Pedagogika czasu wolnego zajmuje się teoretycznymi i praktycznymi problemami przygotowania człowieka do umiejętnego spożytkowania czasu wolnego; zarazem jest ona nauką empiryczną. Do zadań pedagogiki czasu wolnego należy głównie wychowanie człowieka do rekreacji i turystyki, kształtowanie motywacji dla zachowania zdrowia człowieka z przyrodą. Przedmiotem badań pedagogiki czasu wolnego są uwarunkowania psychofizyczne procesów pedagogicznych w rekreacji i turystyce. Analizowane są: osobowoœć i praca specjalisty rekreacji i turystyki w tworzeniu warunków do intelektualnego rozwoju człowieka przez zapewnienie mu wypoczynku, regeneracji sił fizycznych i psychicznych.
CZAS WOLNY:
Socjolodzy, okreœlając czas wolny jako czas pozostający poza snem i wykonywaniem wszelkich koniecznych obowiązków, abstrahują od kryterium wartoœci tego czasu z punktu widzenia społecznego czy jednostkowego. To co człowiek robi w wolnym czasie, rzutuje na jego zachowanie w pracy i odwrotnie. Według B. Suchudolskiego „w czasie wolnym od obowiązkowej pracy kształtuje się wiele właœciwoœci, nawyków i upodobań jednostki, które następnie są ważnym czynnikiem jej pracy i postępowania wobec innych ludzi. Człowiek jest istotą niepodzielną i dlatego to, co czyni ze sobą w godzinach wolnych od pracy nie może mieć wpływu na zachowanie w innych godzinach dnia”. J. Dumazedier za czas wolny uważa czas pozostający człowiekowi po wypełnieniu przez niego wszelkich obowiązków zawodowych, domowych i szkolnych, który może być dowolnie wykorzystany na wypoczynek, rozrywkę i bezinteresowny rozwój osobowoœci. Czas wolny wykorzystuje się do wypoczynku, tj. regeneracji sił fiz i psych; rozrywki, która sprawia przyjemnoœć; działalnoœci społecznej o charakterze dobrowolnym i bezinteresownym; rozwoju zainteresowań i uzdolnień jednostki przez zdobywanie wiedzy, a także np. uprawiania działalnoœci amatorskiej artystycznej czy sportowej.
CZAS WOLNY
Czas wolny jest dobrem społecznym, uzyskanym przez jednostkę i społeczeństwo dla regeneracji sił fizycznych po pracy, nauce, stanowiącym niezbędny warunek rozwijania indywidualnych zamiłowań i zainteresowań, zapewnienia kulturalnego wypoczynku i rozwijania osobowoœci.
Edmund Wnuk - Lipiński wyróżnia 3 typy czasu wolnego:
- krótki czas wolny pojawiający się w budżecie czasu dnia roboczego
- œredni czas wolny, występujący w ramach weekendów
- długi czas wolny, wykorzystywany w trakcie urlopów wypoczynkowych.
Determinanty zachowań wolnoczasowych człowieka:
Iloœć czasu wolnego jaki mają do dyspozycji poszczególni lidzie zależy między innymi od wieku, płci, stani cywilnego, wykonywanego zawodu, poziomu zamożnoœci, miejsca zamieszkania. Kolejnym czynnikiem satysfakcjonującym ludzi pod względem iloœci czasu wolnego to infrastruktura œrodowiska w miejscu zamieszkania. Gęsta się placówek handlowo -usługowych, sprawna komunikacja rozwiązująca problem przejazdów do szkół, pracy i po zakupy.
Czas wolny może być przeznaczony na jakąkolwiek działalnoœć z uwagi na to, że pozostaje w prywatnej sferze działań człowieka i tylko od niego zależy jak go wykorzysta i na co go przeznaczy.
Poœród licznych funkcju jakie pełni czas wolny w życiu człowieka dla najistotniejszych należy tworzenie warunków do psychicznego rozwoju człowieka przez:
- zapewnienie mu odpoczynku, regeneracji sił fizycznych i psychicznych
- umacnianie jego podmiotowoœci i rozwijanie osobowoœci, zwłaszcza przez uczetnictwo w szeroko rozumianej kulturze.
Dużą uwagę zwraca się na wypoczynek czynny. Aktywnoœć w czasie wolnym stymuluje m.in. temperament człowieka, natomiast warunkuje się wychowanie w okreœlonym œrodowisku społecznym. Duże znaczenie dla praktyki przy planowaniu i programowaniu różnych form rekreacji i turystyki ma znajomoœć czynników wpływających na zachowania wolnoczasowe.
Determinanty zachowań wolnoczasowych człowieka ( wg Winiarskiego):
- czynniki biologiczne
* san zdrowia
* poziom sprawnoœci fiz
* poziom wydolnosci fiz
* typ budowy somatycznej
- czynniki psychiczne
* osobowoœć
* typ temperamentu
* poziom inteligencji
* postawa człowieka do życia
* struktura potrzeb i zainteresowań
Zachowania wolnoczasowe:
- czynniki społeczno - demokratyczne
* płeć
* wiek
* wykształcenie
* zawód
- czynniki gospodarczo - ekonomiczne
* sytuacja materialna
* iloœć wolnego czasu
* dostępnoœć urządzeń i obiektów rekreacyjnych
Niektóre problemy czasu wolnego osób niepełnosprawnych:
Czas wolny w rehabilitacji leczniczej to ten wycinek czasu, który pozostaje osobie rehabilitowanej po zabiegach zleconych przez lekarza i innych obowiązkach pacjenta w szpitalu.
