ROZDZIAŁ 10.Sądownictwo administracyjne

Jest to środek kontroli administracji publicznej w państwie. Celowi tej kontroli służą wszelakie formy proceduralne, takie jak dwuinstancyjność postępowania administracyjnego ( stworzenie sądownictwa administracyjnego).

Sąd jest podmiotem niezawisłym i fachowym, może najlepiej ocenić działanie administracji i naprawić jej ewentualne błędy.

Kontrola sądowa- oparta na myśleniu prawniczym( dla osiągnięcia stabilności stosunków społeczeństwa( oraz sądownictwo administracyjne jako absolutna gwarancja praworządności.

Spór administracyjny

Wynika z potrzeby kontroli, aby zabezpieczyć i ochronić jednostkę przed naruszeniem praw przez administrację publiczną. Celem działania sądu jest zatem kontrola administracji (płaszczyzna kontrolna) i doprowadzanie do stanu zgodnego z prawem (płaszczyzna merytoryczna) oraz tym samym ochrona jednostki.

Charakterystyka „sporu sądowo administracyjnego”(

a)podmioty: adresat aktu/czynności administracji publicznej oraz organ administracji publicznej, który ten akt wydał/podjął czynność

b)istota: badanie zgodności aktu/czynności z bezwzględnie obowiązującymi normami prawa

c)charakter obiektywny - nie jest uzależniony od argumentacji w/w podmiotów

d)jest pochodną głównej funkcji sądów administracyjnych - kontroli administracji publicznej

e)brak rozstrzygnięcia sporu „na korzyść” jednego z w/w podmiotów - podstawowy efekt - autorytatywne stwierdzenie, iż dany akt/czynności jest zgodna lub niezgodna z prawem

Istnieje postulat połączenia sądownictwa administracyjnego i sądowej kontroli administracji. Razem ich działalność polegała by na kontroli administracji sprawowanej przez specjalnie do tego powołane niezawisłe sądy.

-Sądowa kontrola administracja- ogranicza od strony przedmiotowej dziedziny działalności sądów tylko do kontroli.

-Sądownictwo administracyjne- jest sprawowane przez specjalne sądy administracyjne lub przez sądy powszechne, rozpatrujące pewien spór między administracją a obywatelem. Mechanizm tego sporu, polega na tym, że podmiot, będący adresatem aktu (działania) administracji publicznej, zarzuca organowi administracji publicznej niezgodność jego aktu z prawem. Sądownictwo jest sądzeniem. Specjalny sąd swoim działaniem wyznacza merytorycznie prawidłowy kierunek działania administracji publicznej.

Teoria podziału władz wprowadza dwie równoległe relacje:

a)relację między parlamentem (ustawodawstwem), wykonawstwem(administracją) i sądownictwem,

b)relację między normą, jej realizacją i kontrolą tej realizacji.

Sąd administracyjny jest sądem który jednocześnie w jakiś sposób pośrednio administruje. Może one eliminować akty administracyjne z obrotu prawnego, wstrzymywać ich wydanie, a jego wskazówki prawne wiążą organy administracyjne co do dalszego postępowania wdanej sprawie. Sądownictwo jest administrowaniem ze względu na specyfikę mechanizmu stosowania prawa administracyjnego.

Poprzez swoje orzecznictwo tworzy pewną kategorię źródeł prawa administracyjnego , zwaną „prawem sędziowskim

Sądownictwo administracyjne należy traktować jako dziedzinę zawieszoną między sądownictwem powszechnym a administracją publiczną i ustawodawstwem.

Sędzia administracyjny prowadzi zawsze jeden i ten sam proces administracji.

Cały szereg tych cech zbliża jednak sądownictwo administracyjne do powszechnego. Trzeba tu zwłaszcza zaliczyć niezawisłość sądu, nietykalność i nieprzenaszalność sędziów, istnienie władztwa sądowego a także podstawowe cechy procesu sądowego, jakimi są kontradyktoryjność, równość stron, gwarancje procesowe dla stron i prawomocność wyroków sądowych.

Cele sądownictwa administracyjnego

-sądownictwo istnieje po to aby kontrolować administrację publiczną z pozycji niezawisłej, umieszczonej poza samą tą administracją i żeby rozstrzygać czy działania tej administracji są zgodne z przyjętym i akceptowanym wzorem.

-Cel bezpośredni- kontrola i rozstrzyganie o zgodności aktu/ czynności z prawem

-Cel pośredni- eliminacja wadliwych aktów/ czynności, ochrona określonych wartości (katalogu)

Ochrona ta może być realizowana z 2 punktów widzenia:

a)Obiektywnego- sąd ten ma kontrolować i oceniać administrację publiczną,

b)Subiektywnego- zgodnie z zasadą skargowości, sąd działa zawsze tylko na podstawie skargi, czyli impulsu zewnętrznego, pochodzącego od podmiotu, reprezentującego subiektywne interesy

Ochrona poprzez sądownictwo administracyjne przebiega trójfazowo:

a)zaczyna się w momencie możliwości wniesienia skargi do sądu ( ochrona skarżącego i jego interesów),

b)trwa podczas przebiegu postępowania sądowego (skarżący może podczas postępowania prezentować swoje stanowisko i przestawiać potrzebne argumenty),

c)kończy się w momencie wydania orzeczenia sądowego, które wchodzi do obrotu prawnego i ma samo prawne znaczenie, na tym etapie występuje także ochrona wartości obiektywnych.

Wymiar sprawiedliwości.

Organem jest sąd. Polega na wydawaniu rozstrzygnięć (orzeczenia) stwierdzającego, jaka norma prawa administracyjnego znajduje zastosowanie w rozpatrywanej sprawie i ustaleniu, skonkretyzowaniu dyspozycji tej normy. Artykuł 175. Konstytucji stanowi, że wymiar sprawiedliwości w RP sprawują:

-Sąd Najwyższy, Sądy Powszechne, Sądy Administracyjne, Sądy Wojskowe.

Artykuł ten wprowadza zasadę sądowego wymiaru sprawiedliwości, która może być odczytywana PODMIOTOWO (kto wymierza sprawiedliwość) oraz PRZEDMIOTOWO ( na czym polega wymierzanie sprawiedliwości . Błędna zasada

Sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej. Sąd administracyjny wydając swoje orzeczenie po przeprowadzeniu kontroli, jedynie akceptuje dokonaną już konkretyzację albo eliminuje ją z obrotu prawnego. Sąd jest jedynie podmiotowo organem wymiaru sprawiedliwości.

II. SYSTEMY SĄDOWNICTWA ADMINISTRACYJNEGO I ICH USTROJE:

a)System Angielski (dwu szczeblowy system)-Jednolitość sądownictwa, kontrolę sprawują sądy powszechne które bronią swobód obywatelskich. Szczególne Trybunały administracyjne o charakterze quasi- sądowym , mające wąski przedmiotowy zakres działania, wydające decyzje administracyjne na podstawie uregulowanej ustawowo. Orzeczenia nie mają mocy precedensów i są poddane kontroli sądów powszechnych.

b)System Francuski (trójszczeblowa struktura)- najbardziej rozwinięty i najdoskonalszy. Najwyższy organ sądownictwa to Rada Stanu, która należy organizacyjnie do administracji rządowej i jest kierowana przez premiera.

System ten wywodzi się z zasady precedensu, podstawowe reguły działania i postępowania sądów administracyjnych zostały przez nie same wykształcone.

System ten jest niezwykle wszechstronny i elastyczny. Przedmiotem kontroli są wszelkie działania administracji publicznej, a kryterium legalności jest różnymi sposobami rozluźniane. Oprócz kompetencji kontrolnych są wyposażone w dość szerokie kompetencje merytoryczne i mogą zastępować administrację publiczną, co daje możliwość zaskarżenia działania administracji bezpośrednio do sądu, bez konieczności wyczerpywania administracyjnego toku instancji.

Najbardziej uniwersalny- rozstrzygane są w nim zarówno spory o naruszenie publicznego prawa podmiotowego, jak i spory na tle naruszenia prawa przedmiotowego. Występuje tu bardzo szeroka interpretacja interesu prawnego ( interes każdego obywatela w tym, aby administracja funkcjonowała i żeby ustawy były wykonywane, przez co skarga do sądu administracyjnego zbliża się bardzo do action popu lis.

Ustrój:

1.Między departamentalne trybunały administracyjne (I instancji, objęte domniemaniem kompetencji)

2.Sądy Apelacyjne (II instancja, wobec wyroków trybunałów administracyjnych )

3.Rada Stanu ( która jest jednocześnie sądem kasacyjnym w stosunku do orzeczeń sądów apelacyjnych).

Poza podziałem Specjalne Sądy.

c)System Niemiecki-(trójszczeblowa struktura)- pełne uregulowanie ustawowe. Przedmiotem kontroli jest akt administracyjny, a kontrola ta jest sprawowana na postawie kryterium legalności. Nie są wyposażone w kompetencje merytoryczne, a skarga powinna być poprzedzana wyczerpaniem administracyjnego toku instancji.

Ustrój:

1.Sądy Administracyjne I instancji,

2.Wyższe Sądy Administracyjne ( rozpatrują odwołania od wyroków sądów 1 instancji.

3.Federalny Sąd Administracyjny (instancja rewizyjna, badająca zaskarżone wyroki ( zgodność z prawem)

Poza podziałem Sądy specjalne- sądy socjalne i finansowe .

d)System Polski (dwuszczeblowa struktura sądów - od 1 stycznia 2002.) -Sądownictwo polskie powstało an wzór austriackiego i charakteryzowało się istnieniem 1 sądu administracyjnego. Trzy podstawowe akty stanowiące podstawę funkcjonowania systemu sądownictwa ad ministra:

- Ustawa z dnia 25 lipca 2002r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych,

-Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi,

-Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002r. Przepisy wprowadzające ustawy wyżej wymienione.

