WIEK DORASTANIA, A CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA STOSUNEK UCZNIA DO SZKOŁY
Opracowanie: mgr inż. Iwona Pawlik
Wiekiem dorastania przyjęto nazywać ten okres życia jednostki, który następuje po okresie późnego dzieciństwa i trwa do wieku młodzieńczego. Powszechnie uważa się, że jest to okres pomiędzy czternastym a osiemnastym rokiem życia.
Dorastanie nie jest procesem prostym i obejmuje ono intensywny rozwój wielu funkcji powodujących zmiany fizjologiczne oraz zmiany w zakresie intelektu, uczuć, woli, a także w sferze zainteresowań, kontaktów rodzinnych i społecznych. Dlatego też psychologowie mówią o różnych aspektach dojrzewania czy dorastania fizjologicznym, intelektualnym, emocjonalnym, społecznym, kulturalnym itp. Na szczególną uwagę zasługuje często występujące zjawisko nierównomiernego rozwoju tych poszczególnych aspektów. Zdarza się nam, że nasi synowie i córki pod pewnymi względami tak jak dorośli zachowują się niekiedy wręcz dziecinnie. Innym razem dziecko o wysokim poziomie rozwoju intelektualnego uderza nas zaskakująco niskim poziomem rozwoju emocjonalno - społecznego. Powszechnie słyszy się narzekania nauczycieli, wychowawców i rodziców na niewłaściwy stosunek młodzieży do obowiązków szkolnych. Twierdzi się, że młodzież jest leniwa, nieobowiązkowa, lekceważy pracę szkolną, nie ma ambicji osiągania lepszych wyników w nauce, nie wykazuje zainteresowania pracą szkolną. Oczywiście powyższych zarzutów nie można donosić do wszystkich uczniów, ale zdarza się, że nawet u uczniów ambitnych i zdolnych można zauważyć niektóre z tych objawów, zwłaszcza w okresie dojrzewania. Dlatego też warto zastanowić się nad czynnikami wpływającymi na stosunek młodzieży do szkoły.
Wśród wielu czynników istotnych dla kształtowania się stosunku młodzieży do szkoły, niektóre mają swe źródło w samej młodzieży (we właściwościach wieku, charakteru, osobowości jednostki) - są to czynniki subiektywne. Inne natomiast tkwią poza młodzieżą (w sytuacji rodzinnej, szkolnej, koleżeńskiej itp.) - są to czynniki obiektywne. Najczęściej jedne i drugie działając razem lub oddzielnie ułatwiają lub utrudniają przystosowanie się młodzieży do wymagań szkoły.
Do pierwszej grupy tych czynników należą czynniki związane z rozwojem młodocianych. Nadpobudliwość emocjonalna sprawia iż młodzież nadmiernie reaguje na niektóre bodźce. Jest arogancka, niegrzecznie odpowiada nauczycielom , przybiera pozę lekceważącą, dziewczęta z byle powodu wybuchają płaczem. Rozwój krytycyzmu sprawia, iż młodzież stawia teraz o wiele wyższe wymagania pod adresem nauczycieli, którzy - jeśli nie są w stanie sprostać tym wymaganiom, narażeni są na krytykę i lekceważenie. Stosunek do nauczyciela często przenosi młodzież na przedmiot przez niego wykładany i przestaje się go uczyć. Wzmożona drażliwość zwiększa jeszcze możliwość konfliktów z nauczycielem. Intensywny rozwój fizyczny w okresie dojrzewania powoduje nadmierną męczliwość, osłabienie, niechęć do pracy, trudność koncentracji uwagi, osłabienie pamięci. Dają one takie niepożądane objawy w pracy szkolnej jak: tzw. lenistwo szkolne czyli nie odrabianie lekcji, wymigiwanie się od dodatkowych obowiązków, opuszczanie lekcji lub nawet wagarowanie. Często różne ucieczki od pracy szkolnej stanowią sygnał, że wysiłek umysłowy zaczyna sprawiać trudności i że uczeń taki musi więcej odpoczywać. Czasem jednokierunkowe zainteresowania jak np. sport czy inne powodują, że uczeń zaniedbuje naukę szkolną.
Pewien wpływ na stosunek ucznia do obowiązków szkolnych wywierają ogólne trudności psychiczne tego okresu jak przeżywanie stanów przygnębienia, apatii, zniechęcenia, przekorny stosunek do wymagań dorosłych. Czasem potrzeba wyczynów i mocnych wrażeń powoduje, że młodzież obdarzona nadmiarem energii, traktuje szkołę jako teren odpowiedni do popisywania się swoją odwagą i niezależnością.
