Istota i funkcje podatków

Podatki pojawiły się już w starożytności. Stanowią szczególną formę daniny publicznej. Państwo czerpie środki na realizację zadań publicznych i społecznych z danin publicznych. Państwo wykorzystuje swoje uprawnienia władcze i ustanawia obowiązek wnoszenia na jego rzecz i na rzecz innych związków publiczno-prawnych różnego rodzaju danin publicznych. Pierwotnie daniny publiczne pobierane były w naturze, czego przykładem jest dziesięcina oraz w postaci świadczeń osobistych (obowiązkowa służba wojskowa). Gdy pojawił się pieniądz, daniny publiczne zaczęto pobierać w tej formie. Pieniężne daniny publiczne przyjęły postać podatków i opłat publicznych. Opłaty te zgodnie z ich nazwą są świadczeniami pieniężnymi o charakterze odpłatnym. Są one pobierane za czynności urzędowe, np. sporządzenie aktu małżeństwa. Podatki są natomiast świadczeniami pieniężnymi o charakterze nieodpłatnym - podatnicy nic w zamian nie otrzymują za zapłacone podatki. Podatki są ciężarem nakładanym przez władzę publiczną na osoby fizyczne i jednostki gospodarcze. W rezultacie opodatkowania wyżej wymienionych podmiotów, władza zawłaszcza część ich dochodów, dzięki temu bierze udział w podziale produktu i dochodu narodowego. Podatki korygują rynkowy podział dochodów między osoby fizyczne i jednostki gospodarcze. Podstawową funkcją podatków jest funkcja fiskalna. Wyraża się ona w przysparzaniu dochodów władzy publicznej. Podatki stanowią obecnie najważniejsze źródło dochodów publicznych. Dochody te są z kolei niezbędne dla ponoszenia wydatków na realizację różnego rodzaju zadań publicznych i społecznych. Funkcja fiskalna podatków wyraża się w zawłaszczaniu części dochodów osób fizycznych i jednostek gospodarczych. Powinna być ona dostosowana do zakresu i skali zadań państwa, samorządów terytorialnych i innych związków publiczno-prawnych. Gdy zadania te są rozszerzane, podatki muszą być podniesione. Podatki mogą być obniżone tylko wówczas, gdy jednocześnie zredukowany zostanie zakres zadań realizowanych przez państwo i inne związki publiczno-prawne.

Zwolennicy doktryny neoliberalnej postulują, aby państwo realizowało jedynie wąsko rozumiane zadania publiczne w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego, obrony narodowej, ochrony środowiska, ładu przestrzennego, dróg publicznych. Jednocześnie są przeciwni nieodpłatnej realizacji przez państwo i inne związki publiczno prawne zadań społecznych w zakresie usług socjalno-kulturalnych i zabezpieczenia społecznego. Wyjątek stanowią jedynie szczepienia ochronne, które powinny być obligatoryjne i nieodpłatne, gdyż zapobiegają epidemiom oraz szkolnictwo podstawowe i gimnazjalne. W gospodarce neoliberalnej zakres zadań władzy publicznej jest wąski i podatki mogą być względnie niskie. Najbliższa modelowi gospodarki neoliberalnej jest gospodarka amerykańska, w mniejszym stopniu japońska.

Zwolennicy doktryn socjaldemokratycznych postulują aby państwo pełniło nie tylko wąsko rozumiane zadania publiczne lecz również zadania społeczne w dziedzinie usług socjalno kulturalnych i zabezpieczenia społecznego. Ich zdaniem podstawowe usługi socjalno kulturalne powinny być świadczone przez władzę publiczną nieodpłatnie. Postulat ten dotyczy usług w zakresie wychowania, szkolnictwa wyższego, ochrony zdrowie i w mniejszym stopniu kultury. Uważają jednocześnie, że państwo powinno gwarantować ubezpieczenie społeczne na wypadek starości, inwalidztwa, bezrobocia, wielodzietności, nieporadności życiowej i innych ryzyk socjalnych. W gospodarce socjaldemokratycznej zakres zadań władzy publicznej jest bardzo szeroki - podatki muszą być wysokie. Model tej gospodarki przyjęły m.in. kraje skandynawskie ze Szwecją na czele. Kraje te są znane z wysokich podatków. Biedni raczej są zwolennikami gospodarki socjaldemokratycznej, a bogaci neoliberalnej.

Słabość naszej gospodarki powoduje jednak, że zakres zabezpieczenia społecznego gwarantowanego przez państwo i zakres usług socjalno-kulturalnych świadczonych nieodpłatnie będzie zawsze węższy niż np. w Szwecji.

Zwolennicy doktryn neoliberalnych postulują aby podatki pełniły wyłącznie funkcję fiskalną, aby były one neutralne, a więc nie zakłócały działania mechanizmu rynkowego. W praktyce jednak żaden podatek nie jest w pełni neutralny. Podatki powodują bowiem uszczuplenie zasobów pieniężnych podatników i wpływają na ich zachowania w przypadku osób fizycznych podatki powodują w pierwszej kolejności spadek skłonności do oszczędzania. Osoby fizyczne, które zapłaciły wysokie podatki mniej środków pieniężnych przeznaczają na oszczędności. Gdy podatki są wysokie osoby fizyczne mogą być zmuszone do ograniczenia konsumpcji i zmiany ich struktury, obniżenia konsumpcji dóbr luksusowych i zwiększenia konsumpcji dóbr normalnych i podrzędnych. Podatki powodują w pierwszej kolejności spadek skłonności do inwestowania. Niektóre podatki obniżają popyt na towary i usługi i zmuszają jednostki gospodarcze do obniżenia produkcji. Najbliższy postulatowi neutralności jest podatek od wartości dodanych, gdy spełnia on dwa następujące warunki:

1. jest podatkiem powszechnym, a więc nie przewiduje żadnych zwolnień podmiotowych i przedmiotowych

2. gdy w podatku tym stosowane są jedynie dwie stawki podatkowe:

1. stawka zerowa tylko w odniesieniu do eksportu

2. stawka podstawowa w odniesieniu do wszystkich pozostałych czynności opodatkowanych tym podatkiem.

Polski podatek od wartości dodanej, którym jest podatek od towarów i usług bynajmniej nie jest neutralny. Występują w nim bowiem zwolnienia podmiotowe i przedmiotowe, a ponadto oprócz stawki zerowej i podstawowej (22%) występuje stawka obniżona (7%) i stawka przejściowa (3%) na nieprzetworzone produkty rolne. W praktyce w większości państw na świecie podatki są wykorzystywane przez państwo nie tylko w celach fiskalnych lecz również pozafiskalnych dla oddziaływania na życie społeczne i gospodarcze. W niektórych państwach Europy Zachodniej podatki są ważnym instrumentem polityki pro-rodzinnej. Państwo poprzez wprowadzenie odpowiedniej polityki podatkowej zachęca osoby w wieku matrymonialnym do wchodzenia w związki małżeńskie, prokreacji (posiadania dzieci). Przykładem państw, których system podatkowy ma charakter pro-rodzinny może być Francja i BRD. Zwłaszcza Francja w okresie po II wojnie światowej osiągnęła znaczne sukcesy w tej polityce. Obecnie przyrost naturalny we Francji należy do najwyższych w Europie Zachodniej i jest wyższy niż w Polsce. Mniejsze sukcesy w polityce tej osiągnęły Niemcy, gdzie przyrost naturalny jest ujemny. W Polsce w '90 dramatycznie spadła liczba urodzeń, w rezultacie w '00 stopa przyrostu naturalnego była zerowa (w skali kraju liczba urodzeń przekroczyła liczbę zgonów o kilka tysięcy) Od wielu lat w dużych miastach przyrost naturalny jest wysoce ujemny. Funkcje podatku pro-rodzinnego pełni w pewnym stopniu podatek od osób fizycznych. Zakłada on możliwość wspólnego opodatkowania małżonków, co przynosi im wymierne korzyści w postaci niższego łącznego zapłaconego podatku, gdy ich dochody są silnie zróżnicowane. Ponadto niektóre ulgi przewidziane w podatku dochodowym od osób fizycznych mają charakter małżeński. W przypadku małżonków przysługuje jedna ulga na jedno małżeństwo. Ulgami małżeńskimi są m.in. ulgi mieszkaniowe. Obecnie podatek ten jest podatkiem bardzo niesprawiedliwym. W przypadku dwóch małżeństw o tym samym dochodzie, gdy pierwsze małżeństwo jest bezdzietne o drugie wychowuje dwójkę nieletnich dzieci, obydwa małżeństwa zapłacą taki sam podatek.

Podatki w gospodarce rynkowej są wykorzystywane głównie do oddziaływania na gospodarkę. W związku z tym wyróżniamy następujące pozafiskalne funkcje ekonomiczne podatków:

• alokacyjną - wyraża się w wykorzystaniu podatków do skorygowania rynkowego rozmieszczenia czynników produkcji i skorygowania rynkowej struktury PKB. Sam mechanizm rynkowy jest niedoskonałym instrumentem alokacji zasobów. W Polsce w '90 wykorzystywano podatki w celach alokacyjnych. W przypadku podatku dochodowego od osób prawnych do 1998r. przewidziane były w tym podatku specjalne ulgi inwestycyjne w rejonach dużego bezrobocia i w dziedzinach wyznaczonych przez państwo, a w przypadku podatku od osób fizycznych takie ulgi obowiązywały do końca '99. Zostały one jednak zlikwidowane jednocześnie na wniosek ówczesnego ministra finansów. Podjęto jednocześnie próbę radykalnego obniżenia stawek w podatkach dochodowych i przekształcenia podatku dochodowego od osób fizycznych w podatek liniowy ze stawką 22%. Próba ta zakończyła się jednak niepowodzeniem. Funkcję alokacyjną pełnią również inne ulgi i zwolnienia przewidziane w podatkach dochodowych. Przysługują one podatnikom inwestującym w specjalnych strefach ekonomicznych. Ulgi są najbardziej rozbudowane w podatku dochodowym od osób fizycznych. Zachęcają one do darowizn na cele społeczno użyteczne. Zachęcają do ponoszenia wydatków związanych z remontem mieszkania, do kupowania nowego mieszkania, do kształcenia się, do zakupu pomocy naukowych. Również podatki od wydatków (konsumpcyjne) pełnią funkcję alokacyjną. Należą do nich podatek od towarów i usług i akcyzowy. W przypadku podatku od towarów i usług, towary i usługi o podstawowym znaczeniu dla konsumpcji są opodatkowane stawką obniżoną, przez co są tańsze, wyższa jest ich konsumpcja, produkcja i import. Państwo nakładając podatek akcyzowy na wyroby spirytusowe i tytoniowe, przyczynia się do wzrostu ich cen i obniżenia konsumpcji. Zapobiega w ten sposób upowszechnieniu się niektórych patologii społecznych i pogorszeniu się stanu zdrowotności społeczeństwa. Funkcja alokacyjna podatków z wyjątkiem podatku akcyzowego pozostaje w sprzeczności z ich podstawową funkcją jaką jest funkcja fiskalna. Mianowicie ulgi i zwolnienia oraz niższe stawki wpływające na rozmieszczenie czynników produkcji przyczyniają się do spadku dochodów publicznych.

• stabilizacyjną - Gospodarka rynkowa charakteryzuje się wahaniami cyklicznymi. Wahania te wystąpiły również w polskiej gospodarce w latach 90

Wahania cykliczne mogą być obniżone poprzez prowadzenie przez państwo odpowiedniej polityki fiskalnej, która powinna zmierzać 4 bardziej szczegółowych celów:

zapewnienia stałego wzrostu gospodarczego stosunkowo szybkiego w przypadku Polski, szybszego niż w państwach Europy Zachodniej. Powinniśmy dążyć do osiągnięcia w jak najkrótszym okresie poziomu rozwoju gospodarczego najsłabszych krajów UE: Grecji i Portugalii. Czasami wysuwany jest postulat, by temp wzrostu PKB w znaczeniu realnym wynosiło co najmniej 5%. Polityka stabilizacyjna powinna zmierzać do stopniowego obniżania bezrobocia. Niestety jednak w trzech ostatnich latach bezrobocie wzrosło o 1 mln osób, a stopa bezrobocia z 10 do 16 %. Należałoby jednak dążyć do obniżenia tej stopy do poziomu akceptowanego przez społeczeństwo. Jedyną szansą na obniżenie bezrobocia jest przyspieszenie wzrostu gospodarczego. Wzrost gospodarczy jest najważniejszym celem polityki gospodarczej. Polityka ta powinna dążyć do zrównoważenia bilansu płatniczego. nie ma potrzeby zamykania bilansu płatniczego nadwyżką, gdyż polskie rezerwy dewizowe netto wynoszą obecnie ok. 27 mld $ i są nadmierne w stosunku do potrzeb wynikających z obsługi transakcji gospodarczych. Bilans płatniczy może być równoważony poprzez zrównoważenie bilansu handlowego i równowagę między kapitałami napływającymi i odpływającymi albo też przy ujemnym bilansie handlowym i dodatnim bilansie kapitałowym. W Polsce w ostatnich latach bilans handlu zagranicznego był wysoce ujemny. W latach 99-00 roczne ujemne saldo bilansu handlowego wynosiło w każdym w tych lat ok. 18 mld $. O tę kwotę wyższy był import od eksportu. Popyt wewnętrzny skierowany był w znacznej mierze na towary importowane. Ujemne saldo bilansu handlowego było spowodowane m.in. niskimi kursami walut wymienialnych w zł. Taniość tych walut powodowała, że eksport był mało opłacalny przy bardzo wysokiej opłacalności importu. Bilans płatniczy w Polsce w ostatnich latach był równoważony wpływami uzyskiwanymi z prywatyzacji majątku państwowego, głównie z udziałem kapitału zagranicznego oraz kapitałami spekulacyjnymi napływającymi do Polski, bo stopy procentowe są dużo wyższe niż w innych krajach Europy Zachodniej. Polityka stabilizacyjna powinna dążyć do stopniowego obniżania stopy inflacji. NBP poprzez wprowadzenie restrykcyjnej polityki fiskalnej spowodował, że stopa inflacji jest bardzo niska. To jednak zahamowało wzrost gospodarczy i jest jedną z przyczyn rosnącego bezrobocia.

Z tych 4 celów najmniej ważny jest cel inflacyjny. Wybór charakteru polityki fiskalnej powinien być uzależniony od fazy cyklu koniunkturalnego. W fazie recesji i w fazie stagnacji państwo w celu pobudzenia wzrostu gospodarczego powinno prowadzić ekspansywną politykę fiskalną: obniżyć podatki i zwiększyć wydatki publiczne. Tego typu polityka przyczynia się do wzrostu popytu globalnego, który pobudza wzrost gospodarczy. natomiast w fazie boomu gospodarczego, gdy występują symptomy przegrzania koniunktury gospodarczej (wzrost inflacji, pogłębienie się nierównowagi bilansu płatniczego) państwo powinno prowadzić restrykcyjną politykę gospodarczą: podnieść podatki i obniżyć wydatki publiczne. Tego typu polityka hamuje nadmierną ekspansję gospodarki. W gospodarce rynkowej działają tzw. automatyczne stabilizatory koniunktury, które samoczynnie ograniczają wahania cykliczne gospodarki. W przypadku Polski funkcję tę pełnią przede wszystkim podatki dochodowe zwłaszcza dochodowy od osób fizycznych oraz zasiłki dla bezrobotnych i wydatki pomocy społecznej. W okresie prosperity (boomu gospodarczego) wpływy z podatków dochodowych są bardzo wysokie przy niskich wydatkach publicznych na zasiłki dla bezrobotnych i pomoc społeczną. W okresie recesji sytuacja jest odwrotna: wpływy z podatków dochodowych są bardzo niskie przy wysokich wydatkach publicznych na w/w cele.

• dystrybucyjną - Mechanizm rynkowy prowadzi do pogłębiania się różnic dochodowych między osobami fizycznymi, gospodarstwami domowymi, a nawet grupami społecznymi i zawodowymi. w gospodarce rynkowej narastają różnice między osobami fizycznymi pod względem wysokości dochodów uzyskiwanymi z pracy. Płaca minimalna, która wynosi obecnie 760 zł/mc, rośnie bardzo wolno, a szybko rosną wysokie wynagrodzenia za płacę. Prezesi banków zarabiają w ciągu roku nawet 1mln $. Jeszcze bardziej zróżnicowane są dochody z kapitałów takie jak: otrzymane odsetki od lokat bankowych i z papierów wartościowych, otrzymana dywidenda, udział w zysku spółki. Większość społeczeństwa nie dysponuje żadnym kapitałem, bądź też jego kapitał jest bliski 0. Najczęściej dochody z kapitału są wolne od podatku dochodowego lub oprocentowane niską stawką. Te drastyczne różnice w poziomie dochodów uzyskiwane przez poszczególne osoby fizyczne są redukowane podatkami, a zwłaszcza progresywnym podatkiem dochodowym od osób fizycznych: Im większa jest progresja w tym podatku, tym bardziej redukuje on różnice dochodowe między osobami fizycznymi. Podatki powinny pełnić funkcję dystrybucyjną, gdyż poprzez wtórny podział dochodów przy danym PKB państwo może podnieść poziom dobrobytu społecznego. Dochody nadwyżkowe osób uzyskujących wysokie i średnie dochody powinny być przejęte podatkami, a zgromadzone środki przeznaczone na świadczenia pieniężne dla osób uzyskujących niskie dochody. Przykładem tego typu świadczeń mogą być renty, emerytury, zasiłki dla bezrobotnych, stypendia socjalne itd. Dystrybucję dochodów podatkami uzasadnia malejąca krańcowa użyteczność dochodów wraz ze wzrostem tego dochodu. Przy danym PKB można podnieść poziom dobrobytu społecznego zabierając nadwyżkowe dochody osobom o najwyższych i średnich dochodach przeznaczając te środki na świadczenia społeczne.