Ustrój :

1.Wojewódzkie Sądy Administracyjne (obecnie 16)- dzielą się na wydziały, tworzy i znosi je prezes NSA.

2.Nazelny Sąd Administracyjny (Warszawa)- dzieli się na izby : finansową, gospodarczą i ogólną.

Organami obu sądów są: prezes sądu, zgromadzenie ogólne sędziów oraz kolegium.

Sąd powinien być formalnie jak i faktycznie uniezależniony od administracji. Unormowania polskie oddzielają sądownictwo administracyjne od aparatu rządowego, nie wiążąc go nawet z resortem sprawiedliwości i nie dając ministrowi sprawiedliwości żadnych kompetencji w tym zakresie ( jego kompetencje przejmuje prezes NSA).

Ograniczone powiązania i kompetencje w tym zakresie mają:

a)Rada Ministrów- określanie i pobierania wpisu do skargi, opłaty kancelaryjne,

b)Prezydent RP- uprawnienia dotyczą stanowisk sądowych oraz organizacji sądów.

c)Krajowa Rada Sądownictwa- brak jakiejkolwiek zależności od rządu, ale chodzi o wskazanie szefowi administracji rządowej dostrzeżonych uchybień w działalności administracji publicznej, co oznacza istnienie pewnej nadrzędności sądu administracyjnego nad aparatem administracji państwa.

III.PRZEDMIOT OCHRONY

Sądownictwo poprzez swoje działanie chroni określony katalog wartości. Dzieli się na systemy ochrony :

a)SYBIEKTYWNE PRAWA PODMIOTOWE- służące ochronie praw jednostki. Sąd administracyjny działa tylko na wniosek osoby, której prawo podmiotowe zostało naruszone przez akt administracyjny, jest w tym działaniu związany granicami skargi i bada jedynie ewentualne naruszenia prawa podmiotowego i tylko przez stwierdzenia faktu takiego naruszenia może uchylić zaskarżony akt. Mogą być chronione ogólnie.(większa jednolita grupa).

b)OBIEKTYWNY PORZĄDEK PRAWNY (PRAWA PRZEDMIOTOWE)-zapewniają przestrzeganie przez administrację prawa przedmiotowego. Skarga do sądu jest składana przez dowolny podmiot, ze względu na naruszenie prawa w ogóle, a sąd nie jest związany granicami skargi, i bada zaskarżony akt w całości i uchyla go zawsze, gdy stwierdzi naruszenie prawa lub ewentualnie- kwalifikowane naruszenie prawa. Zaskarżane mogą być akty administracyjne, akty generalne i akty normatywne.

Postulat zbudowania systemu wspólnego-( połączenie obydwóch zakresów ), sąd administracyjny miałby za zadanie zarówno ochronę publicznego prawa podmiotowego jak i ochronę obiektywnego porządku prawego i to niezależnie od formy prawnej, w jakiej naruszenie nastąpiło.

Klasyczny przedmiot ochrony- jakimi są publiczne prawa podmiotowe jest rozszerzany przez posługiwanie się pojęciami UPRAWNIENIA lub INTERESU PRAWNEGO, którego naruszenie nie zawsze jest naruszeniem obiektywnego porządku prawnego . Stają się one osobnymi przedmiotami ochrony, co rozszerza możliwości ingerencji sądu.

Naruszenie publicznego prawa podmiotowego zawsze jest jednocześnie naruszeniem obiektywnego porządku prawnego.

Polskie unormowania przedmiotu ochrony (przybiera ona postać dwoistości podmiotu ochrony):

a)NA ETAPIE WYROKOWANIA- przedmiot ochrony wyznaczony przez art. 1 ust 2 u.u.s.a kontrola sprawowana pod względem zgodności z prawem (legalności). Punktem wyjścia jest obiektywny porządek prawny, wzmocnienie poprzez określenie rodzajów naruszeń prawa skutkujących uchyleniem lub stwierdzeniem nieważności aktu( także czynności), sąd nie jest związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną.

b)NA ETAPIE WNOSZENIA SKARGI-ochrona podmiotu skarżącego (art. 50 ust 1 u.p.s.a ). Legitymacja skargowa „każdy kto ma w tym interes prawny”, w przeprowadzeniu kontroli.

IV.PODMIOTY

Charakter kontradyktoryjny postępowania- obok sądu występują w nim dwa podmioty (strony), których sytuacja procesowa jest równa. Dzielimy je na :

a)PODMIOTY CZYNNE (skarżący)- podmioty posiadające legitymację skargową, lub inne podmioty : RPO, prokurator, organizacje społeczne przy spełnieniu określonych przesłanek. Ma charakter materialno prawny, prawo do bycia stroną konkretnym postępowaniu sądowym ze względu na jego treść.

Zakres legitymacja skargowej w danym systemie zależy: od przedmiotu działania sądu administracyjnego oraz ochrony i stosunku sądownictwa administracyjnego do postępowania administracyjnego.

Art. 50 u.p.s.a formułuje legitymację skargową na podstawie pojęcia interesu prawnego we wniesieniu skargi i odgrywa tę legitymację od pojęcia strony w ogólnym postępowaniu administracyjnym.

-Status podmiotu czynnego może być spowodowany interesem publicznym lub potrzebą szczególnej ochrony interesu indywidualnego. Może również wynikać z przepisów szczególnych, które przewidują różne przesłanki jego konstruowania.

W innych regulacjach szczegółowych cechą charakterystyczną jest to, że podmioty wyposażone w prawo skargi mogą zaskarżyć tylko działania określonego rodzaju w ściśle określonych rodzajowo sprawach.

b)Podmioty bierne - organy administracji publicznej- podmiotami biernymi będą każdorazowo organy, których działanie jest przedmiotem skargi.

Zgonie z art.32 u.p.s.a. stroną postępowaniu w sprawie sądowo administracyjnej obok skarżącego jest organ, którego działanie lub bezczynność jest przedmiotem skargi.

c)Inne podmioty

Ustawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi przewiduje udział jako „uczestników” osób , które nie wniosły skargi, ale których interesu prawnego dotyczy wynik postępowania sądowego. Podmioty te, są objęte taką samą ochroną jak podmioty skarżące, a treść przedmiotu tej ochrony jest identyczna.

Przepis art. 33 ust 2 pozwala również na uczestnictwo w postępowaniu organizacji społecznej w sprawach innych osób, jeżeli sprawa dotyczy jej statutowej działalności

V. Przedmiot i zakres sądownictwa administracyjnego

Przedmiot kontroli - katalog aktów i czynności mogących być przedmiotem skargi.

W państwie prawnym zasada prawa do sądu ma dla obywatela podstawowe znaczenie i nie powinny istnieć jakiekolwiek działania, wobec których nie mogłaby być uruchomiona droga sądowa. Chodzi o to, żeby ustalony zakres przedmiotowy kontroli i skargi do sądu korespondował z zakresem rozpoznania tej skargi i z zakresem wyrokowania i był w stosunku do nich proporcjonalny, gdyż tylko wtedy ochrona sądowa nie będzie iluzoryczna.

Mówiąc o przedmiocie sądownictwa administracyjnego i jego zakresie wyróżnić należy osobno:

-przedmiot (zakres) kontroli (aktów lub czynności administracyjnych, mogących być przedmiotem skargi)+++

-przedmiot (zakres) rozpoznania (zespół elementów, które bada sąd administracyjny w trakcie kontroli),

-przedmiot (zakres) wyrokowania (elementy treściowe orzeczenia sądu i jego zakres),

Sposoby określania przedmiotu(zakresu) kontroli (zaskarżenia).

a)System enumeracji- kontrola sądu administracyjnego obejmuje tylko te działania administracji publicznej (akty czynności), które zostały wyraźnie jej poddane i wymienione w ustawie.

b)System klauzuli generalnej- kontroli sądu administracyjnego podlegają wszystkie działania administracji, lub przynajmniej wszystkie akty administracyjne.

System klauzuli generalnej dopuszcza oczywiście wyjątki, ustalane metodą enumeracji negatywnej. Można wyróżnić trzy teorie dotyczące wyjątków:

-Doktryna aktów rządowych- wyłączane tu są pewne kategorie działań ze względu na szczególną rangę organu, który je podejmuje albo ze względu na specjalny przedmiot, związany ze sprawami ogólnopaństwowymi,

-Doktryna immunitetu- wyłączane tu są niektóre organy( np., głowa państwa)

-Doktryna szczególnych stosunków władczych- wyłączane tu są sprawy związane z zależnością zakładową lub zależnością służbową.

We wszystkich wyżej wymienionych doktrynach przedmiotem wyłączenia były sprawy związane z tajemnicą państwową i ochroną państwa oraz akty pozostawione swobodnemu uznaniu

System Francuski- klauzula generalna, kształtowana przez precedens , 4 sfery sądownictwa administracyjnego:

1.O charakterze PODSTAWOWYM:

a)SFERA SPORÓW O PRAWA- w której sąd administracyjny orzeka o istnieniu, treści i skutkach praw podmiotowych. Chodzi w nim o działanie i orzekanie merytoryczne, w którym sąd w sposób wyczerpujący reguluje treść stosunku prawnego między skarżącym a administracją. Potrzeba uregulowania wynika z naruszenia prawa podmiotowego skarżącego przez akt administracyjny w znaczeniu działania lub zaniechania administracji.

