ARCYDZIĘGIEL LITWOR - ARCHANGELICA OFFICINALIS - APIACEAE - BALDASZKOWATE

LUBCZYK OGRODOWY - LEVISTICUM OFFICINALE - APIACEAE - BALDASZKOWATE

BAZYLIA POSPOLITA - OCIMUM BASILICUM - LAMIACEAE - WARGOWE

CZĄBER OGRODOWY - SATUREJA HORTENSIS - LAMIACEAE - WARGOWE

LEBIODKA POSPOLITA - ORIGANUM VULGARE - LAMIACEAE - WARGOWE

MAJERANEK OGRODOWY - ORIGANUM MAJORANA - LAMIACEAE - WARGOWE

MELISA LEKARSKA - MELISSA OFF/CI\ALIS - LAM1ACEAE - WARGOWE

MIĘTA PIEPRZOWA - MENTHA PIPERITA - LAMIACEAE - WARGOWE

ROZMARYN LEKARSKI - ROSMARINUS OFFICINALIS - LAMIACEAE - WARGOWE

SZAŁWIA LEKARSKA - SALVA OFFICINALIS - LAMIACEAE - WARGOWE

TYMIANEK WŁAŚCIWY - THYMUS VULGARIS - LAMIACEAE - WARGOWE

RODZAJE SUROWCÓW ZIELARSKICH:

KORZEŃ (radix) - arcydzięgla, cykoria, łopian, mniszek, źywokost, rzewień prawoślaz, mydinica.

KŁĄCZE (rhizoma) - perz, pięciomik, tatarak.

ZIELE (herba) - mięta, szałwia, tymianek, melisa, dziurawiec, głistnik, majeranek.pokrzywa.

KWIAT (flos) - bez czarny, głóg, krwawnik, lawenda, nagietek, j asnota, róża. ślaz.

LIŚĆ (folium) - brzoza, jeżyna, pokrzywa, podbiał, mięta, melisa.

KOSZYCZEK (anthodium) - amika, rumianek.

OWOC (fructus) - anyż, bez czarny, róża, papryka, jarzębina, koper włoski, kminek.

NASIONA (semen) - gorczyca, len, wiesiołka.

KORA (cortex) - dąb, kalina, kruszyna, wierzba.

Leki roślinne - (fito preparatami) są surowce farmaceutyczne oraz ich mieszaniny, które w drodze procesu technologicznego zostały przygotowane w postaci nadającej się stosować w lecznictwie, zapobieganiu, a także diagnostyce chorób ludzi i zwierząt. Do leków roślinnych nie zalicza się przetworów zawierających czyste związki chemiczne, wyodrębnione z materiału roślinnego (np.skopolamina)

Główne kierunki prowadzenia prac handlowych w IRiPZ:

- zawartość związków biologiczne czynnych, - plenność, - poprawa jakości surowca, - przystosowanie do zbioru mechanicznego. - mrozoodpomość,

- oporność na choroby.

RODZAJE UPRAW ZIELARSKICH:

7. Uprawa na własne ryzyko plantatora:

- odbiorca nie ma wpływu na ilość i jakość surowca.

- ceny zależne są od cen rynkowych.

- ryzyko ponosi plantator.

2. Uprawa na podstawie umowy w formie niekontrolowane f:

- kontrakt określa ilość i jakość surowca.

- kontrakt określa cenę,

- odbiorca nie ma wpływu na przebieg uprawy.

3. Uprawa kontrolowana na zasadzie umowy (na] korzystniejsza).

- kontrakt określa ilość i jakość surowca.

- kontrakt określa cenę,

- kontrakt zawiera wytyczne dotyczące uprawy,

- prowadzenie szczegółowej dokumentacji uprawy.

Celem zielarstwa jest pozyskiwanie związków czynnych.

ZWIĄZKI CZYNNE - są to związki, które wywierają działanie na człowieka. Wyróżniamy

1.GLIKOZYDY

a) NASERCOWE (naparstnica, konwalia, milek wiosenny), Działanie:

- pobudzają mięsień sercowy.

b) FLAWONY (ziele ruty, kwiat rumianku, bzu czarnego, głogu, ziele bratka);

Działanie;

- pobudzają przemianę materii,

- zwiększają przepuszczalność naczyń włosowatych.

Są to barwniki roślinne, związki organiczne (złożone z części niecukrowej i części cukrowej),

bardzo nietrwale, rozkładają się pod wpływem enzymów znajdujących się w tej samej

roślinie.

