Choroby wywołane przez przywry
Choroby wywołane przez tasiemce
I . Choroby wywołane przez przywry
Daktylogyroza
Gyrodaktyloza
Sanguinikoloza
Diplostomoza
Postodiplostomoza
Diplozoonoza
Inwazje wywołane przez płazińce z gromady Monogenea
żyją na powierzchni ciała ryb
zróżnicowane wymiary 0,1 - 20 mm
rozwój nie wymaga żywiciela pośredniego
posiadają aparat czepny, najczęściej w formie tarczy z hitynowymi hakami
haki tarczy czepnej oraz aparat kopulacyjny maja znaczenie taksonomiczne
U ryb morskich i śródlądowych
Daktylogyrozy
- Wywołane przez Monogenea z rodzaju Daktylogyrus (do 1,5 mm)
- tarcza czepna, haki brzeżne małe i duże centralne
- twory czepne ruchome dzięki odpowiednim mięśniom
- z przodu 2 pary plamek ocznych i otwór gębowy
- duża specyficzność gatunkowa
- pasożyty obupłciowe (z tyłu ciała pojedyncze jądro i jajnik
- narząd kopulacyjny, uzbrojenie cirrusa ma ważne znaczenie taksonomiczne
Przywry z rodzaju Daktylogyrus żyją głównie na skrzelach
Rzadko chorobotwórcze w warunkach naturalnych
a, często w hodowlanych
Rozwój: składają jaja do wody, z jaj wylęga się orzęsiona larwa onkomiracidium, które po dostaniu się na rybą przytwierdza się do niej i traci rzęski Ostateczny rozwój kończy się na skrzelach.
Jaja nie odporne na wysychanie i działanie niskiej temperatury (po 30 minutach bez wody lub 2 godz. w lodzie tracą zdolność rozwoju !!
Przy 18o C Daktylogyrus składa 10 jaj / dobę
Im niższa temperatura wody tym mniejszą liczbę jaj składają pasożyty, i tak w 5o C - 1 jajo
Najczęściej spotykane u karpi:
- D. anchoratus
- D. vastator
- D. extensus
Rozróżnić je można po wielkości, a przede wszystkim rozmiarach, kształtach i położeniach haków i cirrusa, a także lokalizacji wśród płatków skrzelowych
Rozwój embrionalny w jaju też od temperatury,
i tak przy 25oC - 3 dni, 20: 4-5, 16 - 9, a w 3o C zostaje zahamowany.
Larwy zarażać mogą rybę biernie lub częściej czynnie.
U karpi w temperaturze ok. 20oC kilkanaście dni po wylęgu płatki skrzelowe są już dostatecznie ukształtowane i są łatwe dla inwazji larw Daktylogyrus
Po przytwierdzeniu i osiągnięciu dojrzałości (w temp. około 20) po około tygodniu składają już jaja dla kolejnego pokolenia.
Żyją na rybach ok. 1 m-ca
Przy silnej inwazji kilkadziesiąt do kilkuset na 1 rybie - daktylogyroza !!
Chory narybek gromadzi się pod dopływem
Skrzela blade lub nierównomiernie ukrwione pokryte dużą ilością śluzu
Wybroczyny, wylewy krwi naskrzelach (mikroskop.)
Jest to problem najczęściej wycieru (tzw. lipcówki) w I przesadkach.
W wyniku inwazji dochodzi do rozrostu płatków skrzelowych, czopy śluzowe na płatkach.
Rozrost płatków w wyniku nadmiernej proliferacji nabłonka skrzeli (proces wytwórczy charakterystyczny dla ryb) podrażnionego hakami
Dochodzi też do martwicy i ubytków tkanki skrzelowej
Po przechorowaniu widać przerost i ubytki
Gyrodaktylozy
To choroby ryb wywołane przez przywry Monogenea z rodzaju Gyrodactylus
Wielkość do 1 mm,
Tarcze czepne z hakami centralnymi
i obwodowymi
Na przednim końcu brak plamek ocznych
Charakterystyczna cecha: jajo-żyworodne !
Przeważnie na skórze (niektóre gat. skrzela)
Skrajna pedogeneza: w osobniku macierzystym formują się dwa do czterech pokoleń zarodków, przy czym młodszy rozwija się wewnątrz starszego.
Posiada komorę lęgową
Stąd brak tu postaci larwalnej i formą inwazyjną jest dojrzały pasożyt.
