Podstawy hodowli pstrągów i karpi

Wiktor Niemczuk

• Początkowo w latach 1875 - 1888 w Stanach Zjednoczonych zabiegi aklimatyzacyjne prowadzono pozyskując ikrę z rzek. Introdukcja objęła wszystkie ówczesne stany.

• Wkrótce rozpoczęła się zawrotna kariera światowa tego gatunku. Najpierw sprowadzono go do Japonii, a w 1882 do Niemiec i Anglii (1884).

• Celem aklimatyzacji w tamtych latach były głównie jego walory wędkarskie. Z czasem gatunek ten zaczął przeważać nad pstrągiem potokowym. W niektórych rzekach wędkarze-„mięsiarze” odławiali po kilka ton pstrągów tęczowych

• Obecnie ten gatunek występuje na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy.

• Z czasem opanowywano techniki jego hodowli i chowu. Powstawały pierwsze wylęgarnie zwane wówczas pstrągarniami.

• W Polsce początki hodowli stawowej datują się od 1904 r, kiedy to sprowadzono zaoczkowaną ikrę. Wzrost zainteresowania nastąpił dopiero w latach 40-tych kiedy zaczęto budować wylęgarnie i komplety stawów umożliwiających pełny cykl hodowlany i produkcje ryb konsumpcyjnych.

• W latach 50-tych niewielka produkcja koncentrowała się na południu kraju (krakowskie)

• W latach 60-tych szybki rozwój na północy Polski. Dynamiczny wzrost produkcji miał miejsce do końca lat 80-tych. Wtedy zaczęto szeroko stosować pasze granulowane wprowadzano nowe rozwiązania techniczne co umożliwiało wzrost produkcji z jednostki powierzchni hodowlanej.

• Opracowano i z pełnym sukcesem wdrożono metodę zimowej inkubacji i podchowu pstrągów tęczowych jesiennego tarła.

• Początek lat 90-tych dalszy postęp - zastosowano pasze wysokoenergetyczne, wydajne aeratory oraz komputerowe programowanie żywienia.

• 2/ Obiekt pstrągowy

• a/ Dobra jakość wody (najlepiej I klasy czystości) naturalne wskaźniki to obecność w niej pstrąga potokowego, strzebli, lipienia czy raka.

• b/ zawartość tlenu powyżej 80% nasycenia

• c/ odczyn (pH) 6,5 - 8,2, najlepiej 7,5 (wartość pH jest zasadniczym czynnikiem decydującym o toksyczności amoniaku !!!)

• d/ BZT₅ do 4 mg/l

• e/ utlenialność do 15 mg/l

• f/ twardość w stopniach niemieckich 15 st.

• g/ zawartość żęlaza do 0,5 mg/ l

• h/ zawartość amoniaku do 0,2 mg/l

• i/ zawartość wolnego CO₂ do 5 mg/l

• j/ zawiesina ciał stałych, chemicznie obojętnych, poniżej 80 mg/l

• Temperatura wody jest najistotniejszym dla hodowli pstrąga czynnikiem środowiska.

• Przyjmuje się, że temp. 20 - 21 jest górną dopuszczalna granica dla wód pstragowych w okresie najcieplejszej pory roku.

• Najkorzystniejsza dla dobrych przyrostów stała ok. 16^oC

• Nawet krótkotrwałe temp. powyżej 25^oC dyskwalifikuje przydatność wody do hodowli, a długotrwałe powyżej 22^oC znacznie ogranicza produkcję.

• Warto poznać okresowe ekstremalne temperatury w danym cieku !!

• Ważny też jest stopień zacienienia cieku, lub jego ewent. przepływ przez jezioro

• Możliwość pobierania wody:

• Jej ilość ustala się odejmując 10-25% od średnich niskich przepływów (SNQ) cieku.

• Jest to niezbędne dla zabezpieczenia stałego przepływu między miejscem poboru, a zrzutu wody do obiektu. Ponadto dla określenia stopnia ryzyka znać trzeba NNQ (ekstremalnie niski przepływ)

• Do wyprodukowania tony ryb towarowych w obiekcie o pełnym cyklu hodowli, w okresie krytycznym (niskich przepływów i wysokich temperatur) czyli w sierpniu i wrześniu potrzeba

• 5 - 15 l / s wody

• Wg niektórych źródeł produkcja tony narybku (10 g/szt) w temp. 10^oC wymaga przepływu 12 l / s

• Steffens podaje, że do produkcji tony wylęgu 0,3 g/szt potrzebny jest dopływ 22 l/s, narybku lekkiego 5,5 g/szt - 14 l /s, narybku o masie 42 g/szt - 5,5 l /s a lekkiej handlówki 200 g/szt - 4 l /s

• W przypadku kilkakrotnego wykorzystania wody, napowietrzania czy natleniania produkcja może znacznie wzrosnąć. I tak sa tacy co osiągają ponad tonę produkcji narybku i ryby towarowej z 1 litra / s wody źródlanej.

