Rozwój dziecka - czwarty miesiąc
W czwartym miesiącu znacznie usprawnia się wzrok i słuch dziecka, że może się ono samo chwilę pobawić. Maluch potrafi się głośno śmiać, wykonywać proste ćwiczenia i włączyć do zabawy.
PSYCHIKA I ZMYSŁY
W czwartym miesiącu, dzięki usprawnieniu wzroku i słuchu dziecko potrafi, w większym stopniu niż dotychczas, odbierać bodźce z otoczenia. Zauważa też zmiany w otoczeniu (wejście mamy lub taty do pokoju, w którym przebywa, szykowanie do kąpieli, branie na ręce, zajmowanie pozycji do karmienia). Dziecko coraz bardziej interesują zabawki, szczególnie te wydające dźwięki. Zazwyczaj wyciąga do nich rączkę i chce pochwycić, gdy mu to się uda cieszy się ogromnie. Potrafi szukać ich wzrokiem i obracać główkę w ich kierunku z jednej strony na drugą o 180 st. Niektóre dzieci będą już umiały reagować na głos znajomej osoby i obracać się w kierunku, z którego dochodzi.
Niemowlak potrafi już wyrażać swoje uczucia: niezadowolenie, gdy nikt się nim nie zajmuje; protest, gdy np. wyjmie mu się z ręki zabawkę; radość, gdy połaskocze się go np. po brzuszku. Skóra niemowlaka w czwartym miesiącu zaczyna reagować na łaskotanie. Sprawia to dziecku przyjemność i jest dla całej rodziny sposobem na nawiązywanie z nim kontaktu. Dziecko otoczone miłością bliskich będzie pogodne, radosne i będzie samo uśmiechać się do znajomych twarzy jakby chciało zaprosić je do zabawy. Nieco większa sprawność ruchowa pozwala mu wyrażać radość "całym sobą". Śmieją się oczy, buzia, śmieją się energicznie poruszane rączki i nóżki. Z gardła wydobywają się salwy śmiechu i rechoty.
RUCH
Jak się potocznie mówi, czteromiesięczny niemowlak "rwie się do siadania". Potrafi śmiać się i cieszyć, gdy posadzimy go podtrzymując pod pachami. Gdy podamy mu obie ręce, podciągnie się do pozycji siedzącej i będzie już sztywno trzymał głowę, a bródkę przyciągał do klatki piersiowej. Niejedno niemowlę w tym okresie zsunie się z leżaczka czy fotelika samochodowego podczas prób samodzielnego siadania.
Mięśnie grzbietu i przedramion, szyi są już na tyle mocne, że dziecko w pozycji na brzuchu swobodnie trzyma głowę i klatkę piersiową pod kątem 90 do podłoża. Niejednego niemowlaka ta pozycja szybko nudzi i zaczyna próbować oderwać się od materacyka. Wygląda to tak, jakby chciał pływać. Prostuje nóżki i rączki, odrywa się od podłoża i buja się na brzuszku.
Zanika już pierwotny odruch stąpania, więc gdy podnosimy dziecko do góry nóżki podkurczają się lub opadają swobodnie na podłoże w lekko zgiętej pozycji. Znika też pierwotny odruch chwytny, a na jego miejsce rozwija się prawdziwe chwytanie. W czwartym miesiącu jest ono wykonywane całą dłonią bez używania kciuka.. Dziecko przesuwa półotwarte dłonie w kierunku wiszącej zabawki i próbuje ją chwycić. Nie zawsze mu to się udaje. Ale podaną zabawkę chwyci pewnie chwytem dłoniowym. Chwilę się nią pobawi i wypuści z rączki. Nie będzie umiało ponownie jej podnieść. Dziecko potrafi również złączyć rączki przed twarzą i chwycić zabawkę obiema rączkami na raz i poprowadzić ją do buzi. Usta są nadal silnie unerwionym czuciowo i przez to bardzo czułym narządem do badania świata.
ZABAWY I ZABAWKI
Dla czteromiesięcznego niemowlaka polecane są zabawki miękkie, gumowe i kolorowe o różnych kształtach. Wydające dźwięki. Gryzaki, pluszaki, a także różnego rodzaju grzechotki. Przed kupieniem zabawki należy bezwzględnie sprawdzić czy nie jest zbyt krucha i łamliwa, czy jest wykończona bezpiecznie. Ważne jest, aby zabawka dawała się prać. Poważnym zagrożeniem są zabawki malutkie (poniżej centymetra), rozkładane lub składające się z łamliwych części. W zasięgu ręki dziecka nie mogą się znajdować zabawki wykończone sznurkami, tasiemkami lub wstążkami dłuższymi niż 10 centymetrów. Przed kupieniem zabawki dźwiękowej należy sprawdzić, czy mają one dźwięk łagodny i niezbyt głośny.