Definicja prawna i cechy podatków

Mianem podatków nazywamy świadczenia pieniężne osób fizycznych i jednostek gosp. na rzecz władzy publicznej o charakterze przymusowym, bezzwrotnym, nieodpłatnym i ogólnym. Świadczenia te umożliwiają tej władzy realizację jej zadań publicznych i społecznych. Aby dane świadczenie pieniężne na rzecz władzy publicznej można było nazwać podatkiem powinno się ono charakteryzować wszystkimi cechami wymienionymi w definicji podatków. Przy podanej wyżej definicji podatków, do szeroko rozumianych podatków należy zaliczyć poza świadczeniami pieniężnymi, oficjalnie nazywanymi podatkami, także cła, składkę świadczenia zdrowotnego oraz składki i wpłaty na różnego rodzaju państwowe fundusze celowe, jeżeli mają one charakter przymusowy. Do szeroko rozumianych podatków należy zaliczyć także wpłatę od zysku dokonywaną przez przedsiębiorstwa państwowe i jednoosobowe spółki skarbu państwa. Aktualnie wpłata ta wynosi 15% zysku po opodatkowaniu podatkiem dochodowym.

Z poglądem, że wąsko rozumiane podatki są zbyt wysokie w Polsce z nielicznymi wyjątkami nie można się zgodzić. Podatki w Polsce są bowiem znacznie niższe w wysoko rozwiniętych państwach. Wyjątek stanowi podatek od towarów i usług, polski wariant podatku od wartości dodanej, w którego stawka wynosząca 22%, jest jedną z najwyższych na świecie.

W Polsce wysokie są natomiast świadczenia pieniężne zaliczane do szeroko rozumianych podatków takie jak: składka ubezpieczenia społecznego i inne narzutu na płace. Podnoszą one koszty robocizny w Polsce i są jedną z przyczyn rosnącego bezrobocia. Zatrudnienie każdej dodatkowej osoby wiąże się z obowiązkiem comiesięcznego wypłacania wynagrodzenia i odprowadzania składki ubezpieczenia społecznego i na fundusz pracy. Przymusowy charakter podatków wynika z istoty władzy publicznej, która wykorzystując swoje uprawnienia władcze ustanawia obowiązek płacenia podatków przez pewne kategorie osób fizycznych i jednostek gospodarczych i w razie uchylania się od spełniania tego obowiązku, podatki te egzekwuje przy użyciu przymusu. Wszystkie podatki powinny być twardo egzekwowane od wszystkich podatników. Dzięki takiej egzekucji istnieją szanse obniżenia podatków w przyszłości a ponadto jest ona zgodna z zasadami gosp. rynkowej. Zasady te wymagają bowiem, żeby wszyscy podatnicy byli traktowani jednakowo przez prawo podatkowe i organy podatkowe. W Polsce jednak egzekucja podatków nie zawsze jest sprawna tak jak w wysoko rozwiniętych krajach zachodnich.

Nakładanie podatków na podatników nie wymaga przy tym ich zgody wyrażonej np. w drodze referendum. Podatki są jednostronnie ustalane przez państwo i ewentualnie samorząd terytorialny, a ich rodzaj i wysokość nie jest przedmiotem negocjacji pomiędzy podatnikami a państwem. W systemie demokracji parlamentarnej podatnicy mają jedynie pośredni wpływ na kształt systemu podatkowego. Wpływ ten wyraża się poprzez głosowanie na odpowiednią partię. Jeżeli wybory wygrywa partia neoliberalna, to po wygranych wyborach wprowadza ona zmiany w systemie podatkowym zgodne z postulatami doktryn neoliberalnych. Raczej obniżają oni podatki, zastępują podatek progresywny liniowym oraz zwiększają znaczenie podatków pośrednich. Jeżeli natomiast wybory wygrywa partia socjaldemokratyczna wprowadzane są zmiany do systemu podatkowego w odwrotnym kierunku: raczej podatki są podnoszone, zwiększana jest progresja w podatku dochodowym od osób fizycznych i rośnie znaczenie podatków bezpośrednich w systemie podatkowym. Zgodnie z doktrynami socjaldemokratycznymi podatki są wykorzystywane wówczas w celach pozafiskalnych dla oddziaływania na życie społeczne i gospodarcze.

Następnie podatki są świadczeniami bezzwrotnymi. Oznacza to, że jeżeli zostały one naliczone i pobrane w sposób prawidłowy w odpowiedniej wysokości, to w żadnych okolicznościach nie podlegają one zwrotowi. Co więcej w przypadku ewentualnych nadpłat są one bezpośrednio zwracane podatnikom, tylko w okolicznościach ściśle określonych prawnie. W pozostałych przypadkach nadpłaty są traktowane jako zaliczka na poczet przyszłego zobowiązania podatkowego. W Polsce fiskus bardzo niechętnie zwraca nadpłaty różnego rodzaju podatków, bo kasa państwowa jest na ogół pusta.

Podatek nakładany jest w celu zagwarantowania władzy publicznej środków na realizację jej zadań publicznych i społecznych. Niezrealizowanie tych zadań nie może stanowić podstawy do żądania przez podatników zwrotu zapłaconych podatków. Osoby fizyczne płacą w Polsce niemałe podatki między innymi dlatego, że władza powinna im gwarantować bezpieczeństwo wewnętrzne. Zadanie to jest jednak niewłaściwie realizowane przez państwo. Państwo w coraz mniejszym stopniu gwarantuje swoim obywatelom to bezpieczeństwo. Z tego powodu nie możemy jednak zażądać zwrotu zapłaconych podatków.

Podatki są świadczeniami pieniężnymi o charakterze nieodpłatnym, co oznacza, że z tytułu ponoszenia ciężaru społecznego, podatnikom nie przysługuje świadczenie wzajemne ze strony państwa lub samorządu terytorialnego. Podatki są zatem świadczeniami pieniężnymi o charakterze bezekwiwalentu.

Podatki są świadczeniami pieniężnymi o charakterze ogólnym. Nakłada je władza publiczna na określone grupy podatników wg ogólnie obowiązujących zasad prawnych. Żaden podatek nie ogranicza się do jakiegoś konkretnego przypadku, czy też konkretnej jednostki. Każdy znajdujący się w sytuacji określonej prawem jest zobowiązany zapłacić podatek w terminie i wysokości określonym tym prawem. Podatki powinny być zatem świadczeniami pieniężnymi o charakterze powszechnym. Ten postulat nie zawsze jest jednak w Polsce spełniony. Niektóre kategorie podatników korzystają w naszym kraju z określonych przywilejów podatkowych - są opodatkowane na szczególnie korzystnych dla siebie zasadach.

Klasyfikacja podatków wg przedmiotu opodatkowania

Przyjmując powyższe kryterium możemy wyróżnić cztery zasadnicze grupy podatków:

1. podatki majątkowe

W ramach podatków majątkowych możemy wydzielić trojakiego rodzaju podatki:

• podatki od posiadanego majątku - są nimi opodatkowane osoby fizyczne i jednostki gospodarcze posiadające majątek, przy czym przedmiotem opodatkowania może być albo cały posiadany majątek, albo też niektóre jego składniki. Podatki te należą do najstarszych świadczeń podatkowych na rzecz państwa. Charakteryzują się prostotą i łatwością zastosowania. Małe rozpowszechnione są oszustwa podatkowe w tychże podatkach, gdyż podatnikom znacznie trudniej jest ukryć fakt posiadania majątku niż fakt uzyskiwania dochodów. Ponadto istniejące różnego rodzaju księgi majątkowe utrudniają oszustwa majątkowe i ułatwiają pobór podatków majątkowych. W przypadku osób fizycznych majątek powstaje w wyniku przeznaczenia części uzyskiwanych dochodów nie na konsumpcję lecz na oszczędności. Gdy dana osoba fizyczna cały uzyskiwany dochód przeznacza na konsumpcję, jej wówczas zerowy. Majątek podatnika można traktować jako skapitalizowany dochód. Niektóre kategorie majątku umożliwiają w przypadku osób fizycznych zaspokojenie ich potrzeb. Inne natomiast warunkują prowadzenie działalności gospodarczej, z której podatnik może uzyskiwać dochód. Opodatkowanie posiadanego majątku uzasadnia się między innymi tym, że łatwiej opodatkować jest majątek niż dochód podatnika i że majątek jest wyrazem bogactwa danej osoby. Niekiedy podatki te są określane mianem podatków od zewnętrznych znamion bogactwa. Opodatkowanie majątku uzasadnia się także tym, że może on być źródłem dochodu. Podatki od posiadanego majątku odgrywają drugorzędną rolę w nowoczesnych systemach podatkowych. W Polsce podatki te są stosunkowo liczne i w całości zasilają budżety gmin. Zaliczmy do nich następujące podatki:

• od nieruchomości

• środków transportowych

• posiadanych psów

• rolny

• leśny

Z w/w podatków największe znaczenie w dochodach gmin ma podatek od nieruchomości. Podmiotami podatku od nieruchomości są osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej będące właścicielami, samoistnymi posiadaczami lub użytkownikami wieczystymi nieruchomości albo ich części. Podatkiem od nieruchomości są opodatkowane budynki, budowle oraz grunty przeznaczone na cele nierolnicze i nieleśne. Podstawą opodatkowania budynków jest ich powierzchnia użytkowa w m². W przypadku budowli ich wartość początkowa ustalona dla celów odpisów amortyzacyjnych. Budynki i grunty są opodatkowane stawkami kwotowymi od m2, a budowle stawką procentową. Maksymalne stawki podatku od nieruchomości są określone w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych. Ustawa upoważnia ministra finansów do ich corocznej waloryzacji w związku z inflacją w drodze rozporządzenia. Faktycznie obowiązujące w danej gminie stawki podatku od nieruchomości uchwala rada gminy. Nie mogą być one jednak o ponad 50% niższe od stawek maksymalnych. Obowiązujące w danej gminie stawki są jednolite na całym jej obszarze. W związku z tym wysokość podatku od nieruchomości w przypadku budynków i gruntów przy danych stawkach kwotowych zależy jedynie od ich powierzchni, a nie zależy od położenia i standardu danej nieruchomości. Zarówno położenie nieruchomości jak i jej standard wpływają na cenę rynkową i wysokość ewentualnych czynszów dzierżawnych. Z powyższego względu podatek od nieruchomości w jego obecnym kształcie jest uznawany za niesprawiedliwy i z tego powodu wysuwany jest postulat jego zastąpienia, a w bardziej radykalnych propozycjach również podatku rolnego i leśnego jednym podatkiem: podatkiem katastralnym.

Podatek katastralny

Wprowadzenie podatku katastralnego jest uzależniane od sporządzenia kompletnego rejestru wszystkich nieruchomości w Polsce, określenia ich właścicieli i wartości rynkowej. Istnieją tu poważne przeszkody: stan prawny wielu nieruchomości w Polsce jest nieuregulowany. Właściciele wielu nieruchomości nie są znani.

W Polsce proponuje się zastosowanie uproszczonej metody określania wartości rynkowej nieruchomości.

Upowszechnianie podatku katastralnego napotyka również na innego rodzaju przeszkody. Elity sprawujące władzę w skali kraju i w samorządach terytorialnych nie za bardzo są zainteresowane wprowadzeniem podatku katastralnego. Większość osób pełniących funkcje publiczne ( w skali kraju i w samorządach terytorialnych) są to osoby będące właścicielami atrakcyjnych nieruchomości o wysokim standardzie. Osoby te mają świadomość, że po wprowadzeniu podatku katastralnego zapłacą znacznie wyższy podatek niż w chwili obecnej.

Przewiduje się, że na Sołaczu, najbardziej atrakcyjnej dzielnicy Poznania, podatki będą 6 lub 7 razy wyższe niż w chwili obecnej, a w gorszych dzielnicach podatek wyniesie połowę obecnie płaconego.

Podatek katastralny prędzej czy później będzie miał być jednak wprowadzony w Polsce, gdyż tego typu podatek istnieje w UE.

Podatek katastralny przyczyni się do bardziej racjonalnego wykorzystania gruntów, zwłaszcza w dużych miastach i przylegających do nich gminach. Będzie skłaniał podatnika do wyboru bardziej intensywnej zabudowy.

Uzbrojone grunty w wielu miastach i gminach są nieracjonalnie wykorzystywane. Najbardziej atrakcyjne tereny budowlane w Poznaniu są zajęte przez ogródki działkowe.

Podatek katastralny spowoduje, że wyraźnie ukształtują się w Polsce w dużych miastach dzielnice zamieszkałe przez bogatych i dzielnice zamieszkałe przez biednych.

Osoby fizyczne, będące właścicielami nieruchomości położonych w atrakcyjnych dzielnicach, gdy ich dochód jest niski, a nieruchomości tych nie wynajmują, będą zmuszone je sprzedać i przenieść się do mniej atrakcyjnych dzielnic.

Podatek od środków transportu

Do końca 1997r omawianym podatkiem były opodatkowane wszelkie pojazdy wyposażone w silnik. W przypadku samochodów osobowych wysokość rocznych stawek podatku od środków transportowych była uzależniona od pojemności skokowej silnika. Mankamentem było pomijanie częstotliwości korzystania z drób publicznych przez dany środek transportu. Z tego względu podjęto próbę całkowitej likwidacji tego podatku z jednoczesnym podniesieniem stawek akcyzy na paliwa silnikowe. Propozycja ta spotkała się jednak ze sprzeciwem lobby rolniczego i gminnego. Argumentowano to, że podniesienie stawki akcyzy na paliwa silnikowe spowoduje obniżenie i tak niskiego poziomu życia osób utrzymujących się z rolnictwa.

Z kolei działacze samorządu terytorialnego byli przeciwni likwidacji podatku od środków transportu, gdyż podatek ten w całości wpływał do budżetu gmin. W rezultacie wybrano rozwiązanie kompromisowe : od 1 stycznia 1998r omawianym podatkiem są opodatkowane jedynie następujące środki transportowe:

• samochody ciężarowe o ładowności od 2 - 12 ton

• samochody ciężarowe powyżej ładowności 12 ton

• ciągniki siodłowe i balastowe

• przyczepy i naczepy o ładowności powyżej 12 ton, z wyjątkiem wykorzystywanych na cele rolnicze przez podatnika podatku rolnego

• autobusy

Podatkiem od środków transportu są opodatkowane osoby fizyczne i osoby prawne będące właścicielami środków transportowych. Stawki roczne podatku określa rada gminy, ale stawki te nie mogą być wyższe od głównej stawki kwotowej , określonej w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych, która jest corocznie waloryzowana przez Ministerstwo Finansów w drodze rozporządzenia.

Podatek od środków transportu powinien być całkowicie zlikwidowany, mimo, że gmina straci przychody, ale gminie można zrekompensować te straty. Podatek ten nadal nie uwzględnia korzystania z dróg publicznych. Likwidację tego podatku należałoby połączyć z niewielkim podniesieniem stawki akcyzy na olej napędowy.

Podatek od posiadania Psów

Omawianym podatkiem opodatkowane są jedynie osoby fizyczne, będące właścicielami psów. Max roczna stawka od jednego psa określana jest w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych, przy czym stawka ta jest corocznie waloryzowana przez Ministra Finansów; aktualnie = ok. 30zł rocznie ( od 1 lipca).

Faktycznie obowiązującą stawkę w danej gminie ustala Rada Gminy. Niska stawka na jednego psa powoduje, że dochody uzyskiwane przez gminę z tego podatku są b. niskie, a pomimo to rozpowszechnia się oszustwo( najczęściej posiadacze kilku psów)

Podatek ten powinien być w Polsce gruntownie zreformowany. Należy się wzorować na rozwiązaniach przyjętych w Niemczech. Tam bardzo wysoką stawką są opodatkowane rasy agresywne. Posiadanie takiego psa jest uzależnione od zgody odpowiedniego organu administracyjnego.

Podatek rolny

Podatkiem tym są opodatkowane gospodarstwa rolne. Za gospodarstwa rolne są uznawane użytki rolne o powierzchni większej od 1 ha i większej od 1 ha przeliczeniowego.

Podatkiem tym opodatkowane są osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, a będące właścicielami lub posiadaczami gruntów wchodzących w skład gospodarstw rolnych.

Podstawę opodatkowania w podatku rolnym stanowi liczba ha przeliczeniowych danego gospodarstwa rolnego. Liczbę tę określa się z uwzględnieniem powierzchni gruntów gospodarstwa rolnego, sposobu użytkowania gruntów, klasy użytków rolnych , przynależności gospodarstwa rolnego do okręgu podatkowego. Wyróżniamy 6 klas jakości gleby. Polska w podatku rolnym podzielona jest na 4 okręgi podatkowe (1.Wielkopolska...)

Przy innych cechach niezmienionych z 1 ha przeciętny Wielkopolanin zbiera więcej płodów rolnych niż mieszkaniec innego regionu.

W podatku rolnym obowiązuje stawka kwotowa, stanowiąca równowartość 2,5 kwintala żyta z 1 ha przeliczeniowego. Żyto jest najtańszym zbożem w Polsce, dlatego obciążenie gospodarstw rolnych omawianym podatkiem jest bardzo niskie.

Z drugiej strony typowo rolnicze gminy uzyskują stosunkowo niewielki dochód z omawianego podatku. Analogicznie skonstruowany jest podatek leśny.

Podatek leśny

Podatkiem tym są opodatkowane m.in. osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, a będące właścicielami lub posiadaczami lasu.

Las - grunt o zwartej powierzchni = co najmniej 0,10 ha ( 10 arów) pokryty roślinnością leśną.

Z omawianego podatku są zwolnione drzewostany w wieku do 40 lat oraz wpisane do rejestru zabytków. Podstawą opodatkowania podatkiem leśnym jest liczba ha przeliczeniowych. Ha przeliczeniowe danego lasu określa się z uwzględnieniem klasy bonitacji drzewostanu oraz powierzchni głównie gatunku drzew w danym drzewostanie.

W podatku leśnym obowiązuje roczna stawka kwotowa z 1 ha przeliczeniowego. Stanowi ona równowartość 0,200 m3 drewna iglastego z 1 ha przeliczeniowego. W związku z tym typowe leśne gminy uzyskują bardzo mały dochód z podatku leśnego.