Przedmiotem skargi jest akt administracyjny . Proces wytaczany jest nie aktowi lecz organowi który tym aktem naruszył prawa podmiotowe.

Domeną tej sfery są sprawy dotyczące odpowiedzialności materialnej państwa za szkody wyrządzone obywatelowi.

b)SFERA SPORÓW O LEGALNOŚĆ- w której sąd administracyjny orzeka o legalności aktu administracyjnego. Chodzi tu o typową kontrolę aktu, zmierzającą do jego uchylenia, podstawową rolę pełni skarga o przekroczenie władzy. Proces wytaczany jest samemu aktowi ( każdy akt indywidualny i normatywny rangi niższej niż ustawa, wydany przez prezydenta lub organy administracji).

Wyłączenia są nieliczne i obejmują tak zwane AKTY RZADOWE- są to akty „mieszane”, wydawane przez władzę wykonawczą w stosunkach z organem niepodlegającym kontroli sądu, np. z parlamentem.

2. O charakterze NIE PODSTAWOWYM:

a)POSTĘPOWANIE INTERPRETACYJNE- wyjaśnienia treści aktu administracyjnego,

b)POSTĘPOWANIE REPRESYJNE- stosowanie kar administracyjnych za niektóre wykroczenia,

System Niemiecki- Droga sądowo administracyjna jest właściwa we wszystkich sporach publicznoprawnych o charakterze niekonstytucyjnym, o ile nie przekazano ich wyraźnie innemu sądowi. Przy uruchomieniu działania sądu nie ma znaczenia forma zaskarżonego aktu, a tylko fakt naruszenia praw skarżącego lub fakt naruszenia obiektywnego porządku prawnego.

Przedmiotem skargi może być jakiekolwiek działanie administracji publicznej, a także bezczynność administracji.

Forma aktu jest natomiast istotna przy doborze rodzaju skargi, a potem w fazie orzekania , w której sąd musi wybrać swoje rozstrzygnięcie w zależności od tej formy.

SYSTEM POLSKI

Obowiązująca obecnie ustawa -przyjmuje klauzulę generalną, która wynika z bardzo ogólnego i pojemnego wyliczenia działań administracji, które podlegają skardze do sądów administracyjnych oraz z enumeracji negatywnej, zawierającej wyjątki.

1.Decyzje administracyjne - zaskarżalna do sądu administracyjnego - art. 52 p.p.s.a., brak innych ograniczeń (decyzje kasacyjne, decyzje wydana w ramach uznania administracyjnego)

Zgodnie z art. 3 ust 2 pkt. u.p.s.a skarga może dotyczyć decyzji administracyjnych.

Przedmiotem skargi mogą być wszystkie akty administracyjne, charakteryzujące się: indywidualnością, konkretnością, jednostronnością i zewnętrznością.

Zaskarżona może być tylko decyzja ostateczna i to w zasadzie wyłącznie taka, wobec której wyczerpano środki zaskarżenia w postępowaniu administracyjnym. Z obowiązku wyczerpania tych środków zwolniony jest tylko prokurator i RPO.

Ustawa nie stawia przeszkód dla zaskarżenia decyzji KASACYJNYCH (tj. decyzji uchylających decyzję pierwszej instancji i przekazujących sprawę do ponownego rozpatrzenia organowi pierwszej instancji), a także decyzji wydawanych w ramach uznania administracyjnego.

Formalne wymogi dopuszczalności skargi (termin, zachowanie elementów treściowych, wniesienie skargi za pośrednictwem organu, wpis są praktycznymi przeszkodami utrudniającymi wniesienie skargi i dotyczą wszelkich przedmiotów skargi.

2.Potanowienia administracyjne-postanowienia wydane w postępowaniu administracyjnym, na które służy zażalenie albo kończące postępowanie, a także na postanowienia rozstrzygające sprawę co do istoty

Są aktami administracyjnymi procesowymi, wydawanymi w toku postępowania administracyjnego i dotyczącymi poszczególnych kwestii wynikających z toku tego postępowania .

Tylko postanowienie może rozstrzygnąć o istocie sprawy lub kończyć postępowanie administracyjne. Ustawodawca pozwala na ich zaskarżanie do sądu administracyjnego, lecz możliwość zaskarżenia dotyczy tylko następujących kategorii :

-postanowienia wydane w postępowaniu administracyjnym, służy zażalenie albo rozstrzygające sprawco do istoty,

-postanowienie wydane w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym, na które służy zażalenie.

3.Niebędące decyzjami ani postanowieniami akty lub czynności z zakresu administracji publicznej, dotyczące uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa.

Nazwać te działania możemy INNYMI- chodzi tu o działania charakteryzujące się następującymi cechami:

-są to akty lub czynności,

-nie są one decyzjami ani postanowieniami,

-mają charakter publicznoprawny, gdyż tylko takie działania zostały ogólnie objęte skargą do sądu administracyjnego,

-dotyczą uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa.

-przyjęcie że w omawianej tu kategorii mieszczą się również akty generalne pozwala na przydanie jej prawdziwego znaczenia, zapełniającego lukę między możliwością zaskarżenia decyzji administracyjnych i aktów normatywnych. Można wtedy tą drogą zaskarżyć akty bezpośrednio zobowiązujące (np., znaki drogowe), które przy innej interpretacji pozostawałyby poza prawem do sądu.

Przykłady tych działań nie są liczne, zaliczyć do nich można:

- określone czynności materialno- techniczne, akty rejestracji, odmowy przyjęcia do niektórych zakładów administracyjnych oraz pozbawienie korzystania z usług tych zakładów

-odmowa realizacji przez organ administracji uprawnienia wynikającego bezpośrednio z przepisów prawa,

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

4.Akty prawa miejscowego-(powszechnie obowiązujące źródło prawa, wydawane przez terenowe organy administracji)

Kontrola aktów prawa miejscowego dopełnia kontrolę innych źródeł prawa, której dokonuje Trybunał Konstytucyjny. Możliwością zaskarżenia objęte są (SKARGA WNOSZONA PRZEZ PODMIOTY ) akty prawa miejscowego organów jednostek samorządu terytorialnego i terenowych organów administracji rządowej.

Art. 90. Ust. 1 u.s.w (skarga na akt prawa miejscowego wydany przez organy samorządu) i w art. 44 ust. 1 u.a.r.w (skarga na przepis prawa miejscowego, wydany przez organ administracji rządowej). Obydwa przepisy ograniczają możliwość wniesienia skargi w odniesieniu do spraw z zakresu administracji publicznej.

SKARGA WNOSZONA PRZEZ ORGANY NADZORU. Skargę na akt prawa miejscowego wydany przez organ samorządu terytorialnego może jednak wnieść również organ nadzoru i dla tej skargi nie ma ograniczenia do spraw z zakresu administracji publicznej.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

5.Inne akty organów jednostek samorządu terytorialnego i ich związków

Zgodnie z art. 3 ust 2 pkt. 6 u.p.s.a. skardze do sądu administracyjnego podlegają również niebędące aktami prawa miejscowego akty organów samorządu terytorialnego podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej.

1.Na podstawie ustawy o samorządzie gminnym przedmiotem skargi są uchwały rady gminy lub zarządzenia wójta, burmistrza lub prezydenta.

2.Według ustawy o samorządzie powiatowym przedmiotem skargi może być uchwała organu powiatu- rady lub zarządu. Obie te regulacje wyznaczają dodatkowo zakres przedmiotu skargi przez stwierdzenie, że mają to być uchwały z zakresu administracji publicznej, chyba że skargę wnosi organ nadzoru.

3.W ustawie o samorządzie województwa, skargę na uchwałę organu tego samorządu niebędącą aktem prawa miejscowego może wnieść wyłącznie organ nadzoru w każdej sprawie- nie tylko w sprawach z zakresu administracji publicznej.

Do uchwał nienależących do zakresu administracji publicznej można zaliczyć jedynie te, które objęte są kognicją sądów powszechnych.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

6.Akty nadzoru

Zgodnie z art. 3 ust 2 pkt. 7 u.p.s.a przedmiotem skargi mogą być akty nadzoru nad działalnością organów jednostek samorządu terytorialnego. Jest to jeden z podstawowych elementów sądowej ochrony samodzielności samorządu terytorialnego, gdyż skargę taką mogą wnieść gminy i ich związki, powiaty i ich związki oraz województwa, jeżeli akt nadzoru narusza ich interes prawny, uprawnienia lub kompetencje.

Akt nadzoru -każdy akt wydawany w ramach postępowania nadzorczego.

Rozstrzygnięcie nadzorcze -akt administracyjny kończący procedurę nadzorczą i właśnie „rozstrzygający” o losach aktu poddanego nadzorowi i konkretyzujący środek nadzoru, który organ nadzorczy chce zastosować.

Występują tu dwa zakresy skargi:

-pierwszy wyznaczany przez prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi ( jest to zakres szerszy, a legitymacja organu samorządowego do wniesienia skargi jest tu ogólna i wynika z art. 50 ust 1 u.p.s.a,

-drugi zakres wyznaczają ustawy samorządowe, ( węższy zakres, legitymacja opiera się na wymogu naruszenia interesu prawnego, uprawnienia lub kompetencji).

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

7.Bezczynność administracji.

Zgodnie z art. 3 ust 2 pkt. 8 u.p.s.a skarga do sądu administracyjnego może dotyczyć bezczynności organów, w przypadkach określonych w pkt. 1-4 tego paragrafu. Chodzi więc o bezczynność polegającą na niewydaniu decyzji lub postanowienia albo na niewydaniu innego aktu lub niepodjęciu innej czynności z zakresu administracji publicznej, dotyczących uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa.

