33. Główne kierunki poetyckie 2 połowy XIX wieku i ich europejskie wzorce i uwarunkowania

• DEKADENTYZM

• Termin został pierwszy raz użyty przez Teofila Gautiera w przedmowie do Kwiatów Zła Baudelaire

• Pismo „Decadent”, od 1886, założone przez Anatola Baju

• W Polsce zjawisko zaczęło się ok. lat 80 XIX wieku

• Schyłek stulecia=myślenie o końcu kultury

• Rodzi się świadomość, że rozwój nauki i oświaty, ulepszanie się form i warunków życia, wzrost pożądań, napiecia duchowe muszą ostatecznie prowadzić do wyczerpania się sił żywotnych danej kultury

• Dla Baudelaira dekadentyzm był synonimem znużenia, przesytu, pogardy dla zdrowia

• Znaczny wpływ filozofii Schopenhauera - pogarda wobec siebie, całej ludzkości, niezadowolenie z życia, świadomość, że człowiekowi towarzyszy cierpienie, człowiek kieruje się bezrozumnym aktywizmem. Każde działanie skazane jest na klęskę. Dlatego szczęście jest nieosiągalne. Trzeba znaleźć duchowe oparcie w religii i filozofii - tylko to może choć trochę złagodzić ból istnienia. Trzeba wyzbyć się pragnień, ograniczyć aktywność fizyczną. Sztuka i piękno pomagają zapomnieć o cierpieniu

• Pojawia się postawa buntu - dekadenci jako ci niezrozumiani

Kto:

• "biblia dekadentyzmu" - Na wspak - Joris-Karl Huysmans

• U nas - Bez dogmatu - Henryk Sienkiewicz

• Poezja Verlaina, Rimbauda, Baudelaira

• U nas - Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Antoni Lange, Stanisław Korab-Brzozowski, Leopold Staff i Stanisław Przybyszewski.

• EKSPRESJONIZM

• Opozycja od impresjonizmu, zerwanie z postrzeganiem symbolicznyn

• Poszukiwanie sposobu przekazywania przeżyć wewnętrznych, wyzwalanie emocji

• Nacechowanie sprzecznościami, hiperbolizacja, emocjonalna metaforyka,

• Właczanie elementów groteski i karykatury

• Ekpresjonizm u: naturalistów i symbolistów

• Nie tylko literatura ale i (chyba nawet bardziej…) malarstwo, dramat

• U nas był bardziej rozwinięty w 20leciu, ale jaskółki - Hymny Kasprowicza, Próchno Berenta, Nietota Micińskiego.

• KATASTROFIZM

• Związany z dekadentyzmem, ale przekonanie tu dochodzi przekonanie o totalnej zagładzie życia na ziemi, degradacji wartości'

• Pojawia się to w związku z pojęciem fin de siecle, które było wyrażeniem kontrastującym z belle epoque. Jest to pejoratywne postrzeganie skutków rozwoju cywilizacji, bo mimo rozwoju techniki i nauki giną ideały. Z jednej strony jest negacja, ale z drugiej jest poszukiwanie nowych wartości. Zaczęto widzieć skutki posunięc politycznych - kolonizacji, różnic społecznych. Krytykowano także kicz, tandetę

• W literaturze występuje natęzona siła wyrazu, kontrasty - dobro-zło, piękno-brzydota, grzech-odkupienie

• Hymny Kasprowicza, teksty Micińskiego, Przybyszewskiego

• FRANCISZKANIZM

• Związany z osobą św. Franciszka - kult natury, afirmacja życia, indywidualizm, prymitywizm, ekstaza religijna

• Początek - monografia Heinricha Thodego - Święty Franciszek. 1885

• Kolejne - Paul Sabatier - Żywot św. Franciszka z Asyżu. Potem Edward Porębowicz w 1899 napisał w duchu Sabatiera podobną monografię

• Tłumaczenie Kwiatków św. Franiszka przez Staffa

• Bronisława Ostrowska: Chusty ofiarne; Aniołom dźwięku

• Jan Kasprowicz: Hymn św. Franciszka.

• Tadeusz Miciński: Stygmaty św. Franciszka. To trochę w innym duchu niż pozostałe teksty

• Inni - Maryla Wolska, Józef Ruffer, Józef Wittlin

• IMPRESJONIZM

• Wszystko zaczęło się od malarstwa Cezzanne`a, Moneta, Renoira, a u nas Gierymskiego, Pankiewicza, Podkowińskiego, potem dostało się rychło do muzyki, tu przede wszystkim Claude Debussy, Szymanowski)

• Jest to górowanie momentu nad ustalonym stanem rzeczy, subiektywnym wrażeniem nad intelektualną analizą, rozbicie dotychczasowego statycznego obrazu na rzeczywistośc dynamiczną, pełną napięć i ruchu. Na obrazach to gra refleksów, świateł, cieni, barwne punkty, szkicowośc kolorów, delikatne plamki tworzące obraz

