PRAWO PRACY

1. OGÓLNE UWAGI O PRAWIE PRACY

W systemie prawa polskiego prawo pracy to samodzielna gałąź prawa, wywodzi się z prawa cywilnego.

Podstawowym źródłem prawa pracy jest kodeks pracy z 1974 r. Kodeks pracy reguluje w sposób kompleksowy wszystkie podstawowe zagadnienia związane z pracowniczymi stosunkami pracy: (zasady prawa pracy, formy nawiązywania stosunku pracy jego rozwiązanie, wynagrodzenie za pracę, obowiązki pracownika i zakładu pracy, urlopy pracownicze etc.)

Uzupełnieniem kodeksu pracy jest kilkadziesiąt rozporządzeń Rady Ministrów i innych organów administracji państwowej.

2. STOSUNEK PRACY

• pojęcie stosunku pracy

* Stosunek pracy to stosunek prawny, w którym pracownik obowiązany jest do osobistego i zgodnego z poleceniami pracodawcy świadczenia pracy określonego rodzaju i na określonym stanowisku, a pracodawca do stworzenia warunków umożliwiających jej wykonywanie oraz wypłaty wynagrodzenia i świadczeń dodatkowych

Cechą stosunku pracy jest podporządkowanie pracownika pracodawcy w toku świadczenia pracy.

Ryzyko osiągnięcia zamierzonych efektów gospodarczych i finansowych, ryzyko ponosi pracodawca, złe wyniki finansowe firmy nie mogą się ujemnie odbić na wynagrodzeniu.

Obowiązek osobistego świadczenia pracy- pracownik nie może się wyręczyć inną osobą.

• powstanie stosunku pracy

Nawiązanie stosunku pracy powodują:

1. umowa o pracę

2. powołanie - są powoływane przez właściwy organ, mogę być w każdej chwili odwołani (wojsko, służba zdrowia etc.)

3. wybór - z wyboru wynika obowiązek wykonywania pracy w charakterze pracownika (etatowi członkowie władz organizacji, członkowie zarządu spółdzielni i spółek kapitałowych)

4. mianowanie - jest to jednostronny akt organu państwowego, potrzebna jest zgoda pracownika [przyjęcie nominacji] (prokurator, żołnierz w służbie zawodowej, sędzia)

5. spółdzielcza umowa o pracę źródło stosunku pracy między spółdzielnią pracy a jej członkiem

• treść stosunku pracy

- podstawowy obowiązek pracownika to świadczenie pracy na rzecz pracodawcy. Skonkretyzowane to jest w umowie o pracę (akcie mianowania etc.) określa: stanowisko, czas pracy, miejsce pracy, obowiązki etc. Pracownik powinien sumiennie wykonywać pracę, słuchać poleceń przełożonego, przestrzegać bhp etc. Pracownikowi nie wolno prowadzić firmy konkurencyjnej i pracować dla osoby, która prowadzi konkurencję.

- podstawowy obowiązek pracodawcy to zapłata wynagrodzenia (w formie pieniężnej) za pracę, które podlega szczególnej ochronie prawnej. Z wynagrodzenia mogę być potrącone:

a) zaliczki na podatek dochodowy

b) składki na cele emerytalne

c) należności alimentacyjne (mogą pobrać do 3/5 wynagrodzenia)

d) inne należności (mogą potrącić do ½ wynagrodzenia)

e) zaliczki pieniężne (mogą potrącić do ½ wynagrodzenia)

f) kary pieniężne za naruszenie porządku i dyscypliny pracy (mogą potrącić więcej niż ½ wynagrodzenia)

* Wynagrodzenie to kwota przeznaczona do wypłaty, a więc po odliczeniu zaliczki na podatek dochodowy.

Nagrody, udziały w zysku lub nadwyżce bilansowej na początku podlegają roszczeniom alimentacyjnym.

3. UMOWA O PRACĘ

• zawarcie umowy o pracę

Może być zawarta:

1. na czas nieokreślony

2. na czas określony

3. na czas wykonywania określonej pracy

W formie pisemnej, najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy, zmiana umowy o pracę wymaga formy pisemnej.