Wyjątkiem jest bezczynność polegająca na niepodejmowaniu przez organy administracji publicznej innych działań, w szczególności aktów prawa miejscowego oraz uchwał i zarządzeń organów samorządu terytorialnego. Lukę tę zapełniają przepisy ustaw samorządowych, które pozwalają na złożenie skargi do sądu administracyjnego w sytuacji, w której organ samorządu terytorialnego nie wykonuje czynności nakazanych prawem. Skarga ta jest wnoszona na podstawie legitymacji opartej na naruszeniu interesu prawnego lub uprawnienia skarżącego. Może ona dotyczyć działalności uchwałodawczej rady i zarządu lub wydawania zarządzeń przez wójta w takim zakresie, w jakim przepisy prawa nakładają na te organy obowiązek wydania danego aktu. Nie wiadomo kiedy powstaje stan bezczynności.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8.Inne przedmioty zaskarżania.

Artykuł 3 ust 3 u.p.s.a odsyła do przepisów szczególnych, w których może być określony inny przedmiot zaskarżania do sądu administracyjnego. Dzieli się je na grupy :

a)Pierwsza stanowią działania organów samorządowych, które nie mieszczą się w żadnej kategorii z wymienionych w art. 3 ust 2 u.p.s.a. Obejmują one możliwość zaskarżenia stanowiska innego organu, wyrażonego w sytuacji , w której prawo uzależnia ważność rozstrzygnięcia organu samorządowego od jego zatwierdzenia, uzgodnienia lub zaopiniowania przez ten organ. Skarga na takie stanowisko jest wnoszona na tych samych zasadach jak skarga na rozstrzygnięcie nadzorcze, istnieje także możliwość wniesienia skargi w sytuacji, w której organ samorządowy przez podejmowane czynności prawne lub faktyczne narusza prawa osób trzecich.

b) Do drugiej grupy należą działania skarga na naruszenie praw osób trzecich,

9.Enumeracja negatywna

Artykuł 5 u.p.s.a określa w sposób wąski trzy rodzaje spraw należących do sfery wewnętrznej administracji publicznej, w których podejmowane działania nie podlegają skardze do sądu administracyjnego. Są to działania podejmowane w stosunkach organizacyjnych między organami administracji publicznej:

-pk.1 -działania podejmowane w typowych stosunkach służbowych

-pkt. 2-odmowy mianowania na stanowiska lub,

-pkt. 3- powołania do pełnienia funkcji w organach administracji publicznej, chyba że obowiązek taki wynika z przepisów prawa.

Samo mianowanie lub powołanie powinno być traktowane jako decyzja administracyjna i podlegać skardze.

Przepis art. 5 u.p.s.a dotyczy więc sfery, która nie została ujęta w wyżej zaprezentowanym wyliczeniu i jego wprowadzenie do ustawy jest potrzebne tylko ze względu na jasność, a jest zbędne ze względu na ścisłość.

Zasada, że sądy administracyjne nie są właściwe w sprawach należących do właściwości innych sądów zawarta w art. 177 Konstytucji ( domniemanie właściwości sądów powszechnych).dotyczy stosunków wewnętrznych.

Na podstawie orzecznictwa sądowego nawiązującego do istoty zakładów administracyjnych można je podzielić na :-1.Te które wywołują skutki ZEWNĘTRZNE:

-akty nawiązujące( przyjęcie, odmowa przyjęcia na studia) stosunek zakładowy

- zmieniające (przeniesienie się na inny rodzaj studiów) stosunek zakładowy

- rozwiązujące(przyznanie dyplomu, skreślenie z listy studentów) stosunek zakładowy

Powinny być uznawane za decyzje administracyjne. Dlatego też podlegają one skardze do sądu administracyjnego.

2.Akty Sensu Stricto których znaczenie zamyka się w ramach trwającego stosunku zakładowego. Nie mogą być one przedmiotem skargi , co świadczy także o braku ich ochrony.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

10.Spory kompetencyjne(spory o właściwości)

Obiektywnie istniejąca sytuacja prawna, w której co do zakresu działania organów państwowych zachodzi rozbieżność poglądów, która powinna być usunięta na skutek podjętych w tym kierunku środków prawnych. Przyczyną tych sporów mogą być :

-przyczyny natury legislacyjnej ( niedoskonałość regulacji prawnej)

-niedociągnięcia w pracy organów , zwłaszcza w dokonywanej przez nie wykładni prawa

-nieoczekiwane zachowanie się podmiotów trzecich, które przedstawiają sprawę wymykającą się spod regulacji prawnej,

Rozróżniamy:

a)SPORY POZYTYWNE- polegające na starciu dwóch twierdzeń o kompetencji. Chodzi tutaj przede wszystkim o niedopuszczenie do obrotu prawnego dwóch skutecznych prawnie działań, podjętych w tej samej sprawie.

b)SPORY NEGATYWNE- polegające na starciu dwóch twierdzeń o niekompetencji. Chodzi tutaj o zapewnienie ochrony prawnej temu, kto się jej domaga i komu jej odmówiono, oraz doprowadzenie do działania właściwych organów.

Wspólnym celem obu tych kategorii jest realizowanie zasady kompetencyjności, to jest doprowadzenie do podjęcia działań organu kompetentnego, niestojącego w kolizji z innymi działaniami.

Spory kompetencyjne mogą mieć charakter abstrakcyjny ( niezwiązany z konkretną sprawą) i konkretny ( związany z konkretną sprawą) W polskim systemie prawa możliwe są tylko spory konkretne.

Zgodnie z art. 166 ust 3 Konstytucji RP,. do sądów administracyjnych należy rozstrzyganie sporów między organami jednostek samorządu terytorialnego i między samorządowymi kolegiami odwoławczymi oraz sporów między organami tych jednostek a organami administracji rządowej

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

11.Uchwałodawstwo sądowo administracyjne

Jest najważniejszym obszarem ich działalności poza orzeczniczej, mającej jednak bezpośredni wpływ na orzecznictwo. Są to działania wykonywane wyłącznie przez NSA działający w składzie 7 sędziów, w składzie całej izby lub w pełnym składzie. Ma na celu wyjaśnienie przepisów prawnych :

- uchwały mające na celu wyjaśnienie przepisów prawnych, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych;. Podejmowane na wniosek prezesa NSA, Prokuratora generalnego i RPO, powinny mieć charakter generalny, nie mają bezwzględnej mocy wiążącej w konkretnej sprawie sądowo administracyjnej. Omawiane uchwały są tylko precedensami faktycznymi, które wprawdzie nie wiążą formalnie, ale ich moc wyraża się w tym, ze można skutecznie powołać się na nie w środku odwoławczym od orzeczenia wojewódzkiego sądu administracyjnego.

- uchwały zawierające rozstrzygnięcie zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości w konkretnej sprawie sądowo administracyjnej. Są podejmowane na wniosek składu orzekającego sądu, wyrażony w jego postanowieniu. (bezwzględnie wiążące w danej sprawie - art. 187 § 2 p.p.s.a.).

VI. SKARGA

Jest to środek prawny służący uprawnionemu do ochrony jego publicznego prawa podmiotowego do zakwestionowania działania organu administracyjnego, równocześnie impuls dla sadu do podjęcia działania

Systemy skarg dzieli się na :

a)system jedno-skargowy- (skargę uniwersalną) która ma zastosowanie wobec każdego aktu z tego samego powodu i w tym samym celu. We wszystkich wypadkach ma jednakowe lub podobne elementy składowe , podobne są warunki jej dopuszczalności i podobnie jest skonsumowana legitymacja do jej wniesienia, opierająca się na jednolitym przedmiocie ochrony

b)system wielo-skargowy-, większa liczba różnorodnych skarg zróżnicowanych ze względu na przedmiot ochrony, a przede wszystkim właśnie ze względu na zróżnicowanie działań sądu, to znaczy ze względu na cel, jaki ma być osiągnięty przez wniesienie danej kategorii skargi. - Najważniejsze cechy charakterystyczne: zróżnicowana legitymacja skargowa, co do zasady konieczność wyczerpania środków odwoławczych, elementy formalne (art. 57 p.p.s.a.), spór co do sformułowania zarzutu.

Polski system sądownictwa administracyjnego jest systemem jedno-skargowym. Skarga , w sposób jednolity dotyczy wszystkich jej przedmiotów i skarga na decyzję administracyjną nie różni się w zasadzie od skargi na uchwałę czy inne działanie administracji.

Występujące różnice między skargami dotyczą legitymacji do ich wniesienia lub czasem warunków ich dopuszczalności. Wspólną ich cechą jest że skargę można wnieść dopiero po wyczerpaniu środków odwoławczych, chyba że skargę wnosi prokurator lub RPO. Każda skarga powinna zawierać wskazanie zaskarżonego aktu, oznaczenie organu, którego działania skarga dotyczy i określenie naruszenia prawa lub interesu prawnego, które nie musi być szczegółowe, wystarcza sam fakt zakwestionowania działania administracji.

VII. Przedmiot rozpoznania

Zespół elementów które bada sąd administracyjny w trakcie swojego działania. Przedmiotem rozpoznania jest sprawa sądowo- administracyjna.

Działanie sądu polega na kontroli aktu, który został wcześniej wydany przez organ administracyjny w jakiejś sprawie albo na badaniu bezczynności organu, który nie wydał aktu wymaganego w jakieś sprawie. Są 2 możliwości:

1.Jeżeli aktem tym JEST decyzja administracyjna, to ta wcześniejsza sprawa byłą „sprawą indywidualną” a więc nie sprawą o charakterze tylko formalnym, lecz sprawą właśnie o treści materialnej .

