SPACERY I WYCIECZKI
Jednym z ważnych zadań, które spełniają nauczyciele przedszkoli jest budzenie u dzieci zaciekawienia otaczającym światem. Młodsze dzieci nie zwracają jeszcze tak dużej uwagi na to, co dzieje się wokół nich. Dlatego należy im stworzyć warunki poznawania świata poprzez obserwacje, doświadczenia, zabawy. Bardzo dobrą okazją do rozwijania ciekawości u dzieci są spacery i wycieczki.
Obie formy, zarówno spacer, jak i wycieczka, ujmowane są najczęściej łącznie, ponieważ trudno jest je zróżnicować. Można tu wziąć pod uwagę czas i odległość przebywania dzieci od przedszkola. Wyjście z niego pieszo na krótki okres czasu określane jest jako spacer. Jeżeli miejsce, do którego się udajemy jest odległe i przebywamy tam dłużej, to taka forma wyjścia nazywana jest wycieczką.
Spacer, to odpoczynek, korzystanie z urozmaiconego pobytu na świeżym powietrzu, zaspokojenie potrzeby ruchu. Na spacerze dzieci bogacą wiadomości i doświadczenia w zetknięciu z otoczeniem odmiennym od sali przedszkolnej. To też okazja do obserwacji świata ludzi, zwierząt, roślin i rzeczy oraz zjawisk przyrodniczych. Dla małych dzieci to przede wszystkim zajęcia ruchowe na świeżym powietrzu, bo poprzez nie łatwiej przeżywają one i rozumieją to, co dzieje się wokół nich.
Wycieczka przedszkolna nie musi trwać długo, ale ma inny cel wyjścia niż spacer. Związana jest z aktualną tematyką i w sposób planowy dążymy do osiągnięcia w niej zamierzonego celu poznawczego wynikającego z treści programowych na dany miesiąc. Poznawanie przez dzieci społecznego i przyrodniczego otoczenia opierać się musi na własnych przeżyciach i bezpośrednich doświadczeniach. Tylko takie poznawanie świata jest prawidłowe, poprawnie kształtuje pojęcia i wyrabia właściwy stosunek do ludzi i przyrody.
Zatem spacery i wycieczki zawierają cechy wspólne i uzupełniają się wzajemnie. Natomiast różnić może je fakt, iż w sposób mniej planowy i zorganizowany osiągamy cele na spacerach a na wycieczkach staramy się dążyć do ściśle określonego celu.
Zarówno na spacerze jak i na wycieczce mogą zdarzyć się nieprzewidziane a wychowawczo pożądane sytuacje, które trzeba wykorzystać do poznania przez dzieci czegoś nowego. Dlatego też spacer lub wycieczka nie powinny mieć charakteru jednostronnego, tzn. obok celu zasadniczego mogą wystąpić również inne, niezaplanowane elementy.
Liczba i rodzaje wycieczek organizowanych w przedszkolu zależy od miejsca jego położenia. To znaczy, jeżeli placówka znajduje się blisko środowisk przyrodniczych, to wycieczki planuje się do tych środowisk, niż np. w przedszkolu, gdzie łatwiejszy jest kontakt ze środowiskiem społecznym. Jeżeli przedszkole znajduje się w dużym ogrodzie na urządzonym terenie z odpowiednimi pomocami i zabawkami, to na spacery chodzi się nie rzadziej niż jeden raz w każdej porze roku. Natomiast w przedszkolu, które nie posiada własnego ogrodu, spacery organizuje się bardzo często, jeżeli tylko pozwalają na to odpowiednie warunki atmosferyczne.
W odróżnieniu od spacerów, wycieczki powinny być zawsze zaplanowane, np., jeżeli wybieramy się do gospodarstwa wiejskiego, to nauczyciel powinien wcześniej porozumieć się z jego gospodarzem oraz zorientować się w jego umiejętności nawiązywania kontaktu z małymi dziećmi.
Przed pójściem na spacer, czy wycieczkę wychowawca danej grupy najpierw dokonuje wyboru terenu, który musi sam dobrze znać. Kieruje się wtedy nie tylko jego atrakcyjnością, ale i bezpieczeństwem dzieci.
Niecodziennym wydarzeniem dla dzieci a także dla nauczyciela jest wycieczka całodniowa. Organizowana jest rzadziej, tzn. jeden, dwa razy w roku i raczej ze starszymi grupami przedszkolnymi.
Liczba osób dorosłych obecnych na wycieczce lub spacerze zależy od czasu ich trwania, odległości od przedszkola, warunków terenowych i środków komunikacji. Na ogół przyjmuje się jedną osobę dorosłą na dziesięcioro dzieci. Wychodząc z dziećmi poza przedszkole należy zabrać ze sobą niezbędne leki i środki opatrunkowe. Ważne też jest zdyscyplinowanie grupy dziecięcej i umiejętności podporządkowania się wymaganiom wychowawcy. Dlatego ćwiczymy wcześniej z dziećmi sprawne reagowanie na umówione sygnały, które powinny znać i rozumieć.
Celem organizowania spacerów jest głównie zapewnienie dzieciom pobytu na świeżym powietrzu. Wycieczki natomiast mają cele różnorodne, w których występują elementy dydaktyczne, jak np. wzbogacanie wiadomości, kształtowanie pojęć, rozwijanie procesów poznawczych - spostrzegania, uwagi, procesów myślowych - porównywania, analizy i syntezy oraz uogólnienia. Zetknięcie się dzieci z nowym, ciekawym środowiskiem wpływa na rozwój mowy - wypowiadania się i stawiania pytań. Przyczynia się do wyrobienia właściwego stosunku do otoczenia i odczuwania jego piękna.