U łososiowatych wystepuje G. salaris (Szwecja,Norwegia)
U karpi G. cyprini. G. katharineri, G. medius
G. sprostonae
Zarażanie się ryb przy bezpośrednich kontaktach, rozprzestrzenia się zależnie od temperatury
Haki zagłębione w naskórku lub nabłonku skrzeli wywołują podrażnienie, objawiające się ocieraniem się ryb o dno zbiornika. Tworzą się ubytki sięgające skóry właściwej
G.salaris b. niebezpieczny dla łososi atlantyckich, doprowadził do redukcji populacji łososia w rzekach Norwegii. Pstrągi nie są tak wrażliwe. Najprawdopodobniej łososie atlantyckie zaraziły się od młodych łososi hodowlanych wpuszczonych do rzek. Spotyka się b. wysoka intensywność zarażenia do 10 000 G. salaris na jednym łososiu. Śnięcia
U karpi zdarzają się silne inwazje G. sprostonae, nawet u 3 letnich karpi, połączone z osłabieniem
i śnięciami
Rozpoznawanie po wykonaniu preparatów gniecionych ze skóry (zeskrobiny) i skrzeli (wycinki). Identyfikacja pasożyta polega analizie różnic w budowie i rozmiarach haków oraz płytki łączącej
Zwalczanie: G. salaris w gospodarstwach rybackich
polega na likwidacji wszystkich ryb i osuszeniu obiektu.
U karpi przy masowej inwazji G. sprostonae stosowano dotychczas preparaty fosforoorganiczne.
Oprócz licznych Monogenea z rodzajów Dactylogyrus i Gyrodactylus wystepują dość często takie rodzaje:
- Pseudocalpenteron (aparat czepny tylko z 14 hakami brzeżnymi)
- Ancylodiscoides (Silurus glanis) (2 pary haków środkowych i 2 płytki łączące 14 brzeżnych)
- Tetraonchus - (łososiowate, szczupaki) w tarczy czepnej 16 haków brzeżnych a środkowe połączone jedną płytką
-Diplozoon - żyją parami u karpiowatych tarcza czepna u kazdego z 4 par klamer, a w przedniej części po 2 przyssawki
Diplozoon
Choroby ryb wywołane przez dojrzałe przywry - Digenea
Sangwinikoloza - przywry z rodzaju Sanguinicola, żyjace w układzie krwionosnym ryb
Brak przyssawek
Obupłciowe
S. inermis u karpi
S.armata u linów
S. intermedia u karasi
Rozwój z udziałem żywicieli pośrednich
Dorosła przywra żyje w układzie krwionośnym, głównie w sercu.
Składa zapłodnione jaja - roznoszone z krwią do różnych narządów m.in. Mięśnia sercowego, nerek, wątroby, skrzeli.
Jaja trójkątne ze sztylecikiem. W narządach się otorbiają z wyjątkiem skrzeli z których jaja łatwo wydostają się po przebiciu ściany naczyń.
żywiciele pośredni - wodne ślimaki (Limnea stagnalis, Radix ovata, R.auricularia)
w ślimaku - sporocysta, redie, cerkarie, które wnikają aktywnie do ciała ryby, najczęściej przez skrzela
Otorbione jaja Sanguinicola w nerce
Dorosłe przywry Sanguinicola w świetle naczynia krwionośnego
Sanguinicola w mikroskopie skaningowym
Liczne jaja Sanguinicola w skrzelach
Sangwnikoloza skrzeli może być przyczyna poważnych śnięć, szczególnie u narybku letniego.
W końcu lipca kilkanaście dni po obsadzeniu wylęgiem I przesadek - śnięcia związane z pojawieniem się w zbiorniku dużych ilości ślimaków.
Objawy: marmurkowatość skrzeli, wybroczyny, natomiast obrzęk ciała i wysadzenie gałek ocznych związane jest z uszkodzeniem nerki !
Objawy przyduchy, dzióbkowanie
Rozpoznanie: preparaty ze skrzeli i nerek - szukanie jaj trójkątnych z widoczna plamką pigmentową i często żywym zarodkiem.
Zapobieganie - redukcja populacji ślimaków
Osuszanie zarówno stawu i doprowadzalników dewastacja ślimaków z użyciem siarczan miedzi
lub prep. Bayluscid (zabija ślimaki, ich ikrę, miracidia i cerkarie jednak jest wysoce toksyczny dla ryb.
Inne Trematoda
Asymphylodora tincae - w jelicie lina, rzadziej leszcza i płoci
żywiciele pośredni ślimaki (Limnea, Planorbis)
Zdarza się nawet kilkaset przywr w 1 rybie
Nieżytowe zapalenie jelit (przywra ma przyssawki oraz kolce pokrywające ciało)
Długość ok.. 1 cm
Azygia luci - dł 2 - 4 cm w żołądku u szczupaka. Żywiciel pośredni ślimak.
Po śmierci szczupaka z żołądka przechodzi do jamy skrzelowej. Ryby zarażają się po zjedzeniu cerkarii. U karpiowatych nie rozwija się, może być też w jelicie troci, pstrąga
Inwazje wywołane przez metacerkarie przywr
Diplostomum spathaceum- metacerkarie w oczach b. wielu gatunków ryb
Dojrzała przywra żyje w jelicie licznych ptaków wodnych odżywiających się rybami
też w wodach słonawych
1 żywiciel pośredni - ślimak
2 żywiciel pośredni - ryba
U karpiowatych lokalizuj się metacerkarie w soczewce oka.
Po opuszczeniu ślimaka cerkarie aktywnie do ryby poprzez skórę lub od razu do oka.