2.Jeżeli aktem tym NIE JEST decyzja administracyjna, to wprawdzie nie załatwia on sprawy indywidualnej ale i tak prawie zawsze jest aktem nawiązującym materialny stosunek administracyjno prawny, czyli dotyczy jakiejś sprawy znaczeniu materialnym .

Skoro więc sąd administracyjny przeprowadza kontrolę aktu wydanego w sprawie mającej znaczenie i treść materialno prawną, to on sam działa w tej samem sprawie, mając wobec niej tylko inny cel do spełnienia. Celem tym jest kontrola jej konkretyzacji. Chodzi jednak o ten sam stosunek prawny , wyznaczający zakres sprawy. Orzeczenie sądu administracyjnego jest dla tej sprawy tak samo miarodajne, jak decyzja administracyjna lub inny akt poddany kontroli . Ono albo utrzymuje w mocy ten akt, przesądzając o trwałości załatwienia sprawy, albo go uchyla i eliminuje z obrotu prawnego.

Pojęcie sprawy sądowo administracyjnej -wyznacza sądowi zakres działania w fazie rozpoznania i orzekania. Sąd nie powinien za ten wypowiadać się co do innych stosunków prawnych, które nie były objęte sprawą rozstrzygniętą już zaskarżonym do niego aktem.

Ze względu na brak możliwości merytorycznego rozstrzygania sprawy sąd administracyjny ma ograniczone możliwości badania w/w konkretyzacji, jest związany granicami sprawy czyli tym co zostało ustalone przez organ, bazuje na stanie faktycznym i prawnym istniejącym w dacie wydania zaskarżonego aktu, możliwość przeprowadzenia postępowania dowodowego jest ograniczona

Cel jaki stoi przed sądem administracyjnym determinuje treść poszukiwań, jakich on dokonuje. Oczywiście chodzi o ustalenie prawidłowości relacji między treścią zaskarżonego aktu a treścią prawa. To jednak można osiągnąć tylko przez zbadanie wielu łączących się ze sobą elementów takich jak:

-wykładnia normy dokonana przez organ, a w tym wykładnia znajdujących się w niej pojęć nieostrych (samemu)

-prawidłowości dokonanej subsumcji ( sąd powinien dokonać jej ponownie samemu)

-motywy podjętego aktu,

-dochowanie wymaganej procedury,

-sposób skorzystania z luzów w ramach uznania administracyjnego i In.

VIII. Przedmiot Orzekania

Są to elementy treściowe orzeczenia sądów i ich zakres- przedmiot orzekania zależy w pierwszym rzędzie od kryterium kontroli. Kryterium to jest jedno i ma słaby charakter, a jest nim zawsze zgodność z prawem (legalność).

Występuje kilka sposobów traktowania legalności:

-różne sposoby mogą zależeć od przedmiotu ochrony w danym systemie,

-wymiar legalności może być inny w każdej fazie działania sądu administracyjnego,

-żaden system sądownictwa administracyjnego nie traktuje legalności jako kryterium absolutnego,

Kryterium legalności bywa rozszerzane szczególnie w tym właśnie kierunku (w kierunku celowości).

W orzecznictwie NSA przebija się koncepcja legalności celu- wymaga się od sądu administracyjnego badania nie tylko zgodności aktu z konkretną normą lub zespołem norm, ale także zgodności z celem, dla którego norma ta powstała. Sąd administracyjny sięga również nieraz w obręb celowości w uzasadnieniach swoich wyroków, niejednokrotnie wskazując organom administracyjnym względy celowości, jakie mają wziąć pod uwagę w dalszym postępowaniu. Szczególne znaczenie mają też względy celowości przy kontrolo uznania administracyjnego.

Warianty orzeczeń sądowych:

A)Wyrok- jest podstawowym orzeczeniem sądu administracyjnego, który służy rozstrzygnięciu sprawy.

B)Postanowienia-wydawane w sprawach procesowych, gdy skarga podlega odrzuceniu ze względów formalnych.

W Polskim systemie wyroki mają charakter kasacyjny- oznacz to że sąd w zasadzie nie ma możliwości wydania rozstrzygnięcia merytorycznego, a jego wyrok powoduje jedynie utrzymanie w mocy zaskarżonego aktu lub wyeliminowanie go z obrotu prawnego.

Polski system wprowadza również zasadę kasacyjnego orzekania sądu drugiej instancji (NSA) przy czym kasacja ta odnosi się oczywiście do wyroków sądu I instancji a nie do aktów zaskarżonych do sądu administracyjnego.

Istota orzekania i jego zakres -dokonanie oceny zasadności skargi w ramach zakresu rozpoznania

Istotą orzekania przez sąd administracyjny jest dokonanie oceny zasadności skierowanej do niego skargi, ze wszystkimi konsekwencjami, wynikającymi z przyjęcia zasady niezwiązania jej granicami. Ocenę taką poprzedza i determinuje rozstrzygnięcie co do dalszych losów zaskarżonego aktu lub czynności, a więc zawiera ustosunkowanie się sądu administracyjnego do proceduralnego aspektu skargi, czyli propozycji pozbawienia mocy wiążącej w czasie zaskarżonego aktu lub czynności. Podjęcie takiego rozstrzygnięcia jest dokonywane w drodze przeobrażenia rezultatów rozpoznania skargi w decyzję sądu, zawierającą zwrot stosunkowy o zgodności lub niezgodności zaskarżonego aktu lub czynności z prawem. Sąd nie może więc orzekać w zakresie szerszym nić mógł rozpoznać skargę. Są to maksymalne granice orzekania.

1„Szerokość orzekania”

Zakres możliwości działania sądu administracyjnego w fazie orzekania, dzieląc je najpierw według stosunku do wniesionej skargi.

Pojecie „szerokości” orzekania - konsekwencje (rodzaje) rozstrzygnięć w stosunku do zaskarżonej aktu/czynności. Można tu wyróżnić :

-wyroki oddalające skargę( akt staje się prawomocny) gdy sąd nie stwierdził naruszenia prawa uzasadniającego jego ingerencję. Oddalenie skargi powoduje, że zaskarżony akt staje się prawomocny i w zasadzie nie jest możliwe jego wzruszenie, które miałoby wynikać z wad prawnych.

-wyroki uwzględniające skargę- uzależnione od gradacji kryterium legalności- wydawane wtedy gdy ustawa przewiduje ingerencję sądu. Występuje różny zakres (szerokości) dopuszczalnej ingerencji sądu wobec różnych podmiotów zaskarżenia.

Pojawia się tu wiele możliwości:

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

a)Uwzględnienie skargi na decyzję lub postanowienie zależy oczywiście od kryterium legalności, które jednak w tym właśnie wypadku zostało poddane pewnej egzemplifikacji. Zgodnie z art. 145 u.p.s.a naruszenia prawa które mogą spowodować to uwzględnienie, są specjalnie wyliczone co dowodzi, że nie każde naruszenie prawa w decyzji lub w postanowieniu może spowodować ingerencję sądu.

Osobno są wymieniane :

-wady powodujące uchylenie aktu przez sąd (pkt. 1 ust wyżej wymienionej)

-wady powodujące stwierdzenie nieważności aktu przez sąd, (pkt. 2 ust wyżej wymienionej)

-stwierdzenia wydania decyzji lub postanowienia z naruszeniem prawa ( wynika ze szczególnych sytuacji)

Wady powodujące uchylenie aktu administracyjnego (decyzji lub postanowienia) są następujące:

-naruszenie prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy,( np., błędna wykładnia prawa, albo niewłaściwe jego stosowanie- subsumcja)

-naruszenie prawa dające podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego ( wady postępowania rzutujące na samą decyzję)

-inne naruszenie przepisów postępowania, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

W razie uchylenia (stwierdzenia nieważności) aktu administracyjnego przestaje on obowiązywać. Jeśli akt ten był wydany na skutek odwołania lub na wniosek, organ administracji publicznej jest obowiązany wydać ponownie dany akt, przy czym jest on w przyszłości związany oceną prawną oraz wskazaniami codo dalszego postępowania, wyrażonymi w orzeczeniu sądu.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

b)W odniesieniu do innych aktów lub czynności z zakresu administracji publicznej, dotyczących uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa, ustawa wprowadza wyjątkowe i oryginalne rozwiązania. Uwzględnienie skargi prowadzi nie tylko do uchylenia aktu ale umożliwia także sądowi uznanie uprawnienia lub obowiązku wynikającego z przepisów prawa.( kompetencja merytoryczna). Uznanie to jest bowiem deklaratoryjnym potwierdzeniem uprawnienia lub obowiązku, wynikającego z przepisów prawa i w tym zakresie sąd administracyjny zastępuje administrację publiczną. Drugie nietypowe rozwiązanie dotyczy możliwości stwierdzenia bezskuteczności zaskarżonej czynności

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

c)Uwzględnienie skargi na kategorię aktów samorządowych oznacza obowiązek stwierdzenia ich nieważności ( art. 147 ust 1 u.p.s.a ). Rodzaj naruszenia prawa powodujący taką ingerencję jest wyznaczony przez ustawy samorządowe i należy przyjąć , że dotyczy on nie tylko organu nadzoru, ale również sądu administracyjnego.

Stwierdzenie ich nieważności następuje na podstawie ogólnej formuły braku zgodności z prawem.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

d)Uwzględnienie skargi na akt nadzoru powoduje uchylenie tego aktu .