Podczas spacerów i wycieczek należy dążyć do tego, aby pokazywać dzieciom najpierw to, co bliższe i łatwiejsze do zrozumienia, potem kolejno przechodzić do tego, co dalsze i bardziej skomplikowane. Zgodne jest to z założeniem programu wychowania i nauczania w przedszkolu.
Systematycznie przeprowadzane spacery i wycieczki oprócz budzenia zaciekawienia pięknem przyrody kształtują równocześnie właściwy stosunek do otaczającego nas świata. Dają one okazję do wprowadzenia haseł o ochronie przyrody, ponieważ podczas ich trwania następuje powiązanie teorii z praktyką. Dzieci mogą wtedy dojść do wniosku, że piękne rośliny, czy ciekawe zwierzęta zachwycają tylko wtedy, gdy rosną, czy żyją w swym naturalnym środowisku.
Spacery i wycieczki dają dzieciom wiele korzyści, do których możemy zaliczyć: widoczną radość, zachwyt, spontaniczność, ciekawsze wypowiedzi, większą wiedzę, lepszą sprawność fizyczną oraz coraz to bardziej wypełnioną rysunkami kartkę, która jest jednocześnie ciekawym wytworem wyobraźni małego dziecka. Dlatego jak najczęściej organizujmy naszym wychowankom wyżej opisane formy wyjścia z przedszkola.
Bibliografia:
Dudzińska I. (red.), "Wychowanie i nauczanie w przedszkolu. Poradnik metodyczny" Warszawa 1983 r.
Kwiatowska M. (red.), "Podstawy pedagogiki przedszkolnej" Warszawa 1985 r.
Artykuły:
Badowska B., "Spacery i wycieczki przedszkolaków", Wychowanie w Przedszkolu, 5/1988
Sawicka A., "Spacery i wycieczki przyrodnicze na wsi", Wychowanie w Przedszkolu, 3/1991
KONTAKTY OKOLICZNOŚCIOWE
Doskonałą formą stymulowania postaw prospołecznych dzieci w wieku przedszkolnym stanowią kontakty okolicznościowe, jako spontaniczne i niewymuszone oddziaływanie na dziecko. Stanowią one ważną, choć nie zawsze docenianą formę pracy wychowawczo-dydaktycznej. Może dzieje się tak, dlatego, iż nauczycielowi trudno jest odpowiednio wykorzystać wszystkie spontanicznie nadarzające się okazje i sytuacje. Tego, co się akurat zdarzy danego dnia w przedszkolu, nie jest w stanie przewidzieć i zaplanować nikt. Kontakty okolicznościowe mają głównie charakter indywidualny, dostosowany do możliwości społecznych i poznawczych poszczególnych dzieci. Znakomicie nadają się do bliższego poznawania dzieci i zdobywania ich zaufania, a przez to przyczyniają się do większej efektywności naszych oddziaływań wychowawczych.
W procesie kształcenia postaw społeczno-moralnych dzieci nauczyciel zobowiązany jest do stwarzania takich sytuacji wychowawczych, które zachęcają do opiekowania się innymi ludźmi, a także innymi istotami żywymi. Sytuacje te posłużą do rozwijania wrażliwości dziecka na cierpienie, ból, samotność ludzi bądź zwierząt potrzebujących pomocy. Czynności, które dziecko będzie podejmowało na rzecz określonych osób, mające na względzie ich dobre imię, zdrowie, majątek, życie, oparte są w znacznej mierze na zjawisku empatii, a więc zdolności wczuwania się w stany psychiczne innych ludzi, rozumienia ich i współodczuwania z nimi. Okazją do wywołania takiego właśnie nastawienia u dzieci i budowania systemu wartości dziecięcej jest kontakt dziecka z literaturą. Baśń, opowiadanie, wiersz, oddziałują emocjonalnie na dziecko, torują drogę przeżyciom moralnym, pogłębiają jego wrażliwość nigdzie, bowiem tak dobitnie nie jest postawiony problem dobra i zła. Dobroć, pracowitość, odwaga, a obok tego chciwość, skąpstwo, tchórzostwo i lenistwo przedstawione w dramatycznej akcji wzruszają dziecko do głębi i każą mu stanąć po stronie pozytywnych wartości moralnych. Dostarczane przykłady postaw społeczno-moralnych ludzi, wzięte z literatury pozwalają na porównanie postaci fikcyjnych, ich emocji, sposobu postępowania z własnymi przeżyciami.
W kształtowaniu właściwych postaw społeczno-moralnych dziecka podkreślić należy niebagatelną rolę nauczycieli wychowania przedszkolnego. To właśnie nauczyciel stanowi dla dziecka wzór osobowościowy, wykorzystuje różne sytuacje do dokonywania przez dziecko wyborów, uczy odpowiedzialności za ich konsekwencje, jest przewodnikiem po świecie baśni. Nauczyciel pomaga także w dokonywaniu przez dziecko oceny zachowań i zjawisk oraz wyciąganiu wniosków. Dzięki temu dziecko uczy się właściwej hierarchii wartości moralnych, właściwej orientacji etycznej, poznaje wartości życia ludzkiego, swoje miejsce rodzinie i środowisku. Tylko oddziaływania wychowawcze podejmowane przez nauczycieli, którzy sami kierują się w życiu i pracy zawodowej zasadami moralnymi, prawdą i dobrem, przyniosą efekty w postaci właściwych postaw społeczno-moralnych dzieci i przygotowania ich do aktywnego uczestniczenia we wszystkich dziedzinach życia.