dokumenty przewozowe
· kolejowy list przewozowy - dokument stwierdzający przyjęcie towaru do przewozu koleją i zawarcie umowy przewozowej. Od momentu datowania listu przewozowego umowa o przewóz nabiera mocy prawnej. List kolejowy zawiera opis przedmiotu i warunki przewozu. Wystawia się go w pięciu egzemplarzach, z których każdy ma inne przeznaczenie (oryginał dla odbiorcy, ceduła do zapisywania etapów podróży, poświadczenie odbioru, wtórnik listu dla nadawcy, pierwopis ceduły). Zasady przewozów kolejowych są ujęte w konwencji o międzynarodowym przewozie kolejami (COTIF).
· samochodowy list przewozowy - dokument stwierdzający przyjęcie towaru do przewozu samochodowego i zawarcie umowy przewozowej. Zawiera opis przedmiotu i warunki przewozu. Wystawia go przewoźnik w czterech egzemplarzach (dowód nadawcy-eksportera, towarzyszący towarowi dowód odbiorcy, podpisywany przez odbiorcę dowód przewoźnika, dowód kontrolny). Zasady przewozów samochodowych są ujęte w konwencji o międzynarodowym przewozie drogowym ładunków (CMR) oraz konwencji o międzynarodowym przewozie towarów z zastosowaniem karnetów TIR.
· konosament - podstawowy dokument stwierdzający przyjęcie towaru do przewozu morskiego i zawierający zobowiązanie kapitana statku do wydania przedmiotu transportu uprawnionemu posiadaczowi konosamentu w określonym miejscu. Jest podpisywany przez armatora lub kapitana statku. Uprawnia do dysponowania ładunkiem, bez prawa własności. Konosament określa warunki i wykonawców umowy przewozu oraz specyfikuje przedmiot transportu (ładunek). Wystawia się go zazwyczaj na standardowych formularzach armatora, w kilku egzemplarzach oryginalnych (w dokumencie podaje się zawsze ilość oryginałów, są niezbędne jako całość w późniejszych rozliczeniach płatniczych transakcji). Wśród wielu rodzajów możemy wyróżnić: konosament czarterowy (wystawiony na podstawie zawartej umowy przewozowej, prosty formalnie) i konosament linowy (wystawiony oddzielnie, zawiera szereg szczegółowych warunków i klauzul umowy przewozowej). Zasady sporządzania konosamentu zawarte są w konwencji brukselskiej z 1924 roku wraz z regułami Visby oraz protokole brukselskim z 1979 roku.
· kwit sternika - jest to pokwitowanie dla załadowcy przyjęcia towaru na statek, sygnowane przez pierwszego oficera. W oparciu o kwit sternika wystawiany jest konosament.
· kwit wydawczy - dokument uprawniający do odbioru towaru w transporcie morskim. Wydaje go najczęściej kapitan statku w zamian za przedłożenie oryginalnego egzemplarza konosamentu.
· konosament żeglugi śródlądowej - dowód zawarcia umowy przewozu w żegludze śródlądowej. Formalnie zbliżony do konosamentu morskiego.
· lotniczy list przewozowy - dokument stwierdzający przyjęcie towaru do przewozu lotniczego i zawarcie umowy przewozowej. Zawiera opis przedmiotu i warunki przewozu. Wystawia się go w trzech egzemplarzach ( oryginał przewoźnika, oryginał odbiorcy, oryginał nadawcy) oraz sześciu kopiach (służą w pokwitowaniu dostawy i rozliczeniu przewoźników).
· recepis pocztowy - jest to pocztowe pokwitowanie przyjęcia przesyłki. Charakteryzuje dane adresowe nadawcy i odbiorcy oraz wagę i przedmiot przesyłki.
· umowa czarterowa - dokument jest umową przewozową stosowaną w transporcie morskim. Odnosi się do wynajęcia statku lub części przestrzeni jego ładowni na określoną podróż lub czas. Umowa jest spisywana na standardowych formularzach armatora statku. Zawiera specyfikację partnerów, statku i jego eksploatacji, warunków płatności za przewóz, itp. Najczęściej jest związana z przewozem ładunków masowych. Dokument nie reprezentuje towaru.
· umowa bookingowa - dokument jest umową przewozową stosowaną w transporcie morskim. Odnosi się do przewozu określonych (rodzaj, ilość, miara lub waga) przedmiotów lub ładunku. Dokument nie reprezentuje towaru. Przewoźnik nie oddaje do dyspozycji zlecającego ustalonej przestrzeni statku. Umowa jest najczęściej związana z przewozem ładunków drobnicowych. Z dokumentem wiąże się wystawienie przez przewoźnika noty bookingowej, która rezerwuje miejsce dla statku dla określonego ładunku.
dokumenty składowe:
· kwit składowy - dokument stwierdzający przyjęcie do składowania określonego towaru, który będzie wydany ściśle wymienionej w nim osobie. Kwit określa dane odbiorcy, nie uprawnia do dysponowania towarem.