• Podatki od zmian praw majątkowych (= od nabycia lub zbycia tychże praw)

W Polsce mamy tylko jeden podatek tego typu tj. PODATEK OD SPADKÓW I DAROWIZN.

Opodatkowane tym podatkiem są jedynie osoby fizyczne. Natomiast spadki i darowizny otrzymane przez osoby prawne są opodatkowane podatkiem dochodowym od osób prawnych.

Podstawą opodatkowania jest wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów.

W Polsce na tych samych zasadach i w tej samej wysokości są opodatkowane zarówno spadki jak i darowizny. Niekiedy jednak wysuwany jest postulat o opodatkowaniu wyższymi stawkami spadków : uważa się, że gdyby darowizny były opodatkowane niższymi stawkami niż spadki, to właściciele praw majątkowych mogliby być zainteresowani przekazywaniem tychże praw swoim następcom w formie darowizny.

To podatek progresywny. Podatnicy w tym podatku są podzieleni na 3 grupy:

• osoby najbliższe - stawka podatku = 3 - 7 %

• dalsi krewni i dalsi powinowaci = 7 - 12 %

• osoby nie spokrewnione i nie spowinowacone = 12 - 20 %

Najniższa kwota wolna od podatku przewidziana jest dla trzeciej grupy podatkowej, a najwyższa dla grupy pierwszej.

W podatku tym przewidziane są szerokie zwolnienia przedmiotowe. Wolne od podatku są : m.in. mieszkania , domy jednorodzinne o powierzchni do 110m2, otrzymane przez podatników 1 grupy podatkowej.

Gminy uzyskują bardzo niski dochód z omawianego podatku, porównywalny z dochodem z podatku od posiadania psów. Powodem są bardzo rozpowszechnione oszustwa i nie zawsze jest on twardo egzekwowany, gdyż w wielu przypadkach jest to podatek od nieszczęścia.

Podatki obrotu majątkowego

Od 1.1.2001 występuje w Polsce jeden podatek tego typu. Jest nim podatek od czynności cywilno-prawnych. Podatkowi temu podlegają zgodnie z jego nazwą przede wszystkim czynności cywilno-prawne, tj. umowa sprzedaży, poręczenia, umowy majątkowe małżeńskie, ustanowienie hipoteki, umowy spółki. Sprzedaż towarów jest opodatkowana podatkiem od towarów i usług, dlatego nie jest opodatkowana podatkiem od czynności cywilno-prawnych. Podatkiem tym jest opodatkowana np. sprzedaż gruntów, dlatego że podatek od towarów usług nie uznaje grunty za towar. W/w czynności cywilno-prawne mają znacznie większe znaczenie w warunkach gospodarki rynkowej niż gospodarce planowanej centralnie. Coraz większe znaczenie będą miały umowy małżeńskie. Omawianym podatkiem są opodatkowane zmiany w/w umów, jeżeli powodują wzrost podstawy opodatkowania, np. zmiana umowy spółki z o.o. zakładająca podniesienie kapitału zakładowego. Poza tym rozpatrywanym podatkiem są opodatkowane orzeczenia sądów oraz ugody jeżeli powodują takie same skutki prawne jak w/w czynności cywilno-prawne.

Podatki przychodowe

Podatkami tymi jest opodatkowany przychód brutto uzyskany z działalności zarobkowej. Podatki przychodowe charakteryzują się prostotą i łatwością zastosowania. Nie uwzględniają one jednak zdolności podatkowej podatników. Zdolność ta nie zależy bowiem od wysokości ich przychodów. Wpływa na nią dochód podatnika. Do 1985r. występował w Polsce jeden typowy podatek przychodowy. Był nim podatek gruntowy. Przedmiotem opodatkowania w podatku tym był przychód szacunkowy gospodarstwa rolnego. Podatek ten został jednak zastąpiony podatkiem rolnym należącym do grupy podatków majątkowych. Obecnie nie występuje w Polsce odrębny podatek zakładający opodatkowanie samych przychodów podatników. Niektóre kategorie przychodów podatników są natomiast opodatkowane podatkami dochodowymi - od osób fizycznych i od osób prawnych. Mianowicie podstawowym przedmiotem opodatkowania w podatkach dochodowych zgodnie z ich nazwami jest dochód podatnika. Jednakowoż podatki te zakładają opodatkowanie również niektórych przychodów podatników. Konkretnie podatkiem dochodowym od osób prawnych są opodatkowane m.in. dwie kategorie przychodów:

• przychody z dywidend i udziałów w spółkach mających osobowość prawną

Dywidendę wypłacają S.A., natomiast udział w zysku Sp. Z o.o. Zarówno dywidenda jak i udział w zysku są opodatkowane u źródła. Spółka wypłacająca dywidendę lub udział w zysku jest obowiązana potrącić 15% podatek i odprowadzić ten podatek do stosownego urzędu skarbowego. Dotyczy to także dywidendy lub udziału w zysku otrzymanego przez podatnika mającego siedzibę lub zarząd za granicą, chyba że umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania podpisana z danym krajem stanowi inaczej. Umowa ta podpisana z Niemcami stanowi, że dywidenda i udział w zysku otrzymywany na terytorium Polski przez podatników mających siedzibę lub zarząd za granicą dywidenda będzie opodatkowana stawką 5%.

Omawianym podatkiem są opodatkowane także przychody z odsetek oraz ze sprzedaży praw autorskich, licencji, patentów, praw do znaków towarowych wzorów zdobniczych, know-how, przychody przedsiębiorstw mających siedzibę za granicą. Przychody te są opodatkowane stawką 20%. Jednostka gospodarcza wypłacająca odsetki lub należność za prawa autorskie, patenty itd. Podatnikowi mającemu siedzibę lub zarząd za granicą jest obowiązana potrącić 20% podatek i odprowadzić go do odpowiedniego urzędu skarbowego.

Te dwie kategorie przychodów nie są łączone z innymi przychodami przy ustalaniu dochodu podatkowego. Osoby fizyczne prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą, gdy spełniają warunki mają prawo wyboru formy opodatkowania dochodu z prowadzonej działalności. Mogą wybrać opodatkowanie na zasadach odgórnych lub też opodatkowanie ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych lub kartą podatkową. Opodatkowanie osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą na zasadach ogólnych wiąże się z obowiązkiem prowadzenia przez te osoby albo ksiąg rachunkowych albo podatkowej księgi przychodów i rozchodów. Księgi rachunkowe są zobowiązane prowadzić osoby fizyczne prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą na większą skalę. Gdy ta skala jest mniejsza osoby te mogą prowadzić podatkową księgę przychodów i rozchodów i na podstawie tych dwóch rodzajów ksiąg ustalają dochód z prowadzonej działalności gospodarczej, który na zasadach ogólnych jest opodatkowany podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych są opodatkowane przychody z pozarolniczej działalności gospodarczej osób fizycznych w tym również gdy osoby te prowadzą działalność w formie spółki cywilnej. Prawo do opodatkowania ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych przysługuje podatnikom jeżeli w roku poprzedzającym uzyskali przychody z prowadzonej działalności w wysokości nieprzekraczającej kwoty 470745zł albo też w bieżącym roku podatkowym podjęli działalność gospodarczą i nie wybrali opodatkowania w formie karty podatkowej bez względu na wysokość uzyskanych przychodów. Podatnicy opodatkowani ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych są zwolnieni z obowiązku prowadzenia ksiąg rachunkowych lub podatkowej księgi przychodów i rozchodów. Są oni zobowiązani do prowadzenia ewidencji jedynie samych przychodów wg rodzajów działalności zgodnie z obowiązującym wzorem. Przedmiotem opodatkowania w ryczałcie jest przychód podatnika. Wysokość podatku jest uzależniona od wysokości przychodów i stawki podatkowej. W ryczałcie od przychodów ewidencjonowanych obowiązują trzy rodzaje stawek dla trzech rodzajów działalności: 8,5%, 5,5% i 3%. Podatnikom opodatkowanym ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych przysługuje prawo do takich samych ulg jak podatnikom opodatkowanym podatkiem dochodowym od osób fizycznych na zasadach ogólnych. Ryczałt od tych przychodów jest opodatkowany wówczas, gdy podatnik uzyskuje dane przychody przy niskich kosztach ich uzyskania. W odwrotnej sytuacji, gdy dane przychody są uzyskiwane po wysokich kosztach podatnik powinien wybrać opodatkowanie dochodów z pozarolniczej działalności gospodarczej na zasadach ogólnych. W ostatnich latach w Polsce coraz mniej podatników wybierało opodatkowanie dochodów z pozarolniczej działalności ryczałtem, a coraz więcej na zasadach ogólnych.

Kartą podatkową opodatkowane są osoby fizyczne prowadzące na niewielką skalę, w małych rozmiarach działalność usługową i wytwórczo usługową, gdy liczba zatrudnianych pracowników najemnych nie przekracza limitu obowiązującego dla danego rodzaju działalności. W większości przypadków limit ten wynosi 5 osób. Kartą podatkową mogą być również opodatkowane osoby prowadzące działalność weterynaryjną oraz usługi w zakresie opieki domowej na dziećmi i osobami chorymi, a także udzielające lekcji na godziny. Wysokość podatków w karcie podatkowej zależy jedynie od tzw. Znamion zewnętrznych prowadzonej działalności tj. rodzaju prowadzonej działalności, liczby zatrudnionych pracowników oraz liczby mieszkańców miejscowości, w której prowadzona jest działalność. Ponieważ wysokość stawek w karcie podatkowej rośnie wraz ze wzrostem liczby mieszkańców danej miejscowości, drobna działalność usługowa i usługowo-wytwórcza przenosi się z dużych miast do pobliskich małych miejscowości. Karta podatkowa nie jest obowiązkowa - podatnik może z niej zrezygnować i opodatkować się ryczałtem lub też na zasadach ogólnych. Podatnik opodatkowany kartą podatkową jest całkowicie zwolniony z obowiązków ewidencjonowania operacji gospodarczych. Nie prowadzi ani ksiąg rachunkowych ani też podatkowej księgi przychodów i rozchodów. Jest jednak zobowiązany do wystawiania na żądanie klientów faktur oraz ich przechowywania w okresie 5 lat podatkowych. Jest ponadto zobowiązany do prowadzenia imiennych kart przychodów pracowników.

Podatki dochodowe

Przedmiotem opodatkowania w tych podatkach jest dochód czysty uzyskany z działalności zarobkowej. Dochód ten jest rozumiany jako nadwyżka przychodów nad kosztami ich uzyskania osiągnięta w danym roku podatkowym. Dochód podatkowy jest kategorią umowną prawa podatkowego. Z reguły nie pokrywa się on w przypadku osób fizycznych z dochodem rzeczywistym tychże osób, a w przypadku osób prawnych zyskiem brutto. Przyjęte w podatku dochodowym od osób fizycznych zasady ustalania dochodu są korzystne dla niektórych kategorii osób fizycznych i bardzo niekorzystne dla innych grup tych osób. Najmniej korzystne zasady ustalania dochodu przyjęto w odniesieniu do osób uzyskujących dochód z rent i emerytur. Założono w tym przypadku, że renty i emerytury są uzyskiwane bez ponoszenia kosztów. Cała renta lub emerytura w tej sytuacji jest zarówno przychodem jak i dochodem do podatnika. Niekorzystne zasady ustalania dochodu obowiązują także osoby uzyskujące dochód ze stosunku pracy. W tym przypadku założono, że jeżeli dana osoba uzyskuje dochód z jednego stosunku pracy, to koszt uzyskania dochodów w skali miesiąca wynosi 0,25% kwoty górnego limitu pierwszego przedziału podatkowego (nieco ponad 1000 PLN w skali roku).

Najbardziej korzystne zasady ustalania dochodu przyjęto w odniesieniu do osób uzyskujących dochód z umowy o dzieło i umowy-zlecenia. W przypadku umowy o dzieło przyjęto, że zryczałtowany koszt uzyskania przychodu z tytułu korzystania przez twórców z praw autorskich wynosi 50% tych przychodów, a w przypadku uzyskiwania przychodu z innych umów o dzieło i umowy-zlecenia 20% tychże przychodów. Najczęściej rzeczywisty koszt uzyskania przychodu w przypadku osób uzyskujących przychód z umowy o dzieło lub um-zl jest zdecydowanie niższy. Osoby fizyczne uzyskujące dochód z tych umów w rzeczywistości uzyskują zatem dochód znacznie wyższy od dochodu podatkowego, od którego płacą należny podatek dochodowy od osób fizycznych.

W przypadku osób fizycznych uzyskujących dochód z pozarolniczej działalności gospodarczej bierze się pod uwagę rzeczywiste koszty uzyskania przychodów. Zarówno przychody jak i koszty uzyskania przychodów osób prowadzących pozarolniczą działalność gosp. są ustalane albo na podstawie ksiąg rachunkowych lub też podatkowej księgi przychodów i rozchodów.

Większość wpływów z podatków dochodowych stanowi dochód budżetu państwa. W podatkach dochodowych mają jednak udział jednostki samorządu terytorialnego. Udział gmin wynosi 27,6% wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie gminy, a w przypadku gmin górniczych 32,6% wpływów. Gminy mają 5% udział we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych mających siedziby na terenie gminy. Powiaty mają udział w wysokości 1% wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na ich terenie. Województwa natomiast 1,5% wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych i 0,5% wpływów z podatku dochodowego od osób prawnych.

W Polsce od 92r, mamy dwa podatki dochodowe: od osób fizycznych o prawnych.

Podatek dochodowy od osób prawnych od 1.01.92r regulowany jest ustawą z 15.II.92. Podatek ten istniał już w ostatnim okresie gospodarki planowanej centralnie. Podatek dochodowy od osób fizycznych jest podatkiem progresywnym. Od 98r obowiązują w tym podatku stawki 19, 30 i 40%. W porównaniu z Polską w większości krajów UE dochody od osób fizycznych są opodatkowane wg skali znacznie bardziej progresywnej.

Podatki od osób fizycznych w wybranych krajach UE:tabelka

W wielu państwach Europy dochody najniższe są opodatkowane niższą stawką niż w Polsce. są opodatkowane znacznie wyższą stawką niż w Polsce. Podatek dochodowy od osób prawnych jest podatkiem o skali proporcjonalnej. Wysokość podatku jest zatem wprost proporcjonalna do dochodu podatnika. W latach 92-96 dochody osób prawnych były opodatkowane stawką w wysokości 40%. Od 97 stawka w omawianym podatku jest systematycznie obniżana - o 2 a w 2000 o 4%. W latach 2001-02 stawka wynosi 28%. W 2003 24% a w 2004 ma wynosić 22%. Tutaj udało się przeforsować postulat obniżenia docelowej stawki do poziomu 22%

W porównaniu z Polską dochody od osób prawnych w krajach wysoko rozwiniętych są opodatkowane znacznie wyższą stawką

Podstawowe stawki podatku od osób prawnych w wybranych krajach wysoko rozwiniętych:tabelka

Podatki dochodowe są wymierzane na podstawie deklaracji podatkowej w corocznie składanej przez podatników. W związku z tym podatki te stwarzają możliwość zaniżania obowiązku podatkowego poprzez zatajenie niektórych źródeł dochodów lub zaniżenie ich wysokości. Niebezpieczeństwo to dotyczy głównie podatku dochodowego od osób fizycznych. Dlatego podatki dochodowe wymagają sprawnego systemu kontroli wiarygodności składanych zeznań podatkowych. W tych podatkach, a zwłaszcza w podatku dochodowym od osób fizycznych fiskus powinien przyjąć założenie, że każdy podatnik może być oszustem podatkowym.

Pomimo możliwości nadużyć ze strony podatników podatki dochodowe stanowią obecnie jedno z podstawowych źródeł dochodów publicznych. Powszechność ich stosowania wynika z przeświadczenia, że są to podatki najbardziej sprawiedliwe. Uwzględniają one bowiem zdolność podatkową podatników. Zakłada się w nich, że zdolność ta rośnie wraz ze wzrostem ich dochodów.

Podatki od wydatków nazywane podatkami konsumpcyjnymi

Ich podatnikami są jednostki gospodarcze dokonujące obrotu towarami i usługami, natomiast faktyczny ciężar omawianych podatków ponoszą nabywcy finalni towarów i usług, którymi są gospodarstwa domowe. Podatki od wydatków są zatem bardzo niekorzystne dla gospodarstw domowych i przyczyniają się one do obniżenia poziomu dobrobytu społecznego. W Polsce od 5 lipca 1993r. istnieją dwa nowoczesne podatki od wydatków: podatek od towarów i usług i podatek akcyzowy.

Podatek od towarów i usług jest polskim wariantem podatku od wartości dodanej. Koncepcję teoretyczną podatku od wartości dodanej opracował 1919r. Niemiec Siemens, a sam podatek po raz pierwszy został zastosowany we Francji w 1954r. Jego zalety spowodowały, że obecnie jest on stosowany prawie na całym świecie, nawet w Rosji. Omawiany podatek nie jest jedynie stosowany w USA.

Podatek od towarów i usług jest najbardziej wydajnym podatkiem w Polsce. Jego wyjątkowa wydajność wynika z powszechności oraz jest spowodowana tym, że stawka podstawowa w wysokości 22% jest jedna z najwyższych na świecie.

Stawki podatku od wartości dodanej w wybranych krajach:tabelka

Podatek akcyzowy

Jest selektywnym podatkiem konsumpcyjnym. W Polsce omawianym podatkiem opodatkowano 19 grup wyrobów, z pośród których największe dochody z podatku akcyzowego przynoszą wyroby spirytusowe, paliwa, tytoń, piwo, wino i samochody osobowe. Wyroby akcyzowe najpierw opodatkowane są akcyzą a następnie dodatkowo podatkiem od towarów i usług. Podatek ten podnosi podstawę opodatkowania w podatku od towarów i usług. Jest trzecim pod względem wydajności podatkiem w Polsce. Udział tego podatku w dochodach budżetu państwa wynosi około 20%. Sama akcyza od paliw silnikowych stanowi 9% dochodów ogółem budżetu państwa

PODATKI POŚREDNIE I BEZPOŚREDNIE ORAZ ZJAWISKO PRZERZUCALNOŚCI PODATKÓW

Według źródła pokrycia podatki dzielimy na bezpośrednie i pośrednie. Podatkami bezpośrednimi są takie podatki, których ciężar w całości ponoszą sami podatnicy. Do podatków bezpośrednich zaliczamy przede wszystkim podatki dochodowe. Tradycyjnie za takie podatki są uznawane także podatki przychodowe, jednakowoż ich bezpośredniość niekiedy budzi wątpliwości. Podatki majątkowe są podatkami bezpośrednimi tylko wówczas, gdy ich podatnikami są osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej. Takie osoby nie mają bowiem możliwości przerzucenia podatków majątkowych na osoby trzecie.