Jedna z zabaw proponowanych dla czteromiesięcznego niemowlaka polega na tym, że dziecku zakrywa się twarz pieluszką i mówi "nie ma, nic nie ma !", następnie nagle podnosi się pieluszkę i odkrywając buzię niemowlaka woła "jest". Można też wprowadzić ćwiczenia fizyczne. Jednym z nich jest podciąganie dziecka do siedzenia, za rączki, a następnie przenoszenie rączek nad głowę. Można też rytmicznie przyginać kolanka dziecka do łokci. Tego typu zabawy należy prowadzić bardzo ostrożnie. Dobra zabawą jest też położenie dziecka na plecach na kocu. Będzie ono wówczas próbowało przewrócić się na brzuszek, a gdy mu się uda (można pomóc) będzie próbowało okręcić się dookoła. Nie wolno zmuszać dziecka do wykonywania jakichkolwiek ćwiczeń, jeśli nie ma na nie ochoty.
MOWA
Większość dzieci będzie wydawać dźwięki o różnej intonacji. Będą to albo próby z wypuszczaniem powietrza przez ściśnięte wargi - www, fff, sss, albo długie frazy jednej samogłoski np. "yyyyy", "eeeee". Nadal dziecko potrafi gruchać, czasem zmienia "grrruuu" na coś w rodzaju "ełku", "ełghu". Nieliczne niemowlęta będą umiały już wydobyć z siebie pierwsze artykułowane dźwięki, stanowiące zbitkę spółgłosek z samogłoskami i powiedzieć np. "gu-gu".
UKŁADY WEWNĘTRZNE
Najpóźniej w czwartym miesiącu zarasta ciemiączko tylne i zamyka się otwór owalny miedzy przedsionkami serca. Skóra niemowlęcia z bladawej robi się bardziej różowa, bo powoli zwiększa się liczba czerwonych krwinek i barwnika krwi - hemoglobiny. Powoli rośnie ilość ciał odpornościowych wytwarzanych przez organizm dziecka, ale na pełną sprawność tego układu trzeba jeszcze cierpliwie poczekać. Na razie lukę tę nadal wypełnia wyłączne karmienie mlekiem kobiecym, bogatym w przeciwciała i inne substancje gotowe do walki z zarazkami. Ochronę przed zakażeniami zapewnia także właściwa pielęgnacja. Ważna jest higiena skóry, bo nie stanowi ona jeszcze odpowiedniej bariery immunologicznej. W przypadku dziecka karmionego sztucznie nadal ważne jest zachowanie maksymalnej czystości przy przygotowywaniu mieszanki mlecznej, wyparzanie smoczków itp. Śluzówki przewodów nosowych i gardła są bardzo delikatne. W gorącym i suchym powietrzu łatwo wysychają i łatwo ulegają obrzmieniu. Ponieważ przewody nosowe u niemowlęcia są bardzo wąskie, każdy obrzęk może szybko doprowadzić do niedrożności nosa. Delikatne rzęski odpowiedzialne za oczyszczanie dróg oddechowych są jeszcze nie całkiem wydolne i też łatwo ulegają uszkodzeniu. Ponieważ drogi oddechowe są krótkie, stwarza to większą niż u dorosłego możliwość szerzenia się drobnoustrojów z nosa i gardła na dalsze odcinki układu oddechowego. Dlatego warto zadbać o zapewnienie świeżego, wilgotnego powietrza do oddychania, szczególnie wiosną, gdy na dworze jest ciepło, a mieszkania są nadal ogrzewane.
Przewód pokarmowy przygotowuje się powoli do czekających go zadań. Zwiększa się ilość wydzielanych enzymów trawiennych, zwłaszcza trzustkowych. Zwiększa się sprawność enzymów rozkładających cukry. Dzięki temu u większości dzieci mijają kolki. Stężenie kwasu solnego i sprawność enzymów nie jest jeszcze wystarczająca do trawienia innych produktów niż mleko matki. Ślinianki zaczynają intensywniej pracować i produkować duże ilości śliny. Ponieważ działa jeszcze odruch wypluwania, a połykanie nie jest jeszcze czynnością skoordynowaną z pracą języka, ślina wycieka z buzi dziecka. Ten dość charakterystyczny objaw nie ma związku z wyrzynaniem się ząbków, jak się powszechnie sądzi.
PIELĘGNACJA
Na początku czwartego miesiąca, a dokładnie 6 tygodni od ostatniego szczepienia, należy zgłosić się do Poradni Dziecięcej. Podczas tej wizyty dziecko jest ważone, badane i szczepione przeciwko, wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (szczepionką Engerix III dawka) ; przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi (szczepionką DiTePer II dawka), a także przeciwko chorobie Heinego- Medina (doustnie, I dawka wg najnowszego kalendarza). Ponieważ po szczepionce doustnej przez godzinę nie należy nic podawać dziecku do buzi, lepiej je nakarmić przed wyjściem z domu. Przed innymi szczepieniami rękę dziecka można posmarować kremem znieczulającym EMLA.
