PODSTAWOWE ZASADY, KTÓRE POWINNY BYĆ RESPEKTOWANE PRZEZ PSYCHOLOGA
I. Cechy zawodu zaufania publicznego
1. Cechy zawodu zaufania publicznego wg. Pawła Sarneckiego:
uzyskiwanie od klienta informacji dotyczących prywatnych, intymnych spraw
obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej
kierowanie się w relacjach z klientem zasadami etyki zawodowej
posiadanie specjalistycznego wykształcenia, przygotowującego do wykonywania tego zawodu
Zawody spełniające te wymagania mają prawo, zgodnie z Konsytytucją RP tworzyć samorządy zawodowe
2. Ustawa o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów potwierdza prawnie status zawodu psychologa jako zawodu zaufania publicznego. Ustawa ta okreœla:
kto jest psychologiem
jakie zadania wykonuje psycholog
główne zasady wykonywania zawodu psychologa
zadady nadzoru merytorycznego i organizacyjnego nad wykonywaniem zawodu, czyli jak funkcjonuje samorząd zawodowy psychologów
odpowiedzialnoœć dyscyplinarną psychologa
II. Podstawowe zasady etyczne w zawodzie psychologa
1. Zasada działania na rzecz dobra klienta i nieszkodzenie mu
zasada wywodzi sie z medycznej formuły primum non nocere (po pierwsze nie szkodzić)
psycholog powienien dbać o dobrostan klienta oraz chronić go czy minimalizować cierpienie
ważne jest dbanie psychologa o własne kompetencje zawodowe oraz o stan psychiczny i fizyczny w trakcie wykonywania zawodu
istotny element refleksji etycznej psychologa to samoœwiadomoœć (okreœlenie granic własnych kompetencji)
w wielu dziedzinach praktycznej działalnoœci psychologa niezbędna jest wiedza z obszaru innych profesji (np. psycholog sądowy)
2. Odpowiedzialoœć wobec klientów i społecznoœci, wiernoœć standardom zawodowym
psycholog tworzy z klientem więŸ opartą na zaufaniu
œwiadomoœć odpowiedzialnoœci= œcisłe przestrzeganie roli zawodowej i unikanie konfliktu ról społecznych
konflikt może dotyczyć kilku ról podejmowanych przez psychologa w relacji z klientem
konflikt może pojawić się także wewnątrz roli zawodowej i jej różnych, często sprzecznych wymagań
odpowiedzialnoœć psychologa to także dbanie o to, by klient miał właœciwe warunki, w których pracuje z psychologiem
złamaniem zasady odpowiedzialnoœci jest przerwanie relacji bez wyraŸnych powodów i bez zapewnienia dalszej opieki innego psychologa
3. Integralnoœć i uczciwoœć zawodowa
psycholog powinien uwzględniać swój fizyczny i psychiczny stan
psycholog powinien poddawać refleksji swój system wartoœci
uczciwoœć oznacza też, to że z nie każdym klientem psycholog może pracować
inny aspekt poczucia integralnoœci to okreœlenie tożsamoœci zawodowej psychologa (koniecznoœć odróżniania zadań zawodowych psychologa od innych zawodów)
4. Zasada sprawiedliwoœći
każdy klient niezależnie od swoich specyficznych cech, takich jak: pochodzenie rasowe czy etniczne, poglądy polityczne, przekonania religijne, wyznanie, stan zdrowia, preferencje seksualne itp. ma prawo do jednakowego traktowania w relacji z psychologiem
zasada ta oznacza jednakowy dostęp do wszystkich usług psychologicznych
sprawiedliwoœć to także otwartoœć na nową wiedzę i doœwiadczenia oraz dystansowanie się wobec utrwalonych stereotypów
5. Zasada respektowania praw człowieka i poszanowanie jego godnoœci
a) szanowanie prawa do autonomii, podmiotowoœci klienta
wg. Kitchner autonomia to wolnoœć działania i wyboru własnych sądów i przekonań
wyrazem uznania autonomii klienta jest uzyskanie od niego dobrowolnej zgody na współpracę
klient ma prawo dostępu do informacji zwrotnych o wyniku diagnoz, postępach terapii oraz wynikach uzyskanych w badaniach naukowych (przekazanie informacji zwrotnych= podkreœlenie podmiotowoœci klienta)
badania Danuty Kuleszy=> wraz ze stażem pracy wzrasta tendencja do łagodniejszej oceny przedmiotowego traktowania klienta przez psychologa (im dłuższy staż tym psychologowie bardziej aprobowali zachowania łamiące autonomię klienta)
ródła traktowania przedmiotowego klientów: tradycja medyczna oraz tradycja związana z systemem wychowawczym i oœwiatowym (uczniowie traktowani jako bierni odbiorcy wiedzy)
Inny problem to postawy rodziców wobec dzieci i ich sposób rozumienia władzy rodzicielskiej
b) poszanowanie godnoœci
godnoœć człowieka jest bezwarunkowa i niezbywalna
problemy respektowania godnoœci klienta pojawiają sie w sytuacjach, gdy trudno jest ją traktować jako cechę niezależną od jego zachowania
podstawowa trudnoœć: oddzielenie zachowania/ czynu od osoby
elementy pozwalające okazać obiektywizm i szacunek: zawarcie z klientem kontraktu, stworzenie właœciwych warunków dla relacji
c) prawo do prywatnoœci, intymnoœci
psycholog ma prawo ingerować w prywatny œwiat klienta tylko w zakresie wyznaczonym przez kontrakt
zakres danych zbieranych o osobach uczestniczących w badaniach powinien być wyznaczony przez informacje badacza, które stanowią podstawę uzyskania dobrowolnej zgody na udział w badaniach
d) zasada poufnoœci, czyli zachowania tajemnicy zawodowej
tajemnica obowiązuje psychologa niezależnie od tego czy pracuje z ludŸmi zdrowymi czy z chorymi
w przypadku badań obowiązuje tajemnica co do tożsamoœci uczestników oraz konkretnych danych uzyskanych od każdego z nich
tajemnica zawodowa obowiązuje także po œmierci klienta
osobami, które mogą zostać dopuszczone do informcji uzyskanych od klienta (za jego zgodą) są inni psychologowie, którzy pełnią rolę superwizorów lub konsultantów
to w jakich warunkach i sytuacjach tajemnica zawodowa może zostać złamana przez psychologa zostało okreœlone prawnie (punktem odniesienia jest życie i zdrowie klienta i innych osób)
ochrona tajemnicy obejmuje także zasady prowadzenia i przechowywania dokumentacji, używania studiów przypadku w nauczaniu psychologii, odpowiedzialnoœci psychologa za osoby z nim współpracujące, które nie są psychologami