Ingerencja następuje również na podstawie ogólnej formuły braku zgodności z prawem

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

e)Uwzględnienie skargi na bezczynności polega na zobowiązaniu organu administracyjnego do wydania w określonym terminie aktu lub dokonania czynności, lub stwierdzenia albo uznania uprawnienia lub obowiązku, wynikających z przepisu prawa(art. 149 u.p.s.a)

2„Głębokość zakresu orzekania”

Sąd administracyjny bada przedmiot zaskarżenia ( akt lub czynność)i wykonuje swoje kompetencje orzecznicze wobec tegoż przedmiotu zaskarżenia, pamiętając że sąd nie jest związany granicami skargi, ale powinien działać granicach danej sprawy administracyjnej( przekształconej w sądowo administracyjną).

Pojęcie „głębokości” orzekania - konsekwencje (rodzaje) rozstrzygnięć w stosunku do wszystkich aktów/czynności wydanych w danej sprawie - art. 135 p.p.s.a.

Zaskarżony akt nie jest więc pierwszą decyzją wydaną danej sprawie, ale poprzedza ją przynajmniej jedna decyzja wydana w pierwszej instancji. Uchylenie tylko zaskarżonej decyzji pociągnęłoby za sobą odzyskanie mocy przez decyzję poprzednią, która przecież mogła być również wadliwa lub niezgodna z prawem.

Uchylenie lub stwierdzenie nieważności tylko ostatniej z tych decyzji ( decyzji zaskarżanej) może nie doprowadzić do uzyskania stanu zgodnego z prawem i dlatego jest nieraz potrzebna ingerencja sądu „w głąb”, w kierunku decyzji wydanych wcześniej. Dlatego ustawa przewiduje, że sąd stosuje przewidziane ustawą czynności wydanych lub podjętych we wszystkich postępowaniach prowadzonych w granicach danej sprawy, której skarga dotyczy, jeżeli jest to niezbędne do końcowego jej załatwienia (art. 135 u.p.s.a). Przepis ten nakłada na sąd obowiązek wyjścia poza granice skargi w opisanych w nim sytuacjach.

3.Problem zakazu reformationis in pius

Jest on instytucją, która oznacza niemożność wydania orzeczenia sądowego (administracyjnego) drugiej instancji na niekorzyść podmiotu składającego środek zaskarżenia (prawo procesowe). Ustawodawca przewidział tego rodzaju zakaz także wobec orzeczeń sądu administracyjnego, ograniczając w ten sposób zakres orzekania tego sądu. Sąd nie może wydać orzeczenia na niekorzyść skarżącego, chyba że stwierdzi naruszenie prawa skutkujące stwierdzeniem nieważności zaskarżonego aktu lub czynności.( art. 134. Ust 2 u.p.s.a)

Zakaz ten ogranicza zasadę niezwiązania sądu granicami skargi, a także ogranicza podstawową funkcję sądu administracyjnego, jaką jest eliminowanie z obrotu prawnego aktów niezgodnych z prawem. Sąd administracyjny który nie orzeka merytorycznie, a jedynie sprawuje kontrolę działania administracji, nie może ustalić niczyich praw ani obowiązków.

O działaniu na niekorzyść skarżącego może być mowa tylko wtedy, gdy sąd zastosuje do zaskarżonego aktu( czynności) środek ostrzejszy, Niżo to zabiegała strona albo uchyli akt w całości, chociaż strona żądała uchylenia go w części.

IX. Dwuinstancyjność sądownictwa administracyjnego.

Dwuinstancyjność sądownictwa administracyjnego stanowi podstawowe założenie dokonanej ostatnio reformy tego sądownictwa w Polsce. Przesądzono o nim w samej Konstytucji RP, która stanowi, że postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne(art. 176 ust 1 ) oraz przesądza o tym , że obok NSA działają w Polsce również inne sądy administracyjne.

Od wyroku wojewódzkiego sądu administracyjnego służy skarga kasacyjna, która stanowi środek uruchamiający jedynie kasacyjne kompetencje NSA. W rezultacie NSA nie może zmienić wyroku sądu I instancji, ale może go najwyżej uchylić i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia, co powoduje dodatkowe przedłużenia postępowania w sprawie. Dodatkowo same warunki procesowe wnoszenia skargi kasacyjnej są bardzo restrykcyjne ( oparcie skargi na specjalnych podstawach, przymus adwokacki, osobny wpis), co powoduje , że dostępność tego środka prawnego jest ograniczona.

Z punktu widzenia zalet - większa ochrona obywatela, zmniejszenia odległości od sądu, jednolitość orzecznictwa, uwolnienie sądownictwa administracyjnego od nadzoru SN.

Z punktu widzenia założeń konstytucyjnych- pełna dwuinstancyjność- nie jest to rozwiązanie wystarczające.

Nie pozwala ono bowiem obywatelowi na pełne zaskarżenie orzecznictwa sądowego i nie pozwala też na zrealizowanie innych , obiektywnych walorów pełnej dwuinstancyjności. Charakteryzuje się przewlekłością postępowania, mnożeniem instancji administracyjnych , istota kontroli funkcji sądu administracyjnego.

X. Zagadnienie skuteczności wyroków sądu administracyjnego

Znaczenie skuteczności wyroków sądowych dla dalszych działań administracji publicznej zależy w pierwszym rzędzie od autorytetu sądu, choć czynnik ten musi być wzmacniany przez ustawy regulujące sposób i zakres wiązania organu administracyjnego wyrokiem sądu, a także sankcje, jakie można zastosować wobec organu nierealizującego wyroku sądowego.

W państwie prawnym organy administracji publicznej powinny respektować wyroki sądów administracyjnych i po wydaniu w danej sprawie wyroku, który kwestionuje legalność poprzedniego rozstrzygnięcia zaskarżonego do sądu, powinny postępować tak żeby doprowadzić do rozstrzygnięcia prawidłowego. Mają one oczywisty obowiązek tak zrobić wtedy, gdy postępowanie zakończone aktem uchylonym przez sąd toczyło się na wniosek innego podmiotu (obywatela) lub na skutek jego odwołania. Wtedy bowiem uchylenie aktu powoduje powrót sprawy do fazy poprzedzającej jego wydanie, czyli istniejący wniosek lub odwołanie ponownie oczekują na rozpatrzenie. W odniesieniu do postępowań wszczynanych z urzędu obowiązek ten nie jest już tak wyraźny, ale w każdym razie organ administracji winien rozważyć potrzebę lub konieczność powtórnego wydania aktu.

Prowadząc ponowne postępowanie i zmierzając do wydania nowego aktu po wyroku uchylającym akt poprzedni, organy administracyjne są zobowiązane oceną prawną(zwłaszcza wykładnią) i wskazaniami co do dalszego postępowania, wyrażonymi w tym wyroku (art. 153. U.p.s.a) Działanie niezgodne z tą oceną lub wskazówkami interpretuje się jako rażące naruszenie prawa, wywołujące obowiązek stwierdzenia nieważności kolejnego aktu.

Ocena prawna- stanowi jeden z elementów tzw. Prawa sędziowskiego. Jej szczególną kategorią jest dokonana przez sąd ocena niekonstytucyjności ustawy lub niezgodności aktu podstawowego z ustawą.

Przepisy prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi ustanawiają szczególne instrumenty prawne, jakie ma do dyspozycji sąd administracyjny w razie niewykonania wyroku uwzględniającego skargę na bezczynność organu albo w razie bezczynności organu po wyroku uchylającym lub stwierdzającym nieważność aktu lub czynności (art.. 154). Instrumentami tymi są:

-możliwość wymierzania organowi administracyjnemu grzywny,

-w szczególnych wypadkach możliwość wydania przez sąd orzeczenia merytorycznego (zamiast organu_.

ROZDIAŁ 11. Pozostałe formy kontroli administracji publicznej.

I.System kontroli administracji.

Kontrola administracji jest nieodłączną częścią samego procesu administrowania. Jest pomyślana tak aby minimalizować wszelkie zjawiska patologiczne w procesie administrowania, a także minimalizować pomyłki i niedociągnięcia oraz działania prewencyjne. Za najdoskonalszą formę kontroli administracyjnej uznawane jest sądownictwo administracyjne, jest to kontrola obiektywna i profesjonalna, prowadzona przez niezawisły sąd, polegająca na sformalizowanej procedurze, dająca pełne gwarancje procesowe stronom stosunku prawnego.

Istnieje cały system kontroli administracyjnej, który ma złożoną strukturę i posługuje się bardzo różnymi formami działania kontrolnego.