• Piętrzenie wody: do dobrego funkcjonowania obiektu konieczne jest piętrzenie przekraczajace 1,5 m

• Stado tarlaków: wiek samic 3 - 5 lat, samców 2 - 3 lata,

• Stosunek liczby samic do samców 1:1; roczny przyrost masy

• tarlaka - 1 kg; masa sztuk trzyletnich 1,5 kg

• selekty - ryby w 3 roku życia, liczbowo 25%, wagowo 10% łącznej masy

• tarlaków
  rozmiar ryby handlowej 220 - 380 g/szt

• Bilans tlenowy: przyjmuje się, że pstrągi mogą wykorzystać około 40% tlenu rozpuszczonego w wodzie.

• Wartość progowa dla pstrągów 5 mg O₂ / l. Wysokość progu uzależniona jest od temp. wody

• Zapotrzebowanie na wodę w różnych fazach chowu.

• Ikra od zapłodnienia do zaoczkowania 0,4 l/s na 100 tys. szt.

• Ikra od zaoczkowania do wylęgu 0,8 l/s na 100 tys. szt

• Wylęg do rozpoczęcia żywienia 1,5 l/s na 100 tys. szt.

• Dopływająca woda nie tylko dostarcza tlenu niezbędnego rybom, lecz również powinna usuwać produkty przemiany materii. !! Będzie to wtedy gdy całkowita wymiana wody następuje co 15 - 30 minut, a szybkość przepływu mierzona w cm/s równa jest dwu- trzykrotnej długości hodowanych ryb.

• Powierzchnia i pojemność urządzeń: - w rybactwie stawowym operuje się pojęciem powierzchni stawów, a w nowoczesnym pstrągarstwie używa się często pojęcia objętość.

• Pstrągarstwo posługuje się niewielkimi powierzchniami, a także wskaźnikiem zagęszczeń obsady wyrażanym w kilogramach na metr sześcienny wody.

• Wylęg przebywa w podchowalnikach - korytach lub zbiornikach rotacyjnych, których powierzchnia nie przekracza 20 m², głębokość 40 cm. Maksymalne zagęszczenie obsady nie powinno przekraczać 30 kg/ m³

• Stawy narybkowe przeznaczone są dla ryb w pierwszym roku życia, w którym na ogół osiągają masę od 0,5 do 60 g/szt.

• Są to koryta betonowe (pow. na ogół nie przekracza 20 m² , stawy betonowe lub ziemne (do 100 m²) . Zagęszczenie obsad nie przekracza 50 kg / m³

• Stawy tuczowe: najczęściej rowowe o stałym stosunku wymiarów 30:3:1 oraz dopływem

• i odpływem wody całą szerokością. Często buduje się je w bateriach po 3, jeden za drugim co umożliwia lepsze wykorzystanie wody. Powinna ona być doprowadzana w ilości zapewniającej czterokrotna wymianę w ciągu godziny. Są to duże przepływy !!!

• Przykładowo taka bateria z 3 stawów (poj. 90 m³ 30 x 3 x 1 potrzebuje dopływu 100 l /

W dobrych warunkach termicznych np. przy 15^o C w stawach tych może być około 80 kg/m³ 15-centymetrowych ryb.

• Stawy tarlakowe: dla tarlaków i selektów, duża chyżość wody - 0,3-0,5 m/s czystej dobrze natlenionej wody, dobrze aby na 6-m-cy przed tarłem temp. wody około 12^oC

• Powinien przypominać naturalne koryto rzeczne o mineralnym dnie oraz kształcie zapewniającym prędkość wody nie mniejszą niż 0,3 m/s.

• Maksymalna wielkość obsady nie powinna przekraczać 10 kg / m³

• Bardzo jest ważny sposób manipulacji tarlakami. Generalną zasadą jest jak najdelikatniejsze obchodzenie się z rybami. Wrażliwość samic na mechaniczne uszkodzenia wzrasta wraz ze zbliżającym się tarłem.

• Stąd też odłów tarlaków i rozdzielenie ich według płci należy przeprowadzić co najmniej dwa tygodnie przed spodziewanym tarłem.

• Rozdziela się samice na 3 grupy: jałowe, niedojrzałe, cieknące

• Pozyskiwanie ikry i jej inkubacja

• Ponieważ pstrągi nie maja jajowodu, dojrzała ikra uwolniona z jajników w procesie owulacji wypada do jamy ciała. Samicy nie należy trzymać głową w dół. Wycieranie zaczyna się od osuszenia samicy, aby zapobiec przedostaniu się wody do pozyskiwanej ikry.

