Okrągły stół- Solidarność w sposób coraz bardziej wyraźny zaznaczała jednak swoją obecność w życiu publicznym. 24 IV 1988 r. rozpoczął się strajk załogi MPK w Bydgoszczy. Dwa dni później rozpoczął się strajk w Hucie im. Lenina, gdzie obok postulatów ekonomicznych pojawiło się żądanie przywrócenia do pracy wyrzuconych działaczy Solidarności. 29 kwietnia w Hucie Stalowa Wola ogłoszono dwudniowy strajk o podwyżkę płac i ponowne przyjęcie do pracy członków komisji Zakładowej NSZZ "Solidarność". Został on jednak szybko wygaszony wobec demonstracji siły ZOMO oraz groźby użycia wojska. Pierwsza na Pomorzu podjęła strajk Stocznia Gdańska. Obok postulatów ekonomicznych, pojawiły się wyraźne żądania polityczne, przede wszystkim przywrócenie "Solidarności". W tym samym dniu na Konferencji Plenarnej wypowiadał się Episkopat, wzywał on władze do podjęcia dialogu ze społ. W nocy z 4 na 5 maja Hutę zaatakowały jednak z niezwykłą brutalnością oddziały ZOMO. Władze państwowe były zdecydowane łamać wszelkie protesty. W tej sytuacji 10 maja bez podpisania jakiegokolwiek porozumienia przerwano strajk w Stoczni Gdańskiej. Stoczniowcy z Wałęsą i Mazowieckim na czele w zwartej grupie pochodem udali się do kościoła św. Brygidy. Władze ukarały przywódców strajku zwolnieniami i aresztowaniami. Względna łagodność represji sprawiła, że "Solidarność poczuła się silniejsza. 15 VIII 1988 r. rozpoczęła się kolejna fala strajków. Strajki objęły 14 kopalń. 17 sierpnia podjął strajk Port w Szczecinie, a następnego dnia powstał tam MKS. 20 sierpnia strajk objął Port Północny w Gdańsku, a dwa dni potem powstał gdański MKS. Tego samego dnia zastrajkowała huta Stalowa Wola. Z dnia na dzień rozszerzała się fala strajkowa, choć władze uciekały od gróźb i polityki zastraszania strajkujących. Strajki zmusiły władzę do rewizji stosunku do opozycji. 7 sierpnia Kiszczak publicznie złożył ofertę odbycia spotkania z przedstawicielami różnorodnych środowisk społ. i pracowniczych. Mogłoby ono przyjąć formę "okrągłego stołu". Cztery dni potem w ósmą rocznicę podpisania porozumienia gdańskiego Wałęsa spotkał się z Kiszczakiem. Strona rządowa żądała od Wałęsy wygaszenia strajków jako warunku rozmów. Wałęsa zapewnił, że może podjąć się próby wygaszenia strajków, jeśli władze zagwarantują legalizację Solidarności. Zarówno z jednej jak i drugiej strony idea rozmów miała wielu przeciwników. L. Wałęsa przez część opozycji uważany był za zdrajcę sprawy robotniczej (krytykowano go za wydanie apelu o zakończeniu strajków bez porozumienia z komitetami strajkowymi), z kolei w kierownictwie partii uważano działania Kiszczaka za zbyt śmiałe. W wyniku apelu Wałęsy, nastąpiło zakończenie strajków. Rozmowy plenarne miały się rozpocząć w połowie października 1988 r. 19 września rząd Messnera podał się do dymisji, a 27 września na czele nowego gabinetu stanął M. Rakowski. 1 listopada podjął on decyzję o likwidacji Stoczni im. Lenina. Oficjalnie motywowano ją względami ekonomicznymi, lecz zdaniem Wałęsy można ją było interpretować "jako polityczną prowokację wymierzoną w ideę porozumienia". Decyzja ta wyraźnie pohamowała rozmowy przygotowawcze do obrad "okrągłego stołu". Dodatkowym utrudnieniem była postawa władz, które nie chciały ustąpić w kwestii legalizacji "Solidarności", a także usiłowały ingerować w skład delegacji "Solidarności" nie godziły się na udział w nich Kuronia i Michnika. Odmawiano rejestracji zakładowych organizacji "Solidarności" i nasilano represje wobec organizatorów. Narastaniu napięć starał się przeciwdziałać Episkopat. Ustępstwem władz była zgoda na telewizyjną debatę szefów największych związków zawodowych. Solidarność reprezentował Lech Wałęsa, a OPZZ Alfred Miodowicz. W ogólnej ocenie lepiej wypadł szef Solidarności, a debata ugruntowała i tak ogromną już popularność Wałęsy. Na X Plenum KC PZPR zapadła ostateczna decyzja o podjęciu rozmów z opozycją. Panowała atmosfera beznadziejności, sytuacja ekonomiczna była fatalna. Nie wszyscy opowiadali się za rozmowami z komunistami. Sceptycznie odnosiły się grupy KPN, "Solidarności Walczącej" i inne organizacje radykalne. 