Podatkami pośrednimi są takie podatki, które wprawdzie płacone są przez podatników lecz ich ciężar w całości lub części ponoszą osoby trzecie. W przypadku omawianych podatków podatnicy pośredniczą w przekazaniu części lub całości należnego podatku od osób trzecich do władzy publicznej. Do podatków pośrednich zaliczamy przede wszystkim podatki od wydatków czyli konsumpcyjne tj. podatek VAT i akcyza. Są nimi także cła, składka ubezpieczenia społecznego płacona przez pracodawców, składka na fundusz pracy oraz składki i wpłaty na inne fundusze celowe, jeżeli są one uwzględniane w kosztach podatników i mają charakter przymusowy.

Podział podatków na bezpośrednie i pośrednie wiąże się ze zjawiskiem przerzucania podatków. Podatkami bezpośrednimi są podatki nieprzerzucalne, a podatkami pośrednimi podatki przerzucalne. W gospodarce rynkowej podatnicy przerzucają podatki pośrednie zarówno w przód jak i i wstecz. Z przerzucaniem podatków w przód mamy do czynienia wówczas, gdy podatnik, na którego nałożono dany podatek, przerzuca jego ciężar na swoich odbiorców poprzez podniesienie ceny sprzedawanych towarów i usług. Odbiorcy postępują w analogiczny sposób. W rezultacie w skali gospodarki narodowej występuje szczególnego rodzaju łańcuch przerzucania wszystkich podatków pośrednich do przodu. Na końcu tego łańcucha znajdują się osoby fizyczne, które ponoszą cały ciężar wszystkich podatków pośrednich ze wszystkich faz produkcji i dystrybucji. Podatki pośrednie są wyjątkowo wysokie w Polsce i w rezultacie przyczyniają się do obniżenia poziomu życia w naszym kraju. Podatki pośrednie w gospodarce rynkowej mogą być jednak przerzucone przez podatników również wstecz, poprzez obniżenie ceny nabywanych towarów i usług oraz obniżenie pracownikom wynagrodzenia za pracę. Lokalni monopoliści w zakresie nabywanych towarów od rolników (cukrownie, mleczarnie, zakłady mięsne, zbożowe) obniżając cenę nabywanych surowców rolniczych mogą w całości przerzucić podatki pośrednie na rolników. Pracodawcy przerzucają podatki pośrednie na pracowników, nie podnosząc im wynagrodzenia przez dłuższy okres, niekiedy wieloletni, pomimo wzrostu cen towarów i usług. Przebieg zjawiska przerzucania podatków i jego konsekwencje są różne w zależności od warunków rynkowych. W gospodarce rynkowej dochodzi do podziału ciężaru opodatkowania podatkami pośrednimi między sprzedawców i nabywców. Podział ten jest uzależniony od elastyczności cenowej podaży i popytu. Gdy popyt jest sztywny (np. na chleb), a podaż doskonale elastyczna, wówczas cały ciężar podatków pośrednich ponoszą nabywcy. W odwrotnej sytuacji, gdy podaż jest sztywna, a popyt doskonale elastyczny, wówczas cały ciężar podatkowy ponoszą sprzedawcy. Pozycja monopolistyczna podatnika w zakresie sprzedawanych towarów i usług znakomicie ułatwia mu przerzucanie podatków pośrednich do przodu, na nabywców. Takie monopole występują m.in. w gospodarce komunalnej.

Możliwości przerzucania podatków pośrednich są uzależnione także od elastyczności samego podatnika oraz jego odbiorców i dostawców. Dana jednostka gospodarcza jest elastyczna wówczas, gdy charakteryzuje się przewagą kosztów zmiennych nad stałymi. W takiej jednostce łatwo jest przerzucić w całości lub w części podatki pośrednie na nieelastycznych odbiorców i dostawców.

Podane prawidłowości odnoszą się także do przerzucania ceł. W Polsce cła są wprawdzie płacone przez importerów, lecz ich ciężar najczęściej w całości ponoszą odbiorcy towarów importowanych. Elity sprawujące władzę powinny dążyć do zachowania odpowiedniej proporcji między przerzucalnymi podatkami pośrednimi, a nieprzerzucalnymi podatkami bezpośrednimi. W Polsce w latach '90 systematycznie rosła przewaga podatków pośrednich nad bezpośrednimi. Ich dominację podatków pośrednich w polskim systemie podatkowym możemy wyjaśnić zaletami i wadami omawianych grup podatków:

1. Zalety i wady podatków pośrednich z punktu widzenia fiskusa

Zalety podatków pośrednich:

Podstawową zaletą podatków pośrednich jest mała świadomość osób fizycznych w Polsce, że w całości ponoszą one ciężar tych podatków. Dzięki tej małej świadomości podnoszenie omawianych podatków z reguły nie powoduje żadnej reakcji ani samych podatników ani tez osób trzecich. Podatnicy nie protestują, gdyż i tak omawiane podatki przerzucą na osoby trzecie Osoby trzecie również nie protestują, gdyż w większości przypadków są nieświadome, że w całości ponoszą ich ciężar.

Podatki pośrednie charakteryzują się znaczną wydajnością. Najbardziej wydajnym podatkiem w Polsce jest podatek od towarów i usług, a podatek akcyzowy jest trzecim pod względem wydajności.

Podatki pośrednie charakteryzują się szybkością poboru i systematycznością wpływów podatkowych. Największą szybkością poboru charakteryzuje się podatek akcyzowy. Producenci wyrobów akcyzowych codziennie wpłacają zaliczkę na ten podatek. Podatnicy podatku akcyzowego ostatecznie rozliczają się z urzędem skarbowym za okresy miesięczne w terminie do 25 dnia następnego miesiąca. Również podatnicy VAT rozliczają się z urzędem skarbowym z omawianego podatku za okresy miesięczne w terminie do 25 dnia następnego miesiąca. Rozliczenie to dotyczy różnicy między podatkiem należnym a naliczonym. Podatkiem należnym jest podatek od sprzedawanych przez podatnika towarów i usług. Figuruje on w fakturach wystawionych przez podatnika. Podatkiem naliczonym jest natomiast podatek od zakupów dokonanych przez podatnika. Figuruje on w fakturach otrzymanych przez podatnika.

Wpływy z podatków pośrednich charakteryzują się znaczną stabilnością. Podatki te obciążają bowiem konsumpcję, która jest mało podatna na wahania koniunkturalne. Podatki pośrednie przynoszą budżetowi państwa stosunkowo wysokie dochody również w okresie stagnacji i recesji.

Wady podatków pośrednich:

Podstawową wadą podatków pośrednich jest ich niesprawiedliwość. Omawiane podatki w największym stopniu obciążają gospodarstwa domowe o najniższych dochodach, a w najmniejszym gospodarstwa o najwyższych dochodach. Ciężar opodatkowania podatkami pośrednimi mierzony jest udziałem omawianych podatków w dochodzie rozporządzalnym gospodarstwa domowego. GD o najniższych dochodach ponoszą najwyższy ciężar podatków pośrednich z dwóch względów:

• prawie cały uzyskany dochód przeznaczają na konsumpcję, która jest opodatkowana podatkami pośrednimi, natomiast gospodarstwa o wysokich i średnich dochodach, część dochodu przeznaczają na oszczędności, które są wolne od podatków pośrednich

• gospodarstwa domowe o najniższych dochodach charakteryzują się względnie wysoką konsumpcją wyrobów spirytusowych, piwa, wina i wyrobów tytoniowych, a więc wyrobów opodatkowanych wysokimi podatkami pośrednimi

Wady podatków pośrednich CD

Podatki pośrednie hamują rozwój działalności gospodarczej. Powodują one wzrost cen towarów i usług, co przyczynia się do spadku popytu na te towary i usługi. W rezultacie jednostki gospodarcze zmuszone są ograniczyć skalę prowadzonej działalności gospodarczej do obniżonego popytu wysokimi podatkami pośrednimi.

Podatki pośrednie obniżają płynność finansową jednostek gospodarczych. Płynność ta wyraża się w ich zdolności do terminowego regulowania zobowiązań bieżących. Obowiązek podatkowy w najważniejszych podatkach pośrednich, jakimi są podatek od towarów i usług i akcyzowy, najczęściej powstaje przed rzeczywistym otrzymaniem należności za sprzedane towary i usługi. Podatnicy zmuszeni są zapłacić obydwa podatki, mimo że nie otrzymali należności za sprzedane towary i usługi.

Podatki pośrednie obniżają konkurencyjność polskich towarów, nie tylko na rynkach międzynarodowych, lecz również na rynku krajowym. Konkurencyjność tę w przypadku Polski w największym stopniu obniża relatywnie wysoka składka ubezpieczenia społecznego i inne narzuty na płacę.

Koszty poboru podatków pośrednich, a zwłaszcza podatku od towarów i usług, są relatywnie wysokie. Podatek od towarów i usług jest bowiem płacony również przez bardzo drogie jednostki gospodarcze. Z omawianego podatku są zwolnieni podatnicy, których przychody ze sprzedaży łącznie z eksportem w poprzednim roku podatkowym nie przekroczyły 10000€.

Zalety podatków bezpośrednich na przykładzie podatków dochodowych

Podstawową zaletą omawianych podatków jest ich sprawiedliwość. Podatki dochodowe umożliwiają dostosowanie ciężaru podatkowego do zdolności podatkowej podatników. W podatkach tych zakłada się, że zdolność ta rośnie wraz ze wzrostem ich dochodu. Aby jednak podatki dochodowe były naprawdę sprawiedliwe w społeczeństwie powinny dominować postawy obywatelskie oraz powinien istnieć sprawny, nie podatny na korupcję aparat podatkowy. Oszustwa podatkowe zwłaszcza w podatku dochodowym od osób fizycznych, bardzo rozpowszechnione w Polsce, poważnie osłabiają omawianą zaletę podatków dochodowych.

Podatki dochodowe zwiększają poczucie obywatelskiej odpowiedzialności za państwo oraz za dochody i wydatki publiczne. Podatnicy uczciwie płacący podatki dochodowe domagają się, aby środki publiczne pochodzące z tych podatków były racjonalnie wykorzystane na cele przez nich aprobowane. W Polsce mamy wiele przypadków przeznaczania środków publicznych na cele nie aprobowane przez podatników.

Podatki dochodowe odznaczają się dużą wydajnością. Podatek dochodowy od osób fizycznych jest drugim pod tym względem w Polsce, a dochodowy od osób prawnych czwartym.

Podatki dochodowe w gospodarce rynkowej pełnią funkcje automatycznych stabilizatorów koniunktury. Samoczynnie ograniczają one wahania cykliczne tejże gospodarki.

Wady podatków bezpośrednich na przykładzie podatków dochodowych

Podstawową wadą jest ich ostentacyjne forma. W skrajnych przypadkach omawiane podatki są przyjmowane w świadomości podatników jako konfiskata części uzyskanego dochodu, a nawet jako okradanie przez państwo. Z tego względu omawiane podatki, zwłaszcza podatek dochodowy od osób fizycznych, przy wysokich stawkach podatkowych stwarzają silną pokusę do oszustw podatkowych i część podatników tej pokusie ulega.

Wpływy z omawianych podatków następują niesystematycznie i z pewnym opóźnieniem. Podstawowym okresem obrachunkowym w omawianych podatkach jest bowiem rok podatkowy. W ciągu roku podatnicy wpłacają miesięczne zaliczki na podatek dochodowy. Gdy jednak w danym roku podatkowym suma miesięcznych zaliczek jest niższa od należnego podatku wówczas fiskus ponosi stratę, która jest tym wyższa, im wyższa jest stopa inflacji.

Niektóre kategorie podatników są niezwykle rygorystycznie opodatkowane podatkiem dochodowym od osób fizycznych (osoby uzyskujące dochód ze stosunku pracy), natomiast inne kategorie osób stosunkowo łatwo mogą ukryć przed fiskusem niektóre źródła dochodów lub zaniżyć ich wysokość, a fiskusowi trudno jest dowieść, że popełnili oszustwa podatkowe. Z tego względu największe możliwości ukrycia niektórych źródeł dochodów maja przedstawiciele niektórych wolnych zawodów np. ginekolodzy, architekci, adwokaci.

Podatki dochodowe charakteryzują się najbardziej złożona konstrukcją, dlatego też stawiają wysokie wymagania pracownikom aparatu podatkowego.

Poszczególne zalety i wady, zarówno podatków pośrednich jak i bezpośrednich, przejawiają się z różnym natężeniem w poszczególnych krajach. W krajach Trzeciego Świata, prawosławnych i katolickich, gdzie skłonność do oszustw podatkowych jest wysoka uwidaczniają się wady podatków bezpośrednich, dlatego też w systemach podatkowych tych krajów dominują podatki pośrednie. W wysoko rozwiniętych krajach zachodnich dąży się do zachowania równowagi między tymi dwoma grupami podatków. Podatki dochodowe mają największe znaczenie w amerykańskim systemie podatkowym.

Systemy podatkowe i ich struktura

Na system podatkowy składa się ogół podatków pobieranych w danym państwie w danym czasie pod warunkiem, że podatki te tworzą pewną spójną całość. Powinny być one zatem wzajemnie zharmonizowane. Istniejące i potencjalne systemy podatkowe dzielimy na racjonalne i historyczne. Racjonalnymi systemami podatkowymi są takie systemy, które są budowane w całości i jednorazowo i w jednym momencie wdrażane w danym kraju. Wszystkie podejmowane dotąd próby wdrożenia racjonalnego systemu podatkowego zakończyły się niepowodzeniem. Idea skonstruowania i wdrożenia takiego systemu jest bowiem ideą utopijną. Nie ma jednego racjonalnego systemu podatkowego. Inaczej wyobrażają sobie taki system zwolennicy doktryn neoliberalnych, a inaczej zwolennicy doktryn socjaldemokratycznych. W warunkach demokracji parlamentarnej zmiana elit sprawujących władzę wiąże się często z reformą systemu podatkowego. Z tego względu systemy podatkowe w wielu krajach charakteryzują się małą stabilnością. Historycznymi systemami podatkowymi są takie systemy, które ukształtowały się drogą ewolucyjnych przemian, z poszanowaniem tradycji, a nawet przyzwyczajeń. I w taki sposób powstał również polski system podatkowy. W latach '90 system ten został radykalnie zreformowany. Największe znaczenie w działaniach reformatorskich miało wprowadzenie od 1.01.1992r. podatku dochodowego od osób fizycznych oraz zastąpienie z dniem 5.07.1993r. dwóch podatków obrotowych także dwoma podatkami: od towarów i usług oraz akcyzowym. Reforma systemu podatkowego realizowana w latach '90 miała na celu dostosowanie tego systemu do reguł gospodarki rynkowej oraz jego zharmonizowania z systemem podatkowym UE. Nadal jednak polski system podatkowy nie w pełni respektuje wszystkie dyrektywy podatkowe UE. Jest on jednak znacznie dostosowany do reguł gospodarki rynkowej. Należałoby jedynie zastąpić podatek od nieruchomości i ewentualnie podatek rolny i leśny podatkiem katastralnym.

W ramach polskiego systemu podatkowego możemy wyróżnić pewne podsystemy: podatki i opłaty lokalne w całości wpływające do budżetu gmin, podatki w całości wpływające do budżetu państwa, (akcyzowy i od gier) i podatki wspólne, z których dochody są dzielone między budżet państwa oraz budżety jednostek samorządów terytorialnych. Podatkami wspólnymi są podatki dochodowe. W ramach polskiego systemu podatkowego możemy wyróżnić podsystem opodatkowania gospodarstw domowych, podsystem opodatkowania jednostek gospodarczych oraz podsystem opodatkowania rolnictwa. Ten ostatni istnieje z powodu zacofania tego działu i znacznego rozdrobnienia działalności rolniczej. W przyszłości gospodarstwa rolne powinny być opodatkowane na tych samych zasadach, co każda inna działalność gospodarcza.