• Masowanie prowadzi się dopóki ikra swobodnie wypływa

• Do połączenia komórek rozrodczych pstrąga konieczna jest woda, która uruchamia plemniki, stanowi medium dla ich przemieszczania, umożliwia proces pęcznienia jaja i twardnienia jego otoczki. Musi być słodka.

• Ocena jakości ikry: ikra przejrzała, ikra popękana, ikra od samic chorych na raka wątroby, ikra od samic dwuletnich.

• Pozyskiwanie mlecza:

• W praktyce hodowlanej zwyczajowo przyjęto, że ikrę 3 - samic zapładnia się mleczem 2 - 3 samców.

• Ikra jest szczególnie wrażliwa w okresie pęcznienia stąd po zapłodnieniu i przepłukaniu wodą pozostawia się na niewielkim przepływie przez 2 - 3 h zależnie od temperatury.

• Dopiero napęczniała ikra może być liczona i transportowana lub obsadzana na aparatach wylęgowych. Ikra zupełnie traci wrażliwość po zaoczkowaniu.

• Obsadzanie aparatów wylęgowych:

• -         Aparaty kalifornijskie lub długostrumieniowe:

-         Różne odmiany słojów

• Podstawowym warunkiem prawidłowego działania aparatu jest zapewnienie stałego obmywania ikry dobrze natlenioną wodą.

• Na każde 100 tys. ziaren ikry, w okresie od zapłodnienia do zaoczkowania, w aparatach kalifornijskich i długostrumieniowych należy zapewnić dopływ 24 l / min wody, a po zaoczkowaniu 48 l/min

• Inkubacja

• Słoje Weisa

• Podchów wylęgu:

• Okres larwalny życia pstrąga trwa od opuszczenia otoczki jajowej do pełnego uformowania się rybki, która po całkowitym zresorbowaniu woreczka żółtkowego aktywnie pobiera pokarm naturalny lub sztuczny.

• Okres ten dzieli się na 2 fazy:

• A/ rozwój oparty wyłącznie na materiale odżywczym woreczka żółtkowego trwający 120-200 stopniodni. Po tym czasie larwa ma jeszcze około 30% początkowej wielkości woreczka - rozpoczyna pobierać pokarm z otoczenia i podpływając do powierzchni wody napełnia powietrzem pęcherz pławny

• B/ podnoszenie się ku powierzchni świadczy o rozpoczęciu się drugiej fazy rozwoju larwalnego w której larwa przechodzi całkowicie na odżywianie egzogenne, ciało pokrywa się łuską.

• W tym czasie bardzo ważne jest aby była zapewniona pasza - krytyczny okres w naturze ale również w hodowli !!!

• Obsadzanie podchowalników:

• Wylęg przesadza się do podchowalników po zresorbowaniu przez larwy ľ woreczka żółtkowego i uzyskaniu pełnej ruchliwości.

• Tu pasza podawana jest kilka razy dziennie, a musi być zachowana czystość, stąd podchowalniki mają niewielkie rozmiary ( 1 - 25 m² ) co zapewnia zagęszczonej obsadzie kontakt z karmą oraz łatwość zachowania higieny i kontroli stanu zdrowotnego.

• Są różne typy podchowalników:

• -         o przepływie podłużnym: koryta podchowowe obudowy aparatów długostrumieniowych, baseny

• o przepływie obrotowym: rotacyjne baseny plastikowe i betonowe

• Obsadzanie podchowalników jest różne ale można przyjąć że stosuje się obsady do 10 000 sztuk wylęgu na 1 m ² co przy średniej masie ryb 0,2 g / szt. będzie wynosiło 2 kg

• Dopływ wody w tym okresie wynosi orientacyjnie 10 - 40 l / min.

• Głębokość wody w podchowalnikach nie powinna przekraczać 30 cm

• Chów narybku i ryby towarowej:

• Produkcja narybku

• Do osiągnięcia masy 1 g należy trzymać rybki w podchowalnikach. Tam bowiem łatwiej zachować higienę i zaobserwować objawy rozpoczynających się schorzeń.

• Po osiągnięciu masy 1 g narybek można umieszczać w stawach (nie większych niż 200 m²

• Chów narybku w czasie wzrostu od 0,4 do 10 g/ szt (co najczęściej przypada na okres wiosny i lata, wymaga znacznej czujności z uwagi na podatność ryb w tym okresie na choroby wirusowe, bakteryjne i pasożytnicze, a także szczególną wrażliwość na złą jakość paszy lub przekarmianie.

