Targowica i II rozbiór Polski.
Sejm kontynuował swe prace do maja 1792, uchwalając i wcielając w życie reformy polityczne i częściowo społeczne: rozpoczęto pracę nad kodyfikacją prawa, ustawami o Komisji Policji i Komisji Skarbowej, rozciągnięto prawa neminem captivabimus (nietykalność osobista) na Żydów, prace nad ustawą o sprzedaży królewszczyzn z kwietnia 1792.
Dalsza polaryzacja postaw wobec konstytucji i reform:
poparcie przez zawiązany jesienią 1791 pod patronatem Kołłątaja klub „Zgromadzenie Przyjaciół Konstytucji Rządowej”
oprotestowanie przez opozycję i jej zabiegi od maja 1791 w Petersburgu o interwencję na podstawie gwarancji udzielonych prawom kardynalnym
gra następcy tronu, elektora saskiego Fryderyka Augusta w sprawie schedy po Stanisławie Poniatowskim
zawiązanie 27 kwietnia 1782 konfederacji w Petersburgu (Szczęsny Potocki, Franciszek Ksawery Branicki, Seweryn Rzewuski, Ignacy Józef Massalski, bracia Józef i Szymon Kossakowscy) ogłoszonej oficjalnie 14 maja 1792 w pogranicznej Targowicy i na Ukrainie
Wojna w obronie Konstytucji 3 Maja
przy dyplomatycznym poparciu Prus i Austrii stutysięczna armia rosyjska przekracza granicę Rzeczypospolitej (18 maj 1792)
Rzeczypospolita dysponuje liczącą około 20 tys. żołnierzy armią koronną operującą, pod dowództwem bratanka królewskiego księcia Józefa Poniatowskiego na Ukrainie oraz 15 tysięczną armią litewską pod wodzą księcia Ludwika Wirtemberskiego. W odwodzie pozostawała przy królu, jako wodzu naczelnym, armia licząca około 20 tys. Wobec tak znaczącej dysproporcji sił strategia strony polskiej polegała na działaniach opóźniających. Sytuację pogorszyła zdrada ks. Wirtemberskiego, która w oczywisty sposób przyczyniła się do sukcesów rosyjskich na Litwie. Mimo tego armia koronna - po zwycięstwie pod Zieleńcami 18 czerwca (ustanowienie orderu Virtuti Militari)- zdołała wycofać się na linię Bugu. Następne bitwy pod Brześciem i Dubienką (Kościuszko) w lipcu, mimo strat zadanych Rosjanom nie zapobiegły przełamaniu obrony. Realizacja przygotowanego wcześniej planu obrony linii Wisły (przy wykorzystaniu armii rezerwowej oraz korzystnej sytuacji międzynarodowej - zaangażowanie Austrii i Prus w wojnę z rewolucją francuską) została uniemożliwiona przez uchwałę Straży Praw o zaprzestaniu oporu i przystąpieniu króla do konfederacji Targowickiej (24 lipiec) w nadziei uratowania choć części reform.
Wiadomość o decyzji króla i Straży Praw spowodowała manifestacyjne dymisje kadry dowódczej armii oraz emigrację wielu patriotów. Targowiczanie ustanowili nowe władze w terenie i rozpisali nowe wybory do sejmu w Grodnie - miał to być ostatni sejm Rzeczypospolitej (7 czerwiec - 23 listopad 1993)
II rozbiór: rachuby króla i targowiczan na zachowanie okrojonego terytorium okazały się bezzasadne wobec nowej konwencji rozbiorowej uzgodnionej w Petersburgu 23 stycznia 1793, między Katarzyną II i Fryderykiem Wilhelmem II. Cesarz Franciszek II rywalizujący z Hohenzollernami o wpływy w Rzeszy zadowolił się w imieniu Austrii obietnicą pomocy Prus w wojnie z Francją oraz ich zgodą na zagarnięcie Bawarii.
Prusy zajęły: Gdańsk, Toruń, Wielkopolskę, Kujawy, zachodnie Mazowsze - łącznie 57 tys. km2 zamieszkałych przez ponad 1 milion ludności
Rosja zajęła: Białoruś, Ukrainę naddnieprzańską i Podole - tereny na wschód od Dźwiny po Dniestr o łącznej powierzchni 230 tys. km2 i 3 mln ludności.
Ustrój wg. postanowień konstytucji grodzieńskich. Sejm pod naciskiem ambasadora Katarzyny II Jakuba Sieversa ratyfikował traktat z Rosją. Niema sesja przy traktacie z Prusami - marszałek Stanisław Bieliński uznaje milczenie posłów za objaw zgody. W zakresie spraw wewnętrznych uchwalono:
przywrócenie władzy zwierzchniej szlachty nad chłopem
częściowe utrzymanie praw mieszczaństwa, jego nietykalności osobistej i majątkowej, prawo nabywania ziemi przez mieszczan głównych miast. Zlikwidowano natomiast reformy samorządowe i instytucje plenipotentów (reprezentantów w sejmie)
ponowienie praw kardynalnych: władza ustawodawcza jednoizbowego sejmu (kadencja 4 lata), na czele administracji Rada Nieustająca z odpowiedzialnym królem, komisje resortowe (KEN) komisje porządkowe w województwach. Liczbę wojska zmniejszono do 15 tys.