SPRAWA POLSKA PODCZAS I WOJNY ŚWIATOWEJ

W przededniu wojny sprawa polska nie byłą poruszana przez żaden z bloków (ani przez państwa centralne ani przez koalicje). Państwa centralne traktowały sprawę polską jako swoją wewnętrzną.

NIEMCY

Istniało tu kilka koncepcji dotyczących polski:

1. Tradycyjna wywodząca się z kręgów pruskich konserwatystów, głosiła, że najkorzystniejszy układ dla niemieckich interesów jest gdy niepodległej Polski nie ma - nie ma problemu Polskiego Piemontu oddziaływającego na ziemie zaboru pruskiego.

2. Konserwatyści myśleli o przesunięciu granicy na wschód (niewielkim) by można było asymilować żywioł słowiański. Chcieli przyłączyć niektóre obszary Królestwa równocześnie dokończyć germanizację Poznańskiego i Pomorza. Uważali, że Polska wiąże interesy Niemiec i Rosji.

3. Koncepcja Mitteleuropy - F. Neumana, stała się popularna u schyłku wojny. Mówiła o powołaniu całego zespołu organizmów państwowych, zdominowanych ekonomicznie i militarnie przez Niemcy, które ochraniałyby niemiecką granicę wschodnią. Państwa te miały być niemieckimi półkoloniami w Europie. Na pewno Polska znalazłaby się wśród nich z ziemiami należącymi do Królestwa albo Królestwa i Galicji.

4. do koncepcji Mitteleuropy niektórzy niemieccy politycy włączali całą monarchię habsburską i kraje bałtyckie, niektórzy sięgali nawet aż po Ukrainę (pod koniec wojny Ukraina była ważniejsza od Polski)

AUSTRO - WĘGRY

1. Najbardziej popularna była koncepcja trzeciego członu monarchii habsburskiej. Sprzyjał jej cesarz Franciszek Józef oraz niektórzy politycy austriaccy.

2. Momentem przełomowym dla sprawy polskiej na arenie międzynarodowej jest Akt 5 listopada (z 1916 r.). dokument ten wydany przez Niemcy i Austro - Węgry, mówił o utworzeniu samodzielnego państwa polskiego na ziemiach zaboru rosyjskiego. Państwo Polskie miało być monarchią konstytucyjną i dziedziczną, która pozostawałby w zależności od państw centralnych, w dokumencie jednak był brak dokładnego przebiegu granic i ziem zaboru austriackiego i pruskiego.

3. Przyczyną wydania tego aktu były interesy Niemiec, które pragnęły stworzyć sieć satelickich państw w tej części Europy (koncepcja Mitteleuropy). Po wydaniu tego aktu A - W zażądały aby legiony złożyły przysięgę na wierność carowi(odmowa większości legionistów wywołała tzw. kryzys przysięgowy) i równocześnie ogłosiły mobilizację do tworzonego przez nie wojska polskiego pod dowództwem niemieckim

4. Rada Regencyjna powstała z inicjatywy cesarzy niemieckiego i austriackiego we IX 1917 r. w miejsce Tymczasowej Rady Stanu (rozwiązanej 26 VIII 1917), jako namiastka polskiej władzy na odebranych Rosji ziemiach Królestwa Polskiego. W skład rady wchodzili:

• książę Zdzisław Lubomirski

• arcybiskup Aleksander Kakowski

• Józef Ostrowski

Rada miała spełniać funkcje ustawodawcze a poprzez Radę Ministrów również wykonawcze. Utworzono podstawy sądownictwa, MSZ, MSW, powstał sztab generalny. Pierwszym premierem rządu Rady Regencyjnej został Jan Kucharzewski (ustąpił ze stanowiska na znak protestu przeciwko warunkom pokoju niemiecko - rosyjskiego w Brześciu z 3 III 1918). Ostatnim premierem został Józef Świerzyński powołany 23 X 1918 r. Ogłosił on pobór rekruta do Polskiej Siły Zbrojnej. Na początku listopada podjął próbę stworzenia rządu narodowego, jednak rozmowy w PPS i ludowcami nie przyniosły rezultatów.

ROSJA

Rosja uważała ziemie Polskie za swoje i włączone na stałe, nie była zainteresowana przywróceniem niepodległości Polsce. Przejawem takiej polityki było:

• wydzielenie z granic guberni lubelskiej i siedleckiej

• przyłączenie guberni chełmkowskiej do generałgubernatorstwa kijowskiego

Z Rosją nadzieje wiązała Narodowa Demokracja i Roman Dmowski

Stosunek Rządu Tymczasowego do sprawy polskiej:

• II 1917 r. rewolucja lutowa - obie strony politycznego konfliktu w Rosji dążyły do przeciągania Polaków na swoją stronę, licząc na ich poparcie w walce z przeciwnikiem