Zasady opodatkowania i ich ewolucja

Mianem zasad opodatkowania określamy postulaty teorii ekonomii pod adresem praktyki i polityki podatkowej. Odnoszą się one do konstrukcji poszczególnych podatków i całego systemu podatkowego, a także założeń na jakich władza publiczna powinna się opierać posługując się podatkami w życiu gospodarczym i społecznym. Klasyczne zasady opodatkowania sformułował pod koniec XVIIIw. Twórca nowożytnej ekonomii, za którego powszechnie jest uznawany Adam Smith. Autor ten w swoim dziele pt. „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” sformułował 4 zasady opodatkowania, które są aktualne także dzisiaj:

• równości

• pewności

• dogodności

• taniości

Zasada równości postuluje potrzebę zachowania równomierności w opodatkowaniu podatkami. Równomierność tę zdaniem Adama Smitha można zagwarantować poprzez wprowadzenie powszechnego i proporcjonalnego opodatkowania. Powszechność opodatkowania oznacza opodatkowanie wszystkich podatników danym podatkiem na tych samych zasadach. Żadna grupa społeczna nie powinna korzystać z przywilejów podatkowych. Postulat powszechności opodatkowania jest obecnie akceptowany przez prawie wszystkich, ale z pewnymi wyjątkami. W szczególnych sytuacjach niektóre kategorie podatników powinny być zwolnione z danego podatku. Przykładowo w podatku dochodowym od osób fizycznych niekiedy zgłaszana jest wątpliwość, czy omawianym podatkiem powinny być opodatkowane osoby uzyskujące bardzo niski dochód, poniżej minimum socjalnego. Osoby te pozbawione są bowiem zdolności podatkowej. W tej sytuacji nie tylko powinny być zwolnione z podatku dochodowego lecz, co więcej, powinny korzystać z pomocy socjalnej. Po drugie niekiedy kwestionuje się celowość opodatkowania transferów socjalnych, tj. np. emerytury, renty, zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki rodzinne, stypendia. Opodatkowanie transferów socjalnych oznacza bowiem, że państwo jedną ręką gwarantuje niektórym kategoriom osób dochód, a drugą ręką część tego dochodu zabiera. W praktyce jednak niektóre transfery socjalne są i powinny być opodatkowane. Dotyczy to zwłaszcza emerytur i rent. Emerytury i renty nie zawsze są w Polsce niskie - emeryci i renciści w wielu przypadkach uzyskują dochód także z innych źródeł. Wątpliwości budzi natomiast opodatkowanie zasiłków dla bezrobotnych. Zasiłki te są obecnie opodatkowane podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Jest on jednak bardzo niski i ma charakter socjalny. Należałoby rozważyć, czy celowe jest ich opodatkowanie. Cały szereg świadczeń socjalnych jest w Polsce zwolnionych z podatku dochodowego od osób fizycznych i świadczenia te powinny być nadal zwolnione z tego podatku. Dotyczy to np. zasiłków pomocy społecznej, zasiłków rodzinnych, stypendiów itd. Kontrowersje budzi także kwestia proporcjonalności opodatkowania. W większości podatków w Polsce obowiązuje skala proporcjonalna, więc wysokość podatków jest wprost proporcjonalna do podstawy opodatkowania. W niektórych jednak podatkach przyjęto skalę progresywną, a więc podatek rośnie szybciej niż podstawa opodatkowania. Przykładem tego typu podatków jest podatek dochodowy od osób fizycznych i podatek od spadków i darowizn. W podatku dochodowym od osób fizycznych zakłada się, że osoby fizyczne, które uzyskały wyższy dochód pod opieką państwa powinny relatywnie więcej łożyć na to państwo

Zasada pewności postuluje, żeby podatnicy z góry wiedzieli jakie podatki w jakiej wysokości i w jakim terminie są zobowiązani zapłacić. Powinni oni wiedzieć jaką poniosą konsekwencję podatkową w przypadku podjęcia lub zaniechania jakiejkolwiek działalności. Zasadę tę sformułowano w celu ochrony podatników przed dowolnością działania władzy publicznej i aparatu podatkowego w dziedzinie podatków. Z zasady tej wynika postulat stabilności prawa podatkowego. W Polsce prawo podatkowe nie może być jednak w pełni stabilne, gdyż nadal jest niedoskonałe, a ponadto nie jest w pełni zgodne z dyrektywami UE. W tej sytuacji jeżeli prawo podatkowe jest zmieniane powinny być przestrzegane następujące reguły:

Prawo podatkowe nie powinno działać wstecz - ta reguła obowiązuje jedynie w przypadku ustaw podatkowych, ale jeszcze w połowie lat '90 występowały przypadki uchwalania ustaw z mocą wsteczną. Przykładem tego może być ustawa z 15.2.92r. o podatku dochodowym od osób prawnych, która zaczęła obowiązywać od 1.01.1992r. Nadal jednak akty wykonawcze do ustaw są wydawane w Polsce z mocą wsteczną.

W przypadku nowelizacji ustaw podatkowych ustawodawca powinien zachować odpowiedni okres vacatio legis, a więc zmiany prawa podatkowego powinny obowiązywać dopiero po upływie odpowiedniego okresu. W Polsce obowiązuje zasada, że jeżeli znowelizowane przepisy ustawy podatkowej mają obowiązywać od nowego roku, to powinny być uchwalone przez Sejm i opublikowane do końca listopada roku poprzedzającego. Minimalny okres wynosi w tym przypadku 1 miesiąc i 1 dzień. W konsekwencji każdego roku w październiku i listopadzie toczą się w Parlamencie gorączkowe prace nad nowelizacją ustaw podatkowych. I jeszcze pod koniec listopada podatnicy nie wiedzą jakie podatki zapłacą w nowym roku. W Polsce należałoby przyjąć, że minimalny okres vacatio legis w przypadku nowelizacji ustaw wynosi pół roku. Ustawy podatkowe powinny być znowelizowane do końca czerwca roku poprzedniego jeżeli znowelizowana ustawa podatkowa ma obowiązywać od 1.01 nowego roku. W przypadku całkiem nowych ustaw podatkowych w Polsce obowiązuje co najmniej półroczny okres vacatio legis i okres ten jest wystarczający do dostosowania działań podatników do wprowadzonego nowego podatku.

Zasada dogodności postuluje, aby podatki były pobierane w najbardziej dogodnym dla podatników czasie i najbardziej dogodnej dla nich formie, np. podatki obciążające rolnictwo powinny być pobierane po żniwach, a nie na przednówku. Z tego przykładu wynika, że obowiązek podatkowy powinien powstawać dopiero gdy podatnik otrzymał środki pieniężne za sprzedane towary i usługi, a nie gdy wydał towar czy wykonał usługę. W większości jednak podatków w Polsce ta reguła nie jest przestrzegana i obowiązek podatkowy powstaje w momencie wydania towaru czy wykonania usługi.

Zasada taniości głosi potrzebę dbania o możliwie jak najniższe koszty poboru podatków. Niedopuszczalna jest sytuacja, w której koszty poboru podatków zbliżają się do dochodów z nich uzyskiwanych. W przypadku Polski nie jest pewne, czy zasada ta jest respektowana przez podatek od posiadania psów. Maksymalna stawka roczna od 1 psa wynosi obecnie nieco ponad 33zł., a w niektórych gminach koszty poboru podatku są wyższe od dochodu z niego uzyskiwanego.

Granice opodatkowania

Kwestia granic opodatkowania należy do najbardziej kontrowersyjnych w naukach ekonomicznych i do tej pory nie została jednoznacznie rozwiązana. Podstawowym źródłem wszelkich płatności podatkowych jest dochód podatnika. Jednakowoż wszystkie podatki nakładane na podatników nie powinny sięgać do całego ich dochodu. Tak wysokie opodatkowanie oznaczałoby konfiskatę całego uzyskanego dochodu, co musiałoby prowadzić do zaniku wszelkiej działalności podatkowej. Podatki powinny respektować zasadę ochrony źródła podatku. Pobieranie podatków nie powinno prowadzić do rezygnacji przez podatników z prowadzenia opodatkowanej działalności . Górna granica opodatkowania nie sięga zatem całego dochodu podatników lecz jedynie ich części. Na pytanie jaka część uzyskanego dochodu może być przejęta przez władzę publiczną w formie podatku bez większego uszczerbku dla prowadzonej działalności gospodarczej na pytanie częściowo odpowiada krzywa Artura Laffera

Stopa podatkowa określa udział podatków w dochodach podatników. Przy zerowej stopie podatkowej wpływy z podatku dochodowego są 0. Gdy stopa podatkowa jest podnoszona początkowo wpływy z podatku ciągle rosną. Gdy stopa podatkowa przekroczy pewien próg, dalsze jej podnoszenie powoduje spadek wpływów z podatku dochodowego. Jest to spowodowane dwoma czynnikami: rośnie liczba oszustów podatkowych, gdyż wysoka stopa składa silną pokusą do oszustw podatkowych. W przypadku bardzo wysokiej stopy podatkowej część podatników rezygnuje z prowadzenia działalności zarobkowej albo też ogranicza skalę tej działalności. Wychodząc z założenia, że nie ma sensu pracować dla fiskusa. Optymalną stopą podatkową jest taka stopa, przy której wpływy z podatku dochodowego są maksymalne. Stopa ta określa granice opodatkowania. W przypadku Polski można przypuszczać, że stopa ta nie przekracza 50%.

Znaczenie fiskalne i pozafiskalne ceł.

Cła są bardzo starą instytucją ekonomiczną. Pojawiły się bowiem już w starożytności i pobierane są po dzień dzisiejszy w państwach o różnych systemach gospodarczych. Cła nakładane są przede wszystkim na towary przywożone z zagranicy.

Ich nakładanie na te towary ma na celu nie tylko przysporzenie dochodów władzy publicznej, lecz również ochronę producentów krajowych przed konkurencją towarów importowanych. Cła mogą być jednak nakładane również na towary wywożone zagranicę. W większości jednak państw na świecie, w tym również w Polsce export towarów jest wolny od ceł. Przyczynia się on bowiem do wzrostu produkcji oraz zatrudnienia, czym zainteresowane są zarówno władze państwowe jak i pracodawcy i pracobiorcy.

Konwencja brukselska z 1921 roku zabrania nakładania ceł na towary przewożone tranzytem przez terytorium danego kraju. Polska jest krajem tranzytowym i tranzyt stwarza w naszym kraju pewne problemy. Jedną z form oszustw celnych jest fikcyjny tranzyt. Mianowicie w wielu przypadkach kierowcy tirów wjeżdżających do Polski deklarują tranzyt w praktyce jednak towary kierowane są na rynek polski.

Cła są szczególnego rodzaju formą podatku. Jest to specyficznego rodzaju podatek nakładany przez państwo na towary przewożone przez granice państwowe. W gospodarce planowanej centralnie cła stanowiły drugorzędne źródło dochodów budżetu państwa. Istniał bowiem wówczas monopol państwa w handlu zagranicznym, a cła były pobierane jedynie w obrocie niehandlowym. Mianowicie pobierano je od osób fizycznych przywożących lub wywożących towary zagranicę.

Do końca lat 80-tych Polacy znani byli w całej Europie jako handlowcy na masową skalę wywożący i przywożący towary (w walizkach).Jeszcze w połowie lat 80-tych wpływy z ceł stanowiły jedynie 0,3% dochodów ogółem budżetu państwa. W 89 roku zniesiono monopol państwa w handlu zagranicznym oraz wprowadzono równość wszystkich podmiotów uczestniczących w obrocie zagranicznym. Zniesiono jednocześnie cła wywozowe i od tego momentu cła stały się ważnym instrumentem polityki handlowej oraz ważnym źródłem dochodów publicznych. W latach 1991-93 udział ceł w dochodach budżetu państwa wzrósł z 8,1 do 9,5%. W następnych jednak latach znaczenie ceł w dochodach budżetu państwa systematycznie spadało. W rezultacie w 2000 roku cła stanowiły jedynie 3,7 % dochodów ogółem budżetu państwa. Spadek znaczenia ceł w dochodach publicznych jest spowodowany dwoma czynnikami:

1. Polska należy do Światowej Organizacji Handlu. Organizacja ta dąży do stopniowego znoszenia barier w handlu międzynarodowym poprzez między innymi obniżanie na zasadach wzajemności starych ceł. W handlu międzynarodowym obowiązuje zasada wzajemności. Zasada ta oznacza, że jeżeli dany kraj nie chce aby jego towary były dyskryminowane na innych rynkach, sam nie może dyskryminować towarów importowanych.

2. Polska w latach 90-tych podpisała wiele umów wielostronnych i dwustronnych o ustanowienie strefy wolnego handlu. Taką umowę podpisaliśmy z Unią Europejską, z państwami należącymi do EFTY ( Islandia, Norwegia, Szwajcaria, Lichtenstein). Polska należy do Środkowo-Europejskiego Porozumienia o Ustanowieniu Strefy Wolnego Handlu. To porozumienie jest znane pod skrótem CEFTA. Do CEFTY należą: Czechy, Bułgaria, Słowenia, Słowacja, Węgry, Rumunia, Polska. W latach 90-tych Polska podpisała kilkanaście umów dwustronnych o ustanowieniu strefy wolnego handlu. Tego typu umowę podpisaliśmy z Litwą, Łotwą, Estonią, Wyspami Owczymi, Izraelem, Turcją (Turcja przez długi czas sprzeciwiała się wejściu Polski do NATO.)

Z tych dwóch przyczyn w latach 90-tych stopniowo obniżane były stawki celne w polskiej taryfie celnej. W rezultacie producenci krajowi coraz słabiej są chronieni cłami przed konkurencją towarów zagranicznych. W ostatnich latach bilans handlowy Polski był wysoce ujemny. W 98 roku saldo handlu zagranicznego było ujemne na kwotę 18,8 mld. dolarów. Natomiast w 99 roku na kwotę 18,5 mld. dolarów. O tę kwotę import towarów przewyższał export.

Wyjątkowo wysoki deficyt handlu zagranicznego jest spowodowany między innymi umacnianiem się wartości złotego i taniością walut wymienialnych. Także waluty wymienialne powodują, że export jest mało opłacalny, a opłacalność importu jest bardzo wysoka. Umacnianie się wartości złotego jest spowodowane między innymi wysokimi stopami procentowymi istniejącymi w Polsce. Cła są między innymi instrumentem polityki handlowej. Poprzez kształtowanie ceł państwo oddziałuje na wysokość i kierunki importu poszczególnych towarów. Możemy wyróżnić kilka kategorii ceł jako instrumentu polityki handlowej:

1. Pierwszą kategorią ceł są tzw. cła wychowawcze. Są one nakładane na towary wybranej gałęzi, które w początkowym okresie otoczone są przez państwo szczególną ochroną. Cła wychowawcze w miarę upływu czasu są stopniowo obniżane, aż do całkowitego zaniku. W Polsce w latach 90-tych wprowadzono cła wychowawcze na produkty przemysłu rafineryjnego i petrochemicznego. Istniało bowiem niebezpieczeństwo, że w przypadku braku tego typu ceł upadnie Petrochemia Płocka. Dzięki szczególnej ochronie ceł Zakłady Petrochemiczne. W Płocku zostały w latach 90-tych zmodernizowane i obecnie bez szczególnej ochrony celnej są w stanie sprostać konkurencji zagranicznej.

2. Drugą kategorią ceł są cła protekcyjne. Są to cła o charakterze stałym nakładane na towary importowane w celu podwyższenia ich ceny do poziomu cen towarów wytwarzanych w kraju. Cła protekcyjne mają na celu ograniczenie importu niektórych towarów, które z powodzeniem mogą być wytwarzane w kraju, lecz po wyższym koszcie. Cła protekcyjne w latach 90-tych nakładano na niektóre surowce rolnicze np. pszenicę i niektóre towary przemysłu rolno-spożywczego.

3. Trzecią kategorią ceł jako instrumentem polityki są cła prohibicyjne nazywane niekiedy w publicystyce cłami zaporowymi. Cła te zmierzają do stworzenia bariery dla importu niektórych towarów. Stosowane są one w odniesieniu do tych towarów , których import jest uznawany przez władzę państwową za niepożądany. Cła zaporowe na szerszą skalę wprowadzono w Polsce na surowce rolnicze i niektóre produkty przemysłu rolno-spożywczego za czasów premiera Pawlaka. Cła prohibicyjne są bardzo niebezpieczne, dlatego że ich wprowadzenie może się spotkać z odwetem innych krajów. Odmianą ceł prohibicyjnych są właśnie cła odwetowe. Z kolei wśród ceł odwetowych wyróżniamy:

1. Cła antydumpingowe - stosowane są w odniesieniu do importu towarów z takich krajów, które w handlu zagranicznym uprawiają dumping. Dumping polega na sprzedaży towarów po cenie niższej od kosztów wytworzenia. Celem dumpingu jest opanowanie danego rynku zbytu poprzez doprowadzenie do bankructwa producentów krajowych.

2. Cła antydyskryminacyjne - stosowane są w odniesieniu do importu towarów z takich krajów, które dyskryminują export z rozpatrywanego kraju.

3. Cła antypremiowe - stosowane są w odniesieniu do importu towarów z takich krajów, które subsydiują swój export. Wymiar cła w odniesieniu do poszczególnych towarów określa taryfa celna. Taryfa celna jest wykazem towarów odpowiednio usystematyzowanych oznaczonych kodami z przypisanymi do nich stawkami celnymi.

Taryfę celną ustanawia Rada Ministrów w drodze rozporządzenia. Większość stawek celnych w polskiej taryfie celnej to stawki procentowe. W przypadku towarów, na które obowiązują stawki procentowe wysokość cła jest uzależniona przy danej stawce celnej od wartości celnej towaru. Procentowe stawki celne stwarzają silną pokusę do oszustw celnych polegających na zaniżaniu wartości celnej danego towaru. W odniesieniu do pozostałej części towarów obowiązują stawki kwotowe. W tym przypadku wysokość cła przy danej stawce kwotowej jest uzależniona od wolumenu (ilości) importu towarów (wolumen mierzony w tonach, hektolitrach, sztukach itd.) W odniesieniu do nielicznej grupy towarów w polskiej taryfie celnej oprócz procentowej stawki celnej określono kwotę minimalnego cła w euro. Kwota ta ma zastosowanie wówczas, gdy cło wyliczone według określonej stawki celnej od wartości celnej towaru jest niższe od równowartości w złotych kwoty minimalnego cła w euro. Polska taryfa celna ma charakter reglamentacyjny. Wysokość cła w przypadku importu danego towaru jest uzależniona między innymi od pochodzenia tego towaru. Mianowicie generalnie można powiedzieć import towarów z niektórych krajów i regionów jest preferowany (kraje UE, niektóre kraje CEFTY np. Czechy) Import towarów z innych krajów nie jest preferowany (Rosja, Ukraina, Białoruś). Można powiedzieć, że dla tego samego towaru w polskiej taryfie celnej przewidziane są zróżnicowane stawki celne występują w niej bowiem cztery rodzaje stawek celnych:

1. Stawki celne autonomiczne

2. Stawki celne konwencyjne

3. Stawki celne preferencyjne

4. Stawki celne obniżone

Ad 1)stawki celne autonomiczne są najwyższymi stawkami w polskiej taryfie celnej. Są one swobodnie kształtowane przez Polskę niezależnie od zakresu zobowiązań podjętych przez nasz kraj na forum Światowej Organizacji Handlu. Są one stosowane w odniesieniu do następujących towarów:

• Towarów pochodzących z krajów i regionów, w których nie została przyznana klauzula najwyższego uprzywilejowania i nienależących do Światowej Organizacji Handlu. Klauzula najwyższego uprzywilejowania stanowi zobowiązanie do niedyskryminowania towarów pochodzących z określonych krajów. Ten pierwszy przypadek prawie nie występuje.