Jeśli zdarzy się, że po szczepieniu rączka obrzęknie i zaczerwieni się, należy przykładać wysychające okłady z 3% sody oczyszczonej (sodę można kupić w sklepie spożywczym, rozpuścić 1 łyżeczkę w pół szklanki ciepłej wody). Po szczepieniach zdarzają się też odczyny gorączkowe, podajemy wówczas paracetamol w czopkach w dawce 10mg/kg masy ciała. Dawkę możemy powtórzyć po 6 godzinach. Gorączka zwykle mija po 1-2 dniach, ale warto obserwować, czy nie dołączają się inne objawy chorobowe. Po szczepieniu doustnym przeciw chorobie Heinego- Medina nawet po 2 tygodniach od szczepienia może pojawić się przejściowa biegunka o nie ostrym charakterze.
W czwartym miesiącu u niektórych dzieci mogą wyrosnąć pierwsze ząbki. Ząbkowaniu przypisuje się wiele objawów: niepokój, ślinienie, kłopoty z zasypianiem, gorączkę, biegunkę i inne. Nie należy jednak zbyt pochopnie przyjmować takiej interpretacji, bo łatwo można zbagatelizować poważne objawy chorobowe, błędnie przypisując, że są one związane z ząbkowaniem. Dziecko odbiera teraz dużo bodźców z otoczenia. Są one rozwijające, ale także męczące dla niedojrzałego układu nerwowego. Aby ustrzec dziecko przed przemęczeniem należy w miarę możliwości przestrzegać rytmu dnia. Dbać trzeba o temperaturę i wilgotność w mieszkaniu. W razie potrzeby wietrzyć i nawilżać. Większość matek panicznie boi się tzw. śmierci łóżeczkowej, czyli zespołu nagłego zgonu niemowlęcia. Ale trzeba wiedzieć, że jeśli dziecko jest w pełni zdrowe, nie choruje na chorobę układu krążenia lub układu oddechowego, jest karmione naturalnie, nie przebywa w atmosferze dymu tytoniowego, nie miewa bezdechów, nie śpi w nocy na brzuchu - taka tragedia nie ma szans się przydarzyć. Jeśli mama bardzo się boi można poprosić lekarza o wykonanie szczegółowych badań serca i płuc. Jeśli w rodzinie występowały podobne nieszczęśliwe wypadki lub występuje któryś z podanych wyżej czynników ryzyka - warto zainstalować specjalne urządzenie monitorujące oddechy dziecka.
KARMIENIE
Nie ma żadnych wskazań do podawania niemowlęciu czegokolwiek poza pokarmem mamy.
Witaminę D3 podajemy codziennie w okresie jesienno-zimowym. W lecie w dni słoneczne, gdy dziecko było na spacerze można nie podawać dobowej dawki wit. D3. , natomiast trzeba o niej pamiętać w dni pochmurne i deszczowe.
Karmienie piersią staje się teraz bardzo przyjemne i ustabilizowane. Odrobina wprawy ze strony zarówno mamy, jak i dziecka daje dużo spokoju. Karmienia są teraz krótsze, ale intensywniejsze. Mogą wystarczać na kilka godzin.
Niektóre mamy kończą urlop macierzyński. Powrót do pracy nie musi oznaczać zakończenia karmienia. Jednak, żeby laktację utrzymać, trzeba się dobrze do tego przygotować. Trzeba zacząć od ustalenia jak często w ciągu tygodnia trzeba będzie wyjść, ile czasu będzie zajmowała praca i dojazd. Następny krok to znalezienie osoby do opieki nad dzieckiem i upewnienie się, czy będzie możliwość wracania do domu podczas przysługującej przerwy, czy też opiekunka może przywieźć dziecko do pracy. Należy jeszcze zaopatrzyć się w sprzęt do odciągania pokarmu i zestaw pojemniczków do przechowywania mleka w lodówce.
Wiele dzieci może nieco zwolnić tempo wzrostu. W 3-4 miesiącu może się to wiązać z jakąś sytuacją stresująca. Jeśli dziecko przybrało na wadze słabiej, ale w granicach normy, to znaczy 120 - 240 g/ tydzień, to wystarczy tylko przeanalizować ostatnie tygodnie pod kątem czynników ograniczających częstość ssania. Może zostały popełnione jakieś błędy. To znak, żeby je naprawić. Jeśli przybór masy jest rzeczywiście za mały, to znaczy poniżej 120 g/ tydzień, trzeba podjąć systematyczną pracę nad przywróceniem obniżonej laktacji. Zbyt pochopne przechodzenie na karmienie sztuczne, ani nie uratuje laktacji, ani nie zapewni dziecku właściwego żywienia. Na karmienie mieszane, czy sztuczne zawsze jest czas, gdy wszelkie próby ratowania laktacji zawiodą.