Określenie problemu:

Utwory literackie, często stają się podstawą do nakręcenia filmu. Wtedy to, film staje się adaptacją działa literackiego.

Adaptacja-Przed rozpatrywaniem poszczególnych przykładów przeniesienia dzieł literackich na ekran należy zrozumieć samo pojęcie adaptacji. Według słownika wyrazów obcych adaptacja jest rodzajem przekształcenia, przeróbki bądź przystosowaniem do innego celu lub warunków. Pojęcie adaptacji ma zastosowanie w różnych dziedzinach życia - najpopularniejsze jest w budownictwie oraz w biologii. Dla nas najistotniejsze jest jednak odniesienie pojęcia adaptacji do ekranizacji dzieł literackich. Praktycznie rzecz biorąc, jest to złożony proces mający na celu przebudowę tekstu literackiego w tekst audiowizualny bez utraty jego najważniejszych cech. Tekst literacki musi zostać zmodyfikowany. Do najważniejszych kroków na drodze takiej modyfikacji należy zaliczyć:

- redukcję, czyli usunięcie niektórych dialogów, scen lub postaci, ograniczenie obszerności tekstu,

- substytucję, czyli zmianę pierwotnej kolejności elementów dzieła literackiego lub zastąpienie niektórych elementów innymi,

- amplifikację, czyli przyłączenie elementów nowych, nie występujących w oryginalnym tekście,

- transakcentację, czyli przeniesienie głównego akcentu głównego wątku na inny

Tekst literacki zostaje od nowa zbudowane z użyciem nowego tworzywa - filmu. Specyfika przekazu literackiego jest z pewnością bardziej uboga od filmowej:

-tworzywem literatury jest tylko i wyłącznie język pisany,

Wielopłaszczyznowym tworzywem filmowym są:

- obraz, na który składają się ruch, barwy i oświetlenie

- muzyka, służąca do komentowania i akcentowania przedstawionych sytuacji, zmiany i potęgowania nastroju,

- język mówiony, który tworzy dialogi oraz przekazuje informacje,

- dźwięk, który tworzy tło urealistyczniające przedstawione sytuacje,

- aktorzy, przekazujący większość treści filmu poprzez swój wygląd (wiek, płeć, ubiór) oraz zachowanie (mimikę twarzy, gestykulację).

Jedynym twórcą dzieła literackiego jest jego autor - tylko on kontroluje dostępne tworzywo budujące tekst literacki oraz cały proces tworzenia. Film tworzony jest przez wielu ludzi, którzy na poszczególnych elementach tworzywa filmowego odciskają swoje własne piętno. Teoretycznie to właśnie poglądy i spojrzenie reżysera ma decydujący wpływ na całokształt filmu.

Reżyser musi stworzyć własną interpretację - w tym celu może pójść w dwóch kierunkach:

- w stronę odtworzenia, czyli Imitacja polega na stworzeniu adaptacji jak najbliższej pierwowzorowi. Powstaje wówczas replika, swoiste "drugie wydanie", kopia oryginału. Oczywiście kopista nie ma wiele do powiedzenia w porównaniu z autorem, stąd taki rodzaj adaptacji jest mało twórczy, choć bardzo wymagający technicznie. Zaletą takiego przeniesienia literatury na ekran jest bardzo wierne odwzorowanie świata przedstawionego oraz wątków utworu. Lub

- przetworzenia, inaczej Transformacja biegnie w przeciwnym kierunku - polega bowiem na twórczym przekazie dzieła literackiego i przebudowie go, a nie skopiowaniu przy użyciu innych narzędzi. Twórca adaptacji bliższy jest tu twórcy niż kopiście dzieła - na bazie tekstu pierwotnego tworzy odrębne, własne dzieło. Właśnie ze względu na wolność twórczą, taki rodzaj adaptacji jest bardziej popularny wśród filmowców.

1. Ocena wierności adaptacji filmowych względem pierwowzorów literackich

Andrzej Wajda jest reżyserem ponad 35 filmów i każdy stanowi dzieło wyjątkowe i niezapomniane jego pierwsze działo fabularne to „Pokolenie”, które nakręcił w 1954 roku następne to „Kanał” 1957roku „Popiół i diament” 1958 rok i później cała plejada filmów między innymi Lotna, Popioły, Brzezina,Wesele ( 1973 roku),Ziemia obiecana, Smuga cienia, Człowiek z marmuru, Bez znieczulenia, Panny z wilka, Człowiek z żelaza, Dyrygent, Kronika wypadków miłosnych, Pierścionek z orłem w koronie, Pan Tadeusz, (1998 roku), Zemsta (2002 rok), i ostatnio nakręcony Katyń.

Filmy Andrzeja Wajdy są reżyserskimi interpretacjami dzieł literackich. Oceniając wierność adaptacji filmowych tego reżysera względem pierwowzorów literackich posłużyłem się trzema zekranizowanymi utworami literatury polskiej:

-dramatem Stanisława Wyspiańskiego „Wesele”

-epopeją Adama Mickiewicza „Pan Tadeusz”

-komedią Aleksandrą Fredry „Zemsta”

Reżyser w tych ekranizacjach wykazał swój wielki kunszt adaptacyjny starając się dochować wierności pierwowzorowi literackim, co przejawia się w:

- zachowaniu tytułów

- wątków, miejsca i czasu akcji zgodnych z dziełami literackimi.