Zróżnicowanie wewnętrzne systemy kontroli:

a)ze względu na kryteria kontroli: legalność, celowość, rzetelność, gospodarność, zgodność z polityką rządu,

b)ze względu na podmioty kontroli:

-zewnętrzna- realizowana przez podmioty stojące poza aparatem administracyjnym

-wewnętrzna-odbywająca się w ramach administracji publicznej

Podmiotami kontrolującymi mogą być:

-organy administracji rządowej nad administracją samorządową,

-organy administracji publicznej nad innymi organami tej administracji,

-samo społeczeństwo- obywatele lub ich przedstawiciele wyłonieni w wyborach (kontrola społeczna i parlamentarna),

-specjalne organy, powołane do tego celu (kontrola sądowa, państwową NIK, prokuratorską, kontrolę RPO,

-organy, które sprawują swoją funkcję kontrolną obok realizowania ich podstawowych kompetencji (Sejm, organy stanowiące, organy kontrolne jednostek samorządu terytorialnego) - są to organy administracji rządowej, organy odwoławcze w postępowaniu administracyjnym (kontrola instancyjna), oraz organy wyższego stopnia w zhierarchizowanych pionach administracji publicznej (kontrola resortowa).

c)ze względu na zakres kontroli:

-kontrola zupełna- obejmuje wszystkie działania jednostki kontrolowanej, nastawiona na zbadanie samej tej jednostki i poziomu w jakim sprawuje ona administrację publiczną,

-kontrola ograniczona- nastawiona na konkretne działanie organu administracyjnego albo na jakąś kategorię wykonywanych przez niego działań,

d)w odniesieniu do czasu wykonywania kontroli nad czynnością kontrolowaną:

-kontrola wstępna- ma znaczenie prewencyjne, poprzedza czynność kontrolowaną,

-kontrola faktyczna- jest w stosunku do tej czynności równoległa,

e)ze względu na inicjatywę przeprowadzenia kontroli:

-kontrola przeprowadzona z urzędu- tzw. Oficjalna

-kontrola przeprowadzona na wniosek innego podmiotu.

Cechy kontroli administracyjnej:- jest bezstronna, czyli obiektywna., fachowa i aktywna, efektywna, proporcjonalna

II.Kontrola Zewnętrzna

1.Kontrola Parlamentarna-jest to kontrola Sejmu nad rządem, ma więc charakter polityczny, Sejm kontroluje także Radę Ministrów w zakresie określonym w Konstytucji i ustawach.

Kontrola ta polega również na działalności poszczególnych posłów, którzy mają prawo podejmować interwencje w organach administracji publicznej, mogą składać interpelacje, zapytania poselskie oraz pytania w sprawach bieżących.

2.Kontrola Państwowa- są to wszelkie formy kontroli sprawowanej przez specjalnie do tego upoważnione organy państwowe, jest nią kontrola parlamentarna, kontrola NIK, prokuratorska,, kontrola sprawowana przez Państwową Inspekcję pracy, Generalnego Inspektora Danych Osobowych oraz trybunały i sądy,

Najwyższa Izba Kontroli: -naczelny organ kontroli państwowej , podlega Sejmowi, działa na zasadach legalności. Nie jest organem administracji publicznej, zdekoncentrowana organizacja wewnętrzna, składa się z departamentów i delegatur, ustawowo zobowiązane do współpracy z nim są różnorakie organy kontroli, rewizji i inspekcji.

Jest naczelnym organem, czyli tylko zajmuje on centralne miejsce w systemie kontroli państwowej.

Podmioty kontrolowane przez NIK:- określa je Konstytucja jak i ustawa.

a)Grupa pierwsza- są to podmioty kontrolowane przez NIK w sposób obligatoryjny- organy administracji rządowej, NBP, państwowe osoby prawne i inne państwowe jednostki organizacyjne. Kryteria: legalności, gospodarności, rzetelności i celo.

b)Grupa druga- są to podmioty kontrolowane przez NIK w sposób fakultatywny, ale zakres kontroli może być pełny. Kontroluje więc: działalność jednostek samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych . Wyłączone jest kryterium celowości.

c)Grupa trzecia- są to podmioty kontrolowane przez NIK w sposób fakultatywny, ale zakres kontroli jest ustawowo ograniczony. Kontroluje: działalności innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych, jednak tylko w zakresie w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe, lub komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa. Wyłączone jest kryterium celowości oraz rzetelności. NIK bada w szczególności wykonanie budżetu państwa oraz realizację ustaw i innych aktów prawnych w zakresie działalności finansowej, gospodarczej i organizacyjno- administracyjnej tych jednostek.

d)Grupa czwarta- podmioty te wyodrębnia sama ustawa. NIK ma obowiązek kontroli wykonania budżetu oraz gospodarki finansowej i majątkowej szeregu państwowych instytucji centralnych.

Kontroluje: Kancelarie Prezydenta RP, Sejmu i Senatu, TK, TS, RPO, KRRiTV, Generalnego Inspektora Danych Osobowych, Instytut Pamięci Narodowej,

Kontroli tej podlega działalność lub działanie, a nie organ czy jednostka organizacyjna.

Założenia kontroli NIK: Może być i jest przeprowadzana z własnej inicjatywy ( na tym polega jej bieżąca praca). Może być przeprowadzona na zlecenie Sejmu lub jego organów, a także na wniosek Prezydenta RP lub Prezesa Rady Ministrów.

Inicjatywa może także pochodzić od wszelkich innych podmiotów, lecz stanowią one tylko sygnał dla organu kontrolującego. Ustawa przewiduje że każdy może złożyć ustne lub pisemne oświadczenie dotyczące przedmiotu kontroli, a kontroler nie może odmówić przyjęcia oświadczenia, jeżeli ma ono związek z przedmiotem kontroli.

NIK wykonuje swoje zadania na podstawie okresowych planów pracy, które przedkłada Sejmowi, większość kontroli jest więc zaplanowana.

Kontrola NIK polega na przeprowadzeniu specjalnego postępowania kontrolnego na podstawie przepisów ustawy o NIK. Ma ono na celu ustalenie stanu faktycznego w zakresie działalności jednostek poddanych kontroli, jego rzetelne udokumentowanie i dokonanie oceny kontrolowanej działalności według wymienionych kryteriów. Kontrolę przeprowadzają pracownicy NIK, tzw. Kontrolerzy, w siedzibie jednostki kontrolowanej oraz w miejscu i w czasie wykonywania jej zadań.

Wyniki przeprowadzonej kontroli są przedstawiane w protokole kontroli, do którego, przed jego podpisaniem, kierownik jednostki kontrolowanej może wnieść zastrzeżenia. W razie ich nieuwzględnienia przez kontrolera, mogę być one wniesione ponownie do dyrektora właściwej jednostki NIK, który przekazuje je komisji odwoławczej.

O efektywności kontroli decyduje jej końcowy rezultat. Po przeprowadzeniu postępowania kontrolnego, na wniosek kontrolera, kierownik jednostki kontrolowanej lub jednostki nadrzędnej zwołuje naradę pokontrolną, w celu omówienia stwierdzonych nieprawidłowości i wniosków, jakie wynikają z ustaleń kontroli. NIK przekazuje kierownikowi jednostki kontrolowanej wystąpienie pokontrolne zawierające ocenę kontrolowanej działalności oraz uwagi i wnioski w sprawie usunięcia nieprawidłowości. Jest to najważniejszy sformalizowany efekt kontroli NIK, przesądzający o jej skuteczności.

Odpowiedni podmiot może złożyć w terminie 7 dni umotywowane zastrzeżenia, które rozpatruje odpowiednia komisja odwoławcza lub Kolegium Najwyższej Izby Kontroli.

3.Kontrola sądów i trybunałów- należy do niej kontrola sądów administracyjnych. Jest to również kontrola sprawowana przez trybunały i sądy, niewchodzące w skład sądownictwa administracyjnego. Kontrola aktów normatywnych dokonywana przez TK na podstawie ustawy o TK oraz kontrolę konkretnych organów przeprowadzoną przez TS według ustawy o TS. Także mogą jej dokonać w określonych przypadkach sądy powszechne, ubezpieczeń społecznych, ochrony konkurencji i konsumentów.

4.Kontrola prokuratorska- nowoczesny instrument kontrolny. Przydatność tej formy kontroli wynika przede wszystkim z trwającego ciągle autorytetu prokuratury, a także stąd że kontrola przez nią prowadzona jest niewątpliwie fachowa i skuteczna, obiektywna. Jest to kontrola wewnętrzna, gdyż prokurator jest obecnie elementem działu administracji rządowej a funkcję Prokuratora Generalnego pełni minister sprawiedliwości.

Zadaniem prokuratury jest strzeżenie praworządności oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw. Opiera się na kryterium legalności. Szczegółowa regulacja dotycząca kontroli prokuratorskiej znajduje się do kodeksie postępowania administracyjnego i w ustawie ( prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi).

Przepisy kodeksu wprowadzają prawo udziału prokuratora w każdym stadium postępowania administracyjnego w celu zapewnienia, że postępowanie i rozstrzygnięcie sprawy jest zgodne z prawem. Organ administracji publicznej ma obowiązek zawiadomienia go o wszczęciu postępowania oraz o toczącym się postępowaniu w każdym przypadku, gdy uzna udział prokuratora za potrzebny.

W toku postępowania administracyjnego prokuratorowi służą prawa strony, ma prawo wniesienia odwołania od decyzji nie ostatecznej. Może wnieść sprzeciw co do decyzji ostatecznej.

Prokurator może wziąć udział w każdym toczącym się postępowaniu sądowym, a także wnieść skargę, skargę kasacyjną, zażalenie oraz skargę o wznowienie postępowania sądowego. Przysługują mu prawa strony, ale nie musi on wyczerpywać środków odwoławczych oraz ma do dyspozycji dłuższy termin do wniesienia skargi z wyjątkiem skarg na akty prawa miejscowego (6 miesięcy).

5.Kontrola sprawowana przez Rzecznika Praw Obywatelskich. - stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela, określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych. Bada czy w skutek działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji obowiązanych do przestrzegania i realizacji tych wolności i praw, nie nastąpiło naruszenie prawa, a także zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej. Kryterium kontroli wykracza poza legalność i dotyka wartości najważniejszych dla życia poszczególnych obywateli i społeczeństwa jako całości.

Rzecznik jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu, na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy 35 posłów. Jego kadencja trwa 5 lat i może zostać jednokrotnie powtórzona.

