WYKŁAD I,II 13.02.02

I część ogólna

II część prawo rzeczowe

III część zobowiązania

Źródła prawa cywilnego- prawo rzymskie, (jus civile- nazwa rzymska prawa cywilnego)civile- obywatel

jus gencium- prawa dotyczące tych co nie byli obywatelami Rzymu, ludów podbitych;

CZYM ZAJMUJE SIE PRAWO CYWILNE:

- prawa majątkowe (wartość ekonomiczna);

- prawa niemajątkowe ( niematerialne) czyli dotyczące praw będących wytworem intelektu- autorskie, wynalaszcze (ale np. za piosenkę można otrzymać kasę, chodzi tu o sam wytwór piosenki);

Prawo karne i administracyjne->wyodrębnione gałęzie prawa.

PRAWO CYWILNE SKŁADA SIĘ Z KILKU DZIAŁÓW:

1. Część ogólna prawa cywilnego-dotyczy rozwiązań, regulacji prawnej "klamra";

2.Prawa rzeczowe- dotyczące sposobu korzystania z prawa posiadania rzeczy;

relacja między osobami w stosunku do określonych rzeczy np. prawo własności;

3. Zobowiązania wierzytelności- dotyczą relacji podmiotów między sobą w stosunku do danego dobra;

W systemie prawa cywilnego znajdują się również spadki, sprawy rodzinne (ze względu na specyfikę problemu) - kwestia małżeństwa, pokrewieństwa, powinowactwa, dzieci,

prawo handlowe- problematyka spółek;

prawo pracy- gdy chodzi o umowę o pracę- umowa cywilno-prawna;

Główne kryterium oddzielania prawa cywilnego od innych gałęzi prawa:

Czy podmioty są względem siebie równorzędne? (umowa- brak podporządkowania) urząd skarbowy zamawia 100 krzeseł; podporządkowanie związane jest z prawem administracyjnym;

FILOZOFIA PRAWA CYWILNEGO I CECHY CHARAKTERYSTYCZNE:

* brak pewnych kompetencji do kształtowania jednostronnego sytuacji prawnej innego podmiotu;

** metoda regulacji stosunków prawnych;

***równorzędność podmiotów w stosunku cywilno- prawnym, brak nadrzędności jednostki; kształtowane wtedy i tylko wtedy, gdy Kowalski- będący drugim podmiotem- zgodzi się na określony obowiązek wobec Nowaka; przy zgodzie Kowalski musi ten obowiązek wykonywać; Umowa miedzy Kowalskim a Nowakiem -> czynności dwustronne- umowa co do obowiązków;

czynnosci jednostronne- prowadzą do przyjęcia obowiązków przez osobę składającą oświadczenie (np. oświadczenie ze da się nagrodę za odnalezienie psa); nikt nie ma obowiązku szukać psa; jeżeli zaś ktoś go znajdzie- ma prawo zgłosić się po nagrodę; mamy tutaj do czynienia z jednostronnym obciążeniem osoby, która obiecała nagrodę;

Bogaty gnębi biednego- mamy wówczas do czynienia z nierównowagą ekonomiczną, która przyczynia się do takiej właśnie sytuacji; nie jest to jednak równowaga prawna a faktyczna;

**** autonomia- jest ściśle powiązana z pierwszą cechą; w prawie cywilnym mamy do czynienia tylko z działaniami dobrowolnymi; prawo cywilne to prawo dla ludzi wolnych, działających autonomicznie, zgodnie z własną wolą ( każdy człowiek ma swobodę w określeniu czy przyjmie na siebie jakieś obowiązki czy też nie przyjmie); niezależnych; Każdy może decydować czy przyjmie określone obowiązki czy nie; człowiek podejmuje samodzielną decyzję o tym, czy wejść w stosunek prawny czy też nie (np. czy sprzedać komuś psa i za ile?):)

cecha ta wywodzi się stąd, ze prawo cywilne powstało w państwie rzymskim wyłącznie dla ludzi wolnych, regulowało stosunki tylko między ludźmi wolnymi=cywilami (obywatelami Rzymu rzecz jasna:) )

*****samoobsługa- prawo cywilne ma charakter samoobsługowy; prawo cywilne to zestaw instrumentów oddanych w ręce wolnych obywateli; mogą oni wedle swej woli korzystać z tego prawa lub nie; sami decydują o obowiązkach i o ich egzekwowaniu wynikającym ze stosunków prawnych; nikt z urzędu nie będzie bronił praw Nowaka, jeżeli ten nie wypełni obowiązków w stosunku do Kowalskiego; żaden prokurator nie będzie interweniował; ani tez sąd ani prokurator nie będzie występował zamiast Kowalskiego; Konieczna jest zatem aktywność wolnych obywateli w zakresie tworzenia więzi i egzekucji;