• Obserwacja żerujących ryb pozwala zauważyć wszelkie odmienności zachowania najczęściej sygnalizujące początek choroby !!!

• Zlekceważenie tego powoduje duże straty, a chore ryby przestają żerować co często uniemożliwia leczenie poprzez podanie leku w paszy.

• Przynajmniej 1 raz w miesiącu powinno się wykonać badanie narybku, oceniając stan narządów wewnętrznych oraz zbadać zeskrobiny śluzu i naskórka oraz wycinki skrzeli.

• Żywienie:

• Pstrąg tęczowy jako ryba mięsożerna ma przewód pokarmowy dostosowany do trawienia białka pochodzenia zwierzęcego. W porównaniu z rybami roślinożernymi długość jelit pstrąga jest niewielka, co uniemożliwia rozkładanie błonnika na cukry proste. Dlatego tylko znikoma ilość produktów roślinnych, w ich naturalnej formie, może być wykorzystana przez pstrąga.

• Pokarm z paszczy przesuwa się przez krótką gardziel do żołądka, którego ściany są umięśnione i rozciągliwe co umożliwia pomieszczenie znacznych ilości pokarmu. Soki trawienne o odczynie kwaśnym oraz skurcze żołądka rozkładają wstępnie i rozdrabniają zjedzony pokarm

• Obecnie dokonano bardzo dużego postępu w produkcji wysokoenergetycznych pasz.

• Głównym źródłem białka w paszach dla ryb łososiowatych są mączki rybne i zwierzęce.

• Pasze są odpowiednio zbilansowane i zawierają oprócz białka, tłuszcze, minerały

• i witaminy.

• Dawki pokarmowe i zadawanie paszy:

• Wielkość dawki pokarmowej jest uzależniona od wartości kalorycznej paszy. Producenci do poszczególnych typów pasz dołączają odrębne tabele żywieniowe. (starter, pasza narybkowa, pasza tuczowa - wszystkie granulowane.)

• Wielkość dawki zmienia się w zależności od temperatury wody i wielkości ryb.

• Obecnie używane są do tego programy komputerowe, tak skonstruowane, że po wprowadzeniu temperatury i wartości kalorycznej paszy obliczają dawkę paszy dla aktualnej biomasy obsady co eliminuje posługiwanie się tabelami żywieniowymi.

• Wzrost temperatury powyżej optymalnej (16 - 18 ^oC ) wymaga obniżenia dawki pokarmowej.

• Przekarmianie pstrągów, które często potrafią zjeść więcej niż wskazują normy, to nie tylko marnotrawstwo, ponieważ szczególnie u narybku powoduje to tłuszczowe zwyrodnienie wątroby, stany zapalne przewodu pokarmowego, zwiększona śmiertelność i pogorszenie współczynnika pokarmowego.

• Zbyt niskie dawki oprócz zahamowania wzrostu, prowadzą do zwiększenia współczynnika pokarmowego, ponieważ znaczna część energii paszy zużywana jest na podtrzymanie podstawowych funkcji organizmu.

• Aby zapewnić ekonomię żywienia należy znać dokładnie masę obsady w każdym z urządzeń !!!!!

• Stad konieczność precyzyjnego ustalenia ilości i masy obsadzonych ryb, notowania na bieżąco strat i ustalania przyrostu co najmniej w odstępach tygodniowych.

• Aby zapewnić należyte wykorzystanie paszy, należy ją równomiernie rozprowadzać po powierzchni stawu co umożliwi wszystkim rybom dostęp do pokarmu.

• Paszą zadawaną „z ręki” wylęg powinien być karmiony 12 razy dziennie

• Narybek 4 - 6 razy, ryby towarowe 2 - 3 razy, a tarlaki 1 raz dziennie

• 1.     Historia hodowli karpia na ziemiach polskich

• Sięga XII stulecia !!! warto to wiedzieć, ponieważ niektóre publikacje prasowe pojawiajace się przed Świątami Bożego Narodzenia określaja czas trwania hodowli i światecznej konsumpcji na 50-100 lat

• Już w średniowieczu - w XIII wieku - istniały skupiska ziemnych stawów karpiowych. W dorzeczach górnej Wisły i Odry. Były to rejony Milicza i Przygodzic w dolinie Baryczy, okolice Oświęcimia, Zatora i Gołysza koło Cieszyna oraz Łyszkowic koło Łowicza.

• Wszystkie te skupiska sztucznych zbiorników wodnych przetrwały do naszych czasów, a niektóre funkcjonuja nadal, jak m.in. staw Stary w gospodarstwie Radziądz.

• Rozwój budownictwa stawowego i hodowli ryb w średniowieczu związany był bezpośrednio z zapotrzebowaniem na ryby.