Wśród czynników obiektywnych wpływających na stosunek młodzieży do szkoły wyróżnić należy środowisko rodzinne. Negatywne i lekceważące sądy o szkole wypowiadane przez rodziców obniżają w oczach dzieci autorytet nauczycieli. I odwrotnie - gdy rodzice wyrażają się z uznaniem o pracy szkoły, utrzymują z nią żywy kontakt wtedy i młodzież czuje się zobowiązana do należytego zachowania w szkole. Również ogólna atmosfera w rodzinie rzutuje w znacznym stopniu na stosunek młodzieży do obowiązków szkolnych. Młodzież tkwiąca bezustannie w atmosferze niesnasek, kłótni rodzinnych i awantur, podlegająca przypadkowym, nieprzemyślanym działaniom wychowawczym popada z reguły w stan napięcia nerwowego i pobudzenia emocjonalnego. Często nie ma ona w domu należytych warunków do nauki i przychodzi do szkoły niedostatecznie przygotowana.
Rodzice powinni również brać pod uwagę fakt, że w okresie dorastania zaczyna się różnicowanie uzdolnień i stąd niektóre przedmioty mogą ich dziecku sprawiać szczególną trudność. Niewłaściwa jest również postawa tych rodziców, którzy winą za niepowodzenia szkolne czy zły stosunek ucznia do szkoły obarczają wyłącznie szkołę i nauczycieli. Osłabiają oni wewnętrzną dyscyplinę młodzieży, przyzwyczajają ją do szukania błędów nie w sobie lecz w innych, obniżają wymagania młodych względem siebie i ich poczucie odpowiedzialności za kierowanie własnym życiem.
Drugim czynnikiem obiektywnym, wpływającym na kształtowanie stosunku ucznia do szkoły jest klasa szkolna. Wpływ klasy dokonuje się poprzez różne elementy życia społecznego: atmosferę klasy, normy i opinie w niej panujące, stosunki między uczniami, pozycję, jaką zajmuje dana jednostka w klasie. Atmosfera klasy decyduje o wytwarzaniu się określonych form, wzorów zachowania się. Przeciętny uczeń dostosowuje swój sposób bycia do wymagań panujących w danej klasie. W okresie dorastania podatność na wpływy grupy rówieśniczej znacznie się zwiększa i tylko bardzo silne osobowości są w stanie oprzeć się presji wywieranej przez grupę. Dokładniejsza obserwacja wskazuje, że życie wewnętrzne każdej klasy jest bardzo zróżnicowane. Stanowi ono skomplikowany układ powiązań i zależności w ramach stosunków międzyjednostkowych i międzygrupowych i może mieć charakter koleżeński, egoistyczno - separatyczny, antagonistyczny, erotyczny. Indywidualna pozycja każdego ucznia w klasie kształtuje również w dużym stopniu jego stosunek do szkoły. Przez pozycję najczęściej rozumie się zespół praw i obowiązków przypisany jednostce przez grupę. Na pozycję składa się rola, którą spełnia w życiu klasowym (np. rola przywódcy, organizatora, błazna), funkcję jaką pełni (np. w samorządzie szkolnym), wpływ jaki wywiera na resztę klasy itp. Miernikiem pozycji ucznia w klasie jest jego popularność tj. uznanie i sympatia kolegów. Uczniowie którzy cieszą się dużą popularnością w klasie czują się pewni siebie, są spokojni, wolni od krytyki pod swoim adresem i konfliktów z otoczeniem. Sytuacja tka wpływa bardzo korzystnie na rozwój ich osobowości i stosunek do szkoły. Zgoła odmienna jest sytuacja osób izolowanych zwłaszcza w okresie, kiedy rozluźniają się więzy uczuciowe z domem. Nie znajdując wspólnego języka ani z dorosłymi ani z rówieśnikami młody osobnik staje się zrozpaczony, żywi żal do świata, traci radość życia. Osobowość nauczyciela wywiera również ogromny wpływ na ucznia i jego stosunek do pracy szkolnej. Wśród cech wpływających na pozytywny stosunek do nauczyciela młodzież wymienia przede wszystkim wyrozumiałość, życzliwość, dobroć i bezpośredniość w obcowaniu z młodzieżą, następnie sprawiedliwość, wiedzę, opanowanie, umiejętności dydaktyczne, stawianie wysokich wymagań uczniom. Pożądane są również takie cechy jak: pogodne usposobienie, dobry humor, zainteresowanie młodzieżą, znajomość jej psychiki, uprzejme obejście. W nauczycielach, podobnie jak w rodzicach młodzież pragnie widzieć jakiś ideał. Z chwilą gdy rzeczywistość nie odpowiada tym pragnieniom młodzież czuje się rozczarowana, zniechęca się do nauczycieli i do poszczególnych przedmiotów, a czasem i do wszystkiego co reprezentuje szkoła.
Na koniec tych rozważań należy stwierdzić, że w praktyce szkolnej młodzież prezentuje zróżnicowane postawy wobec szkoły. Jednak świadomość czynników wpływających na jej stosunek do szkoły zarówno wśród nauczycieli jak i rodziców powinna umożliwić doskonalenie metod i środków wychowania, to z kolei wpłynąć na ścisłą współpracę między szkołą a domem i stanowić skuteczne oddziaływanie wychowawcze.
Opracowała: mgr inż. Iwona Pawlik
Na podstawie :"Psychologia wieku dorastania" Regina Łapińska, Warszawa 1966 r.