******sankcje- brak kar na gruncie prawa cywilnego; odpowiedzialność majątkowa na gruncie prawa cywilnego; istnieje sankcja zmuszająca kogoś do wykonania umowy;

Prawo cywilne reguluje głównie stosunki majątkowe (które z reguły strony same sobie ustalają) oraz obowiązki związane z dysponowaniem majątkiem. Niewypełnienie obowiązków powoduje szkodę majątkową (którą zresztą interesuje się prawo cywilne). Prawo cywilne interesuje też to, żeby naprawione zostały uszczerbki majątkowe, które nie mają uzasadnienia w przepisach prawnych. Gdy ktoś nie wykonuje umowy- wówczas po stronie wierzyciela występuje szkoda. Wierzyciel musi jakoś zmusić osobę niewywiązującą się z obowiązków do naprawienia szkody. (Nowak kradnie kozę Kowalskiego i ją zjada!!!!!!!!!!!!!)

Prawo cywilne reaguje także na inne szkody (krzywdy majątkowe) takie jak np. kradzież. Nakazuje wówczas płacić odszkodowanie, został bowiem naruszony pewien statut majątkowy. np. Nowak nagle się wzbogacił bez żadnej podstawy prawnej. Normy prawa cywilnego nakazują wyrównanie zachwianej równowagi między podmiotami przy braku uzasadnienia przez przepisy prawne. Z więzieniem mam do czynienia jednak nie w prawie cywilnym a w prawie karnym, np. gdy dany podmiot dopuszcza się oszustw- prawo cywilne bowiem nie dysponuje taką sankcją.

WIODĄCE ZASADY PRAWA CYWILNEGO PRZYŚWIECAJĄCE TEORII PRZEPISÓW:

* ochrona własności- własność to podstawowa kategoria ekonomiczna jak i prawo cywilne; wszystko się wokół tego kręci; ochrona własności dotyczy ochrony majątku przed innymi, dotyczy to również zasad prawa konstytucyjnego (jedna z podstaw);ostatnia ewolucja- do 1990 roku- różne formy własności (społeczna, indywidualna, państwowa) podlegały różnej ochronie i tak np. własność państwowa cieszyła się lepszą ochroną; obecnie dotyczy to jakiejkolwiek własności (państwa, grunty Kowalskiego); każdy rodzaj własności jest chroniony tak samo, w równym stopniu bez żadnego różnicowania jak kiedyś;

** autonomia woli - art. 353(1)- to druga podstawowa zasada; po zmianach wyrażonych w tym art. - wchodzimy w stosunek prawny gdy chcemy i jak chcemy; strony wchodzące w stosunek prawny mogą ukształtować go w dowolny sposób, zgodnie ze swa wolą, chyba że te zgodę ograniczają przepisy (jakieś szczególne dodatkowe zasady);

*** ochrona dobrej wiary -7,169,224; prawo cywilne bowiem zakłada, że ma do czynienia z dobrymi ludźmi, faworyzuje tych co działali z przekonaniem że działają zgodnie z prawem; dobra wiara= przekonanie uzasadnione okolicznościami działania zgodnie z prawem, np. kupowanie rzeczy od właściciela a nie od złodzieja, np. jesteśmy właścicielem a nie tylko posiadaczem rzeczy; ktoś musi mieć uprawnienia do odbioru pożyczonej rzeczy; mamy do czynienia z ochroną przekonań na gruncie prawa cywilnego; istnieje także domniemanie, że każde działanie dokonywane jest w dobrej wierze, prawo cywilne zakłada, ze ma do czynienia z ludźmi uczciwymi;

(7-dobra lub zła wiara --> dobra wiara- trzeba udowodnić, że ktoś działał w dobrej wierze);

**** ochrona praw nabytku -3; ustawa nie ma mocy wstecznej chyba, że wynika to z jej brzmienia i cech; nie można komuś ustawą odebrać praw, które ta osoba nabyła wcześniej- zasada nieretroakcji ustawy; zasada ogólna dla całego systemu praw=zasada konstytucyjna= powstają związane z nią określone problemy np. jak zdefiniować te prawa, które powstały wcześniej i nie można ich naruszyć np. spółka utworzona na mocy prawa handlowego-> wchodzi nowy kodeks spółek handlowych->spółki istniejące trzeba więc jakoś dostosować do nowych przepisów; Takie sprawy regulują tzw. przepisy przejściowe określonych ustaw; są one w kodeksach cywilnych spółek handlowych i w każdej przyzwoitej ustawie (co zrobić z wcześniejszymi prawami); przepisy przejściowe muszą się jednak opierać na zasadzie ochrony praw nabytych; tylko że ustawodawczo można zrobić niemal wszystko, tyle tylko że przyzwoitość nakazuje ochronę praw nabytych (kot to pies) :))))))))))))))))))))))