• Czysta wrażeniowość, czysty subiektywizm

• Obfity w liryce Verlaine`a, Balmota, Tetmajera; w powieściach D`Annunzia, Prousta, Żeromskiego, w dramacie Maeterlincka, Rittnera

• Potęguje nastrojową opisowość, odtwarzanie ulotnych momentów, wzruszeń, wrażeń, asocjacji

• W tym pejzażu czasem pojawia się podmiot, który komentuje, a raczej interpretuje to co widzi

• Odrzucenie rygorystycznej analizy i artystycznej kompozycji

• MODERNIZM

• Nowatorskie tendencje w sztuce

• Pierwsze użycie: w artykule Die Moderne. 1886

• Początkowo, modernistów stawiano obok realistów, naturalistów, ale pisarze monachijscy, skupieni wokół pisma „Moderne Blӓtter” zaczęli zaznaczać swoje oddalenie w stronę arealizmu i poetyki subiektywnej

• Bunt przeciw scjentystycznym założeniom pozytywizmu, konwencjom obyczajowym, głoszenie kryzysu kultury mieszczańskiej, sztuki akademickiej

• Szukano antidotum na „ból istnienia”

• Pojawia się skłonność do unicestwiania bólu w śmierci, poszukiwanie nowych ekscytacji w erotyce, hipnozie

• Ostatecznie - zerwanie z naturalizmem, estetyzowanie, nastrojowość, symbolizm, szukanie „nowego dreszczu”

• U nas, modernizm jest określeniem epoki. Jednak duchowi przywódcy tejże, kwestionowali tę nazwę jako określnie (Przybyszewski i Przesmycki)

• NATURALIZM

• Czerpie oczywiście ze wzorców wcześniejszych - Zola, Hauptmann, potem inspiracje to Ibsen, Strindberg

• U nas - Zapolska (Moralność Pani Dulskiej Ich czworo; Panna Maliczewska; Skiz), Włodzimierz Perzyński (Lekkomyślna siostra; Aszantka; Szczęście Frania)

• Walka o byt, nieufność wobec moralności mieszczańskiej, chęć pokazania prawdy o człowieku

• Chęć wnikliwej obserwacji życia, demaskacja konwecji

• Brutalność obrazowania, fotograficzne odtwarzanie, subiektywizm, przyrodniczo-fizjologiczna koncepcja człowieka

• Chłopi Reymonta - organiczny związek człowieka z przyrodą,

• Ziemia obiecana - wielkie miasto, jego siła oddziaływania

• W powieściach Żeromskiego naturalizm pojawia się w metaforycznych opisach

• NEOKLASYCYZM - PARNASIZM

• Poszukiwanie antidotum na dekadentyzm

• Nawiązania do tradycji antyku, dążenie do piękna i harmonii

• Parnas współczesny Charlesa Leconta - postulaty

• Nacisk na ukształtowanie formalne tekstu - wersyfikacja, rymy, idealna rytmizacja

• Porówanie pracy poety do rzemieślnika

• Adam Asnyk, Zenon Przesmycki, Antoni Lange, Tetmajer

• Klasyczne piękno, pejzaże

• Staff- najwybitniejszy neoklasycysta. Fascynacja pięknem antycznym, postawa stoicko-epikuresjka, dążenie do wewnętrznej harmonii, ładu moralnego

• NEOROMANTYZM

• Ksiązki Ricard Huch nt. romantyzmu. Wyraża ona pogląd, że romantyzm to ostatnia synteza kulturowa, wielkie wartości. Romantyzmowi udało się zrealizować ideał jedności miedzy ideą a życiem, zaprzecza on determinizmowi

• Edward Porębowicz zwracał uwagę, że hasła typu „absolut” „naga dusza” nie są nowe. Romantycy fascynowali się magią, tym co obce, tajemnicze. Dzisiejszy symbolizm jest bardzo zbliżony do symbolizmu Blake`a

• Wyspiański jednak wolał się rozliczać z mitami romantyzmu

• SYMBOLIZM

• Manifest Jeana Moreasa - odejście od parnasistowskich wzorów poezji, zmierzenie się ze światem marzeń

• Stephan Mallarme, Paul Verlaine, Rimbaud, Baudelaire (uznany za prekursora symbolizmu)

• „metafizyka w obrazach”; nasza rzeczywistość to tylko jakaś zdegradowana forma bytu idealnego i ten właśnie symbolice chcieli ukazać

• Domagało się to nowych środków wyrazu, zwrócono uwagę na świat dźwięków

• Sztuka ma budzić skojarzenia, subiektywne wzruszenia, nastroje. Zamiast nazywać przedmiot ma go jedynie aluzyjnie podsuwać, nie mówienie wprost

• Ma być próbą wyrażaenia niewyrażalnego

• Symbol - obraz zastępczy o wielkiej pojemności treściowej, dużo energii emocjonalnej

• St. Korab-Brzozowski, Jan Kasprowicz, Tadeusz Miciński, Tetmajer, Leśmian (przede wszystkim!)

2