Rozwój od temperatury otoczenia zależy. Przy 20 oC
pływają w powierzchniowych warstwach wody
Przy silnej inwazji u narybku niepokój, zaburzenia ruchowe ! , na brzuchu mogą być wynaczynienia.
Zmętnienie uszkodzenie rogówki i soczewki
Roślinożerne dość wrażliwe
U pstrągów b. nasilone objawy (zaburzenia ruchowe) gdy powyżej gosp. karpiowe.
Zmętnienie soczewki i rogówki oka w wyniku inwazji Diplostomum spathaceum
Posthodiplostomum cuticola
Czerniaczka
Czarne plamy na skórze i płetwach
Barwnik czarne odkłada się dookoła metacerkarii
U narybku letniego karpia w stawach lub u innych młodych ryb
Dojrzała przywra w jelicie ptaków rybożernych
1 żywiciel pośredni - ślimaki wodne
2 żywiciel pośredni - ryby najczęściej karpiowate
Tasiemce rozmnażają się głównie płciowo. Są obojnakami.
Zapłodniony oocyt tasiemca rozwija się w larwę tzw. onkosferę
Onkosfera Pseudophyllidea - koracidium orzęsione
We wszystkich przypadkach onkosfera przechodzi przy pomocy haczyków embrionalnych z jelita do jamy ciała żywiciela pośredniego gdzie rozwija się w kolejną larwę
Caryophyllidea i Pseudophyllidea - procerkoid (ma cerkomer z hakami embrionalnymi)
Procerkoidy Caryophyllidea - w jamie ciała Oligochaeta
Procerkoidy Pseudophyllidaea - w jamie ciała Crustacea
Do najczęściej występujących u ryb należą dwa tasiemce nieczłonowane:
Caryophyllaeus laticeps i Khawia sinensis oraz
członowany Bothriocephalus acheilognathi
Ten ostatni wywołuje najgroźniejsze zaburzenia w hodowli, natomiast pozostałe rzadko są przyczyna śnięcia ryb
Khawia sinensis
(Caryophyllaeidea)
tasiemiec monozoiczny (nie członowany) białawy długości od 80 - 170 mm. W części przedniej wachlarzowate festony
Procerkoidy (larwy tasiemców) Bothriocephalus i Khawia
Żywicielami posrednimi Khawia są skąposzczety (oligochaeta) Tubifex, Limnodrilus, które połykają jajo wraz z koracidium w środku (u Bothriocephalus koracidium pływa osobno)
Pojedynczy skąposzczet może być zarażony najwyżej 9 procerkoidami
Są one widoczne gołym okiem przez ciało pasożyta.
Może przezimować w skąposzczecie.
Ryba zjadając żywiciela pośredniego zaraża się procerkoidami, które przy pomocy festonów przyczepiają się do błony śluzowej
Skąposzczety (Tubifex)
kawioza
Zachowanie się festonów Khawia w jelicie
Obrzęk błony śluzowej jelita wskutek kawiozy
Krypty w błonie śluzowej pozostałe po zwyrodnieniu śluzowym enterocytów
Khawia „zagnieżdżony” w fałdach błony śluzowej
Cykl rozwojowy Khawia sinensis
Bothriocephalus acheilognathi
(Psudophyllidea)
B. acheilognathi podobnie jak K. sinensis dostały się do Europy na przełomie lat końcu lat 50/60 ub. stulecia z Azji w ramach aklimatyzacji narybku ryb roślinożernych (amura i tołpygi)
W Polsce pierwszy raz opisano w 1971 roku
Cykl rozwojowy Bothriocephalus krótki 35 - 40 dni
U Khawia znacznie dłuższy 7-10, a nawet
do 12 m-cy (w zależności od pory roku)
Bothriocephalus koloru kremowego, członowany.
Posiada wyraźny skoleks z 2 bruzdami
Żywieciel pośredni raczek planktonowy (Cyklops). Jednak 6-9 procerkoidów powoduje śmierć raczka.
Długość od 100 - 320 mm
Koracidium (orzęsiona larwa) Bothriocephalus
Powyżej jaja i wykluwające się z jaja koracidium
Ligula intestinalis
Liguloza - choroba wywołana przez larwę plerocerkoid tasiemca Ligula intestinalis bytującego u ptaków wodnych, które zarażają się po zjedzeniu ryby (która jest 2 żywicielem pośrednim) z plerocerkoidem
Procerkoidy znajdują się u 1- żywiciela pośredniego, którym jest skorupiak planktonowy
Inne tasiemce, których larwy - plerocerkoidy wywołują choroby: Schistocephalus, Digramma śnięcia cierników w stawach wodociągowych
Sekcja amura zarażonego plerocerkoidem Ligula intestinalis
Liguloza u jazi
Trienoforoza
Triaenophorus nodulosus jest tasiemcem, dla którego ryby są zarówno żywicielami pośrednimi, jak i ostatecznymi.
Do tych ostatnich należą szczupaki stąd tasiemiec ten nazywany jest często „robakiem szczupaczym”
Cysty z plerocerkoidami Triaenophorus w wątrobie okonia,śnięcia okoni w zbiorniku zaporowym