ŹRÓDŁA PRAWA CYWILNEGO:

* ustawy + akty wykonawcze ( na podstawie ustawy) traktowane są na równi; ustawy stanowią podstawowe źródło prawa cywilnego; przyjmowane przez parlament, poza konstytucją są to akty prawne najwyższej rangi; rozporządzenia natomiast są wydawane tylko na podstawie upoważnienia ustawowego dla danego org.; kodeks cywilny to jednak nie wszystko- jest bowiem jeszcze wiele innych ustaw, np. ustawa o księgach wieczystych i hipotekach (odrębna ustawa); kodeks spółek handlowych to również ustawa która wchodzi do systemu prawa cywilnego, dodatkowo mamy jeszcze np. kodeks rodzinny oraz opiekuńczy;

** charakter przepisów prawa cywilnego- mamy różną klasyfikację przepisów prawa( podst. względnie i bezwzględnie ob. dyspotywnych i imperatywnych);

-ivsdispositivi

- ivs cogens (imperatywne - nie respektują swobody woli obywatela);mamy tutaj do czynienia z wyjątkiem bo nie można postąpić inaczej niż ten przepis stanowi;

* przepisy imperatywne- strony nie mogą zastąpić innym postanowieniem, zawsze wiążą dany stosunek prawny, bezwzględnie obowiązujące;

*przepisy względnie obowiązujące- wiążące dla strony, wiążące tylko wtedy gdy strony inaczej nie postanowią; przepisy zastępują tylko wolę stron. strony mogą uznać, że im to np. pasuje

Pytanie kluczowe: czy przepis jest względnie czy bezwzględnie obowiązujący

*** zwyczaj - strony nic nie mówią- wszystko wynika ze zwyczaju; dlatego też nie zachodzi potrzeba umawiania się bo wszystko jest objęte zwyczajem- strony muszą coś uzgadniać jedynie wówczas, gdy chcą coś zmienić; (np. koń z uprzężą przy sprzedaży); w określonych miejscach obowiązują różne zwyczaje, np. kupieckie, handlowe, wiejskie, warszawskie, radomskie; prawo cywilne natomiast uwzględnia istnienie takich zwyczajów- istnieje szereg przepisów odsyłających do zwyczajów bo zwyczaj to fakt; Istnienie ulega postępowaniu dowodowemu; prawo cywilne nie respektuje zwyczajów sprzecznych ze współżyciem społecznym, np. łapówki, najniższe wynagrodzenie dla nowych pracowników, bicie żony w każdą niedzielę po mszy->takie zachowania nie są respektowane przez prawo cywilne, nie można wtedy zasłonić się zwyczajem (jaki jest np. we wsi);

**** prawo zwyczajowe-ustalone zwyczaje uznane są za normy prawne przez organy stosujące prawo np. sądy, org. administracyjne; nie mogą być one jednak sprzeczne z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa lub wyraźnymi uregulowaniami; często są kodyfikowane przez różne stowarzyszenia podmiotów gdzie te normy funkcjonują np. incorterms- zbiór klauzul handlowych - są one honorowane przez wszystkie org.;

***** zasady współżycia społecznego- odgrywają one bardzo istotną rolę; ogólnie są to normy moralne obowiązujące w danym społeczeństwie, normy uczciwości obowiązujące każdego porządnego człowieka; chodzi o dobre obyczaje;

zasady uczciwego obrotu + zespół tych norm jest nieokreślony; ocena każdego indywidualnego przypadku może nam wskazać czy ktoś działał zgodnie z normami danego społeczeństwa; lepiej nie spisywać norm-system prawny powinien być otwarty;

są to przepisy / klauzule nieokreślone - bo odsyłają do pewnych nieokreślonych norm; art.5 k.c. gdy na gruncie przepisów prawnych przysługuje nam jakieś uprawnienie, które wykorzystamy niezgodnie z normami współżycia społecznego to ochrona tego wykonania nam nie przysługuje;

****** orzecznictwo sadowe - (SN)- nawet nie jest źródłem; sądy stosują zwyczaje, normy moralne w orzekaniu;

sądy nie tworzą żadnych nowych przepisów, sądy mogą co najwyżej stworzyć jakąś nową wykładnię ale jest to mocno krytykowane; orzeczenie nie jest tworzeniem prawa- nie jest to równoznaczne z tworzeniem prawa; orzecznictwo sadowe to tylko przykład wykładni;

---