· warrant - dokument jest rodzajem kwitu składowego, z możliwością wymiany odbiorcy towaru po przyjęciu do składowania. Warrant daje pełne prawo własności do danego towaru.
dokumenty ubezpieczeniowe:
· polisa ubezpieczeniowa - dokument stwierdzający zawarcie umowy ubezpieczenia określonego przedmiotu na dany czas lub od różnych zdarzeń i okoliczności. W przypadku transportu towarów można wyróżnić polisę pojedynczą (dotyczy jednej podróży) i polisę generalną (obejmuje cały proces transportowy, złożony z okresowych podróży). Podstawowe składniki polisy ubezpieczeniowej w transporcie to: specyfikacja przedmiotu ubezpieczenia, dane ubezpieczającego, specyfikacja transportu, formy odpowiedzialności ubezpieczyciela, procedura roszczeniowa, sygnatura ubezpieczyciela.
· certyfikat asekuracyjny - dokument potwierdza fakt ubezpieczenia opisanego przedmiotu. Jest on najczęściej dodatkiem do polisy generalnej lub jego powstanie wiąże się z brakiem czasu do wystawienia pełnej polisy ubezpieczeniowej.
dokumenty dodatkowe:
· świadectwo pochodzenia - dokument stwierdzający że przedmiot jest dostarczany bezpośrednio z kraju producenta. Wiąże się z przepisami importowymi wybranych państw. Wystawiają go najczęściej izby przemysłowo-handlowe.
· certyfikat jakości - dokument stwierdzający określoną jakość danego towaru lub wyrobu. Jest wystawiany przez upoważnione jednostki i instytucje certyfikujące. Przy eksporcie niektórych dóbr jest on często niezbędny.
· świadectwo zdrowotności - dokument stwierdzający wypełnianie przez dany towar określonych norm sanitarnych. Jest powszechnie stosowany w obrocie międzynarodowym.
1.7. Formuły handlowe.
W obrocie gospodarczym powszechnie stosuje się Międzynarodowe Reguły Wykładni Terminów Handlowych (opracowane przez Międzynarodową Izbę Handlową w 1936 roku, od tej pory ulegają stałym modyfikacjom i aktualizacji, ich powszechna nazwa to Incoterms). Zawierają one zestawienie standardowych formuł i klauzul charakteryzujących warunki dokonania transakcji handlowej, w tym podział wzajemnych obowiązków. Najczęściej dotyczą terminów związanych z transportem dóbr. Formuł używa się w formie literowych skrótów, są one umieszczane w kontraktach i innych dokumentach handlowych.
Podstawowe klauzule handlowe (na podstawie Incoterms 1990) :
· EXW - sprzedający stawia towar do dyspozycji kupującego w określonym terminie, w oznaczonym lub zwyczajowym miejscu dostawy. Sprzedający udostępnia towar na własnym terenie. Nie występuje obowiązek załadunku towaru na środek transportu który podstawia kupujący. Sprzedający jest odpowiedzialny za towar do momentu postawienia go dyspozycji kupującego. Wszelkie podatki, opłaty i kontrole celne i koszty uzyskania niezbędnych dokumentów eksportowych i importowych (np. świadectwo pochodzenia) ponosi kupujący. Sprzedający powinien pomóc kupującemu w pozyskaniu dokumentów eksportowych wystawianych w kraju dostawy.
· FCA - sprzedający ma obowiązek dostarczenia towaru i powierzenia go przewoźnikowi wskazanemu przez kupującego w określonym terminie i miejscu. Obowiązek i koszty zawarcia umowy o przewóz ponosi kupujący. Warunki dostarczenia towaru przewoźnikom branżowym: transport kolejowy - oddanie załadowanego wagonu, transport samochodowy - załadowanie towaru na samochód lub oddanie towaru przewoźnikowi, transport morski - oddanie załadowanego kontenera przewoźnikowi, transport lotniczy - oddanie towaru przewoźnikowi, transport żeglugą śródlądową - załadowanie towaru na statek. Opłaty i kontrole eksportowe ponosi sprzedający, a importowe kupujący.
· FAS - sprzedający ma obowiązek dostarczenia towaru wzdłuż burty statku we wskazanym przez kupującego miejscu załadunku w określonym porcie i w ustalonym terminie. Od chwili dostarczenia kupujący odpowiada za towar. Kupujący pokrywa zazwyczaj koszty załadunku i wyładunku. Sprzedający powiadamia natychmiast kupującego o fakcie dostarczeniu towaru. Kupujący dostarcza wcześniej sprzedającemu informacje o specyfikacji dostawy ( określenie statku, miejsca w porcie i terminu). Kupujący pokrywa koszty międzynarodowego przewozu. Koszty uzyskania konosamentu obciążają kupującego. Wszelkie opłaty i kontrole eksportowe i importowe ponosi kupujący.