• Są one stosowane w odniesieniu do niektórych towarów pochodzących z krajów należących do Światowej Organizacji Handlu i którym przyznano klauzulę najwyższego uprzywilejowania. Jeżeli w taryfie celnej dla tych towarów nie przewidziano poza stawką autonomiczną innych stawek (w Polsce dla niektórych towarów przewidziane są tylko autonomiczne). W przypadku towarów , których kraju lub regionów pochodzenia nie można ustalić, stosuje się stawkę celną autonomiczną podwyższoną o 100%.

Ad 2) Stawki celne konwencyjne znajdują zastosowanie w odniesieniu do większości towarów pochodzących z krajów i regionów należących do Światowej Organizacji Handlu oraz tych, którym Polska przyznała klauzulę najwyższego uprzywilejowania. Respektują one konwencje podpisane przez Polskę na forum Światowej Organizacji Handlu.

Ad 3.) Stawki celne preferencyjne stosowane są w odniesieniu do niektórych towarów pochodzących z krajów rozwijających się i najmniej rozwiniętych.

Za kraj rozwijający się polska taryfa celna uznaje taki kraj pozaeuropejski , w którym PKB na jednego mieszkańca nie jest wyższy niż w Polsce. Do krajów tych należą takie państwa jak: Boliwia, Kolumbia, Chiny, Wietnam, Indie, Angola, Wybrzeże Kości Słoniowej itd.

Natomiast za kraj najmniej rozwinięty uznaje Polska taryfa celna kraje znajdujące się na liście krajów najmniej rozwiniętych, corocznie sporządzanych przez ONZ. Do tych krajów zaliczamy: Bangladesz, Afganistan, Haiti i znaczną część krajów czarnej Afryki.

Są stosowane jedynie w odniesieniu do niektórych towarów pochodzących z wyżej wymienionych krajów. Z preferencji wyłączone są np. wyroby alkoholowe, paliwa, wyroby tekstylne, stalowe, tytoniowe itd.

Ad 4.) Obniżone stawki celne stosowane są w odniesieniu do niektórych towarów pochodzących z państw, z którymi Polska podpisała umowy międzynarodowe dotyczące tworzenia stref wolnego handlu. Z tych państw największe znaczenie mają państwa UE zwłaszcza Republika Federalna Niemiec.

W polskiej taryfie celnej są przewidziane specjalne stawki celne dla kontyngentów celnych. Stawki te są niższe od odpowiednich stawek autonomicznych i konwencyjnych. Obniżanie stawek celnych od dziesięciolecia spowodowało, że obecnie producenci krajowi bardzo słabo są chronieni przed konkurencją towarów importowanych, przy czym ochrona ta jest najsłabszą, w przypadku importu towarów z UE.

Podatki dochodowe

Podatek ceduralny - liczy się podatek odrębnie dla poszczególnych źródeł dochodów. Wadą jego jest to, że nie można stosować skali progresywnej i ulg podatkowych

Podatek globalny - opodatkowaniu podlega suma dochodów. Zaletą jego jest możliwość stosowania ulg podatkowych oraz progresywną skalę podatkową.

Podatek dochodowy od osób fizycznych w Polsce jest podatkiem globalnym, ale istnieją pewne odstępstwa (np. dochody z tytułu sprzedaży lub zamiany nieruchomości, dochody z kapitałów pieniężnych). Podatek ten jest regulowany ustawą z 26.7.1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. Zaczął on obowiązywać w 1992r. i zastąpił pięć innych podatków:

• Wynagrodzeń

• Płac

• Wyrównawczy

• Rolny w części dot. dochodów działów specjalnych produkcji rolnej

• Od działalności gospodarczej prowadzonej przez osoby fizyczne

Podatek ten jest podatkiem państwowym (zasila budżet państwa), ale jednostki terytorialne mają swoje udziały (gmina - 17,6, powiat - 12, a województwo - 1,5%)

Podmiot podatku dochodowego od osób fizycznych

Podmiotem są osoby fizyczne, czyli od urodzenia aż do śmierci.

Obowiązek podatkowy

Wyróżnia się nieograniczony (osoby mieszkające na terytorium RP i osoby, których pobyt czasowy trwa dłużej niż 183 dni Polega na tym, że podatnik płaci podatek niezależnie od tego gdzie znajduje się źródło dochodów, czy w kraju, czy za granicą) i ograniczony ( dotyczy osób nie mających miejsca zamieszkania na terytorium RP, osób z pobytem czasowym krótszym niż 182 dni oraz osób, których pobyt czasowy trwa dłużej niż 183 dni, ale przybyły one w celu podjęcia zatrudnienia w zagranicznych przedsiębiorstwach drobnej wytwórczości w spółkach z udziałem zagranicznym, w oddziałach i przedstawicielstwach przedsiębiorstw i

banków zagranicznych) obowiązek podatkowy

Jeżeli osobę dot. nieograniczony obowiązek podatkowy stosuje się umowę o unikaniu podwójnego opodatkowania. 2 metody:

• metoda zwolnienia z progresją - łączy się dochody osiągnięte w kraju i zagranicą, później wylicza się stopę podatkową (relację podatku do podstawy opodatkowania), później wylicza się podatek na podstawie stopy podatkowej od dochodów osiągniętych w kraju i ta kwotę trzeba wpłacić

• kredytu podatkowego - polega na tym, że łączy się dochody osiągnięte w kraju i zagranicą i od tego odejmujemy podatek płacony za granicą z jednym ograniczeniem - nie może być one większe niż proporcjonalne do dochodu osiągniętego za granicą.

Zasadą w podatku dochodowym jest odrębne opodatkowanie współmałżonków. Aby małżonkowie mogli opodatkować się razem muszą spełnić nast. warunki:

1. przez cały rok podatkowy zostają małżeństwem

2. istnieje wspólnota majątkowa

3. złożą wniosek o łączne opodatkowanie

4. podlegają nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu

5. dochody można łączyć

Kiedy nie można rozliczać się razem: od 2001 zasada ta nie może być stosowana, gdy jedna z osób osiąga dochody opodatkowane na zasadach określonych w ustawie z 20 listopada 1998r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne.

Od 1993r. istnieje możliwość łącznego opodatkowania osób samotnie wychowujących dzieci:

• małoletnich

• bez względu na wiek jeżeli jest pobierany na nie zasiłek pielęgnacyjny

• dzieci do 25 roku życia jeżeli uczą się i nie osiągają dochodów z wyjątkiem zwolnionych od opodatkowania

Technika łącznego opodatkowania - sumujemy dochody małżonków, dzielimy je przez 2, od połowy liczymy podatek i w ten sposób wyliczony podatek mnożymy przez 2

Dochody małolatów - dołącza się je do dochodów rodziców

Przedmiot opodatkowania

Są wszelkie dochody rozumiane jako nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania w danym roku podatkowym z wyjątkiem wyraźnie zwolnionych od opodatkowania. Jeśli koszty będą większe od przychodów, to mamy stratę. Od 2001r. stratę można odliczać w ciągu kolejnych następnych 5 lat. Maksymalnie w jednym roku można odliczyć 50% straty.

Źródła uzyskania dochodów

1. stosunek służbowy, stosunek pracy, w tym również spółdzielczy stosunek pracy, członkostwo w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, praca nakładcza, emerytura i renta

2. działalność wykonywana osobiście (np. umowy zlecenie, umowy o dzieło)

3. pozarolnicza działalność gospodarcza

4. działy specjalne produkcji rolnej (np. uprawy szklarniowe roślin w większych rozmiarach, uprawa grzybów, hodowla drobiu i zwierząt futerkowych)

5. nieruchomości lub ich części

6. najem, podnajem, dzierżawa, poddzierżawa, umowy o podobnym charakterze np. leasing

7. kapitały pieniężne i prawa majątkowe (np. odsetki od pożyczek, dywidendy, przychody z praw autorskich, w tym z tytułu ich sprzedaży lub zamiany)

8. sprzedaż lub zamiana nieruchomości lub ich części oraz udziału w nieruchomości, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub użytkowego i in., prawa wieczystego użytkowania gruntów i innych rzeczy

9. inne źródła (np. zasiłki chorobowe, macierzyńskie, opiekuńcze, świadczenia rehabilitacyjne, stypendia, nagrody, przychody ze źródeł nieujawnionych)

Zwolnienia

Są dwa rodzaje zwolnień:

• podmiotowe - związane z osobą podatnika, w Polsce w zasadzie nie występują, immunitet podatkowy przedstawicielstw placówek dyplomatycznych i konsularnych

• przedmiotowe - są związane z okolicznościami dotyczącymi przedmiotu opodatkowania i w podatku dochodowym od osób fizycznych jest sporo. Są wymienione w ustawie o podatku dochodowym oraz innych przepisach

Przykładowe zwolnienia:

• zasiłki rodzinne, pielęgnacyjne, rodzinne, wychowawcze

• stypendia naukowe

• kwoty umorzonych kredytów lub pożyczek studenckich

Podstawa opodatkowania

Podstawą jest suma dochodów z poszczególnych źródeł przychodów. Jest to dodatnia różnica pomiędzy sumą przychodów a kosztami ich uzyskania w danym roku podatkowym. W ustawie przewidziane są trzy zasadnicze sposoby ustalania kosztów uzyskania przychodów:

1. w przypadku podatników zobowiązanych do prowadzenia ksiąg rachunkowych oraz księgi przychodów i rozchodów, koszty rzeczywiście poniesione winny wynikać z rzetelnych i prawidłowych ksiąg mających oparcie w dokumentach księgowych

2. ryczałtowy sposób ustalania kosztów. Trzy sytuacje:

• w przypadku przychodów z tytułu stosunku służbowego, stosunku pracy, spółdzielczego stosunku pracy oraz pracy nakładczej koszty uzyskania przychodów ustalamy jako 0,25% kwoty stanowiącej górną granicę 1 przedziału skali podatkowej, miesięcznie. Jeżeli podatnik otrzymuje przychody z kilku zakładów pracy, to koszty może podnieść do 4% wspomnianej kwoty

• w przypadku przychodów z tytułu umowy o dzieło, umowy zlecenia, samodzielnie wykonywanej pracy artystycznej, literackiej, naukowe, koszty uzyskania przychodów wynoszą 20% przychodów

• w przypadku przychodów z tytułu korzystania z praw autorskich i pokrewnych koszty uzyskania przychodów liczymy jako 50% uzyskanych przychodów

3. w przypadku niektórych przychodów nie liczymy kosztów uzyskania przychodów (rent, emerytur, dochodów z kapitałów pieniężnych

Odliczenia od dochodu

• składka na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe

• składki na rzecz organizacji, do których przynależność pracownika jest obowiązkowa

• darowizny na cele naukowe, oświatowe, kulturalne, ochronę zdrowia (max 15% rocznego dochodu)

• darowizny na cele dobroczynne, działalność charytatywną, ochronę środowiska, cele kultu religijnego (max 10% rocznego dochodu)

• wydatki na cele rehabilitacyjne

SKALA PODATKOWA podatku dochodowego na zasadach ogólnych

Podatek dochodowy od osób fizycznych jest podatkiem progresywnym. Są trzy progi dochodowe.

Podstawa obliczenia podatku dochodowego od osób fizycznych w roku 2001:tabelka

II próg 6541,24 19% z 37024 - 493,32 + 30% nadwyżki

III próg analogicznie

Progresja ta nazywana jest progresją ciągłą szczeblową, dlatego że stawki stosujemy dla danego progu i nadwyżki. Skala ta obowiązuje w roku 2001 i teraz będziemy się rozliczać zgodnie z tą skalą.

Progi podatkowe w roku 2002.tabelka

Od 2002 zmieniła się podstawa waloryzacji - kwota wolna od podatku ,a tym samym progi podatkowe. Zmianie nie uległy wysokości dochodu , lecz kwota wolna od podatku. Podstawą waloryzacji tych wielkości (kwoty wolnej i progów) jest wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych - rok 2002. natomiast wcześniej był wskaźnik wzrostu przeciętnego wynagrodzenia.

Te stawki 19, 30, 40% to stawki nominalne.

Ulgi od podatku w roku 2001

1. Wydatki na zakup działki budowlanej (max 19% równowartości 350 m kwadratowych działki)

2. Tzw. „duża” ulga budowlana - nowe mieszkania na rynku pierwotnym (19% wydatków)

3. Wydatki z tytułu oszczędzania w kasie mieszkaniowej (30% wydatków)

4. Wydatki na remont i modernizację budynku lub lokalu mieszkalnego ( 19% wydatków)

5. Wydatki na dokształcanie i doskonalenie zawodowe podatnika - dotyczy kursów i szkoleń związanych z wykonywanym przez podatnika zawodem (19% wydatków)

6. Wydatki na naukę w szkołach wyższych - wiek podatnika do 35 lat (19% wydatków)

7. Wydatki na leczenie prywatne - nie dotyczy leków (19% wydatków)

Poza tym odliczyć możemy składkę na powszechne ubezpieczenie zdrowotne (7,75 % podstawy wymiaru składki)

• Trzy pierwsze ulgi ( 1, 2, 3) w 2002 roku są zniesione. Jednak istnieje ciągłość ulg.

• Pojawiła się nowa ulga: Możliwość odliczania odsetek od podstawy opodatkowania od kredytów i pożyczek, które zostały zaciągnięte na finansowanie inwestycji mającej zapewnić własny dach nad głową ( odsetki od kredytów zaciągniętych po 1 stycznia 2002

• Możemy odliczyć odsetki , ale inwestycje trzeba zakończyć w ciągu trzech lat licząc od końca roku , w którym otrzymaliśmy pozwolenie na inwestycje. Odliczenie następuje po zakończeniu inwestycji.

• Ulgi z podpunktów 4, 5, 6 pozostają, natomiast ulga 7 została zlikwidowana w roku 2002.

• W 2002 roku możemy też odliczyć składkę na ubezpieczenie zdrowotne, ale nie można odliczyć więcej niż 7,75 % podstawy wymiaru składki nawet jeśli stawka może się zmienić - zwiększyć.

Wyliczony podatek płacimy do odpowiedniego Urzędu Skarbowego. Podatnik sam oblicza swój podatek lub może zwrócić się do płatnika. Płatnik to osoba, która jest zobowiązana do wyliczenia podatku i pobrania go od podatnika i zapłacenia do US we właściwym terminie. Płatnikiem może być zakład pracy.

Występuje tu zeznanie roczne, które składamy do 30 kwietnia. Jeśli korzystamy z usłu płatnika to do 15 stycznia musimy złożyć oświadczenie w tej sprawie. Jednak nie możemy korzystać z usług płatnika wówczas gdy:

• Mamy kilka źródeł przychodów

• Chcemy skorzystać z ulg

• Rozliczamy się ze współmałżonkiem

Zaliczki miesięczne na podatek płacimy do 20 dnia następnego miesiąca.

Konstrukcja podatku dochodowego od osób fizycznych.(rysunek)

W 2002 roku zlikwidowano zwolnienia podatkowe dotyczące:

• Odsetek od dyskonta od papierów wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa i od obligacji emitowanych przez jednostki Samorządu Terytorialnego

• Odsetek od dyskonta, od pieniędzy zgromadzonych na rachunku bankowym podatnika

• Przychodów z tytułu udziału w funduszach powierniczych i inwestycyjnych

Te dochody zwane kapitałowymi obciążą 20% podatek zryczałtowany. Oznacza to, że nie liczymy żadnych kosztów uzyskania przychodu. Jeśli bank potrąci podatek to my nie musimy później sobie nic odliczać.

RYCZAŁTY

Może również wystąpić podatek zryczałtowany - uproszczony. Zazwyczaj mogą z niego korzystać osoby prowadzące działalność gospodarczą.

Zalety ryczałtów:

1. dla podatnika oznacza to, że zmniejsza się zakres obowiązków podatkowych związanych z dokumentacją prowadzonej działalności

2. bardzo często podatek jest znany z góry na cały rok

3. ten podatek nie zależy od osiąganego dochodu

4. zmniejsza się zakres obowiązku organu podatkowego

Są trzy rodzaje ryczałtów:

1. procentowe

2. kwotowe

3. umowne

ad b) ryczałty kwotowe - kwota podatku jest ustalona na podstawie znamion zewnętrznych i rodzaju prowadzonej działalności (czyli podatek nie zależy od osiąganego dochodu, ale zależy od bezrobocia jakie panuje, liczby zatrudnionych itp.)

ad a) ryczałty procentowe ustala się w sposób uproszczony - podstawę opodatkowania i właściwą dla tej podstawy stawkę

ad c) ryczałty umowne - kwota podatku zazwyczaj jest ustalona z góry na cały rok i wynika z umowy między podatnikiem, a organem podatkowym.

Ryczałty te reguluje ustawa z 20 listopada 1998 roku „o zryczałtowanym podatku od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne”. Ta ustawa reguluje trzy uproszczone formy opodatkowania różniące się zakresem podmiotowo - przedmiotowym i sposobem dokonywania wymiaru należności podatkowych.

W/w trzy uproszczone formy:

1. ryczałt od przychodów ewidencjonowanych ( zasila budżet państwa)

2. karta podatkowa (zasila budżet gminy)

3. zryczałtowany podatek dochodowy od przychodów osób duchownych (zasila budżet państwowy)

Ryczałtowcy wybierają sobie formę opodatkowania - z wyjątkiem wariantu trzeciego , w którym jest ściśle określony podmiot opodatkowania. Podatnicy płacący podatek na podstawie tej ustawy nie muszą prowadzić ksiąg, ale są zobowiązani do prowadzenia innych form dokumentacji podatkowej np. książki ewidencji zatrudnienia.