Poprzez trafny i perfekcyjny dobór aktorów do poszczególnych ról Andrzejowi Wajdzie udało się pokazać świat przedstawiony w filmach w zgodzie ze słowem pisanym i zamysłem autorów książek (dzieł).

2.Różnice pomiędzy Wesel Stanisława Wyspiańskiego a Weselem Andrzeja Wajdy

„Wesele” Stanisława Wyspiańskiego jest dramatem społeczno-narodowym i chociaż środowiskiem naturalnym dla tego utworu jest scena i teatr, Andrzej Wajda podjął się jego ekranizacji i dokonał tego po mistrzowsku. Reżyser zachował zgodność treści i przesłanie pierwowzoru, chcąc jednak przywołać u widza myślenie historyczne ( akcja rozgrywa się przecież w kraju pozbawionym niepodległości) posunął się do wprowadzenia w filmie motywów nieobecnych w utworze Stanisława Wyspiańskiego, Są to:

- motyw żołnierskich obozowisk rozciągniętych na granicy zaborów austriackiego i pruskiego.

- patrole w obcych mundurach

- pilnie strzeżone drogi, po których w zadymce miota się Jasiek - posłaniec polskiej narodowej sprawy (zwołuje chłopów)

Ponadto Andrzej Wajda dopisał kilka innych scen, których nie ma w dramacie:

-sekwencję ślubnego orszaku, który wyrusza spod kościoła Mariackiego w Krakowie w stronę Bronowic

-scenę, w której Pan Młody tańczy poloneza Ogińskiego

-Przedstawienie Wernyhory z twarzą podobną do Józefa Piłsudskiego nucącego „ „Jeszcze Polska nie zginęła …”

-padający z kopyt biały koń jako symbol wolności, który obwieszcza koniec dramatu Polski

W adaptacji filmowej twórcy Wajda i Kijowski ( scenografa) dokonali skrótów- przestawiając sceny, niektóre łącząc, część wyrzucając, i do minimum skracając długie monologi widm. Poza wymienionymi różnicami „Wesele” Andrzeja Wajdy w pełni oddaje wątki ( obyczajowy, patriotyczny, społeczny, fantastyczny) zawarte w sztuce Wyspiańskiego. Czas akcji biegnie jesienią 1900 roku, podczas jednej nocy oraz częściowo następnego ranka i odpowiada pierwowzorowi literackiemu.

Wydarzenia w filmie rozgrywają się w Krakowie, w Bronowiczach w domu weselnym, wokół domu weselnego, w plenerze. Natomiast sztuka Wyspiańskiego rozgrywa się w zamkniętej przestrzeni bronowickiej chaty. Dzięki zdjęciom plenerowym film zyskuje na plastyczności ( pokazuje polską wieś jakby z obrazów impresjonistów).

Bohaterowie dramatu zostali zaprezentowani we wspaniałej obsadzie aktorskiej:

• Daniel Olbrychski - jako Pan Młody

• Ewa Ziętek - jako Panna Młoda

• Andrzej Łapicki - poeta

• Franciszek Pieczka - czepiec

• Marek Perepeczko - Jasiek

• Wojciech Pszoniak - dziennikarz

• Maja Komorowska - Rachela

Wiernie został oddany świat realny jak i fantastyczny. Postacie dramatu nienależące do świata rzeczywistego przekazują przestrogi i pouczenia a symboliczne widzenia przedstawione są w konwencji snu.

Zarówno film jak i dzieło literackie „Wesele” pokazują prawdziwe oblicze narodu polskiego, który bardzo dużo mówi, ale z reguły nie jest gotowy do działań.

Film Andrzeja Wajdy zachował uniwersalne przesłanie dramatu.

3. Różnice pomiędzy epopeją Adama Mickiewicza „Pan Tadeusz” a filmem Andrzeja Wajdy „Pan Tadeusz”

Film "Pan Tadeusz", powstał w 1998 roku. Reżyserem i autorem scenariusza jest Andrzej Wajda. Dialogi stworzył Piotr Wereśniak. Muzykę komponuje Wojciech Kilar. Alan Starski jest autorem scenografii, zaś zdjęcia wykonał Paweł Edelman.

Andrzej Wajda nie zmienił błędu historycznego wprowadzonego przez wieszcza z uwagi na to że chciał oddać możliwie jak najwierniej treść utworu Adama Mickiewicza. Błędami historycznymi są:

-piechota, która miała bagnety, byli to jegrzy - strzelcy wyborowi, którzy bagnetów nigdy nie mieli. A w epopei mają. Jednak reżyser postanowił wiernie odtworzyć utwór literacki pod tym kątem i niczego nie zmieniać

- Poeta pisze również, że kapitan Rykow, ma trzy krzyże i osiem medali. Zgodnie z prawdą historyczną mógł mieć jeden medal. Rykow teoretycznie mógł mieć osiem krzyży. W tym czasie oficerowie nosili tylko krzyże.