· FOB - sprzedający ma obowiązek dostarczyć towar (wraz z dowodem zgodności) na wskazany przez kupującego statek w określonym porcie i terminie. Sprzedający odpowiada za towar do momentu jego przejścia przez burtę statku, dalej pieczę przejmuje kupujący (sprzedający powiadamia natychmiast kupującego o fakcie dostawy). Kupujący pokrywa koszty międzynarodowego przewozu i wyładunku. Koszty uzyskania konosamentu obciążają kupującego. Opłaty i kontrole eksportowe ponosi sprzedający, a importowe kupujący.
· CFR - sprzedający ma obowiązek zawarcia na własny koszt umowy przewozu towaru statkiem do określonego portu. Najczęściej sprzedający pokrywa koszty załadunku, międzynarodowego przewozu, wyładunku i odpowiada za towar do momentu jego przejścia przez burtę w porcie załadunku. Opłaty i kontrole eksportowe ponosi sprzedający, a importowe kupujący.
· CIF - sprzedający ma obowiązek zawarcia na własny koszt umowy przewozu towaru statkiem do określonego portu oraz również na własny koszt ubezpieczyć towar. Zasady ubezpieczenia ustala kontrakt, sprzedający dostarcza kupującemu polisę. Z reguły sprzedający pokrywa koszty załadunku, międzynarodowego przewozu i wyładunku. Opłaty i kontrole eksportowe ponosi sprzedający, a importowe kupujący.
· CPT - sprzedający zawiera na własny koszt umowę przewozu towaru do określonego miejsca. Sprzedający dostarcza i powierza towar przewoźnikowi. Odpowiada za towar do momentu powierzenia go przewoźnikowi. Z reguły sprzedający ponosi koszty załadunku i międzynarodowego przewozu. Kupujący pokrywa koszt wyładunku. Opłaty i kontrole eksportowe ponosi sprzedający, a importowe kupujący.
· CIP - sprzedający zawiera na własny koszt umowę przewozu towaru do określonego miejsca oraz również na własny koszt ubezpiecza towar. Z reguły sprzedający ponosi koszty załadunku i międzynarodowego przewozu. Kupujący pokrywa koszt wyładunku. Opłaty i kontrole eksportowe ponosi sprzedający, a importowe kupujący.
· DAF - sprzedający stawia towar do dyspozycji kupującego w ustalonym miejscu i terminie na określonej granicy. Jego obowiązkiem jest dostarczenie kupującemu dokumentu umożliwiającego odebranie towaru. Zazwyczaj sprzedający ponosi koszty załadunku, przewozu i wyładunku. Opłaty i kontrole importowe obciążają kupującego.
· DES - sprzedający stawia towar do dyspozycji kupującego na statku w określonym porcie. Jego obowiązkiem jest dostarczenie kupującemu dokumentu umożliwiającego odebranie towaru (np. konosament). Sprzedający odpowiada za towar do czasu stawienia go do dyspozycji kupującego i ponosi koszty załadunku i przewozu międzynarodowego. Kupujący zazwyczaj opłaca wyładunek towaru oraz pokrywa opłaty, podatki i kontrole importowe.
· DEQ - sprzedający stawia oclony towar do dyspozycji kupującego na nabrzeżu w ustalonym porcie przeznaczenia i terminie. Sprzedający odpowiada za towar do chwili stawienia go do dyspozycji kupującego oraz ponosi wszystkie koszty jego tam dostarczenia (załadunek, przewóz, wyładunek). Ponadto w gestii sprzedającego leżą wszystkie opłaty, podatki i kontrole eksportowe i importowe. Kupujący może pomóc sprzedającemu w uzyskaniu niezbędnych dokumentów importowych.
· DDU - sprzedający stawia towar do dyspozycji kupującego w ustalonym miejscu i terminie w kraju przeznaczenia. Jego obowiązkiem jest dostarczenie kupującemu dokumentu umożliwiającego odbiór towaru. Sprzedający ponosi koszty załadunku, przewozu międzynarodowego i wyładunku oraz opłaty, podatki i kontrole eksportowe. Kupujący pokrywa opłaty, podatki i kontrole importowe.
DDP - sprzedający stawia oclony towar do dyspozycji kupującego w ustalonym miejscu i terminie w kraju przeznaczenia. Jego obowiązkiem jest dostarczenie kupującemu dokumentu umożliwiającego odebranie towaru. Sprzedający ponosi wszystkie koszty dostawy do ustalonego miejsca (załadunek, przewóz, wyładunek) oraz opłaty, podatki i kontrole eksportowe i importowe.