Ad 1) ryczałt od przychodów ewidencjonowanych - podatek w tej formie mogą opłacać:

• osoby fizyczne

• osoby fizyczne prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej, by można było tak opłacać podatek musza być spełnione następujące warunki formalne:

1. przychody w roku poprzedzającym rok podatkowy z danej działalności nie mogą przekraczać określonej kwoty- w roku 2001 = 470 745 zł

2. nie można opłacać podatku w formie karty podatkowej

3. określone są podmioty, które nie mogą płacić podatku w tej formie:

• osoby prowadzące apteki

• lombardy

• kantory wymiany walut

• osoby wykonujące wolne zawody ( według w/w ustawy to działalność wykonywana przez położnych, prawników , techników budowlanych, księgowych, lekarzy, ekonomistów itp.)

• osoby wytwarzające wyroby opodatkowane podatkiem akcyzowym.

Podatnik może zrzec się płacenia podatków w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych, ale zrzeczenie musi być dokonane nie później niż do 20 stycznia roku podatkowego w formie pisemnego oświadczenia złożonego w odpowiednim Urzędzie Skarbowym.

Stawki w tym podatku to stawki procentowe w przedziale od 3 - 8,5%:

• stawka 3% - zastosowana w przychodach z tytułu świadczenia usług hotelarskich

• stawka 5,5% - w przypadku przychodów z tytułu robot budowlanych

• stawka 8,5% - przychody z tytułu działalności gastronomicznej w tym w zakresie przychodów ze sprzedaży napojów o zawartości alkoholu powyżej 1,5%

Podatnicy mogą korzystać z większości ulg ; takich jak ci na zasadach ogólnych - mogą odliczać składkę na ubezpieczenie zdrowotne jak również mogą korzystać z tych pomniejszających podstawę opodatkowania.

Ryczałt płacimy miesięcznie do 20 dnia miesiąca następnego, a za grudzień płacimy razem z zeznaniem rocznym, które składamy do 31 stycznia.

Ad 2) karta podatkowa

Podatek w tej formie mogą płacić podatnicy prowadzący działalność:

1. usługową lub wytwórczo-usługową do 5 pracowników

2. usługowa w zakresie handlu detalicznego żywnością, wyrobami tytoniowymi, kwiatami do 2 pracowników i napojami poniżej 1,5% zawartości alkoholu do 3 pracowników

3. usługową w zakresie obnośnego i obwoźnego handlu detalicznego artykułami nieżywnościowymi do 2 pracowników

4. gastronomiczną do 4 pracowników

5. w zakresie usług transportowych wykonywanych przy użyciu jednego pojazdu

6. w zakresie usług rozrywkowych do 2 pracowników

7. w zakresie sprzedaży posiłków domowych w mieszkaniach

8. wolnych zawodach polegających na świadczeniu usług w zakresie ochrony zdrowia ludzkiego do 1 pracownika

9. wolnych zawodach polegających na świadczeniu usług weterynaryjnych w tym również sprzedaży preparatów weterynaryjnych do 1 pracownika

10. w zakresie opieki domowej nad dziećmi i osobami starszymi bez dodatkowych pracowników

11. w zakresie usług edukacyjnych polegających na udzielaniu lekcji na godziny

Aby podatnik mógł płacić podatek w formie karty podatkowej musi spełniać warunki:

• musi złożyć wniosek o zastosowanie opodatkowania w tej formie

• musi zgłosić prowadzenie jednej z wymienionych 11 działalności

• nie korzysta z osób przez siebie nie zatrudnionych oprócz usług specjalistycznych

• nie prowadzi innej pozarolniczej działalności

• małżonek podatnika nie prowadzi działalności w tym samym zakresie

• nie wytwarza wyrobów akcyzowych

Stawki w tym podatku są miesięczne kwotowe, a wysokość stawek zależy od:

• rodzaju prowadzonej działalności

• miejsca prowadzenia działalności

• od ilości zatrudnionych pracowników

Stawki w tym podatku mogą być obniżone o:

• 20% - jeżeli osoba prowadząca jest powyżej 60 roku życia i ma stwierdzony najmniej lekki stopień niesprawności

• 10% - od każdego pracownika, u którego stwierdzono najmniej lekki stopień niesprawności

Jeżeli podatnik prowadzi działalność wymienioną w punktach a, b i d ( z tych 11) to może zwiększyć ilość zatrudnionych pracowników o trzech gdy działalność jest prowadzona na terenie gmin zagrożonych bezrobociem strukturalnym, o dwóch gdy podatnik ma gospodarstwo rolne i odrocz tego prowadzi działalność pozarolnicza w miejscowości do 5000 mieszkańców.

Odliczamy także składkę na ubezpieczenie zdrowotne.

Podatek płacimy do 7 dnia miesiąca następnego, a w grudniu do 28 grudnia.

Podatek od towarów i usług

Klasyfikacja podatków obrotowych

Kryterium: zakres czynności objętych opodatkowaniem

• ogólny podatek obrotowy

• selektywny podatek obrotowy

Kryterium: ilość faz podlegających opodatkowaniu

• pobierany we wszystkich fazach obrotu

• w niektórych fazach obrotu

• tylko w jednej fazie obrotu

Kryterium: sposób ustalania podstawy opodatkowania

• od obrotów brutto

• od obrotów netto

Ten podatek w Polsce jest ogólny, pobierany we wszystkich fazach i netto. Jest regulowany ustawą z 93r. o podatku od towarów i usług i podatku akcyzowym.

Podmiot opodatkowania

Podmiotem czynnym (nakładającym podatek) jest państwo

Podmiotem biernym są osoby fizyczne, prawne i jednostki organizacyjne, które nie mają osobowości prawnej (np. jednostki budżetowe, zakłady budżetowe)

Podmioty te stają się podatnikami po spełnieniu następujących warunków:

• mają miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium RP

• wykonują we własnym imieniu i na własny rachunek czynności będące przedmiotem opodatkowania

• czynności te wykonują w okolicznościach wskazujących na zamiar ich wykonywania w sposób częstotliwy (z zamiarem powtarzania tej czynności), nawet gdyby były wykonane jednorazowo

• Ponadto podatnikami tego podatku mogą być podmioty mające miejsce zamieszkania lub siedzibę za granicą, gdy wykonują czynności opodatkowane podatkiem od towarów i usług na terenie RP

• Podatnikiem jest także usługobiorca usług pochodzących z importu.

Podmioty te są podatnikami z mocy prawa.

Za zgodą urzędu skarbowego podatnikami mogą być:

• zakłady lub oddziały osób prawnych, które samodzielnie sporządzają bilans

Wyłączenia z podatku

Podatkiem tym nieopodatkowujemy:

• sprzedaży przedsiębiorstwa lub zakładu samodzielnie sporządzającego bilans

• wydanie towarów na podstawnie umowy użyczenia

• działalność w zakresie gier losowych i zakładów wzajemnych opodatkowanych podatkiem od gier

• czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy

Zwolnienia podmiotowe

• Z mocy prawa - zwolnienia te dotyczą podatników, których wartość sprzedaży towarów opodatkowanych, łącznie z eksportem nie przekroczyła w roku poprzedzającym rok podatkowy określonej kwoty (w 2001 kwota ta wynosiła 10000€)

• Zwolnienia fakultatywne - dotyczą zakładów pracy chronionej, bez względu na wartość sprzedaży oraz podatników rozpoczynający wykonywanie czynności opodatkowanych podatkiem od towarów i usług w ciągu roku i przewidują, że ich wartość sprzedaży łącznie z eksportem nie przekroczy proporcjonalnie do okresu prowadzonej działalności 10000€

Zwolnienia przedmiotowe

• usługi badawczo-rozwojowe

• usługi w zakresie edukacji

• usługi z zakresu ochrony zdrowia i opieki społecznej

• usługi związane z kulturą i sportem

Przedmiot opodatkowania

Przedmiotem opodatkowania jest sprzedaż towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium RP oraz eksport i import. Do zakresu przedmiotowego tego podatku należy również:

• świadczenie usług oraz przekazywanie lub zużycie towarów na potrzeby reprezentacji i reklamy

• zamiana towarów i usług

• przekazanie przez podatnika towaru oraz świadczenie usług na potrzeby osobiste podatnika

Podstawa opodatkowania

Podstawą jest obrót rozumiany jako kwota należna z tytułu sprzedaży towarów pomniejszona o kwotę należnego podatku

Szczególne sposoby ustalania podstawy opodatkowania

• towary opodatkowane akcyzą - wartość towaru + akcyza

• w imporcie towarów - wartość celna + cło należne + ewentualnie podatek akcyzowy

• przy sprzedaży budynków i budowli trwale związanych z gruntem z podstawy wyłącza się wartość gruntu

Stawki podatkowe

22% - stawka podstawowa - opodatkowane są tym te usługi, które nie są opodatkowane po obniżonej stawce lub preferencyjnej

7% - towary i usługi (np. prasa, materiały budowlane, towary dziecięce (0d 2002 już nie), połączenia internetowe)

3% - nieprzetworzone produkty rolne (miód pszczeli standaryzowany, produkty hodowli)

0% - stawka preferencyjna - oznacza prawo do zwrotu podatku zapłaconego przy zakupach towarów i usług, a także niewystępowanie podatku należnego (eksport towarów i usług)

Dla podatnika bardziej opłacalna jest stawka 0% niż zwolnienie, bo podatek należny wynosi 0, a mamy możliwość odliczenia podatku naliczonego (zapłaconego we wcześniejszych fazach).

Skala podatkowa

Skala jest stała, proporcjonalna

Terminy i sposób płatności

Obowiązuje zasada samoobliczenia, podatnik jest zobowiązany sam obliczyć i wpłacić podatek za okresy miesięczne w terminie do 25 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał obowiązek podatkowy.

Podatnik ma prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego

Podatek należny - podatek wynikający ze zastosowania stawki podatkowej do obrotu zrealizowanego w danej fazie

Podatek naliczony - podatek zapłacony w poprzedniej fazie, przy zakupach dóbr i usług

Podatek do zapłacenia - różnica między podatkiem należnym i naliczonym

Jeśli podatek należny jest większy od podatku naliczonego, to różnicę wpłacamy do US, a gdy jest mniejszy, to uzyskujemy zwrot różnicy podatku.

Są dwie metody zwrotu:

• zwrot pośredni - polega na tym, że obniżamy o kwotę nadwyżki podatek należny za następne okresy (metoda ta jest zasadą)

• zwrot bezpośredni - dokonuje się on poprzez przelanie pieniędzy na rachunek bankowy podatnika w ciągu 25 dni od dnia złożenia rozliczenia przez podatnika - ma miejsce tylko w dwóch przypadkach:

• gdy całość lub część sprzedaży towarów opodatkowanych jest stawką niższą niż 22%

• gdy nadwyżka powstała na skutek poniesienia wydatków na zakup towarów i usług, które zaliczone są przez podatnika do środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych podlegających amortyzacji

W 2001r. osoby płacące podatek w formie karty podatkowej były zwolnione z podatku od towarów i usług z wyjątkiem niektórych rodzajów działalności (np. działalność gastronomiczna)

Cechy podatku od wartości dodanej

1. Jest to podatek konsumpcyjny obciążający finalnego nabywcę dóbr i usług

2. Neutralny ze względu na:

• koszty uzyskania przychodów - podatek uiszczony przez podatników w cenach dóbr i usług nie jest kosztem - jest on odliczany od podatku należnego w danej fazie obrotu

• pionową koncentrację produkcji - wyeliminowanie niektórych faz obrotu nie ma wpływu na ostateczne obciążenie wyrobu finalnego podatkiem

• wymianę międzynarodową

3. Zastosowanie stawki obniżonej w systemie tego podatku ma wpływ na cenę wyrobu finalnego tylko wtedy, gdy jest nią obciążona ostatnia faza obrotu

4. Zwolnienie od podatku jednej z faz obrotu z wyjątkiem fazy ostatniej powoduje naruszenie zasady neutralności podatku ze względu na koszty uzyskania przychodu i wzrost ceny wyroby finalnego

PODATEK AKCYZOWY

1. Istota podatku:

Podatek akcyzowy jest podatkiem jednokrotnym (selektywnym podatkiem konsumpcyjnym), tj. obciąża towar tylko w jednej fazie obrotu ( u producenta lub importera), może jednak zdarzyć się, że podatkiem tym będzie obciążony zarówno surowiec jak i wyrób finalny.

PODATEK AKCYZOWY - na wyroby spirytusowe i tytoniowe, przyczynia się do wzrostu ich cen i obniżenia konsumpcji. Zapobiega w ten sposób upowszechnieniu się niektórych patologii społecznych i pogorszeniu się stanu zdrowotności społeczeństwa.

2. Podmiot i przedmiot opodatkowania.

1. Podmiotem opodatkowania:

• producenci i importerzy wyrobów akcyzowych.

• osoby fizyczne, jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej oraz osoby prawne posiadające importowane wyroby akcyzowe od których nie pobrano podatku akcyzowego.

• Przedmiot opodatkowania:

W Polsce tym podatkiem opodatkowano 19 grup wyrobów spośród których najwięcej dochodów przynoszą

• wyroby akcyzowe

• nadmierne ubytki

• zawinione niedobory powstałe w czasie produkcji, magazynowania lub przewozu

• paliwa do silników

• wyroby przemysłu spirytusowego

• wyroby winiarskie, piwo

• wyroby tytoniowe.

3. Zwolnienia z podatku akcyzowego:

• Wyroby finalne wykonane z komponentów obciążonych już podatkiem akcyzowym np. odzież skórzana, futrzana, środki upiększające i wyroby perfumeryjne, sól.

• Wyroby przeznaczone na eksport.

4. Podstawa opodatkowania:

Podstawę opodatkowania stanowi obrót wyrobami akcyzowymi a przy ich imporcie, wartość celna powiększona o należne cło. W przypadku towarów objętych procedurą uszlachetniania, podstawą jest różnica między wartością towarów wywiezionych czasowo za granicę a wartością celną produktów kompensacyjnych powiększonych o należne cło.

5. Stawki podatkowe:

• W ustawie zostały określone jedynie górne granice procentowych stawek podatku akcyzowego dla poszczególnych grup wyrobów. Minister Finansów może obniżać te stawki oraz zwalniać niektóre wyroby od podatku.

• Stawki podatkowe mogą być wyrażane:

• w procencie ceny sprzedaży obniżonej o podatek od towarów i usług

• w procencie podstawy opodatkowania dla wyrobów importowanych

• w kwocie na jednostkę wyrobu oraz w formie różnicy cen

• W szczególny sposób ustalana jest stawka akcyzy dla papierosów. Ma ona charakter procentowo- kwotowy. Część procentowa odnoszona jest do maksymalnej ceny detalicznej (wyznaczonej i wydrukowanej przez producenta lub importera na pojedynczym opakowaniu) i wynosi 25 % tej ceny. Natomiast część kwotowa jest taka sama dla wszystkich papierosów, bez względu na ich pochodzenie i właściwości. Suma podatku akcyzowego naliczonego od jakiegokolwiek rodzaju papierosów nie może być niższa niż 90 % całkowitej kwoty podatku akcyzowego (naliczonego od ceny równej najpopularniejszej kategorii cenowej). Ten szczególny charakter stawki dla papierosów wynika z dostosowania polskich przepisów do wymogów prawa wspólnotowego.

6. Kontrola nad wyrobami akcyzowymi.

• Wysoka stawka na niektóre wyroby akcyzowe tj. paliwa, wyroby tytoniowe, alkoholowe powoduje, że nielegalna sprzedaż i import tych wyrobów staje się z jednej strony źródłem wysokich zysków, z drugiej zaś strony, przynosi ogromne straty budżetowi państwa.

• W celu ograniczenia nielegalnego handlu w/w towarami państwo wprowadzono ścisłą ich kontrolę, np. poprzez banderolowanie.

• Banderolowaniu podlegają: paliwa do silników, oleje smarowe i specjalne wyroby spirytusowe i drożdżowe ( z wyłączeniem drożdży), wyroby winiarskie, piwo, inne wyroby alkoholowe o zawartości alkoholu powyżej 1,5 % oraz wyroby tytoniowe.

• Ustawa wprowadza dwa rodzaje banderoli:

• Podatkowe - wydawane producentom (importerom) wyrobów akcyzowych z tytułu zapłaty zaliczki na podatek akcyzowy;

• Legalizacyjne - sprzedawane przedsiębiorcom nie będącymi podatnikami podatku akcyzowego.

• Umieszczenie banderoli na wyrobie jest dowodem legalnego dopuszczenia go
  do obrotu na terytorium Polski.

Wyroby akcyzowe najpierw opodatkowane są akcyzą, a następnie podatkiem od towarów i usług. Podatek akcyzowy podnosi podstawę opodatkowania w podatku od towarów i usług. Jest trzecim pod względem wydajności podatkiem w Polsce. Udział jego w dochodach budżetu państwa = ok. 20%. Sama akcyza od paliw silnikowych stanowi 9% dochodów ogółem budżetu państwa.

Akcyzy obciążają dochód wydatkowany przez konsumenta, a pobierane są u producenta lub importera wyrobów opodatkowanych. Jednostka hurtowa ma prawo do odliczenia od swojego podatku należnego podatek naliczony, ale nie ma prawa odliczenia akcyzy. Konsument natomiast płaci w cenie wyrobu akcyzę oraz podatek VAT w łącznej kwocie obciążającej ten wyrób. Podatek akcyzowy nie ma racjonalnego uzasadnienia.

PODATKI DOCHODOWE OD OSÓB PRAWNYCH

Podatek dochodowy od osób prywatnych jest podatkiem o skali proporcjonalnej . Wysokość jego jest zatem wprost proporcjonalna do dochodu podatnika.

W latach 1992 - 1996 dochody osób prawnych były opodatkowane stawką w wysokości 40 %. Od 1997r stawka ta jest systematycznie obniżana o 2%, a w roku 2000 o 4 punkty procentowe.

W latach 2001 - 2002 stawka wynosi 28%. W 2003r wyniesie 24% i w 2004 = 22%. W porównaniu z Polską dochody osób prywatnych w krajach wysoko rozwiniętych są opodatkowane znacznie wyższą stawką.

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POD.DOCH. OD OSÓB PRAWNYCH.