ANTOCYJANY (owoc borówki, czarnej jagody, żurawiny, jarzębiny, kwiat malwy czarnej. chabra bławatka, liście rabarbaru, mięty pieprzowej, korzenie buraka, rzodkiewki);

Działanie:

- przyspieszają trawienie, - moczopędne, - dezynfekcyjne. - wzmacniają naczynia włosowate, - poprawiają wzrok,

- biorą udział w procesach oksydoredukcyjnych zachodzących w organizmie. Są to cenne barwniki.

SAPONINY - [sapo - mydło] (burak, szpinak, korzeń lukrecji, pierwiosnka, mydy lnicy

lekarskiej, nasiona kasztanowca - zapalenie żył)

Działanie;

- emulgują tłuszcze - zmniejszają napięcie powierzchniowe, - niektóre z nich są trujące - powodują paraliż przewodu pokarmowego,

- przyspieszają przemianę materii. Są to substancje pieniące się.

2. OLEJKI ETERYCZNE (LOTNE)

Działanie;

- moczopędne (jałowiec, pietruszka), - wykrztuśne (tymianek, anyż), - żółciopędne (mięta, lubczyk), - rozkurczowe (rumianek), - uspokajające (Waleriana, melisa), - przeciwzapalne (krwawnik), - bakteriobójcze (lawenda).

Są to oleiste ciecze.

Wydobywa sieje z rośliny poprzez destylację z parą wodną.

Charakteryzują się intensywnym zapachem i lotnością Cechy fizykochemiczne:

- parują w temperaturze +35°C.

- rozpuszczają się w tłuszczach, alkoholu i eterze.

- bezbarwna ciecz (wyjątek stanowi oleje rumianku - niebieski).

- w temperaturze poniżej O^C wykrystalizowuje się substancja główna (np: mentol)

Skład chemiczny;

Olejki eteryczne składają się z kilkudziesięciu różnych związków, spośród nich jeden

dominuje nadając charakter (np tymianek - tymol: mięta - mentol)

Olejki eteryczne są truciznami protoplazmatycznymi

Są to wydaliny roślin.

Nie są truciznami dla człowieka

Wykorzystuje sieje jako przyprawy:

- powodują wytwarzanie soków trawiennych —^)t przyspieszają trawienie.

- tonizują pracę serca.

3.FiTONCYDY (cebula, czosnek, gorczyca, lawenda, pokrzywa, bylica boże drzewko, macierzanka, jałowiec, chmiel);

Działanie:

- w niewielkich ilościach działają bakteriobójczo, - niektóre działają przeciwrobaczo,

- są wykorzystywane przy przeziębieniach.

4.ALKALOIDY (wilcza jagoda, bieluń, lułek, sporysz, pieprz, mak, papryka, kakaowiec, kawa- herbata, czarnuszka, tatarak, kozieradka):

Działanie:

-działają rozkurczowa na mięśnie gładkie, - hamują wydzielanie śluzu, potu, śliny,

- przeciwbólowe, rozkurczowo, - powodują skurcz większych naczyń krwionośnych,

- obniżają ciśnienie krwi, - działają uspokajająco.

Są to związki organiczne zawierające azot, mają odczyn zasadowy.

5. GARBNIKI (bazylia, hyzop. majeranek, cząber, szałwia, kora drzew dębu, liście orzecha włoskiego, herbata):

Działanie;

- tamują krwawienia, - przeciwbiegunkowe, - antyseptyczne, - ściągające.

6.SLUZY (tatarka, ogórecznik, kozieradka, cynamonówka):

Działanie:

- ochrona miejsc w przypadku zapalenia błon śluzowych,

- ochrona górnych dróg oddechowych przed substancjami drażniącymi,

- ochrona przed podrażnieniami mechanicznymi.

7. GORCZYCE (bylica estragon, bylica boże drzewko, lawenda, ruta, tatarak, majeranek, imbir, chmiel):

CZYNNIKI DZIAŁAJĄCE NA ŻYWĄ ROŚLINĘ:

l. Czynniki endogenne (wewnętrzne), decydują o tym, że dana roślina ma zdolność do specyficznej przemiany materii w trakcie której powstają olejki lub garbniki lub inne związki czynne

a) zmienność genetyczna (skład genomu). b) zmienność ontogenetyczna (rozwojowa)

II. Czynniki egzogenne (zewnętrzne):

a) edaficzne (glebowe).

b) klimatyczne (np.: światło stymuluje olejki eteryczne i alkaloidy- czynniki stresowe mają wpiyw na kumulację alkaloidów).

c) inne CZYNNIKI DZIAŁAJĄCE PO ZBIORZE:

I. Warunki suszenia (optimum 70°C - dla glikozydów) II. Warunki przechowywania:

- ciemność (flawony, antocyjany) - nie stwarzać warunków korzystnych do rozwoju mikroorganizmów

---