Cele jakie stawia się przez zajęciami o charakterze rekreacyjno - turystycznym w procesie medycznej rehabilitacji są następujące:
- stworzenie sposobnoœci przeżywania przez inwalidę zadowolenia z wykonywania okreœlonych czynnoœci i osiągnięć
- pomoc w kształtowaniu bardziej realnego obrazu samego siebie (przez osobiste doœwiadczenie swoich możliwoœci i ograniczeń)
- wyrabianie odpowiednich form towarzyskich - zastąpienie form społecznych niepożądanych przez pożądanie. Chodzi tu także o ułatwienie spotykania się inwalidów płci obojga. Zwłaszcza z widocznym kalectwem w atmosferze wolnej od czynników frustracyjnych
- zachęcanie inwalidów do posługiwania się zachowywanymi sprawnoœciami i usuwania na dalszy plan wartoœci utraconych
- stworzenie inwalidzie sposobnoœci do wykonywania takich czynnoœci, które przyczyniają się do postępu w uzyskaniu okreœlonej sprawnoœci, np. przyzwyczajanie pacjenta do używania protezy kończyny górnej przy grze w szachy oraz stwarzanie sytuacji, które ułatwiają pozbycie się hamulców psychicznych, np. przez włączenie się do korzystania z punktu widzenia społecznego gier i zabaw zbiorowych, co sprzyja poprawie zdrowia psychicznego
- informowanie pacjentów o ważnych dla nich sprawach życiowych
- w niektórych przypadkach pacjenci pod kierunkiem absolwenta turystyki i rekreacji mogą powtarzać podstawowe ćwiczenia fizyczne przydatne w każdym zawodzie, np. z ćwiczeń gimnastycznych - ćwiczenia w poprawnym chodzeniu
- wyrabianie cech osobowoœci ułatwiających stosunki między pacjentami a personelem
- wyrabianie zamiłownaia do rozrywki jako potrzeby życiowej w ogóle
- ułatwienie inwalidzie współdziałania z grupami społecznymi.
Czas wolny w rehabilitacji zawodowej to ten odcinek czasu, który pozostaje niepełnosprawnym po wykonaniu zadań zleconych przez absolwenta turystyki i rekreacji i inny personel specjalistyczny.
Czas wolny w kształceniu specjalnym to ten odcinek czasu, który pozostaje uczniowi - wychowankowi po formalnych zajęciach w szkole i odrobieniu zajęć "domowych" oraz innych obowiązków założonych przez szkołę (z inernatem) czy rodziców.
Główne obiektywne przeszkody w udziale osób niepełnosprawnych w czasie wolnym są:
- błędne przekonanie, że osoby niepełnosprawne nie muszą brać udziału w rekreacji i turytyce
- negatywne postawy wobec inwalidów uczestniczących w rekreacji i turystyce
- brak personelu znającego problematykę rekreacji i turystyki oraz jego negatywnme postawy wobec potrzeb inwalidów w tym zakresie
- nikły udział samych inwalidów w organizowaniu czasu wolnego dla niepełnosprawnych
- brak transportu do miejsc rozrywkowych, brak boisk sportowych itp
- przeszkody tkwiące w barierach architektonicznych, urbanistycznych i w infrastrukturze
- brak funduszy na cele rekreacji i turystyki dla osób niepełnosprawnych
Poradnictwo czasu wolnego dla osób niepełnosprawnych polega na poznaniu właœciwoœci i sytuacji osoby niepełnosprawnej, wartoœci, jakimi ina się kieruje, jej postawami i na tej podstawie poinformowanie jej o rodzaju i formach aktywnoœci rekreacji i turystyki, którą osoba niepełnosprawna mogłaby podjąć w różnych sytuacjach życiowych w czasie pozostającym do jej dyspozycji.
Kształcenie kadry czasu wolnego dla osób niepełnosprawnych przechodzi stopniowo w ręce specjalistów do tego odpowiednio przygotowanych. Jest nim zazwyczaj również absolwent kierunku turystyka i rekreacja, a w sytuacji szpitala czy oœrodka rehabilitacyjnego instruktor zajęć rekreacyjno - turystycznych lub terapeutycznych.
W oœrodkach rehabilitacyjnych dobrze zorganizowanych instruktor zajęć rekreacyjnych i turystycznych jest jednym z członków zespoł; jego zadaniem jest:
- uœwiadomienie i przekonanie pacjenta o własnej odpowiedzialnoœci za czas wolny, jego właœciwe zagospodarowanie i wykorzystanie
- udzielanie porady w doborze odpowiedniego rodzaju i form rekreacji i turystyki
- pomaganie w stwarzaniu warunków, które ułatwiają racjonalne spędzanie czasu wolnego.