytuacjach, gdy trudno jest j¹ traktowaæ jako cechê niezale¿n¹ od jego zachowania

• podstawowa trudnoœæ: oddzielenie zachowania/ czynu od osoby

• elementy pozwalaj¹ce okazaæ obiektywizm i szacunek: zawarcie z klientem kontraktu, stworzenie w³aœciwych warunków dla relacji

c) prawo do prywatnoœci, intymnoœci

• psycholog ma prawo ingerowaæ w prywatny œwiat klienta tylko w zakresie wyznaczonym przez kontrakt

• zakres danych zbieranych o osobach uczestnicz¹cych w badaniach powinien byæ wyznaczony przez informacje badacza, które stanowi¹ podstawê uzyskania dobrowolnej zgody na udzia³ w badaniach

d) zasada poufnoœci, czyli zachowania tajemnicy zawodowej

• tajemnica obowi¹zuje psychologa niezale¿nie od tego czy pracuje z ludŸmi zdrowymi czy z chorymi

• w przypadku badañ obowi¹zuje tajemnica co do to¿samoœci uczestników oraz konkretnych danych uzyskanych od ka¿dego z nich

• tajemnica zawodowa obowi¹zuje tak¿e po œmierci klienta

• osobami, które mog¹ zostaæ dopuszczone do informcji uzyskanych od klienta (za jego zgod¹) s¹ inni psychologowie, którzy pe³ni¹ rolê superwizorów lub konsultantów

• to w jakich warunkach i sytuacjach tajemnica zawodowa mo¿e zostaæ z³amana przez psychologa zosta³o okreœlone prawnie (punktem odniesienia jest ¿ycie i zdrowie klienta i innych osób)

• ochrona tajemnicy obejmuje tak¿e zasady prowadzenia i przechowywania dokumentacji, u¿ywania studiów przypadku w nauczaniu psychologii, odpowiedzialnoœci psychologa za osoby z nim wspó³pracuj¹ce, które nie s¹ psychologami