• Kiedy Piotrogrodzka Rada Delegatów wydała odezwę do narodu polskiego przyznając mu prawo samostanowienia, Rząd Tymczasowy zachował się powściągliwiej powołując jedynie Komisję Likwidacyjną dla zwinięcia ewakuowanych z Królestwa i jeszcze funkcjonujących instytucji rosyjskich różnych szczebli

• 17 -30 III 1917 r. Rząd Tymczasowy, pod wrażeniem uchwały Rady Delegatów, w osobnej odezwie opowiedział się za stworzeniem niepodległego Państwa Polskiego, utworzonego ze wszystkich ziem zaludnionych w większości przez naród polski. Zastrzeżono jednocześnie, że przyszła Polska będzie w unii militarnej z Rosją oraz że granicę polsko - rosyjską wyznaczy rosyjska Konstytuanta

Stosunek bolszewików do sprawy polskiej:

• po rewolucji lutowej 14 - 27 III 1917 r. Piotrogrodzka Komisja Delegatów Robotniczych i Żołnierskich wysunęła w odezwie uznanie dla odbudowy państwowości polskiej, nie określiła jednak jej zasięgu terytorialnego

• stanowisko władz bolszewickich po rewolucji październikowej wobec sprawy polskiej określała początkowo Deklaracja Praw Narodów Rosji z 15 XI 1917 r. Deklaracja wprowadziła zasadę samostanowienia narodów Rosji, aż do oderwania się i utworzenia samodzielnego państwa włącznie. Do sprawy niepodległości Polski zwycięscy bolszewicy odnosili się negatywnie a nawet wrogo. Zakładali, że sama Deklaracja pozostanie martwą literą, bo ich celem była rewolucja światowa, wobec której wszelkie ambicje narodowe i granice państ6wowe miały utracić sens

• idee niepodległej Polski coraz ostrzej zwalczała SDKPiL (Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy). Po zamachu na Lenina w lecie 1918 r. bolszewicy rozpętali terror. Zlikwidowano wszystkie niezależne instytucje i pisma polskie. Czeka (Ogólnorosyjsaka Nadzwyczajna Komisja do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem) aresztowała tysiące działaczy polskich, głośna stała się sprawa uwięzienia i rozstrzelania braci Józefa i Mariana Lutosławskich. Mimo to bod bokiem Czeki w Moskwie działała lokalna komenda POW (Polska Organizacja Wojskowa) i sztab z płk. Walerianem Czumą na czele, zajmujący się przerzucanie żołnierzy polskich na Zachód

• III 1918 r. pokój w Brześciu - Rosja Radziecka podpisała separatystyczny pokój z Niemcami, na mocy którego linia frontu uznana została za granicę. Znaczna część ziem polskich znalazła się po stronie niemieckiej. Pokój w Brześciu oznaczał efektywne przekreślenie możliwości odbudowy p. polskiego przez Niemcy i Rosję bolszewicką. 29 III 1918 r. rząd Rosyjskie wydał oficjalny dekret, w którym anulował wszystkie traktaty rozbiorowe i akty prawne wynikające z rozbiorów (była to tylko niezdrowa propaganda)

FRANCJA

• dla Francji , która do przegranej wojny z Prusami aktywnie popierała sprawę polską na arenie międzynarodowej, kluczową sprawą było odzyskanie Alzacji i Lotaryngii i rewanż za porażkę. Wymagało to współpracy z Rosją. Aktywne zaangażowanie się w sprawę polską mogłoby jej w tym przeszkodzić

• w 1917 r. Francja wyraziła zgodę na powstanie wojska Polskiego pod dowództwem gen. Józefa Hallera. Rosja również wyraziła zgodę na tworzenie wojska polskiego. W VIII 1917 r. powstał w Lozannie Komitet Narodowy Polski zdominowany prze endecję z R> Dmowskim na czele, który w 1918 r. miał przenieść swą siedzibę do Paryża i być uznawanym prze państwa koalicji za reprezentanta sprawy polskiej

ANGLIA

• w Polityce Anglii która była sojuszniczką Rosji sprawa polska zajmowała odległe miejsce. Anglia była jedynym mocarstwem spoza kręgu państw zaborczych, którego racja stanu w zasadzie pozostawała w zgodzie z rozbiorami Polski. W Europie powstała granica rosyjsko - niemiecka która musiała powodować napięcia i przesuwać zainteresowanie tych mocarstw ku sprawą Europy z korzyścią dla zamorskich interesów the UK.

USA

• nie miały stanowiska na początku wojny bo w niej nie uczestniczyły

• 8 I 1918 r. prezydent USA Woodrow Thomas Wilson wygłosił orędzie, ogłaszające całokształt stosunków politycznych i gospodarczych, które powinny funkcjonować po wojnie tzw. Czternaście punktów. Trzynasty punkt poświęcono sprawie polskiej (należy stworzyć niezawisłe państwo polskie z dostępem do morza, z gwarancjami niezawisłości, a obejmować tereny zamieszkiwane przez ludność polską)

3