• rozwiązanie umowy o pracę

Można rozwiązać, gdy następuje:

1. porozumienie stron

2. wypowiedzenie przez jedną ze stron

3. rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia

4. upłynięcie czasu, na który umowa była zawarta

5. w dniu ukończenia pracy, dla której wykonana umowa była zawarta

• rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem

W drodze wypowiedzenia może być rozwiązana umowa zawarta na czas nieokreślony lub okres próbny. Prawo wypowiedzenia ma pracodawca i pracownik.

Okres wypowiedzenia umowy na okres próbny:

- tygodniowy - jeżeli pracownik był zatrudniony dłużej niż dwa tygodnie

- dwutygodniowy - jeżeli pracownik był zatrudniony dłużej niż trzy miesiące

Okres wypowiedzenia umowy na czas nieokreślony:

- 2 tygodnie - jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 6 miesięcy

- miesiąc - jeżeli pracownik był zatrudniony 6 miesięcy - 3 lata

- trzy miesiące - jeżeli pracownik był zatrudniony więcej niż 3 lata

Do czasu zatrudnienia, od którego zależy okres wypowiedzenia, wlicza się zatrudnienie u poprzedniego pracodawcy, jeżeli nowy jest następcą prawnym poprzedniego. Trzymiesięczny okres wypowiedzenia może być skrócony do miesiąca, gdy zakład ogłosi likwidację albo upadłość, jednak można starać się do odszkodowania. W okresie wypowiedzenia przysługuje zwolnienie na poszukiwanie pracy.

Zakład pracy nie może wypowiedzieć umowy o pracę:

- pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 2 lata do emerytury, a okres zatrudnienia umożliwi osiągnięcie wieku emerytalnego

- w czasie urlopu pracownika,

- usprawiedliwionej nieobecności (np. L4- choroba)

Zakład pracy może wypowiedzieć umowy o pracę tylko z uzasadnionych przyczyn, powinien na początku poinformować związek zawodowy na piśmie, oni mogą wnieść zastrzeżenia, ale decyzje i tak podejmuje kierownik.

Pracownik może wnieść odwołanie od wypowiedzenia o pracę do sądu rejonowego, który może orzec bezskuteczność wypowiedzenia lub przywrócenie do pracy.

Pracownikowi przywróconemu do pracy przysługuje wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, nie więcej niż za dwa tygodnie, a gdy okres wypowiedzenia wynosił trzy miesiące- nie więcej niż za miesiąc. Gdy pracownik był zwolniony w czasie ciąży, okresu macierzyńskiego lub, gdy był pod ochroną przysługuje za cały okres pozostania bez pracy. Przywrócony powinien zgłosić się w pracy w ciągu 7 dni.

• rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia

Przypadki zawinione przez pracownika:

1. naruszenie przez pracownika obowiązków pracowniczych (picie alkoholu w czasie pracy)

2. popełnienie przestępstwa, które uniemożliwia zajmowanie danego stanowiska (wyrok prawomocny)

3. utrata uprawnień koniecznych do wykonywania pracy (kierowca- prawo jazdy)

Przypadki niezawinione przez pracownika:

1. po trzech miesiącach nieobecności spowodowanych chorobą, a pracownik zatrudniony krócej niż 6 miesięcy

2. po upływie okresu pobierania łącznie wynagrodzenia i zasiłku chorobowego, a pracownik zatrudniony co najmniej 6 miesięcy

3. po okresie pobierania zasiłku z tytułu opieki nad dzieckiem

4. po upływie miesiąca, gdy usprawiedliwiona nieobecność jest spowodowana czymś innym.

Pracownik może zwrócić się do sądu rejonowego, który może orzec przywrócenie do pracy, gdy stwierdzi naruszenie przepisów.

Pracownikowi przywróconemu do pracy przysługuje wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, nie więcej niż za trzy miesiące, nie mniej niż za miesiąc. Gdy pracownik był zwolniony w czasie ciąży, okresu macierzyńskiego lub, gdy był pod ochroną przysługuje za cały okres pozostania bez pracy.

• wygaśnięcie umowy o pracę

- w razie śmierci pracownika

- w razie śmierci pracodawcy i przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia tylko wtedy, gdy nie będzie przejęty przez nowego pracodawcę.