• Stały się one nieodłącznym składnikiem świątecznego i postnego stołu. W minionych wiekach liczba dni postnych sięgała połowy dni w roku, a post był obyczajem przestrzeganym rygorystycznie.

• Trudności z regularnym połowem ryb w rzekach i jeziorach przyśpieszyły budowę stawów, które początkowo pełniły rolę magazynów do przetrzymywania nadwyżek ryb złowionych w wodach naturalnych !!!!

• Szczególnie zainteresowani konsumpcja ryb byli duchowni oraz przedstawiciele wyższych dobrze sytuowanych warstw społeczeństwa.

• Pierwsze stawy powstawały przy klasztorach. Uznaje się, jednym z pierwszych zakonów w średniowieczu, które parały się chowem ryb w stawach byli cystersi sprowadzenie do Polski w XII wieku z Brabancji (dzisiaj pogranicze Belgii i Francji). Również inne zakony m.in. dominikanie, benedyktyni i templariusze posiadały w swoich majątkach stawy.

• Z upływem lat stawy zaczęli budować królowie, możnowładcy oraz bogaci mieszczanie. Jako miłośnik ryb i stawów rybnych zasłynął m.in. król Zygmunt August który około 1560 roku założył istniejące do dziś gospodarstwo w Knyszynie. Największy staw w tym gospodarstwie nazywa się „Zygmunt”

• Stawy w średniowieczu określano m.in. „sadzawkami” od sadzania (obsadzania) rybami.

• Należy również pamiętać, że na terenach Polski przez wieki była obecna liczna społeczność żydowska, posiadająca swoja specyficzną kuchnię, w której istotną rolę odgrywały ryby.

• Klasycznym przykładem jest słynny do dziś, a liczący już kilkaset lat przepis na karpia po żydowsku !!!!

• Już w XVI stuleciu (1573 AD) został opublikowany pierwszy podręcznik wiedzy stawowej Olbrychta Strumieńskiego „ O sprawie, sypaniu, wymierzaniu i rybieniu stawów, a także o przekopach i prowadzeniu wody. Książki wszystkim gospodarzom potrzebne”

• Opis chłopskich stawów na Śląsku, budowanych bez zasilania wodą z rzek - dzisiaj zwanych stawami „opadowymi” w staropolskim języku brzmi bardzo malowniczo „ ... jest stawów i stawków wiele które nie maja żadnych źródlisk ani żadnego strugów, jeno tylko co w nie nałapa wody na wiosnę z śniegów i co deszcza ..”

• W dziele tym znajduje się też porady z zakresu profilaktyki uznawane do dziś za podstawowe stwierdzając „ głupi, a niedoszli gospodarze trzymają w sadzawkach karpięta z ojcami” Dużą wagę przywiązywał do możliwości osuszania stawów i uprawy w nim zbóż i warzyw lub wyzyskiwaniu stawu jako łąki lub pastwiska. Określił optymalne obsady, odpowiednie głębokości stawów. Preferował odłów póżną jesienią przed adwentem, rzadziej wiosna w okresie wielkiego postu.

• Dalszy rozwój stawiarstwa wpisanego na trwałe w rolniczy krajobraz ziem polskich podlegał wielu wahaniom i przekształceniom.

• Koniunktura w rybactwie była zależna od rozwoju miast, relacji cen zbóż, a także historii.

• W okresach zwyżki cen zbóż hodowla stawała się nie opłacalna. Długoletnie wojny powodowały zubożenie społeczeństwa, upadek folwarków i zniszczenie obiektów oraz urządzeń stawowych.

• Impulsem do rozwoju branży w II połowie XIX wieku było wprowadzenie przez Tomasza Dubisza nowatorskiego systemu hodowli karpia umożliwiajacego intensyfikację produkcji i skrócenie cyklu hodowlanego z pięciu-osmiu do trzech lat !!!

• Po odzyskaniu niepodległości przez Polska w 1918 roku dzięki korzystnym przepisom prawnym zaczął się dynamiczny rozwój karpiarstwa.

• W efekcie 1938 roku II Rzeczpospolita z produkcją około 13 000 ton karpia handlowego była liderem w Europie. Polska w tym roku posiadała 88775 ha stawów (drugie po ZSRR miejsce w Europie)

• W czasach najnowszych można wyróżnić 3 okresy rozwoju rybactwa po II wojnie światowej

• 1 - lata 1945 - 1989 tzw. Gospodarka planowa - gospodarka niedoboru kiedy to popyt na karpia był stale nie zaspokojony - dynamiczny rozwój gospodarki stawowej Łączna maksymalna produkcja oscylowała na poziomie około 19 000 ton

• 2 - 1989 - 2004 - transformacja ustrojowa - Badania ekonomiczne wykazały, że w latach 1992-1998 gospodarstwa stawowe były silniejsze finansowo od jednostek jeziorowych i rolnych. Dobra początkowa kondycja finansowa połączona ze zniesieniem reglamentacji środków produkcji oraz satysfakcjonującymi cenami zbytu pozwoliły na wzrost produkcji karpia handlowego i jej ustabilizowanie na poziomie około 20 000 ton.

