Nurt w literaturze, sztuce i kulturze, którego dominacja przypada w Europie na okres między w. rewolucją francuską a Wiosną Ludów. W Polsce umowną datę początkową (1822 r.) wyznacza wydanie pierwszej serii Poezji Mickiewicza, datą zamykającą jest wybuch powstania styczniowego w 1863 roku.
Tym co przesądziło o kształcie polskiego romantyzm była utrata niepodległości, koniec legendy napoleońskiej i ostateczne przypieczętowanie nowego porządku europejskiego na Kongresie Wiedeńskim w 1815 roku. Te najważniejsze w dziejach nowożytnej świadomości Polaków wydarzenia zdecydowały o konieczności zdefiniowania na nowo pojęcia narodu i jednostki, społeczeństwa i państwa, a także przeznaczenia i funkcji kultury, przede wszystkim literatury.
Młodzi polscy romantycy, traktowali bunt nie jako obowiązek młodości, czy modną pozę ale jako jedyny sposób odzyskania w pełni niezależnego bytu narodowego. Szukali oparcia w tym, co uznawali za odrębne, indywidualne, autentyczne i nieskażone przez cywilizację, a zatem i politykę.
Pierwsze utwory Mickiewicza: Ballady i romanse w t. 1 Poezji oraz II i IV cz. Dziadów w t. 2 (1823) ujawniły nowe w literaturze polskiej jakości. Znana z twórczości preromantyków niemieckich kategoria "ludowości" w koncepcji Mickiewicza zyskiwała nową oryginalną interpretację. Lud był w niej nie tylko skarbnicą wartości, ale przede wszystkim nosicielem "prawd żywych", naiwnie i szczerze obcującym ze światem niewidzialnym. Lud reprezentował niewzruszoną prawdę uniwersalną, z którą racja indywidualna musiała wejść w konflikt.
Napięcie między jednostką a zbiorowością stanowić będzie, poczynając od Dziadów kowieńsko-wileńskich, dominujący rys polskiego romantyzmu. Doprowadzi to do narodzin szczególnego typu bohatera romantycznego, rozdartego pomiędzy osobistym szczęściem, a powinnościami patriotycznymi (Szczęścia w domu nie znalazł, bo go nie było w ojczyźnie).
Mimo iż romantyzm zrywał z klasycznymi podziałami gatunkowymi, szybko wytworzył własne: balladę, powieść poetycką, dramat romantyczny.
Klęska powstania stała się momentem zwrotnym w rozwoju romantyzmu. Polska podzieliła się na "emigrację", skupioną przeważnie we Francji i "kraj", na który spadły ciężkie represje polityczne. Centralną postacią tej fazy romantyzmu polskiego był Adam Mickiewicz, kreowany przez współczesnych na duchowego przywódcę narodu. Mickiewiczowska koncepcja Polski-Chrystusa Narodów i jego wizja społecznej roli poety naznaczyła zbiorową świadomość Polaków na ponad sto lat. Jego koncepcja poezji i języka poetyckiej wypowiedzi stała się dla innych twórców punktem odniesienia, w opozycji do którego zmuszeni byli budować własną poetykę (choć pomniejsi poprzestawali na mniej lub bardziej udolnym naśladownictwie) . Szczególnie wyraźnie widać to w rozwoju twórczym Juliusza Słowackiego . Osobne miejsce w krajobrazie romantyzmu polskiego zajmuje Zygmunt Krasiński ze swą oryginalną koncepcją romantycznego historyzmu i odmienną interpretacją chrześcijaństwa.
W cieniu wielkiego romantyzmu emigracyjnego druga i trzecia generacja romantyków stworzyła w kraju poezję spisku i powstania. Stoczywszy walkę z naśladowcami lamentów nieszczęśliwego kochanka z IV cz. Dziadów poeci ci usiłowali narzucić współczesnym inny kanon poezji, przeciwstawiającej "miłosnym pieniom" męski czyn, odrzucającej bezpłodne marzenia dla walki i zwycięstwa w boju za ojczyznę. Rolę wieszcza takiej poezji pełnił w kraju Kornel Ujejski. Obok niej rozwijała się poezja romantycznej ludowości (Teofil Lenartowicz, Władysław Syrokomla).
Późnym dzieckiem romantyzmu był Cyprian Kamil Norwid, pierwszy znawca i twórczy krytyk słynnych poprzedników. Jego twórczość wykracza poza romantyzm. W 1865 w przedmowie do cyklu Vade-mecum Norwid dowodził, że poezja pol. znalazła się "w krytycznej chwili", że romantyzm doszedł już do swego kresu, że zatem przyszedł czas aby zdjąć z literatury polskiej obowiązki, które nie należą do dziedziny sztuki, aby mogła powstać sztuka odpowiedzialna za siebie jako za sztukę, poezja nastawiona na poezję jako celową organizację języka. Taką poezję sam Norwid uprawiał, tworząc nowoczesną polską poezję intelektualną.