- po upłynięciu 3 miesięcy od chwili tymczasowego aresztowania tylko wtedy, gdy wyrok będzie skazujący.

4. URLOPY WYPOCZYNKOWE

Każdemu pracownikowi przysługuje prawo do corocznego płatnego urlopu wypoczynkowego, na żądanie pracownika urlop powinien mu być udzielony w całości. Pracownik nie może zrzec się prawa do urlopu. Pracownik ma prawo do urlopu w wymiarze:

1. co miesiąc 1/12 z 20 dni roboczych - od 0 do 1 roku pracy

2. 20 dni roboczych - od 1 - 10 lat pracy

3. 26 dni roboczych - po 10 latach pracy

Powyższe wymiary czasu urlopu obejmuje cały rok kalendarzowy (jeśli zmienimy pracę w ciągu roku kalendarzowego to np. u starego pracodawcy wykorzystaliśmy 18 dni urlopu u nowego przysługuje nam 8 etc.)

Do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się czas nauki w szkole:

1. zasadnicza lub równorzędna szkoła zawodowa (3 lata)

2. średnia szkoła zawodowa (5 lat)

3. średnia szkoła ogólnokształcąca (4 lata)

4. szkoła policealna (6 lat)

5. szkoła wyższa (8 lat)

Okresów nie sumuje się.

Zakład pracy sporządza plan urlopów, powinni brać pod uwagę prośby pracowników. Pracownik powinien być powiadomiony na miesiąc przed rozpoczęciem urlopu. Urlop może być podzielony, ale przynajmniej 1 cześć dłuższa niż 14 dni. Nie wypłaca się z reguły ekwiwalentu za urlop. Pracownik może prosić o urlop bezpłatny.

5. OCHRONA PRACY MŁODOCIANYCH I KOBIET

• ochrona pracy młodocianych

Młodociany to osoba między 16 a 18 rokiem życia. Zatrudnienie dzieci poniżej 16 roku życia jest zabronione.

- pracownik młodociany musi się dokształcać chyba, że uzyskał kwalifikacje zawodowe. Obowiązek dokształcania ustaje po ukończenie 18 lat, jeśli młodociany nie ukończył w tym czasie przygotowania zawodowego.

- czas pracy do 8h/ dobę. Nie można zatrudniać na nadgodziny i w porze nocnej. Do czasu pracy wlicza się czas nauki do 18h na tydzień.

- młodociany ma korzystniejsze uprawnienia urlopowe, po 6 miesiącach - 12 dni, po roku 26 dni.

- rozwiązanie za wypowiedzeniem, jedynie w szczególnych przypadkach

• ochrona pracy kobiet

Ochrona odnosi się do 2 rzeczy:

1. zakaz zatrudnienia kobiet przy pracach uciążliwych i szkodliwych

Wykaz takich prac ustalany jest przez Radę Ministrów.

2. uprawnienia związane z ciążą i wychowaniem dzieci

Zakład pracy nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy w okresie ciąży i urlopu macierzyńskiego, chyba, że wina pracownicy lub zakład likwidowany.

- czas i miejsce pracy

kobieta w ciąży nie może być zatrudniona w porze nocnej, na nadgodziny i nie może być przeniesiona poza stałe miejsce pracy.

kobieta opiekująca się dzieckiem w wieku do roku może być zatrudniona w porze nocnej, na nadgodziny i może być przeniesiona poza stałe miejsce pracy, jeśli wyrazi zgodę.

- urlop macierzyński

a) 16 tygodni pierwszy poród

b) 18 tygodni każdy następny poród

c) 26 tygodni poród wieloraki

d) 8 tygodni jeśli dziecko umrze do 6 tygodni życia lub urodzi się martwe

- urlop wychowawczy

Pracownik zatrudniony, co najmniej 6 miesięcy ma prawo do urlopu wychowawczego do 3 lat, nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 4 roku życia, rodzice razem nie mogą być na wychowawczym razem niż 3 miesiące.

Pracownica karmiąca piersią ma prawo do dwóch 30 min. przerw, jeżeli ma dziecko do 14 lat przysługują 2 dodatkowe dni wolne (na podstawie zwolnienia)

3

---