• 3 - W 2005 roku po przystąpieniu do UE krajowi hodowcy wnieśli do niej „wiano” najwyższej europejskiej produkcji karpia i od razu zetknęli się z dotkliwymi problemami związanymi ze zniesieniem granic celnych a co się z tym wiąże z napływem karpia importowanego. Polscy hodowcy stracili też dostęp do kredytów preferencyjnych, dolat do paliw należnych tylko rolnikom

• Zaczęły się problemy ze zbytem karpia, a preferencje konsumenckie wyznaczające masę jednostkową karpia na około 1400-1800 g nie pozwoliły na szerokie stosowanie systemu dwuletniego !! Spadek cen, przyśpieszony przez wejście dużych marketów handlowych !

• Obecnie postępująca dekapitalizacja majątku trwałego w połączeniu z deficytem wody oraz pogorszeniem się jej jakości jak również dużą śmiertelnością wszystkich roczników ryb, rosnącymi cenami pasz i wzrostem obciążeń fiskalnych daje dość pesymistyczny obraz.

• Pewne nadzieje daje planowane wdrożenie Programu Operacyjnego 2007-2013 w ramach którego ma być wspierana finansowo tradycyjna działalność z zakresu chowu i hodowli ryb, w tym zwiększenie wielofunkcyjności gospodarstw rybackich poprzez rozwój eko turystyki i wędkarstwa. Środowisko rybackie liczy na wprowadzenie dopłat wodnośrodowiskowych !!!

• Analiza sytuacji ekonomiczno finansowej przeprowadzona w 2007 roku wykazała, że w grupie czterech typów gospodarstw: pstrągowych, karpiowych, jeziorowo-stawowych oraz jeziorowych gospodarstwa karpiowe wykazały najniższy wskaźnik rentowności

• Podstawy chowu ryb w stawach karpiowych

• Przesadkowy system Dubisza - jak powstał - stosowany do dzisiaj, czyli przez 150 lat

• Do tego czasu stosowany był powszechnie system ekstensywnego przemiennego chowu wielu gatunków ryb, co oznaczało, że stawy przez 3 lata były użytkowane rybacko, natomiast przez następne 3 lub 4 lata użytkowano je rolniczo uprawiając i obsiewając zbożami. W stawach trzymano ryby wszystkich roczników, a ich tarło przebiegało w sposób niekontrolowany. W trakcie odłowu wybierano większe ryby, a mniejsze pozostawiano w stawie do dalszego chowu. Wydajności osiągane tą metodą były oczywiście niskie jak również rentowność.

• Dubisz, zainspirowany obserwacja naturalnego tarła karpia na przybrzeżnych łąkach Dunaju, wprowadził kontrolowany rozród w specjalnych stawach tarliskowych, napełnianych wodą poprzez filtr żwirowy. Gwałtowna burza spowodowała przerwanie grobli tarliska i wyleg dostał się do stawu porośniętego świeżą trawą. Pozostawienie go tam do jesieni okazało się sukcesem. Wyniki były takie jak po 2-3 latach hodowli przemiennej.

• Okazało się, że produkcja materiału obsadowego ryb powinna opierać się na przesadzaniu - przesadkowaniu - czyli przenoszeniu ryb do kolejnych kategorii stawów, po wyczerpaniu się bazy pokarmowej stawu, w którym dotychczas przebywały !!

• Charakterystyka stawu i gospodarstwa karpiowego

• Stawy - sztuczne zbiorniki wodne, zakładane na płaskich równych powierzchniach gruntów w pobliżu źródeł wód bieżących.