Osoby prawne nie mają „sfery osobistej”, dlatego miarą zdolności podatkowej osoby prawnej nie jest dochód pozostający na zaspokojenie potrzeb ( jak w przypadku os. fiz.), lecz rentowność , rozumiana jako stosunek zysku do KW. Bierzemy też pod uwagę możliwość koncentracji kapitałów ( fuzje, koncerny), co również znajduje odzwierciedlenie w regulacji podatkowej.

Charakterystyczne cechy podatku dochodowego od osób prawnych

• brak minimum podatkowego

• stosowanie proporcjonalnej stawki podatkowej

Uzasadnienie skali progresywnej - CEL - łagodniejsze potraktowanie małych przedsiębiorstw. W podatku dochodowym od osób prawnych nie wyodrębnia się z reguły źródeł uzyskania przychodu ( jak przy os fiz.)

Podatek dochodowy wspólny dla wszystkich osób prawnych został wprowadzony w Polsce po raz pierwszy w 1989r. ( nowelizacja 15 luty 1991r)

ZAKRES PODMIOTOWY Pod. DOCHODOWEGO OD OSÓB PRAWNYCH

Osobowość prawną podmiotom krajowym nadają ustawy regulujące ich status prawny. Nabycie osobowości prawnej następuje wraz z wpisem do odpowiedniego rejestru.

Przepisy prawne nie określają momentu powstania obowiązku podatkowego w podatku dochodowym od osób fizycznych.

Podatnikami są: (prowadzące i nie prowadzące działalności gospodarczej)

• osoby prawne

• spółki kapitałowe ( od 1 I 2002r)

• jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej , z wyjątkiem spółek nie mających osobowości prawnej

• podatkowe grupy kapitałowe

Od podatku tego zwolnione są m.in.: ( zwolnienia podmiotowe )

• Skarb Państwa

• NBP

• ZUS

• Jednostki budżetowe itp.

Podatnicy mający siedzibę lub zarząd na terytorium Polski podlegają obowiązkowi podatkowemu od całości swoich dochodów bez względu na miejsce ich osiągania. Natomiast podatnicy, którzy nie spełniają tego warunku podlegają opodatkowaniu tylko od dochodów , które osiągają na terytorium Polski.

ZAKRES PRZEDMIOTOWY PODATKU DOCHODOWEGO.

Przedmiotem opodatkowania podatkiem dochodowym jest dochód bez względu na rodzaj źródeł przychodów, z jakich dochód ten został osiągnięty.

Zwolnienia przedmiotowe.

Istnieją 33 rodzaje zwolnień, które w dużej mierze dotyczą:

• Zwolnień dla podatników nie prowadzących działalności gospodarczej

• Dla podatników prowadzących działalność w niewielkim zakresie i przeznaczających dochody na realizacją celów statutowych

Od roku 2000 zlikwidowano zwolnienia dla podatników zatrudniających osoby niepełnosprawne, gdyż zwolnienie to stało się źródłem nadużyć podatkowych oraz nierównego traktowania przedsiębiorców. Ma być ono zastąpione nieopodatkowanymi formami wspomagania zatrudnienia osób niepełnosprawnych.

• Zwolnień części dochodów uzyskanych w roku podatkowym z dział. Gospodarczej, w której wykorzystuje się odpady wytworzone na terytorium RP.

OPODATKOWANIE DOCHODU OSOBY PRAWNEJ -BILANS

Osoby prawne zmuszone są do prowadzenia ksiąg rachunkowych, na których podstawie sporządza się coroczne sprawozdanie finansowe. To obrazuje sytuację majątkową i finansową firmy oraz WF i rentowność. Przy ustalaniu tego podatku bierze się pod uwagę zysk bilansowy i dochód podatkowy. Celem regulacji prawno-bilansowych jest niedopuszczenie do wykazania zysku zbyt wysokiego, a celem regulacji prawno-podatkowych jest niedopuszczenie do zaniżenia podstawy opodatkowania.

Różnice pomiędzy wielkością zysku (straty) bilansowego a dochodem( stratą) podatkowym:

• stałe - gdy określone przychody i koszty , wpływające na WF, nie zostaną uznane za przychody i koszty w rozumieniu prawa podatkowego

• przejściowe - gdy inny jest moment czasowy uznania danego przychodu za osiągnięty, a kosztu za poniesiony...różnice te wyrównują się w następnych okresach sprawozdawczych

• quasi-stałe - mogą wyrównywać się w przyszłości, ale moment ten nie jest znany.

DOCHÓD (STRATA) W Pod. DOCH OD OS. PRAWNYCH

Dochód - nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania, osiągnięta w roku podatkowym. Gdy odwrotnie, to strata.

Zasady ustalania dochodu podatkowego określają wyłącznie przepisy prawa podatkowego!!!!

USTALENIE PODSTAWY OPODATKOWANIA I NALEŻNEGO PODATKU

• Podstawę do opodatkowania stanowi dochód osiągnięty w roku podatkowym po odliczeniu wydatków (m.in. darowizn wymienionych w ustawie nie przekraczających 10% lub 15%).

Stawka podatku od dochodu jest proporcjonalna i wynosi:

• 2001, 2002r - 28%

• 2003 - 24%

• 2004 - 22%

• Pobór podatku dochodowego od osób prawnych następuje w ciągu roku podatkowego w formie zaliczek miesięcznych

• Osoby prawne składają zeznania wstępne o wysokości dochodu ( straty) osiągniętego w roku podatkowym do końca trzeciego miesiąca roku następnego i w tym terminie wpłacają należny podatek za rok podatkowy

• Zeznanie o ostatecznej wysokości dochodu podatnicy składają w terminie 10 dni od daty zatwierdzenia rocznego sprawozdania finansowego, nie później niż przed upływem 9 m-cy od zakończenia roku podatkowego

OPODATKOWANIE ZYSKU WYDZIELONEGO SPÓŁEK KAPITAŁOWYCH

Problem wewnętrznego , podwójnego opodatkowania : dochód spółki podlega po raz pierwszy opodatkowaniu podatkiem dochodowym w spółce i po raz drugi u wspólników jako dywidenda! Spółka i wspólnik są bowiem odrębnymi podmiotami podatkowymi. Rozpatrujemy to w 2 aspektach:

• gdy wspólnikami spółek kapitałowych są inne spółki kapitałowe

• gdy są nimi osoby fizyczne

PODATEK OD TOWARÓW I USŁUG

1. Ogólna charakterystyka podatku.

Podatek od towarów i usług jest regulowany ustawą z dnia 08.01.1993 o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym. Z punktu widzenia konstrukcji jest podatkiem od wartości dodanej, działającym na podstawie metody fakturowej.

2. Czynności opodatkowane:

• eksport i import towarów i usług

• czynności sprzedaż towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium RP

• traktowane na równi ze sprzedażą towarów i usług

W. w. Czynności podlegają opodatkowaniu niezależnie od tego, czy zostały wykonane
z zachowaniem warunków oraz form określonych przepisami prawa. Brak np. wymaganej koncesji lub wpisu do ewidencji nie jest przeszkodą w opodatkowaniu wykonywanych przez podatnika czynności.

Czynności nie objęte opodatkowaniem:

• sprzedaż przedsiębiorstwa lub zakładu (oddziału) sporządzającego samodzielnie bilans

• wydanie towarów na podstawie umowy użyczenia

• czynności w zakresie gier losowych i zakładów wzajemnych objętych podatkiem od gier

• czynności, których przedmiotem nie jest ani towar ani usługa w rozumieniu ustawy np. prawo majątkowe.

3. Stawki opodatkowania:

• stawka podstawowa- 22 %

• obniżona - 7 % (materiały budowlane, roboty budowlano- montażowe, remonty związane z budownictwem mieszkaniowym, obiekty budownictwa mieszkaniowego lub ich części z wyjątkiem lokali użytkowych

• przejściowa - 3% na nieprzetworzone produkty rolne

• zerowa - przewidziana głównie dla eksportu towarów i usług w tym również towarów
  i usług , których sprzedaż lub świadczenie pieniężne w kraju jest wolne od podatku .

Stawkę 0% stosuje się również do sprzedaży towarów , w odniesieniu do których dokonano zwrotu podatku naliczonemu podróżnemu (osobie fizycznej nie mającej w Polsce stałego zamieszkania).

4. Podstawa opodatkowania:

• Podstawą opodatkowania jest obrót określony jako kwota należna z tytułu sprzedaży towarów i usług pomniejszona o kwotę podatku.

• Cechą charakterystyczną podstawy opodatkowania w podatku od wartości dodanej jest to, że nie zawiera ona kwoty należnego podatku, co różni ten podatek od podatku od obrotu brutto.

• W podatku od wartości dodanej podstawą opodatkowania jest cena bez podatku (cena netto) a kwota podatku obliczana jest rachunkiem „od sta”:

podatek= cena netto x stawka podatku

• Cena sprzedaży jaką płaci nabywca jest pozycją wynikową i odpowiada sumie ceny netto
  i podatku.

• Zasady ustalania podstawy opodatkowania w następujących sytuacjach, gdy:

• Podatnikowi za wydany towar przysługuje świadczenie pieniężne

• Podatnik przed wydaniem towaru lub wykonaniem usługi pobrał zaliczki, zadatki, przedpłaty lub raty

• Podatnikowi za wydany towar przysługuje świadczenie w naturze

• Podatnik dokonuje sprzedaży budynków lub budowli trwale związanych z gruntem

• Podatnik dokonuje importu towarów lub usług

• Podatnik za otrzymane czynności otrzymuje prowizje

• Podatnik dokonuje sprzedaży towarów opodatkowanych podatkiem akcyzowym.

PODATEK OD WARTOŚCI DODANEJ - VAT - stosowany w ponad 70 państwach

Podatek VAT obciąża w każdej fazie obrotu nie cały obrót, lecz jedynie wartość dodaną w tej fazie( obrót zrealizowany w danej fazie - obrót zrealizowany w fazie poprzedniej, czyli jest to suma kwot podatków uiszczonych w poszczególnych fazach za WG).

Podstawa opodatkowania może być kształtowana w dwojaki sposób:

1. Odliczenie niezwłoczne( tu podstawa opodatkowania to : sprzedaż - zakupy okresu rozliczeniowego) - od wartości obrotu w danej fazie podlega odliczeniu wartość wszystkich obrotów dokonanych w okresie rozliczeniowym w fazie poprzedzającej ..np.: zakup ŚT, surowców, Mat pomocniczych, półfabrykatów, usług obcych), niezależnie , czy zostały faktycznie w tym okresie zużyte, czy zaangażowane w procesie produkcji.

2. Odliczenie pro - rata - temporis (wszystkie zapasy surowców, mat., i półfabrykatów są tak długo obciążone podatkiem , dopóki nie zostaną zużyte w procesie produkcyjnym) od wartości obrotu w danej fazie podlega odliczeniu wartość obrotów dokonanych w fazie poprzedzającej, odpowiadająca wartości tych surowców, Mat, usług obcych...., które zostały rzeczywiście zużyte do produkcji sprzedanych dóbr.

Ustalenie wysokości obciążenia podatkowego ( w każdej fazie obrotu - podatku cząstkowego):

• Poprzez zastosowanie stawki podatkowej od podstawy opodatkowania ( wartości dodanej) w każdej fazie obrotu - podatnik bezpośrednio odprowadza podatek do US

• Poprzez odliczenie od podatku należnego w danej fazie obrotu podatku naliczonego w fazie poprzedniej - inaczej zwana metodą fakturową - wyparła metodę pierwszą.

Mechanizm działania VAT - metoda fakturowa

Podatek należny - w danej fazie, wynika z zastosowania stawki podatkowej od obrotu zrealizowanego w tej fazie.

Podatek naliczony - w danej fazie, zapłacony w poprzedniej fazie, przy zakupach towarów i usług. Jego kwota określona w fakturach wystawionych podatnikowi przez dostawców.

Podatek do zapłacenia - w danej fazie, = podatek należny - podatek naliczony

Podatek naliczony i należny.

• podatek należny- od sprzedanych towarów i usług, odprowadzany jest do Urzędu Skarbowego

• podatek naliczony- od zakupionych towarów i usług, od importu usług (wyjątek podatek od usług turystyki wyjazdowej), oraz usług związanych ze sprzedażą zwolnioną- zwrot
  od U.S.

• dodatnia różnica pomiędzy podatkiem należnym i naliczonym stanowi podatek
  do zapłacenia

• ujemna różnica między tymi podatkami powoduje dwa rozwiązania:

• obniżenie o tą różnicę podatku należnego w rozliczeniu za następne okresy

• zwrot różnicy przez Urząd Skarbowy- ma miejsce tylko wtedy, gdy zostaną spełnione warunki określone w ustawie, we wszystkich pozostałych przypadkach różnica podlega odliczeniu od podatku należnego w następnych okresach.

Cena jaką zapłaci nabywca jest pozycja wynikowa. Zależy to od następujących faz:

I - wszystkie fazy obrotu są opodatkowane stawką podatkową

II - niektóre fazy obrotu są opodatkowane stawką podatkową

III - jedna z faz obrotu jest opodatkowana stawką obniżoną

IV - jedna z faz obrotu jest objęta zwolnieniem podatkowym

V - faza ostatnia objęta jest stawką 0%

5. Przedmiot opodatkowania.

• zasady dokonywania odliczeń podatku naliczonego od podatku należnego i zwrotów ujemnej różnicy między nimi

• szczególne obowiązki podatnika:

• obowiązek złożenia zgłoszenia rejestracyjnego

• obowiązek prowadzenia specjalnej ewidencji na potrzeby podatku

• obowiązek wystawiania faktur zgodnie z wymogami określonymi w ustawie oraz
  w przepisach wykonawczych

• sprzedaż towarów, jeżeli były dokonane na terytorium RP (Za moment powstania obowiązku podatkowego ustawodawca uznał moment wydania lub dostarczenia towaru. Gdy sprzedaż jest potwierdzona fakturą, wówczas obowiązek podatkowy powstaje
  z chwilą wystawienia faktury, nie później jednak niż w 7-mym dniu od dnia wydania towaru)

• świadczenie usług na terytorium RP i poza jej granicami (za moment powstania obowiązku podatkowego przyjmuje się wykonanie usługi lub wystawienie za nią faktury)

6. Czynności zwolnione od opodatkowania:

• import towarów

• czynności objęte procedurą uszlachetniania czynnego

• czynności objęte procedurą odprawy czasowej z całkowitym zwolnieniem od cła

• sprzedaż towarów używanych

• świadczenie pracy najemnej

• wykonywanie samodzielnej działalności ujęte w ustawie

7. Podmiot opodatkowania:

Podatnikami podatku od wartości dodanej są osoby wykonujące zawodowo czynności podlegające opodatkowaniu tj.:

• osoby prawne

• jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej

• osoby fizyczne zamieszkałe na terytorium RP, jeżeli wykonują czynności podlegające opodatkowaniu:

• jeżeli wykonują czynności we własnym imieniu i na własny rachunek

• w okolicznościach zakładających ciągłość i powtarzalność czynności podlegających opodatkowaniu

8. Zwolnienia podmiotowe.

Zwolnieniami tymi objęci są podatnicy, którzy:

• nie przekroczyli ustalonego w ustawie limitu obrotów (Wartość eksportu towarów lub usług łącznie w poprzednim roku podatkowym nie może przekroczyć 80 000 złotych.
  W przypadku prowizji wartość sprzedaży równa jest jej 30-krotności)

• opłacają podatek dochodowy w formie karty podatkowej.

9. Zwolnienia przedmiotowe.

Zwolnienie przedmiotowe określonych wyrobów i usług finalnych służy generalnie interesom konsumentów. Zwolnienie od podatku jednej z faz obrotu ( z wyjątkiem fazy ostatniej) powoduje załamanie mechanizmu VAT i wzrost ceny wyrobu finalnego.

Cechy podatku od wartości dodanej:

1. jest powszechnym podatkiem konsumpcyjnym

2. jest neutralny ze względu na:

• koszty uzyskania przychodu

• pionową koncentrację produkcji

• wymianę międzynarodową

1. zastosowanie stawki obniżonej ma wpływ na cenę wyrobu finalnego tylko wtedy, gdy jest nią obciążona faza ostatnia

2. zwolnienie od podatku jednej z faz obrotu danym towarem ( poza fazą ostatnią) powoduje załamanie się mechanizmu tego podatku i wzrost ceny wyrobu finalnego

Obowiązuje tu specyficzny system kontroli VAT. Naliczanie podatku w każdej fazie obrotu i możliwość odliczenia podatku naliczonego od podatku należnego sprawia, że unikanie podatku nie ma sensu, bowiem warunkiem odliczenia jest posiadanie faktury zakupu. To powoduje mechanizm samokontroli podatników, żądających faktury przy zakupie.

VAT W UE

Podstawy prawne:

• 11 kwietnia 1967r - PIERWSZA DYREKTYWA - stworzyła podstawę wprowadzenia w państwach członkowskich wspólny system podatku od wartości dodanej

• zasady tego systemu określiła VI DYREKTYWA 17 maja 1997r, regulująca podstawowe elementy konstrukcji VAT:

• podmiot opodatkowania

• czynności podlegające opodatkowaniu

• powstanie obowiązku podatkowego

• podstawę opodatkowania

• zwolnienia podatkowe

• mechanizm odliczeń podatku naliczonego od należnego

• opodatkowanie małych przedsiębiorstw , rolnictwa i agencji podróży

• DYREKTYWA z 16 grudnia 1991 w sprawie wspólnego systemu VAT oraz zmiany IV Dyrektywy , ze względu na zniesienie granic podatkowych. Wprowadziła uregulowania przejściowe w zakresie funkcjonowania VAT po zniesieniu granic podatkowych

• DYREKTYWA z 19 października 1992 w sprawie uzupełnienia wspólnego systemu VAT i zmiany IV Dyrektywy. Wprowadziła w okresie przejściowym:

• minimalną stawkę podatkową = 15%

• możliwość stosowania co najmniej 2 stawek obniżonych nie niższych od 5% dla towarów u usług określonych w załącznikach do dyrektywy

• postanowienia specjalne dot. opodatkowania niektórych towarów i usług zniosła możliwość stosowania stawki podwyższonej dla niektórych towarów i usług

1

---