Zmianą reżysera jest przestawienie kolejności prezentowanej treści w utworze poprzez zamianę miejscami epilogu, który jest zaprezentowany na początku filmu z inwokacją,która jest zaprezentowana na samym końcu adaptacji dzieła literackiego.

Reżyser spłyca wątki ze względu na to, że film wówczas stałby się monotonny. Spłyconymi wątkami są:

-Koncert Jankiela grany jest w filmie na prawdziwych cymbałach , ale tylko przez chwilę, prawdopodobnie, dlatego, że cymbałów długo słuchać się nie da. Z tego względu koncert ma formę poloneza i szybko przechodzi w wersję orkiestrową. Nie wypełnia jak w poemacie, osobnej sceny, a jedynie niewielki fragment sekwencji zaręczynowej.

Wajda pomija również częściowo spór Rejenta i Asesora,którzy ciągle spierają się czyj chart jest lepszy. Został pominięty fragment w którym ich psy gonią zająca a ten chowa się w jeżyny.

Również rozmowy, które toczą się podczas uczt nie są w pełni wykorzystane przez reżysera przypuszczam, że z powodu ich obszerności.

Reżyser uosabia narratora z poetą ,w którego wciela się Krzysztof Kolberger. Krzysztof Kolberger w filmie pojawia się kilka razy podczas epilogu, inwokacji oraz podczas opisu sporządzania kawy.

W adaptacji jest również mocno zaakcentowany finałowy taniec,który ma za zadanie symbolizować zjednoczony naród.

4.Film Andrzeja Wajdy pt. „Zemsta” a komedia Aleksandra Fredry pt. „Zemsta”

Film „Zemsta” wyreżyserowany przez Andrzeja Wajdę, jest ekranizacją komedii Aleksandra Fredry pod tym samym tytułem. Na ekrany kin wszedł czwartego października 2002 roku. Główną problematyką utworu jest nieustanna kłótnia dwóch szlachciców mieszkających w jednym zamku, których oddziela jedynie mur. Robią oni wszystko by sąsiadowi zrobić na złość. Odtwórcy ról dobrze wykreowali grane przez siebie postacie. Na uwagę zasługuje postać Papkina, w którą wcielił się Roman Polański. Zagrał on zgodnie ze scenariuszem nieudacznego, nieco smutnego, ale w gruncie rzeczy poczciwego i sentymentalnego gadułę. W tyle nie pozostał również Janusz Gajos grający porywczego, gwałtownego Cześnika oraz Andrzej Seweryn - skryty, ale i zarazem podstępny Rejent. Swój talent aktorski pokazał również Daniel Olbrychski kreując ślamazarnego Dyndalskiego, który nie mógł wybaczyć swemu panu, że nie przypadła mu do gustu jego literka "b". Na uznanie zasługuje również muzyka Wojciecha Kilara, która wspaniale współgra z perypetiami bohaterów

Fascynująca jest scenografia i charakteryzacja.. Jeśli chodzi o charakteryzację. Waldemar Pokromski podjął się wiernego odtworzenia Fredrowskich postaci, wzorując się na starych rycinach oraz portretach Juliusza Karola Ostrowskiego ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie oraz ze zbiorów Muzeum Czartoryskich w Krakowie, co przyniosło inne spojrzenie na bohaterów komedii, którzy zostali wyśmienicie odtworzeni przez zarówno doborową obsadę jak i również przez ich charakteryzację.

Wajda również bardzo trafnie pokazał nam polski charakter. Polak Polakowi nie ustąpi i będzie walczył do upadłego czapkę sprzeda, pas zastawi, byle tylko dopiec drugiemu. Jesteśmy podstępni czasem jak Rejent, czasem porywczy jak Cześnik a czasami rzekomo bezinteresowni i żerujący na innych, oferując naszą pomoc jak Papkin. Taki jest obraz Polaka. Aleksander Fredro ukazał to w swojej komedii a Andrzej Wajda wiernie to przeniósł na ekran.

5.Wnioski

-Andrzej Wajda bardzo dobrze przeniósł na ekran „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego pokazując zjawy w konwencji snu, co wydaje się być bardziej realne i naturalne niż ukazująca się zjawa w świecie realnym gdyż wówczas była by to fantastyka. Również w „Panu Tadeuszu” ciekawie pokazał nam obraz żyjącej szlachty. Oglądając tą adaptacje dzieła literackiego wydaje się jakbyśmy się przenosili w tamte czasy i jakbyśmy z boku oglądali opisane przez Mickiewicza wydarzenia. W „Zemście” reżyser przedstawia nam idealnie scenografie tak samo jak jest ukazana w dziele literackim można powiedzieć, że jest to odzwierciedlenie a czytając komedię Aleksandra Fredy wyobrażamy sobie te same obrazy, które pojawiają się w filmie.

---