• Powinien posiadać:

• A/ indywidualne doprowadzenie i odprowadzenie wody, wystarczające jej ilości do zalewu i utrzymania właściwego poziomu w ciągu sezonu

• B/ możliwość regulacji wysokości piętrzenia i

• C/ osuszania dna, a także jego uprawy oraz dobrych warunków odłowu

• Staw składa się z wału ziemnego zwanego groblą, która otacza pewna powierzchnię oraz budowli wodnych:

• W najniższym miejscu dna jest rów główny prowadzący wodę do łowiska o odpowiedniej wielkości aby móc pomieścić całą obsadę przy odłowie (wodę w ilości 3-krotnie większej od masy obsady)

• Mnichy - spustowy ( najniższym punkcie stawu) i wpustowy

• Składa się ze stojaka i leżaka dwóch rynien połączonych pod katem prostym

• Rynna pozioma (leżak), przechodzi na wylot przez groble i wyprowadza wodę z łowiska stawu na zewnątrz. Rynna pionowa stojak znajduje się wewnątrz stawu:

• Stojak ma 3 ściany: tylną (tzw. Plecy) i dwie boczne, w których znajdują się na krawędziach dwie pary wodzideł (prowadnic), w które wsuwane są zastawki (szandory, liczka) za pomocą których reguluje się poziom wody w stawie.

lub w grobli

Do zatrzymania wody w rzece, spiętrzenia jej i skierowania do stawów służą jazy (mogą być stałe i ruchome)

Rodzaje stawów:
A/ paciorkowe

b/ o niezależnym dopływie i odpływie wody:

Kategorie stawów
Tarliska z ogrzewalnikiem

Przesadki I

Przesadki II

1.      Zimochowy narybkowe
2. Stawy kroczkowe

3.Stawy towarowe

Magazyny

1.      Stawy odrostowe dla tarlaków i selektów

• Transport karpi:

• Ryby poddawane są co jakiś czas przewozom związanym z systemem produkcji i tak tarlaki po odłowieniu stawu tarlakowego na tarliska, narybek letni do stawów narybkowych, narybek jesienny do kroczkowych, kroczki do handlowych, a karpie handlowe do magazynów.

• Transport związany jest z wieloma manipulacjami działającymi stresogennie na ryby stąd bezwzględnym wymogiem jest przewóz ryb w wodzie !!

• Jeszcze w połowie XX wieku przewożono ryby w drewnianych beczkach ciągniętych przez konie.

Do dziś jeszcze na terenie dolnego śląska zachowała się taka beczka:

• Transport w takich beczkach miał swoje zalety, szczególnie gdy w czasie jego trwania przeprowadzano kąpiele przeciw pasożytnicze w roztworach różnych związków i nie było zagrożenia iż nastąpi niekorzystna reakcja z wytworzeniem szkodliwych dla ryb substancji. Takie problemy zaczęły występować w późniejszych latach gdy zastosowano metalowe ocynkowane zbiorniki.

• Dzisiaj do przewozu służą lekkie zbiorniki z tworzyw sztucznych, sprzężone z butlami tlenowymi lub dyfuzorami powietrza, przewożone mechanicznymi środkami transportu:

lub bardziej siermiężny sprzęt ale częściej uzywany

• Rozród karpia:

• Przy tarle naturalnym kontrolowanym można uzyskać od jednej dobrze wytartej samicy w wieku 5 - lat 200 - 350 tysięcy sztuk wylęgu, a od samicy 6 - 8 letniej 400 - 500 tys. szt.

• W warunkach krajowych karp dojrzewa płciowo w wieku 3 lat (samiec-mleczak) lub 4 lat (samica-ikrzyca).

• W okresie zimy tarlaki obu płci są przetrzymywane w jednym zimochowie.

• Wczesną wiosna odławia się je selekcyjnie, rozdzielając samce i samice do oddzielnych stawów, gdzie przebywają do początku tarła.

• Tarło, naturalny rozród, przeprowadzane jest zazwyczaj w połowie maja gdy temperatura osiągnie około 18 ^o C.

• Odbywa dię w stawach zwanych tarliskami o pow. 100-200 m² i głębokości do ok. 0,7 m

• Na jedno tarlisko wpuszcza się komplet tarlaków: 1 samica i 2 samce lub dwie samice i 3 samce.

• Tarło powinno się odbyć w ciągu kilku dni od obsadzenia tarliska.

• Wykluty z ikry wylęg, po częściowej resorpcji pęcherzyka żółtkowego odławia się, liczy i przenosi do następnej kategorii stawów.

• Wychów narybku letniego:

• Wylęgiem obsadza się przesadki I - małe stawy o pow. około 0,5 do 3 ha i średniej głębokości 0,7 do 1,2 m, z możliwością utrzymania zalewu do głębokości około 50 cm na 20-30%powierzchni stawu.

• Staw w pełni osuszalny, nadający się do uprawy polowej, o wysokiej wydajności naturalnej.

• Przed zalewem, co robi się na 5-7 dni przed obsadzeniem wylęgiem, dno uprawione broną talerzową i nawiezione obornikiem.

• Zagęszczenie od 100 - 500 tys. sztuk wylęgu / 1 ha

• Wylęg przebywa tu od 4 - 5 tygodni i uzyskać powinien masę jednostkową od 1 - 3g, zależnie od termiki wody i przeżywalności obsady (zazwyczaj 50%)

• Odłowione ryby nazywa się narybkiem letnim ( lipcówką, wycierem).

