STEROLE I STANOLE ROŚLINNE - UDOWODNIONE DZIAŁANIE OBNIŻAJĄCE STĘŻENIE CHOLESTEROLU
Już od niemal 50 lat jest wiadomo, że stanole i sterole roślinne, zwane również fitosterolami i fitostanolami, obniżają stężenie cholesterolu w surowicy krwi poprzez częściowe hamowanie wchłaniania cholesterolu w jelitach. Obecnie substancje te są obecne w szeregu produktach spożywczych i dostępne dla wszystkich, którzy pragną obniżyć stężenie cholesterolu. Sterole i stanole roślinne mają budowę chemiczną zbliżoną do cholesterolu. Sterole w małych ilościach są w sposób naturalny zawarte w wielu owocach, warzywach ,orzechach, ziarnach, olejach roślinnych oraz innych produktach pochodzenia roślinnego. Są one podstawowym składnikiem ścian komórek roślinnych. Stanole można znaleźć w śladowych ilościach w podobnych produktach, ale przede wszystkim są one wytwarzane w procesie uwodornienia roślinnych steroli. Osoby stosujące sposób żywienia typowy dla wysokorozwiniętych państw Zachodnich dostarczają w diecie średnio 20 - 50 mg /d stanoli i 150 - 400 mg steroli. W tych niskich dawkach wpływ steroli i stanoli na wchłanianie cholesterolu nie jest znaczący.
Korzyści stosowania steroli i stanoli
W wielu badaniach udokumentowano ścisły związek pomiędzy podwyższonym stężeniem cholesterolu w surowicy krwi (przede wszystkim cholesterolu LDL czyli „złego” cholesterolu) a zwiększonym ryzykiem choroby niedokrwiennej serca. Ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej można zmniejszyć stosując prozdrowotny, zbilansowany sposób żywienia, polegający na niskim spożyciu tłuszczów nasyconych z odpowiednią ilością nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 i omega-6 oraz wysokim spożyciem warzyw i owoców, przy jednoczesnym aktywnym trybie życia. Na podstawie wyników wielu badań klinicznych udowodniono, że sterole i stanole roślinne obniżają stężenie osoczowe cholesterolu całkowitego oraz cholesterolu LDL poprzez częściowe hamowanie absorpcji jelitowej cholesterolu. Udowodniono również, że wpływ stanoli i steroli dodaje się do efektu osiąganego przez stosowanie innych strategii, np. ograniczenie zawartości tłuszczów w diecie lub stosowanie leków obniżających stężenie cholesterolu, takich jak statyny. Wiadomo, że obniżenie stężenia cholesterolu występuje przy zastosowaniu dawki 1 - 3 g steroli lub stanoli dziennie i nie osiąga się lepszych efektów przy zastosowaniu dawki powyżej 3 g/dobę. Spożywanie 2 g steroli lub stanoli roślinnych średnio obniża stężenie cholesterolu LDL o 10%. Zastosowanie 2 g steroli lub stanoli roślinnych wraz z postulowanymi prozdrowotnymi modyfikacjami sposobu żywienia może skutkować obniżeniem stężenia cholesterolu LDL o 15%. Warto wspomnieć w tym miejscu, że ocenia się, iż obniżenie stężenia cholesterolu LDL o 10% zmniejsza ryzyko wystąpienia choroby niedokrwiennej serca o 20%.
Względy bezpieczeństwa
Bezpieczeństwo stosowania steroli i stanoli roślinnych zostało potwierdzone przez intensywny program oceny ich bezpieczeństwa, wydanie zgody na ich stosowanie jako tzw. nowej żywności a przede wszystkim bezpieczne stosowanie w wielu państwach od 1999 roku. Jednak regularne spożywanie 2 - 3 g steroli lub stanoli dziennie przez okres jednego do 12 miesięcy może obniżyć osoczowe stężenie karotenoidów (prowutaminy A) w surowicy krwi. Ten niekorzystny efekt można odwrócić stosując zgodnie z zaleceniami 5 porcji warzyw i owoców dziennie, a zwłaszcza warzyw z wysoką zawartością karotenoidów - np. ciemnozielone i żółte warzywa liściaste oraz owoce cytrusowe.
Aspekty legislacyjne i znakowanie produktów
Ponieważ spożycie powyżej 3 g dziennie nie przynosi dalszego obniżenia stężenia cholesterolu i może obniżać stężenie karotenoidów, Rada Naukowa ds. Żywności wydała opinię stwierdzającą, że stosowanie dawki powyżej 3 g/d nie jest zalecane. W związku z tym Komisja Europejska dopuszcza dodawanie steroli i stanoli roślinnych do szeregu produktów spożywczych, np. tłuszczów do smarowania pieczywa, sosów do sałatek, mleka, fermentowanych produktów mlecznych typu jogurty i sery, produktów pochodzących z soi oraz pikantnych sosów, przy założeniu, że w jednej porcji produktu jest zawarte nie więcej niż 3 g steroli lub stanoli (jeśli spożywana jest jedna porcja dziennie) lub 1 g (jeśli spożywane są trzy porcje dziennie). Wspólnotowa dyrektywa dotycząca znakowania stwierdza, że każdy produkt zawierający sterole i stanole powinien czytelnie podawać ich zawartość oraz zamieszczać informację o ich właściwościach i zastosowaniu (np. produkt przeznaczony wyłącznie dla osób pragnących obniżyć stężenie cholesterolu, chorzy przyjmujący leki obniżające stężenie cholesterolu powinni spożywać produkt tylko pod kontrolą lekarza, produkt nie jest zalecany dla kobiet w ciąży i karmiących piersią oraz dla dzieci poniżej 5 roku życia).
Piśmiennictwo:
De Jong, Plat, J and Mensink, RP (2003) Metabolic effects of plant sterols and stanols (review). Journal of Nutritional Biochemistry, 14: 362-9.
European Commission (2002) General view of the Scientific Committee on Food on the long-term effects of the intake of elevated levels of phytosterols from multiple dietary sources, with particular attention to the effects of beta-carotene
Katan, MB, Grundy, SM, Jones P et al (2003) Efficacy and safety of plant stanols and sterols in the management of blood cholesterol levels. Mayo Clinic Proceedings, 78: 965-78.
Law, M (2000) Plant sterol and stanol margarines and health. Lancet 320: 861-4.
Tłumaczył:
Dr n. med. Janusz Ciok