l. gwałtowne przedsięwzięcie z użyciem siły militarnej, fizycznej lub podstępu,

2. skierowane na usunięcie organów dotychczasowych i przejęcie wła­dzy w całym państwie od dotychczasowych jej piastunów, niezależnie od tego, czy organy te uzyskały władzę w sposób legalny,

3. podjęte przez konkretne osoby fizyczne czy też konkretne partie, frakcje, ugrupowania polityczne czy służby wbrew przewidzianych pra­wem sposobów powoływania władz i obsadzania stanowisk oraz z pomi­nięciem dotychczasowych wymogów stawianych w porządku prawnym lub w zwyczaju kandydatom na stanowisko publiczne (takich jak: przy­należność do określonej partii, status obywatela, płeć, wyznanie, naro­dowość, wiek, zasobność majątkowa, sprawowanie określonego urzędu, inne),

4. połączone następnie z normalnym funkcjonowaniem państwa w opar­tym na dotychczasowych podstawach prawnych, bądź o te podstawy odpowiednio zmodyfikowane.

Sytuacje, w których stanowiska w państwie uzyskiwane są w wyniku zamachu stanu są w dzisiejszych czasach wciąż częste, choć przede wszystkim są swoiste dla państw wybranych kontynentów. Sposobem kreacji nowych organów (bez liczenia się ze sposobem odwołania dotychczasowych) jest zazwyczaj nominacja.

3. Organy a urzędy

A. Pojęcie urzędu

W związku z wielorakim rozumieniem pojęcia urzędu należy zacząć od przedstawienia wszystkich spotykanych jego znaczeń. Rozbieżności między ujęciami naukowymi i rozumieniem potocznym potwierdzają tę potrzebę. Tak więc urząd występuje w następujących znaczeniach:

l) jako wyodrębniony zespół kompetencji (praw i obowiązków związa­nych z określonym organem administracji publicznej). W tym znaczeniu mó-

172

wimy o urzędzie ministra, urzędzie wojewody, urzędzie rektora itp. W języku potocznym, a nawet urzędowym to pojęcie urzędu jest równoznaczne z poję­ciem stanowiska (stanowisko dziekana, stanowisko dyrektora). Utworzenie urzędu nie jest tożsame z powołaniem organu: utworzenie urzędu oznacza wprowadzenie do struktury organizacyjnej administracji publicznej nowej jed­nostki organizacyjnej, natomiast powołanie organu oznacza obsadzenie urzę­du. Postanowienia prawa nie charakteryzujące się do tej pory przejrzystością stają się coraz dokładniejsze. Dobrymi przykładami na tle przeszłej praktyki są w ostatnim czasie ustawa o terenowych organach rządowej administracji ogól­nej i ustawa o Policji. Urzędy w omawianym znaczeniu tworzone są w drodze aktów normatywnych rzędu ustawy (także aktów niższego rzędu, szczególnie jeśli idzie o urzędy centralnych organów administracji państwowej), obsadzane zaś w drodze decyzji zwierzchniego organu administracji, w drodze aktu organu władzy, w drodze wyborów,

2) jako szczególna nazwa organu administracyjnego, np. urząd celny, urząd morski. Jest to jednakże nazwa umowna, ponieważ organ administracji jest zazwyczaj jednoosobowy i nie może być utożsamiany z całym urzędem. Organem jest kierownik urzędu, któremu prawo przydaje różne nazwy,

3) jako zorganizowany zespół osób przydanych organowi administra­cyjnemu do pomocy w wykonywaniu jego funkcji (np. ministerstwo, rektorat, urząd wojewódzki, stacja sanitamo-epidemiologiczna). Ostatnie przekształ­cenie systemu organizacyjnego struktur państwowych i samorządowych do­prowadziły do sytuacji, w której potoczne, prawne i naukowe znaczenie urzędu zostały ujednolicone. Niemniej jednak z przykrością należy zauważyć, iż twórcy konstytucji poniechali potrzebę precyzyjnych znaczeń i terminologii i na przykład całą Najwyższą Izbę Kontroli nazywają (jednym) organem na­czelnym.

B. Przykłady urzędów

Ministerstwo jest urzędem naczelnego, jednoosobowego organu admini­stracji państwowej zwanego ministrem. Ponieważ prawo (z wyjątkiem aktów o charakterze wewnętrznym) wiąże kompetencje naczelnego organu admini­stracji państwowej wyłącznie z ministrem, w skład ministerstwa będą wcho­dzić również sekretarze i podsekretarze stanu. Podnoszony niekiedy w litera­turze problem statusu ministerstwa jako organu administracji państwowej nie istnieje, gdyż przydawanie urzędowi pozycji prawnej organu jest sprzeczne z prawem, podstawowymi twierdzeniami nauki i z praktyką. Zresztą podobne Ujęcia prowadziłyby bezpośrednio do ustaleń sprzecznych z postanowieniami konstytucyjnymi. Być może, biorą się one z niesłusznej tendencji uzasadniania

173

---