Podejmuje on czynności przewidziane w ustawie, jeżeli otrzyma wiadomość wskazującą na naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela. Może to uczynić z własnej inicjatywy, a także na wniosek obywateli lub ich organizacji, organów samorządowych lub na wniosek Rzecznika Praw Dziecka.

Może on rozpatrzeć sprawę samemu, albo przekazać ją według właściwości odpowiedniemu organowi, wskazać wnioskodawcy przysługujące mu środki. Rzecznik prowadzi postępowanie wyjaśniające albo zwraca się o zbadanie sprawy do właściwych organów lub też do Sejmu o zlecenie przeprowadzenia kontroli przez NIK.

Najistotniejsze są kompetencje Rzecznika, które może one realizować po wyjaśnieniu sprawy.

-Ma możliwość skierowania wystąpienia do organu, organizacji lub instytucji w których działalności stwierdził naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela,

-ma możliwość zwrócenia się do organu nadrzędnego nad daną jednostką z wnioskiem o zastosowanie środków przewidzianych przepisami prawa,

-a także ma prawo do żądania wszczęcia postępowań i do składania w tych postępowaniach środków prawnych,

-może zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wnosić skargi do sądu administracyjnego, uczestniczyć w postępowaniu administracyjnym i sądowo- administracyjnym na prawach przysługujących prokuratorowi.

W związku z rozpatrywanymi sprawami Rzecznik między innymi może przedstawić właściwym organom, organizacjom i instytucjom oceny i wnioski, zmierzające do zapewnienia skutecznej ochrony wolności i praw człowieka i obywatela i usprawniania trybu załatwiania tych spraw.

6.Inne rodzaje kontroli sprawowanej przez poza-administracyjne organy państwowe.- są to :

a)Kontrola sprawowana przez Rzecznika Praw Dziecka

b)Kontrola sprawowana przez podległego Sejmowi Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych- został powołany w celu prowadzenia kontroli zgodności przetwarzania danych z przepisami o ochronie danych osobowych, prowadzenia rejestru zbiorów danych i udzielania informacji o zarejestrowanych zbiorach, a także w celu wydawania decyzji i rozpatrywania skarg w sprawach wykonania przepisów o ochronie danych osobowych.

Wydaje decyzje w której nakazuje przywrócenie stanu zgodnego z prawem , jest organem administrującym.

c)Kontrola sprawowana przez podległą Sejmowi Państwową Inspekcję Pracy- sprawuje nadzór i przeprowadza kontrolę przestrzegania przez pracodawców prawa pracy, w tym przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

7.Kontrola społeczna (obywatelska)

Jest najmniej zinstytucjonalizowana. Jest to kontrola sprawowana pośrednio albo nawet bezpośrednio przez samych obywateli, którzy realizują w ten sposób swoje podstawowe prawo do współuczestniczenia w procesie administrowania.

Najbardziej bezpośrednią instytucjonalną formą kontroli społecznej, jest kontrola realizowana poprzez instytucję skarg i wniosków. Opiera się ona na art. 63 Konstytucji, zgodnie z którym każdy ma prawo składać petycje, wnioski i skargi w interesie publicznym, własnym lub innej osoby za jej zgodą do organów władzy publicznej oraz do organizacji i instytucji społecznych w związku z wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi z zakresu administracji publicznej. Środki te są dostępne każdemu.

Najbardziej wyrazistym środkiem kontrolnym jest SKARGA, której przedmiotem może być w szczególności zaniedbanie lub nienależyte wykonywanie zadań przez właściwe organy lub przez ich pracowników, naruszenie praworządności lub interesów skarżących, a także przewlekłe lub biurokratyczne załatwianie spraw. Skargę wnosi się w zasadzie do organu wyższego stopnia nad organem , którego czynność jest przedmiotem skargi.

Skarga może spowodować wszczęcie postępowania administracyjnego z urzędu, a jeżeli została wniesiona przez stronę , wszczęcie tego postępowania następuje automatycznie.

Postępowanie w sprawach skarg, jest podstawowym sposobem ochrony interesów faktycznych w obowiązującym porządku prawnym.

-Prawo prasowe oraz prawo dostępu do informacji- regulują one obowiązek udzielania prasie i innym środkom masowego przekazu informacji, zagadnienie dostępu do tej informacji i kontaktów między administracją publiczną a prasą. W ten sposób działalność środków masowego przekazu staje się realnym i prawnym instrumentem kontroli społecznej.

-Można tu także zaliczyć, formy wpływania wspólnot samorządowych na organy tych wspólnot. Są one realizowane w postaci wyborów, udziału w referendum, w pracach komisji rad i w innych ciałach doradczych, a także w postaci udziału w pracach jednostek pomocniczych samorządu, np. w zebraniach wiejskich.

-Także udział organizacji społecznych w postępowaniu administracyjnym lub sądowo- administracyjnym. Organizacja społeczna, gdy jest to uzasadnione jej celami statutowymi i gdy przemawia za tym interes społeczny, może żądać wszczęcia postępowania administracyjnego lub dopuszczenia jej do udziału w tym postępowaniu na prawach strony. Może również wyrażać swój pogląd w sprawie będącej przedmiotem postępowania administracyjnego, może również w zakresie swej działalności statutowej brać udział w postępowaniu sądowo- administracyjnym w charakterze uczestnika. Jest ona uprawniona do wniesienia skargi w sprawie dotyczącej innych osób, jeśli brała udział w poprzedzającym skargę postępowaniu administracyjnym

-Posiadają także uprawnienia opiniodawcze związków zawodowych wobec projektów niektórych aktów normatywnych albo uprawnienia (zwłaszcza procesowe), organizacji ekologicznych wynikające z prawa ochrony środowiska.

III.Kontrola Wewnętrzna

Istotą kontroli wewnętrznej jest wykonywanie jej przez podmioty mieszczące się strukturalnie w ramach administracji publicznej. W ramach tej kontroli administracja kontroluje samą siebie i dlatego czynności kontrolne tu podejmowane też są w pewnym sensie administrowaniem.

Kategorie kontroli wewnętrznej są bardzo różnorodne i mogą być klasyfikowane według bardzo różnych kryteriów, wśród których należy dokonać odpowiedniego wyboru.

Najistotniejszy podział to podział na kontrolę MIĘDZYRESORTOWĄ, wykonywaną przez jednostki specjalnie powołane do tego, aby kontrolować różne resorty lub działy z jakiegoś wybranego punktu widzenia, oraz kontrolę RESORTOWĄ, sprawowaną w ramach jednego pionu organizacyjnego administracji (resortu) lub w zakresie jednego jej działu. Pewną odmianą kontroli resortowej jest kontrola INSTANCYJNA, realizowana w ramach postępowania administracyjnego.

Kontrola międzyresortowa- jest wykonywana przez specjalnie do tego powołane organy ( inspekcje, nadzory lub dozorcy), które same mają status swoistych organów administracji publicznej. Podmioty te same są częścią jakiejś struktury resortowej administracji publicznej, a ich działania należą do jakiegoś konkretnego działu tej administracji, jednak wykonując kontrolę, przekraczają te granice organizacyjne, a nawet mogą przekraczać ramy administracji rządowej, kontrolując na przykład podmioty samorządu terytorialnego. Ich kontrola nie jest zatem ściśle ograniczona podmiotowo, natomiast jej przedmiot jest dokładnie oznaczony. W ramach tego przedmiotu kontroli kompetencje kontrolne są bardzo szerokie. Organy kontroli międzyresortowej mogą bowiem stosować środki przymusu , środki egzekucyjne, a nawet kary, a także wydawać wobec podmiotów kontrolowanych decyzje administracyjne. Organy te są wyspecjalizowane w swojej funkcji i cechuje je na ogół dobre przygotowanie merytoryczne, fachowość sprawność.

Kontrolę międzyresortową wykonują między innymi:

a)Inspekcja Sanitarna- jej kompetencje realizuje Główny Inspektor Sanitarny oraz inspektorzy wojewódzcy i powiatowi jako organy administracji zespolonej. Sprawują nadzór nad warunkami higieny środowiska i higieny pracy, higieny w szkołach oraz nadzór nad warunkami zdrowotnymi żywności i żywienia.

b)Inspekcja Handlowa- jej kompetencje realizuje Główny Inspektor Handlowy oraz wojewódzcy inspektorzy handlowi jako organy administracji zespolonej. Kontroluje między innymi legalność i rzetelność działań przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą oraz jakość i bezpieczeństwo towarów i usług,

c)Nadzór budowlany (Prawo budowlane)- zadanie te pełni Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego oraz inspektorzy wojewódzcy i powiatowi jako organy administracji zespolonej. Kontrola polega tu na badaniu przestrzegania i stosowania przepisów prawa budowlanego i na badaniu przyczyn katastrof budowlanych,

d)Inne inspekcje: Ochrony środowiska, roślin, nasienia, weterynaryjna, farmaceutyczna, skupu i przetwórstwa artykułów rolnych i celna.

e)Inne organy- organy kontroli skarbowej, dozoru technicznego, specjalistycznego nadzoru bankowego, geodezyjnego.

Kontrola instancyjna- wynika z zasady dwuinstancyjności postępowania administracyjnego. Organem odwoławczym jest organ wyższego szczebla. Kontrola instancyjna dotyczy wyłącznie decyzji administracyjnych, w stosunku do których wniesiono odwołanie, jest więc zawsze uzależniona od inicjatywy strony postępowania.

Organ odwoławczy ma do dyspozycji kompetencje merytoryczne, to znaczy jest władny uchylić zaskarżoną decyzję i wydać swoją decyzję w sprawie.

---