6 lutego 1989 r. w Pałacu Rady Ministrów przy Krakowskim Przedmieściu w Warszawie rozpoczęło się spotkanie "okrągłego stołu". Obradom przewodniczyli: Czesław Kiszczak i Lech Wałęsa. Wszystkim uczestnikom posiedzenia towarzyszyła świadomość historycznej wagi tego wydarzenia. Czesław Kiszczak: "Jeżeli przy okrągłym stole wypracujemy i oficjalnie wobec społ. potwierdzimy consensus co do idei niekonfrontacyjnych wyborów, a także wsparcia projektowanych reform politycznych i ekonomicznych, to możliwe będzie niezwłoczne zwrócenie się do Rady Państwa o podjęcie uchwały znoszącej blokadę pluralizmu związkowego w zakładzie pracy". Lech Wałęsa: "Zacząć trzeba od przywrócenia pluralizmu związkowego. Tędy biegnie przecież główna linia konfliktu narodowego od grudnia 1981r. Chcemy Solidarności i mamy do niej prawo. Prawo do swoich związków mają także rolnicy i studenci - oczekujemy zatem przywrócenia do legalnego życia zarówno Solidarności Rolników, jak i Niezależnego Zrzeszenia Studentów". Głównymi uczestnikami obrad byli: Strona koalicyjno-rządowa: C. Kiszczak, W. Baka, A. Kwaśniewski, S. Ciosek, J. Reykowski, K. Cypryniak, A. Gduła. Strona solidarnościowa: J. Kuroń A. Michnik, T. Mazowiecki, B. Geremek, A. Wielowieyski, W. Kuczyński, L. Kaczyński, A. Stelmachowski, Z. Bujak, A. Pietrzyk. „Okrągły stół" powołał trzy zespoły robocze, które miały podjąć pracę, od 8 lutego: do spraw gospodarki i polityki społ. (przewodniczyli W. Baka i W. Trzeciakowski), do spraw pluralizmu związkowego (przewodniczyli A. Kwaśniewski, T. Mazowiecki i R. Sosnkowski) oraz zespół reform politycznych (przewodniczyli B. Gieremek i J. Reykowski). Szczegółowe kwestie miały być rozpatrywane przez "podzespoły". W trakcie rozmów padały oskarżenia, że to samozwańcze elity porozumiewają się ponad głowami społ. i wbrew jego interesom. W czasie obrad kwestia legalizacji "Solidarności" była właściwie przesądzona. Rząd domagał się za to poparcia planu urynkowienia gospodarki żywnościowej, co oznaczać miało podniesienie cen artykułów spożywczych. Broniąc poziomu życia społ. "Solidarność" zażądała indeksacji płac, choć niepełnej, rozumiejąc groźbę przyspieszenia inflacji. OPZZ, nie licząc się z efektami ekonomicznymi, próbowało przelicytować "Solidarność" na płaszczyźnie obrony praw pracowniczych. Dlatego też OPZZ żądało indeksacji pełnej, która mogła w konsekwencji pogłębić inflację. Zespół do spraw politycznych debatował głównie nad sprecyzowaniem formuły "niekonfrontacyjnych wyborów". Po dojściu do porozumienia w sprawie częściowo wolnych wyborów do Sejmu 6 marca 1989 r. A. Kwaśniewski zgłosił propozycję całkowicie wolnych wyborów do Senatu i odtworzenia instytucji prezydenta o szerokich uprawnieniach. 17 marca 1989 roku propozycja Kwaśniewskiego została przyjęta. W Magdalence zostało osiągnięte porozumienie właśnie i w tych kwestiach, określane jako kontrakt polityczny. Przewidywał on wolne wybory do Senatu, 35 % miejsc w Sejmie dla opozycji oraz silnego prezydenta pochodzącego z wyboru Zgromadzenia Narodowego. Końcowe porozumienie podpisano 5 kwietnia 1989 r. Tego dnia też zakończono obrady "okrągłego stołu". Najważniejsze stało się porozumienie polityczne oznaczające powrót na scenę "Solidarności" oraz kontrakt przedwyborczy. W nowym Sejmie 65% mandatów miało przypaść koalicji PRON: PZPR, ZSL, SD, Polskiemu Związkowi Katolicko- Społecznemu, Stowarzyszeniu PAX i Unii Chrześcijańsko-Społecznej, a 35 % bezpartyjnym. Wybory do Senatu miały być całkowicie wolne. Termin wyborów ustalono na początek czerwca. Strona rządowa nalegała na przyspieszenie wyborów, licząc, że opozycja nie zdąży się zorganizować. Sąd Wojewódzki w Warszawie wpisał do rejestru Niezależny Samorządny Związek Zawodowy "Solidarność". W wyniku obrad "okrągłego stołu" opozycja osiągnęła bardzo wiele. Doprowadziła do legalizacji "Solidarności" (17 IV 1989 r.), do wolnych wyborów do Senatu, do 35% demokratycznie wybieranych posłów do Sejmu, uzyskała dostęp do masowego przekazu, przywróciła stanowisko prezydenta. Po raz pierwszy w dziejach realnego socjalizmu władza uznała istnienie legalnej opozycji, która uzyskała prawo udziału w wolnych wyborach. Było to pierwsze bezprecedensowe porozumienie tego typu w krajach obozu socjalistycznego. Stało się to na tyle istotne, że dało podstawy do pokojowego przejścia od systemu realnego socjalizmu do budowy państwa demokratycznego, opartego na gospodarce rynkowej. W pierwszych komentarzach stwierdzono: "Otwiera się nowy okres w dziejach Polski" - (Jerzy Urban, przebywający w tym czasie s Stanach Zjednoczonych); "Nie jestem pewien, czy okrągły stół był wydarzeniem historycznym(...) Polska patrzyła z nadzieją na praktyczny efekt kompromisu. Dwa dni po zamknięciu obrad "okrągłego stołu" Sejm podjął prace nad projektami nowych ustaw: o stowarzyszeniach, związkach zawodowych, związkach zawodowych rolników indywidualnych, o zamianach w konstytucji PRL. Przyjęta została nowa ordynacja wyborcza: wybory do sejmu i senatu miały się odbyć za dwa miesiące.