• Narybek odławia się do tzw. samołówek przy mnichu wpustowym lub w rowie głównym gdzie czynnikiem wabiącym jest prąd wody świeżej.

• Narybek letni przenosi się do przesadek II ( o pow. do kilkudziesięciu ha). Stawy o wysokiej kulturze polowej i dużej żyzności, w pełni osuszalne, o średniej głębokości od 1 do 1,5 m. Aby zwiększyć w nich wydajność naturalną stosuje się nawożenie organiczne w ilości 100-200 q / ha, po uprawie dna tuż przed początkiem zalewu. Obsada 10-12 do 15-18 tys. szt./ ha. Przeżywalność nie powinna być niższa niż 60%

• W stawach tych stosuje się dokarmianie, zazwyczaj do końca września. Zapewnić udział pokarmu naturalnego nie mniejszy niż 40%)

• Gdy nie ma odpowiedniej liczny przesadek I to przesadki II mogą spełniać ich rolę pod warunkiem, że mają zbliżona charakterystykę i odpowiednio będzie się regulować wodę (stopniowo dopełniać).

Wychów kroczka karpia:

• W tzw. stawach kroczkowych o warunkach technicznych zbliżonych do stawów towarowych. Zalewane na 1 m-c przed obsadzeniem. Obsadza się je narybkiem o masie jednostkowej nie przekraczajacej 50 g (obsada od 3 do 12 tys. szt / ha) Pokarm naturalny (do 40% + dokarmianie) Odłowy późną jesienią, najlepiej pod prąd świeżej wody do odłówki lub przed mnichem spustowym. Przeżywalność powinna wynosić przynajmniej 70%).

• W gospodarstwach stawowych, w których brakuje przesadek I i II oraz zimochowów jednym ze sposobów produkcji kroczka jest wychów metodą obsad dwusezonowych (wg Łabana)

• Polega to na doborze stawu o dobrych warunkach, posiadającego dopływ przez cały rok

• i głębokość 1,5 - 2,5 m przynajmniej na 20-30% powierzchni. Staw taki zalewa się wodą częściowo (do około 50% powierzchni dna) i obsadza wylęgiem karpia 20-30 tys. / ha (maj)

• lub narybkiem letnim 12-20 tys. szt / ha z przesadek I (czerwiec). Pełny zalew powinien być w końcu sierpnia. Karmienie rozpoczyna się gdy narybek osiagnie masę 8 - 15 g. Żywienie do końca września. Narybek zimuje w stawie i pozostaje w nim aż do jesieni roku nastepnego.

• Kroczka odławia się jesienia i przenosi do zimochowu lub do stawu towarowego.

• Zimowanie materiału obsadowego:

• Zimochowy narybkowe i kroczkowe. Stawy w pełni osuszalne, głębokie 1,8 - 2,5 m i o zróznicowanej powierzchni. Powinno być ich tyle ile przesadek II i stawów kroczkowych aby nie mieszać obsad.

• Zimochowy latem mogą być ugorowane lub uprawiane. Przed zalewem wykoszone groble, dno uprawione, a rokrocznie zdezynfekowane rowy i łowiska.

• Gęstość obsady dla narybku 4 - 6 szt. / m² ,a kroczka 2 - szt. / m²

• Odłów wiosną przy temp. wody 6 - 8 ^o C.

• W zimochowach nie stosuje się przepływu wody, jedynie dopływ uzupełniający straty spowodowane przesiąkami i parowaniem. Przeżywalność ryb powinna być powyżej 90%

• Ubytki fizjologiczne masy nie powinny przekraczać 25-30%

• Produkcja ryb towarowych:

• Może być w obrocie 2 lub 3letnim, zależnie od wymagań rynku i ekonomii

• W 2-letnim obrocie stawy towarowe obsadza się ciężkim narybkiem o masie powyżej 60 g. Wynikiem chowu jest ryba handlowa o masie rzadko przekraczającej 1000 g co stwarza problemy ze zbytem bo ludzie lubią 1200-1800g

• W obrocie 3-letnim stawy towarowe obsadza się kroczkami i jesienia uzyskuje się rybe handlową powyżej 1000 g.

• Obecnie w Polsce z 1 ha osiaga się 1000 kg, a przy intensyfikacji większej do 1500 g.

• Odłowy karpia handlowego 3 metodami:

• -         z wodą spływającą przez mnich spustowy do odłówki za mnichem

• -         odłów w łowisku

• -         odłów pod prąd świeżej wody dopływającej do stawu

Dziękuję